BARIERY W POLSCE NA TLE
WYBRANYCH KRAJÓW EUROPY
I AMERYKI PÓŁNOCNEJ
WSPÓŁPRACA NAUKI I BIZNESU. BARIERY W POLSCE NA TLE WYBRANYCH KRAJÓW EUROPY I AMERYKI PÓŁNOCNEJ
SCIENCE AND BUSINESS COOPERATION. BARRIERS IN POLAND WITHIN THE CONTEXT OF SELECTED EUROPEAN AND NORTH AMERICAN COUNTRIES
dr hab. Dariusz Trzmielak Uniwersytet Łódzki, Polska e-mail: darekt@uni.lodz.pl DOI: 10.14611/minib.18.04.2015.07
Artykuł skupia się na analizach teoretycznej i empirycznej dotyczących czynników warunkujących współpra-cę nauki i biznesu. Autor przedstawi wyniki badań empirycznych przeprowadzonych w Polsce, Republice Cze-skiej, Węgrzech, Francji, Norwegii, Stanach Zjednoczonych i Kanadzie. Analiza wskaże, jak i które czynniki: strukturalne, systemowe, kompetencyjne lub świadomościowo-kulturowe można wykorzystać przy komercja-lizacji wiedzy i technologii. Analiza wyników badań, które leżą u podstaw opracowania oparta jest również na następujących założeniach:
z Every country has different barriers to cooperation between scientists and entrepreneurs;
z polscy naukowcy i przedsiębiorcy powinni opierać się na sprawdzonych, ale i istotnych w Polsce czynni-kach wsparcia współpracy nauka-biznes;
z ośrodki akademickie w Polsce mogą wykorzystać doświadczenia innych krajów do zintensyfikowania mo-delu współpracy z przedsiębiorcami.
Artykuł wskaże rezultaty badań, które odnoszą się do zidentyfikowania wybranych problemów występujących przy nawiązaniu i prowadzeniu współpracy polskich organizacji naukowo-badawczych z przedsiębiorstwami na tle przykładowo wybranych krajów, których respondenci podlegali badaniu empirycznemu.
Streszczenie
Słowa kluczowe: współpraca nauki i biznesu, transfer wiedzy i wyników badań, transfer wiedzy, marketing
This article focuses on the theoretical and empirical analysis of factors affecting the cooperation between science and business. The author will present the results of empirical research conducted in Poland, the Czech Republic, Hungary, France, Norway, the United States of America and Canada. The analysis will indicate how and which factors: structural, systemic, competence or awareness and cultural can be utilised in the commercialisation of knowledge and technologies. The analysis of research outcomes which underpins this study is also set on the following assumptions:
z Every country has different barriers to cooperation between scientists and entrepreneurs;
z Polish scientists and entrepreneurs should rely on proven and significant factors conducive to cooperation between science and business in Poland;
z Academic centres in Poland can benefit from the experience gained by other countries to intensify its model of cooperation with entrepreneurs.
The article will showcase the research results that relate to the identification of selected problems occurring in establishing and maintaining cooperation between Polish scientific research organisations and entrepreneurs in the context of selected countries whose respondents were subject to empirical research.
Summary
Keywords: business cooperation, cooperation between science and business, knowledge, marketing, transfer of knowledge and research results, transfer of technology
Współpraca nauki i biznesu zagadnienia teoretyczne
Współpraca pomiędzy przemysłem a uniwersytetami wynika z potrzeby transferu wiedzy i technologii, która dalej rozwija się podczas procesu ko-mercjalizacji dóbr i usług. Dzięki stworzeniu partnerstwa kreowana jest wartość dodana zarówno przedsiębiorstwa, jak i uczelni1. Współpraca
po-między nauką a biznesem opiera się, według Chen i Ye2, na zarządzaniu
re-lacjami miedzy przemysłem a środowiskiem akademickim i inicjatywie technologicznej. Zarządzanie relacjami to zarządzanie umowami, konsor-cjami nauka-przemysł i transferem wiedzy i technologii. Inicjatywę techno-logiczną należy natomiast rozpatrzeć z punktu widzenia biznesu lub nauki. W przypadku biznesu działania inicjujące współpracę technologiczną, to po-dejmowanie zadań, w celu zwiększenia innowacyjności i konkurencyjności przedsiębiorstw w oparciu o wyniki prac naukowo-badawczych. Wysoki standard prac badawczych przedsiębiorstwa mogą osiągnąć łącząc swoje za-soby technologiczne i ośrodków naukowo-badawczych. Z kolei inicjatywa technologiczna nauki (ośrodków naukowo-badawczych) ma podłoże w tzw. trzeciej generacji ośrodków naukowo-badawczych. Wissema3analizując
uni-wersytety tzw. Trzeciej Generacji zwraca uwagę, ze jeśli ośrodki uniwersy-teckie chcą prowadzić przełomowe badania muszą sięgnąć po środki finan-sowe z przedsiębiorstw. Siłą napędowa współpracy nauki i biznesu jest też globalizacja. Zwiększona mobilność studentów i pracowników naukowych oznacza zwiększenie globalnej konkurencji o najlepszych pracowników. Stąd współpraca przedsiębiorstw i ośrodków nauko-badawczych przekłada się na konkurencyjność firm i ośrodków naukowych, które w walce o szych studentów muszą zapewniać im praktyczną wiedzę i dostęp do najlep-szych pracodawców.
Analizując możliwości współpracy należy wyraźnie odnieść się do kosz-tów transakcyjnych tworzenia zasobów organizacji4. Mają one znaczenie
w sytuacji transferu wiedzy i technologii, która jest trudna do wyceny lub jej rezultat jest niewiadomy. Prowadzenie badań w przedsiębiorstwie we własnym zakresie zmniejsza koszty transakcyjne. W szczególności, gdy przedsiębiorstwo może mieć dostęp do wysoko wykwalifikowanej kadry, młodej opuszczającej uczelnie lub doświadczonej na rynku. Współpraca jednak umożliwia uzyskać dostęp do specjalistycznej wiedzy zewnętrznej.
Każda organizacja naukowo-badawcza posiada zasoby intelektualne, które są unikalne lub mogą dać unikalny wynik prac B+R w ramach współpra-cy nauka – biznes. Davies5argumentuje też, że w partnerstwie nauki i
biz-nesu ważną rolę odgrywa otoczenie, a w nim przyjazna współpracy nauki i biznesu polityka regionalna, w tym polityka innowacyjna. To ona może w znacznym stopniu wpływać na innowacje i na współpracę ośrodków-na-ukowych i przedsiębiorstw, redukując wspomniane koszty transakcyjne dla przemysłu.
Inicjatywa ośrodka naukowo-badawczego w celu uzyskania współpra-cy i zawarcia kontraktu generuje strategię „push” — pchania oferty i wyników badań w kierunku rynku. Przedsiębiorstwa natomiast po-przez poszukiwanie partnerów naukowych stosują strategię pull. „Wy-ciągają” rezultaty badań z laboratoriów i zwiększają rangę badań6.
Prze-gląd wyników badań i ustawodawstwa związanego ze współpracą nauki i biznesu wskazuje, że najlepszym partnerem do współpracy dla uczelni są firmy o średnich zasobach badawczo-rozwojowych7. Firmy z sektora
średnich przedsiębiorstw mają najczęściej kompetencje do współpracy z ośrodkami naukowymi. Posiadają też zasoby finansowe, rynkowe, strukturalne, personalne, intelektualne i społeczne8 do zlecania badań
i wdrażania wyników badań w przedsiębiorstwie. Jednocześnie wymie-nione zasoby nie są na tyle często duże, by prowadzić samodzielnie ba-dania naukowe i prace wdrożeniowe. Ustawodawstwo niektórych krajów wyraźnie też preferuje małe i średnie przedsiębiorstwa we współpracy nauki i biznesu. Jako przykład może posłużyć tzw. amerykańska ustawa o procedurach patentowych na uczelni i w małych i średnich przedsię-biorstwach (tzw. ustawa Bayh-Dola), która wskazuje pierwszeństwo ma-łych i średnich przedsiębiorstw przy sprzedaży wyników badań lub udzielaniu licencji9 przez uczelnie. Krajem europejskim, który
wprowa-dził wiele zmian mających na celu zwiększenie interakcji pomiędzy uczelniami a przemysłem jest Szwecja. Jej ustawodawstwo wprowadziło w 1949 roku przywilej profesorski. Mimo wielu zmian dokonanych w tzw. przywileju profesorskim uważa się go (podobnie jak we Włoszech i Wielkiej Brytanii) za skuteczny instrument wsparcia współpracy ośrodków naukowych i biznesu10.
Współpraca nauki i biznesu to również tzw. przedsiębiorczość akademic-ka. Powstawanie spółek pracowników naukowych i studentów w oparciu
o wiedzę i wyniki badań pozyskane w ośrodkach naukowo-badawczych jest ważnym elementem współpracy zarówno uczelni jak i małych i średnich firm. Misję powstawania spółek spin-off trafnie określi profesorowie amery-kańscy biorący udział w badaniu Searle, że upowszechnienie wyników ba-dań poprzez przedsiębiorczość akademicką powinno być priorytetową ak-tywnością naukowców11.
Czynniki wpływające na rozwój relacji nauka-biznes w literaturze naukowej
Franco i Haase12 w swoich rozważaniach nt. determinant współpracy
naukowców z otoczeniem wskazują na dwa główne czynniki warunkujące nawiązywaniu relacji: motywacja naukowców i kanały interakcji z ryn-kiem. Wśród czynników motywujących pracowników nauki do współpracy z przemysłem zaliczyli: reputacja i podniesienie statusu naukowców, praktyczne aplikacje wyników badań, pozyskanie źródeł finansowania ba-dań oraz możliwość publikacji wyników baba-dań. Z kolei czynniki interak-cyjne to: możliwość korzystania z kanałów dostępu do rynku technologii, oceny wyników badań przez ekspertów, dostęp do pracodawców dla stu-dentów oraz kanały upowszechnienia nauki jak seminaria i konferencje. Czynniki wpływające na rozwój relacji nauka-biznes rozpatrzymy z punk-tu widzenia ośrodka naukowo-badawczego i przedsiębiorcy. Ankrah i Tab-baa13wskazują na podstawie swoich analiz, że ośrodki naukowo-badawcze
wyraźnie kierują się we współpracy z przedsiębiorstwami czynnikami po-dażowymi a biznes popytowymi. Do tych pierwszych zaliczymy polityka strategiczna instytucji, zwiększenie szans na zatrudnienie studentów, do-stęp do środków finansowych na badania naukowe i dodatkowe wynagro-dzenie dla naukowców, wykorzystanie własności przemysłowej przez biz-nes, zwiększenie poziomu nowej wiedzy w organizacji, odkrycie nowych teorii i sprawdzenie ich zastosowania w przemyśle, wyższa cytowalność publikacji naukowych, presja opinii publiczna, promocja innowacji, udział w krajowej i regionalnej strategii innowacji oraz oferowanie usług dla biz-nesu. Druga grupa czynników relacji, którymi kierują się głownie przed-siębiorcy to: zmniejszenie kosztów, obniżenie ryzyka działalności bizneso-wej, korzyści finansowe z wprowadzania nowych produktów lub
komer-cjalizacji wiedzy i technologii pochodzącej z uczelni, wzrost kompetencji i konkurencyjności firmy, zwiększenie zdolności technologicznej, rozwój zasobów personalnych, rozwiązywanie konkretnych problemów oraz do-stęp do wiedzy i laboratoriów. Część czynników relacji wymieniona powy-żej jest zupełnie rozbieżna i można je ocenić słowami Dubinskasa „Reali-styczni przedsiębiorcy w podejmowaniu wyzwań jakie im stawia rynek muszą borykać się z marzycielami, którzy niedostosowane do ekonomicz-nej rzeczywistości pomysły próbują zamienić w przyszłe bogactwo firm”14.
Przedsiębiorca jest odpowiedzialny za zarządzanie firmą i ponosi w prze-ciwieństwie do naukowca bezpośrednie skutki błędnych teorii lub nieuda-nych wdrożeń. Rozwój wiedzy, nowych technologii, nowych zastosowań stoi często w sprzeczności z presją uzyskiwania przez przedsiębiorców do-brych krótkoterminowych rezultatów finansowych. Czynnikiem motywu-jącym naukowca do współpracy z przedsiębiorcą jest tworzenie wiedzy i technologicznych rozwiązań, które są nowe, przełomowe i pozwalają po-znać lub ulepszyć świat. Czynnikiem motywującym przedsiębiorcę do ko-operacji z naukowcami jest przede wszystkim wartość ekonomiczna no-wych rozwiązań lub pozyskanej wiedzy15.
Muscio i Nardone16 wskazują, że typ współpracy i poziom współpracy
pomiędzy ośrodkiem naukowo- badawczym a firmą zależy od rozmiaru firmy. Duże firmy w większym stopniu skupiają swoją współpracę na po-zyskaniu zasobów ludzkich zakupu gotowych wyników badań. Chociaż intensywność kooperacji w obszarze B+R może zależeć od stopnia zaan-gażowania w własną aktywność B+R. Małe podmioty gospodarcze prefe-rują wspólne projekty, ale ze wskazanymi źródłami finansowania. Wielu autorów17 wskazuje, że szczególnie podatne na współpracę ze
środowi-skiem naukowym są nowe firmy (tzw. start-upy). Nowe, małe firmy po-siadają bardzo istotne cechy dla współpracy: są elastyczne, kreatywne, szybko rozpoznają szanse rynkowe oraz szybko zauważają zmiany na rynku. Jednocześnie nie posiadają wewnętrznych zasobów, by rozwinąć nowy produkt, doświadczonego personelu, doświadczenia w działalności na rynku, umiejętności marketingowych, kapitału społecznego, technolo-gicznego wyposażenia i środków finansowych na rozwój nowych techno-logii. Predysponuje je to do wchodzenia w strategie budowania aliansów strategicznych, których jednym z podmiotów może być ośrodek naukowo--badawczy.
Na intensywność aktywności w obszarze B+R, jako determinantę współpracy wskazują też Gallego at al.18Dodają oni, opierając się na swoich
badaniach, że przedsiębiorstwa chętniej współpracują z ośrodkami nauko-wo-badawczymi jeśli występuję finansowanie badań ze środków publicz-nych. Rodzi to pewną nieskutecznością wydatkowania publicznych środków finansowych, w szczególności, gdy ciężar badań mógłby zostać poniesiony przez firmę. Przedsiębiorstwa wykazują też wyraźnie zwiększoną aktyw-ność we współpracy z ośrodkami naukowymi w obszarach nauki, gdzie pro-ces komercjalizacji nowych rozwiązań jest trudny19, bo uzależniony od
wy-soko wykwalifikowanych specjalistów, którzy budują swój potencjał intelek-tualny często przez kilkanaście lat. Do takich obszarów zaliczymy nauki eksperymentalne, stosowane i inżynieryjne20. Przykładem mogą posłużyć
badania literaturowe Kato i Adagiri21, które wskazują na istotna rolę
wspól-nych badań nauki i przemysłu w sektorze biotechnologicznym w Japonii. Współpraca ośrodków naukowych z natury jest najbardziej efektywna dla przedsiębiorców we wczesnych fazach procesu tworzenia technologii. Jak zaznacza Bravo i Rosende22przełomowe rozwiązania powstałe w ośrodkach
naukowych lub w wyniki partnerstwa naukowo-biznesowego są następnie zamieniane na innowacyjne produkty w przedsiębiorstwach. Natomiast z badań przeprowadzonych przez naukowców na Uniwersytecie Masaryka w Brnie wynika jeszcze jedna cecha charakterystyka, która potwierdza, że sektor gospodarki ma wpływ nie tylko na intensywność partnerstwa, ale również maksymalizację korzyści ze współpracy. Zgodnie z badaniami Ode-hnalovej i Pirožeka23 największa maksymalizacja korzyści współpracy
uni-wersytetów i przemysłu występuje w sektorze produkcyjnym.
Istotnym czynnikiem hamującym lub wspierającym współprace ośrod-ków naukowych i badawczych jest luka rynkowa dla wyniośrod-ków badań. W przypadku współpracy nauki z biznesem można mówić o interakcjach po-między indywidualnymi osobami oraz organizacjami funkcjonującymi w systemach, które bardzo się od siebie różnią tożsamością, misją oraz ce-lami. Lukę rynkową dla wyników badań zidentyfikował Hellman24
nazywa-jąc ją „science to market gap”. Naukowcy rzadko wiedzą jakie mogą być aplikacje oparte na ich wynikach badań. Przedsiębiorcy często są nieświa-domi, w jaki sposób badania naukowe przeprowadzane w ośrodkach nauko-wych mogą pomóc im w działalności rynkowej. Identyfikacja luki rynkowej dla wyników badań powinny zajmować się ośrodki wsparcia.
Współpraca nauki i biznesu — metodologia i wybrane wyniki badań empirycznych
Metodologia badań empirycznych
Współpraca nauki i biznesu jest tematem, który interesuje bardzo wielu naukowców. Jedni naukowcy zajmują się barierami współpracy25, a inni jej
efektywnością26. Badania empiryczne przeprowadzone przez zespół pod
kie-rownictwem autora w okresie kwiecień 2012 – październik 2014 dotyczyło modelów współpracy pomiędzy nauką a biznesem w procesach transferu nauki. W ramach badań przeprowadzono wywiady z przedstawicielami uczelni oraz przedsiębiorstwami współpracującymi z uczelniami w następu-jących krajach: Polska, USA, Kanada, Norwegia, Francja, Węgry i Czechy. Jednocześnie przeprowadzono badanie ankietowe on-line skierowane do naukowców oraz przedsiębiorców w ww. krajach. Celem badań empirycz-nych była analiza preferowaempirycz-nych przez uczelnie i przedsiębiorstwa form re-lacji nauka-biznes, identyfikacja „wąskich gardeł”, barier współpracy w sfe-rze badań między nauka a biznesem oraz wypracowanie rekomendacji nie-zbędnych zmian dla uczelni w obszarze kształtowania dobrych relacji z przedsiębiorstwami i budowania uczelni trzeciej generacji. W pierwszym etapie badań w wywiadach niestandaryzowanych uczestniczyło 20 polskich uczelni wyższych. Drugi etap to 20 wywiadów na uczelniach w dwóch roz-winiętych krajach europejskich (Norwegia i Francja), krajach europejskich na podobnym do Polski etapie rozwoju transferu wiedzy (Czech i Węgier) oraz w USA i Kanadzie. Jednocześnie w okresie od kwietnia do październi-ka 2012 r. do sierpnia 2014 wysłano kwestionariusz ankiety do 12 000 re-spondentów z Polski, czterech krajów europejskich, USA i Kanady. Dodat-kowo wykorzystano także metodę wywiadów eksperckich, w formie panelu ekspertów z dziedziny nauki i biznesu (spotkanie ekspertów z rynku pol-skiego w formie seminarium) w celu oceny wstępnej wyników badań. Pane-le ekspertów były zrealizowane do wrześniu 2014 r. Na pierwszym i drugim etapie posługiwano się doborami odpowiednio losowym i celowym.
W trzecim etapie zbudowano niepełny i niereprezentatywny operat loso-wania według doboru celowego systematycznego i losowego. Dobór losowy był stosowany w sytuacji wykorzystywania spisów pracowników nauko-wych badanych uczelni lub przedsiębiorstw. Następnie wybrane jednostki
badania uczestniczyły w badaniu empirycznym. Zwrotność kwestionariusza online wyniosła 5,54%. Analizując obszar sektorowy, do badania wytypowa-no następujące obszary: biotechwytypowa-nologia, techwytypowa-nologie informacyjne, energia i środowisko, chemia, technologia żywienia, nowe technologie. W ramach kryterium sektorowego wyboru przedsiębiorstw kluczowe było doświadcze-nie firmy we współpracy z centrami badawczymi i ośrodkami wsparcia roz-woju innowacji. Do analizy empirycznej posłużono się wyłącznie wynikami badań statystycznych, w których wskaźnik ufności był mniejszy lub równy niż 0,05.
Bariery we współpracy nauki i biznesu — analiza empiryczna
Analiza empiryczna barier w relacjach nauki i biznesu oparta zostanie o trzy preferowane przez respondentów i istotne statystycznie formy współ-pracy. Próbka badawcza, respondentów z siedmiu krajów wskazuje na trzy kluczowe obszary współpracy: wspólne projekty badawcze, prace dyplomo-we zamawiane przez biznes oraz tworzenie nowych firm akademickich. Bezsporny jest fakt, że wspólne projekty badawcze są najbardziej prefero-waną formą współpracy we wszystkich badanych krajach. Dziewięciu na dziesięciu respondentów we Francji i Norwegii wskazało na preferencje wspólnych projektów badawczych, jako formy współpracy nauki i biznesu. Najniższy procent respondentów preferujących współpracę nauki i biznesu był w Kanadzie i USA. Chociaż prawie trzech na pięciu badanych wymieni-ło wspólne projekty wśród form współpracy naukowców i przedsiębiorstw (rys. 1). Drugą formą współpracy ważną dla naukowców i przedsiębiorców w Polsce, Czechach, Węgrzech, Norwegii i Francji były prace dyplomowe za-mawiane przez biznes. Ta forma współpracy jest prawie niezauważalna w Kanadzie i w USA. Różnicy w odpowiedziach autor doszukuje się w sys-temach nauki. W Europie a przede wszystkim w Unii Europejskiej istniej tzw. system boloński edukacji na trzech szczeblach nauki, warunkujący wy-mianę studentów i ich praktyki w przemyśle. Natomiast w USA i Kanadzie istniej wyraźny wpływ ustawy Bayh & Dole na relacje nauki i biznesu. Pra-ce studentów są podstawą do tworzenia firm akademickich lub są traktowa-ne jako badania naukowe, do których prawo ma uczelnia. W pierwszym i drugim przypadku prawa autorskie i prawa majątkowe odgrywają bardzo
ważną rolę. Studenci traktują prace dyplomowe, jako swój zasób intelektu-alny, z którego powstają firmy lub są one pracami całych zespołów badaw-czych reprezentowanych na zewnątrz przez uczelnie. Tworzenie firm aka-demickich jest trzecią preferowaną przez wszystkich respondentów formą współpracy. Dwóch na pięciu respondentów w Polsce wskazało na tę formę współpracy. W krajach reprezentowanych przez państwa tzw. Starej Unii oraz USA i Kanadzie preferencja była o połowę niższa. Dysproporcja może wynikać z ustabilizowanej sytuacji na rynku tzw. firm spin-off w krajach rozwiniętych. W krajach takich jak Polska, Czechy i Węgry, firmy akade-mickie są relatywnie nowym podmiotem na rynku i „nowość” w strukturze podmiotowej gospodarki może wpływać na wyższe preferencje.
Rysunek 1. Preferowane formy współpracy
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań.
Pierwszym obszarem analizy, który wskazuje na bariery we współpra-cy nauki i biznesu są czynniki wpływające na rozwój relacji nauka–biznes w perspektywie międzynarodowej. Polscy respondenci przywiązują więk-sze znaczenie doświadczeniu uczelni we współpracy z przedsiębiorcami oraz orientacji biznesowej uczelni. Wyniki badania zespołu kierowanego przez autora pokazują, że przedsiębiorcy w badanych krajach i sektorach przywiązują uwagę do obecności w regionie inkubatorów
przedsiębiorczo-ści. Wysoko oceniane są też wpływy instytucji wsparcia na rozwój możliwo-ści współpracy z instytucjami naukowo-badawczymi (rys. 2). Więcej niż po-łowa respondentów z Norwegii, Francji, USA i Kanady wskazała, że inku-batory technologii i przedsiębiorczości silnie wpływają na współpracę na-uki i biznesu. W Polsce, Czechach i na Węgrzech, co trzeci respondent wskazał na bardzo silny wpływ na badane relacje instytucji wsparcia. Cha-rakterystyka wskazana na rysunku 2 oraz analiza danych wtórnych27
po-zwala stwierdzić, że późny rozwój inkubatorów technologii i przedsiębior-czości w niektórych krajach jest jedną z ważnych barier rozwoju współpra-cy naukowców i przedsiębiorców. Polska jak i inne kraje rozpoczęły inten-sywne zmiany swojej niezadowalającej pozycji w zakresie tworzenia insty-tucji wsparcia na początku XXI wieku. Wraz z środkami z Unii Europej-skiej zostały w Polsce wprowadzone regulacje ustawowe28w kwestii
ochro-ny własności intelektualnej i tworzenia akademickich inkubatorów przed-siębiorczości. Drugim czynnikiem, dla tworzenia barier lub ich braku, istotnym statystycznie dla rozwoju dobrych relacji nauka i biznes jest po-trzeba orientacji biznesowej ośrodków naukowo-badawczych. Przede wszystkim wpływ tego czynnika został zaobserwowany w Polsce. Trzech na czterech respondentów wskazało na bardzo silny wpływ orientacji biz-nesowej na współpracę w ramach transferu wiedzy i wyników badań z uczelni do biznesu. Powszechnie przyjmuje się, że w kontekście rosnącej konkurencji na rynku konieczne staje się wprowadzanie bardziej rynkowe-go podejścia w zarządzaniu instytucjami naukowo-badawczymi. Niemniej ten czynnik nie był przez tak wielu respondentów wysoko oceniony w po-zostałych badanych krajach. Jedną z przyczyn, która może być powodem tak znaczącej różnicy w odpowiedziach respondentów jest fakt niskich pol-skich wydatków na badania i rozwój (B+R) w stosunku do Krajowego Pro-duktu Brutto. Wydatki B+R są w Polsce najniższe w porównaniu do pozo-stałych krajów zarówno analizując wydatki publiczne jak i prywatne29.
Analiza empiryczna zakończona zostanie enumeracją barier we współpracy nauki i biznesu istotnych statystycznie i wskazanych przez respondentów siedmiu krajów reprezentowanych w badaniu empirycz-nym. Wśród kluczowych barier znajdują się: brak wiedzy o nauce lub przemyśle, brak związku pomiędzy pracami firmy a współpracą, brak czasu na współpracę, brak pomocy organizacji wsparcia, brak potrzeby współpracy, brak partnera biznesowego dla ośrodków
naukowo-bada-wczych (rys. 3). Na podstawie odpowiedzi respondentów możemy stwier-dzić, że w Polsce dominują bariery: brak partnera biznesowego, brak cza-su, brak związku pomiędzy pracami firmy a współpracą, brak pomocy or-ganizacji wsparcia. Respondenci z Czech i Węgier przede wszystkim wskazywali na brak partnera biznesowego i potrzeby współpracy, jako główne przeszkody do współpracy nauki i biznesu. Z kolei w grupie bada-nej z Francji i Norwegii istotne są: brak wiedzy o wynikach badań nauko-wych i sektorach przemysłu oraz związek pomiędzy wynikami prac przedsiębiorstwa a współpracą. Ostatnia grupa badana, respondenci z USA i Kanady, wskazała na bariery: brak wiedzy o sektorach nauki i przemysłu, czasu i brak partnera biznesowego. Brak partnera bizneso-wego (po stronie nauki) znalazł się poza Francją i Norwegią zawsze jako najistotniejsza bariera. Stąd też można wnioskować, że logicznym jest bardzo silny wpływ orientacji rynkowej na współpracę nauki i biznesu. Orientacja rynkowa ośrodków naukowych i badawczych zdecydowanie będzie ułatwiać znalezienie partnera biznesowego dla wspólnych prac ba-dawczych i rozwojowych.
Rysunek 2.Czynniki wpływające na rozwój relacji nauka — biznes — perspektywa międzynarodowa
Rysunek 3.Główne bariery dla współpracy nauki i biznesu według krajów pochodzenia respondentów
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań empirycznych 2013–2014.
Zakończenie
Współpraca nauki i biznesu w erze produktów B+R jest przez wielu ba-daczy wskazywana jako kluczowa dla generowania i wdrażania innowacji w przedsiębiorstwach. Ich rola jest inna w dużych firmach, średnich i ma-łych. Podobne twierdzenie można odnieść do sektorów rynku. Tam, gdzie proces transferu wiedzy i technologii jest skomplikowany i długi (np. sektor biotechnologiczny, farmaceutyczny) współpraca nauki i biznesu jest bar-dziej preferowana. Wyniki badań zespołu pod kierownictwem autora tekstu wskazują też na inną hierarchię barier istotnych dla współpracy naukow-ców i przedsiębiornaukow-ców. W poszczególnych badanych krajach pięć na siedem krajów wskazywano na brak partnera biznesowego jako kluczowa przeszko-da do nawiązania relacji nauka-biznes. Czynnikami stymulującymi współ-pracę są realizowanie wspólnych projektów badawczych, prace studentów na zamówienie biznesu, tworzenie firm akademickich, regionalne inkuba-tory technologii i przedsiębiorczości oraz orientacja biznesowa ośrodków
naukowych i badawczych. Wyniki badań przedstawione w artykule są frag-mentaryczne i niereprezentatywne, ale pozwalają w połączeniu z analizą li-teraturową na zidentyfikowaniu głównych przeszkód dla transferu wiedzy i technologii z ośrodków naukowych i badawczych do biznesu. Jednoczesne odniesienie wyników zebranych w Polsce do uzyskanych w badaniu ankie-towym i wywiadach eksperckich w innych krajach może być przesłanką do poszukiwania dobrych praktyk w celu uniknięcia problemów we współpra-cy nauki i biznesu polskich naukowców i przedsiębiorców.
Przypisy
1Trzmielak, D. (2009). Przedsiębiorczość akademicka — transfer wiedzy i technologii. W: W. Potwora (red.), Kre-owanie działań innowacyjnych i przedsiębiorczych — wybrane aspekty. Opole: Wydawnictwo Instytut Śląski,
s. 60–84.
2Chen, I. Ye, W. (2008). The Modes of University — Industry Collaborative Innovation in Sernice: A Case Study
from China. W: Management of Innovation & Technology. The 4th IEEE International Conference, Bangkok, s. 1471–1475.
3Wissema, J.G. (2009). Uniwersytet Trzeciej Generacji. Uczelnia XXI wieku. Zębice: Wydawnictwo Zante, s. 8–14. 4Veugelers, R. Cassiman, B. (2005). R&D cooperation between firms and universities. Some empirical evidence
from Belgian manufacturing. International Journal of Industrial Organization, 23, s. 355–379.
5Davies, J. (2015). Innovation through partnership. W: D. Gibson, J. Slovak, (red.), Building Sustainable R&D Centers in Emerging Technology Regions. Brno: MUNI Press, s. 29–38.
6Trzmielak, D. (2013). Komercjalizacja wiedzy i technologii — determinanty i strategie. Łodź: Wydawnictwo
Uni-wersytetu Łódzkiego, s. 95–116.
7Hsu, M.Y., Chen, L.K., Chuang, H.C., Shia, B.C., Chang, Y.T., Wu, S.H. (2008). R&D Cooperation Linkage in
Ta-iwan Innovation System. W: Management of Innovation & Technology. The 4th IEEE International Conference, Bangkok, 825–830.
8Lisowska, R., Ropęga, J. (red.) (2016). Zarządzanie małą i średnią firmą. Teoria i praktyka. Łódź: Wydawnictwo
UŁ, w druku.
9Mowery, D.C. (2009). University-Industry Relationships in the Knowledge-Basedf Economy: How Useful is the
Bayh-Dole Model. W: D.M. Trzmielak, M. van Geenguizen, D. Gibson, M. Urbaniak (red.), Value-Added Partnering
and Innovation in a Changing World. West Lafayette: Purdue University Press, s. 234–245.
10Smith, H.L., Dahlstrand, A.L., Baines, N. Reconsidering the professor's privilege: University technology transfer in Sweden and the UK. Professor Helen Lawton Smith, materiały Oxfordshire Economic Observatory,
http://oeo.geog.ox.ac.uk/research/Lawton%20Smith_Uddevalla2013revised.pdf, dostępne 8.08.2013, S. Byczko, D. Trzmielak, Własność intelektualna na uczelni i w działalności gospodarczej. Analiza porównawcza i praktyczne
aspekty funkcjonowania systemu patentowania w Polsce i wybranych krajach. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu
Łódzkiego, 2013, s. 131–158.
11Provasi, G., Squazzoni, F. (2007). Academic entrepreneurship and scientific innovation: Micro-foundations and
institutions. Department of Social Sciences, University of Brescia, Working paper, nr SOC 06–07.
12Franco, M., Haase, H. (2015). University-industry cooperation: Researchers' motivations and interaction
chan-nels. Journal Engineering Technology Management, 36, s. 41–51.
13Ankrah S. i Tabbaa, M. al. (2015). Universitys — industry collaboration: A systematic review. Scandinavian Jo-urnal of Management, 31, s. 387–408.
14Dubinskas, F.A. (1988). Making Time: Ethno graphics of High Technology Organizations. Philadelphia,
15Trzmielak, D., Zehner, W.B. (2011). Metodyka i organizacja doradztwa w zakresie transferu technologii i komer-cjalizacji wiedzy. Łódź–Austin: PARP, s. 70–85.
16Muscio, A., Nardone, G. (2012). The determinans of University — industry collaboration in food science in Italy Food Policy, 37, s. 710–718.
17Antolin-Lopez, R., del Rio, J.M., Cespedes-Lorente, J.J. (2015). The choice of suitable cooperation partners for
product innovation: Differences between new venture and established companies. European Management Journal, s. 1–13.
18Gallego, J., Rubalcaba, L., Suárez, C. (2013). Knowledge for innovation in Europe: The role of external
knowled-ge on firms' cooperation strategies. Journal of Business Research, 66, s. 2034–2041.
19Wei, J., Li-ran, L., Xue-mei, X. (2010). Diffusion of technical innovation based on industry-university-institute
cooperation in industrial cluster. The Journal of China Universities of Posts and Telecommunications,17, Suple-ment 2, s. 45–50.
20Arvanitis, S., Kubli, U., Woerter, M. (2008). University — industry knowledge and technology transfer in
Swit-zerland: What university scientists think about co-operation with private enterprises. Research Policy, 37, s. 1863–1883.
21Kato, M., Odagiri, H. (2012). Development of university life-science programs and university-industry joint
re-search in Japan. Rere-search Policy, 41, s. 939–952.
22Bravo, M., Rosende, D. (2014) University technology enterprise network in Portugal: A bottom-up approach to
improve regional innovation ecosystem. W: D. Trzmielak, D. Gibson (red.), International cases on innovation,
know-ledge and technology transfer. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Centrum Transferu Technologii UŁ,
s. 261–288.
23Odehnalová, P., Pirožek, P. (2013). The university-industry cooperation and its practical application in the Czech
Republic. Procedia Social and Behavioral Science, 106, s. 3095–3105.
24Hellman, T. (2005). The role of patens for bringing the science to market gap. NBER Working Paper, 11460,
Cambridge, Mass, za S. Arvanitis, U. Kubli, M. Woerter (2008), Univesrity — industry knowledge and technology transfer in Swizeland: What university scientists think about co-operation with private enterprises, Research
Poli-cy, 37, s. 1865–1883.
25Franco a M., Haase, H. op. cit., 41–52; Ankrah i Tabbaa, op. cit., s. 387–408.
26Bravo, M., Rosende, D. op. cit., ss. 261–288; P. Odehnalová, P. Pirožek, op. cit., s. 3095–3105.
27Trzmielak, D. (2011). Technology transfer and the development of New technology-based firms: Polish
perspec-tives and case study on nanotechnology. W: J.S. Butler, D.V. Gibson, E. Eldar, (red.), Global Perspecperspec-tives on
Tech-nology Transfer and Commercialization. Northampton, s. 239–269.
28Np. Ustawa z dnia 8 października 2004 r. o zasadach finansowania nauki, Dz.U. z 2004 r. Nr 238. 29Trzmielak, D. Technology transfer …op. cit., ss. 239–269.
Bibliografia
1. Ankrah, S., Tabbaa, M. (2015). Universitys — industry collaboration: A systematic re-view. Scandinavian Journal of Management, 31.
2. Antolin-Lopez, R., del Rio, J.M., Cespedes-Lorente, J.J. (2015). The choice of suitable co-operation partners for product innovation: Differences between new venture and establi-shed companies. European Management Journal.
3. Arvanitis, S., Kubli, U., Woerter, M. (2008). University — industry knowledge and tech-nology transfer in Switzerland: What university scientists think about co-operation with private enterprises. Research Policy, 37.
4. Byczko, S., Trzmielak, D. (2013). Własność intelektualna na uczelni i w działalności
go-spodarczej. Analiza porównawcza i praktyczne aspekty funkcjonowania systemu patento-wania w Polsce i wybranych krajach. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
5. Bravo, M., Rosende, D. (2014). University technology enterprise network in Portugal: A bottom-up approach to improve regional innovation ecosystem, W: D. Trzmielak, D. Gibson (red.), International cases on innovation, knowledge and technology transfer. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Centrum Transferu Technologii UŁ. 6. Chen, I., Ye, W. (2008). The Modes of University — Industry Collaborative Innovation
in Sernice: A Case Study from China. W: Management of Innovation & Technology, The 4th IEEE International Conference. Bangkok .
7. Davies, J. (2015). Innovation through partnership. W: D. Gibson, J. Slovak (red.),
Buil-ding Sustainable R&D Centers in Emerging Technology Regions. Brno: MUNI Press, s.
29–38.
8. Dubinskas, F.A. (1988). Making Time: Ethno graphics of High Technology
Organiza-tions. Philadelphia: Temple University Press.
9. Franco, M., Haase, H. (2015). University-industry cooperation: Researchers' motivations and interaction channels. Journal Engineering Technology Management, 36.
10. Gallego, J., Rubalcaba, L., Suárez, C. (2013). Knowledge for innovation in Europe: The role of external knowledge on firms' cooperation strategies. Journal of Business
Rese-arch, 66.
11. Hellman, T. (2005). The role of patens for bringing the science to market gap, NBER Working Paper, 11460, Cambridge, Mass, za S. Arvanitis, U. Kubli, M. Woerter (2008). Univesrity — industry knowledge and technology transfer in Swizeland: What universi-ty scientists think about co-operation with private enterprises. Research Policy, 37. 12. Hsu, M.Y., Chen, L.K., Chuang, H.C., Shia, B.C., Chang, Y.T., Wu, S.H. (2008). R&D
Co-operation Linkage in Taiwan Innovation System W: Management of Innovation &
Tech-nology. The 4th IEEE International Conference, Bangkok.
13. Kato, M., Odagiri, H. (2012). Development of university life-science programs and uni-versity-industry joint research in Japan. Research Policy, 41.
14. Lisowska, R. Ropęga, J., (red.) (2016). Zarządzanie małą i średnią firmą. Teoria i
prak-tyka. Łódź: Wydawnictwo UŁ, w druku.
15. Mowery, D.C. (2009). University-Industry Relationships in the Knowledge-Basedf Eco-nomy: How Useful is the Bayh-Dole Model. W: D.M. Trzmielak, M. van Geenguizen, D. Gibson, M. Urbaniak (red.), Value-Added Partnering and Innovation in a Changing
World. West Lafayette: Purdue University Press.
16. Muscio, A., Nardone, G. (2012). The determinans of University — industry collaboration in food science in Italy. Food Policy, 37.
17. Odehnalová, P., Pirožek, P. (2013). The university-industry cooperation and its practi-cal application in the Czech Republic. Procedia Social and Behavioral Science, 106. 18. Provasi, G., Squazzoni, F. (2007). Academic entrepreneurship and scientific innovation:
Micro-foundations and institutions. Department of Social Sciences, University of Bre-scia, Working paper, nr SOC 06–07.
19. Smith, H.L., Dahlstrand, A.L., Baines, N. Reconsidering the professor's privilege: Uni-versity technology transfer in Sweden and the UK, Professor Helen Lawton Smith, ma-teriały Oxfordshire Economic Observatory, http://oeo.geog.ox.ac.uk/research/Law-ton%20Smith_Uddevalla2013revised.pdf, dostępne 8.08.2013.
20. Trzmielak, D. (2013). Komercjalizacja wiedzy i technologii — determinanty i strategie. Łodź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
21. Trzmielak, D., Zehner, W.B. (2011). Metodyka i organizacja doradztwa w zakresie
trans-feru technologii i komercjalizacji wiedzy. Łódź–Austin: PARP.
22. Trzmielak, D. (2011) Technology transfer and the development of New technology-based firms: Polish perspectives and case study on nanotechnology. W: J.S. Butler, D.V. Gib-son, E. Eldar (red.). Global Perspectives on Technology Transfer and Commercialization. Northampton.
23. Trzmielak, D. (2009). Przedsiębiorczość akademicka — transfer wiedzy i technologii. W: W. Potwora (red.), Kreowanie działań innowacyjnych i przedsiębiorczych — wybrane
aspekty. Opole: Wydawnictwo Instytut Śląski.
24. Ustawa z dnia 8 października 2004 r. o zasadach finansowania nauki, Dz.U. z 2004 r. Nr 238. Wei, L. Li-ran, X. Xue-mei, (2010) Diffusion of technical innovation based on indu-stry-university-institute cooperation in industrial cluster. The Journal of China
Univer-sities of Posts and Telecommunications, 17, Supplement 2.
25. Wissema, J.G. (2009). Uniwersytet Trzeciej Generacji. Uczelnia XXI wieku. Zębice: Wy-dawnictwo Zante.
26. Veugelers, R., Cassiman, B. (2005). R&D cooperation between firms and universities. So-me empirical evidence from Belgian manufacturing. International Journal of Industrial
Organization, 23.
d
drr hhaabb.. DDaarriiuusszz TTrrzzmmiieellaakk,, CCeennttrruumm TTrraannssffeerruu TTeecchhnnoollooggiiii UUnniiwweerrssyytteettuu ŁŁóóddzzkkiieeggoo,, PPoollsskkaa —— jest pra-cownikiem Wydziału Zarządzania UŁ, dyrektorem Centrum Transferu Technologii Uniwersytetu Łódz-kiego, członkiem Rady Fundacji Centrum Innowacji — Akceleratora Technologii Fundacji UŁ oraz Ra-dy Nadzorczej spółki z o. o. GeneaMed. Od 2012 roku pełni funkcję członka zarządu i skarbnika Sto-warzyszenia Organizatorów Ośrodków Innowacyjności i Przedsiębiorczości w Polsce. Dr hab. Dariusz Trzmielak od 2005 roku wchodzi w skład Fellows Network Instytutu Kreatywności i Kapitału Uniwersy-tetu Teksańskiego, organizującego międzynarodowe spotkania i konferencje oraz publikacje w obsza-rze polityki technologicznej i innowacji. Specjalizuje się w ocenie potencjału rynkowego dla technologii i innowacyjnych rozwiązań. Jego główne zainteresowania skupiają się na ocenie rynku dla nowych tech-nologii. Dr hab. Dariusz Trzmielak do 2008 roku był także wiceprezesem Centrum Innowacji — Akce-leratora Technologii Fundacji UŁ, a do 2007 roku dyrektorem Centrum Innowacji w Amerykańsko — Polskim Programie Offsetowym Uniwersytet Teksański — Uniwersytet Łódzki. Opublikował ponad 95 prac naukowych w tym 6 książek i 10 monografii samodzielnie lub we współautorstwie redakcyjnym. Posiada w dorobku 30 pozycje napisane w językach obcych w tym jedną monografię współredagowa-ną dla Wydawnictwa Purdue University Press (USA).
