U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N – P O L O N I A
VOL. LXIII (1) SECTIO E 2008
Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach Zakład Herbologii i Technik Uprawy we Wrocławiu ul. Orzechowa 61, 50-540 Wrocław; e-mail: rweber@iung.pulawy.pl
RYSZARD WEBER
Analiza komponentów plonu pszenicy ozimej w zależności
od sposobu uprawy roli w warunkach wczesnych siewów
Analysis of winter wheat yield components depending upon the system of tillage in conditions of early sowing
Streszczenie. Celem pracy była analiza wpływu wybranych komponentów plonu na plon odmian pszenicy ozimej w zależności od sposobu uprawy roli w warunkach wczesnego siewu. Badania przeprowadzono w latach 2004–2006 w Rolniczym Zakładzie Doświadczalnym Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Jelczu-Laskowicach na glebie kompleksu żytniego dobrego. W badaniach zastosowano dwa systemy uprawy roli, uprawę płużną – konwencjonalną i bezpłużną – uproszczoną uprawę. Wyniki badań dotyczą plonów odmian pszenicy ozimej Finezja, Rywalka, Kobiera, Satyna, Bogatka i Zawisza. Z każdego poletka powierzchni 30 m2 wydzielono po 2 obiekty o powierzchni 15 m2, w obrębie których oceniano plon ziarna, liczbę kłosów na 1 m2, wysokość roślin, liczbę i masę ziarna z kłosa oraz masę tysiąca ziaren. Wpływ komponentów plonu na plonowanie pszenicy ozimej w warunkach dwóch skrajnych sposobów uprawy roli oce-niano metodą analizy ścieżek. Na podstawie przeprowadzonej analizy można stwierdzić, że w środowisku zarówno uprawy uproszczonej, jak i uprawy płużnej znaczący wpływ na kształto-wanie plonu odmian pszenicy wywarły masa ziarna i liczba ziaren z kłosa. Istotne korelacje mię-dzy wymienionym komponentami plonu wskazują, że składowe te należy rozpatrywać łącznie w celu określenia ich wpływu na plon ziarna w warunkach uprawy uproszczonej i płużnej przy stosowaniu wczesnych i rozrzedzonych siewów odmian pszenicy.
Słowa kluczowe: komponenty plonu, uprawa płużna, uprawa bezpłużna, odmiany pszenicy ozimej
WSTĘP
Udział zbóż w strukturze zasiewów zarówno w Polsce, jak i w niektórych krajach Europy Zachodniej osiągnął niebezpieczną wielkość 70% powierzchni uprawnej. Obec-nie pszenica w wielu przypadkach jest uprawiana na glebach lżejszych. Wyniki badań z obszaru Niemiec wskazują, że plonowanie tego gatunku zboża w warunkach dobrej kultury roli na glebach lekkich może być opłacalne, a stosowanie upraw bezpłużnych nie
powoduje znacznych spadków plonów [Ellmer i in. 2000, Mittler 2000, Köller i Linke 2001]. Zmniejszenie intensywności uprawy roli poprzez wprowadzenie systemów bez-orkowych oddziałuje korzystnie na glebę, utrzymując stan równowagi w środowisku naturalnym [Tebrügge i in. 1999, Dzienia i in. 2006]. Jednak wiele publikacji donosi o niższym plonowaniu pszenicy w warunkach bezpłużnych wariantów w porównaniu z wynikami uzyskanymi w konwencjonalnym systemie uprawy [Halvorson i in. 2001, Camara i in. 2003, Weber 2004]. W celu zwiększenia plonów, szczególnie na glebach lekkich, w ostatnich latach propaguje się przyśpieszone o 2–3 tygodnie przy obniżonej gęstości siewu (200–300 ziaren na 1 m2) siewy pszenicy w stosunku do optymalnego
terminu [Sächsische... 2002, Theobald i in. 2006, Sainis i in. 2006]. Jakość i termin sie-wu są podstawowymi elementami plonotwórczymi w uprawie bezpłużnej [Dobers i in. 2004]. Natomiast optymalna gęstość siewu jest w głównej mierze uzależniona od od-miany, a także od sposobu uprawy roli [Arvidsson 2000, Hemmat i Taki 2001, Lloveras i in. 2004]. Ocena zmienności komponentów plonu pszenicy w warunkach optymalnych lub opóź-nionych terminów siewu oraz zróżnicowanych systemów uprawy roli była opisana w wielu doniesieniach [Podolska 1997, Rudnicki i in. 2001, Blecharczyk i in. 2006]. Natomiast niewie-le jest publikacji z obszaru Polski dotyczących wpływu składowych plonu na plonowanie pszenicy ozimej w warunkach wczesnych siewów. Dlatego celem pracy była analiza wpływu wybranych komponentów plonu na plon pszenicy ozimej w zależności od systemu uprawy roli w warunkach przyspieszonych siewów o 2 tygodnie w stosunku do terminu optymalnego.
MATERIAŁ I METODY
Badania przeprowadzono w latach 2004–2006 w Rolniczym Zakładzie Doświad-czalnym Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Jelczu-Laskowicach na glebie kompleksu żytniego dobrego. Doświadczenia polowe założono metodą losowanych pod-bloków w układzie split-split-plot w 4 powtórzeniach, na glebie płowej o składzie granu-lometrycznym piasku gliniastego mocnego. Zastosowano dwa sposoby uprawy roli (tab. 1). Stosując oba sposoby wysiano w okresie 14–16 września w zależności od roku badań
Tabela 1. Sposoby uprawy roli Table 1. Tillage systems Uprawa roli
Tillage system Zabiegi uprawowe – Cultivation measures
A. Uprawa z orką siewną Plough tillage
uprawa pożniwna – gruber na głębokość 15 cm + wał strunowy uprawa podstawowa – orka pługiem na głębokość 25 cm + brona uprawa przedsiewna – agregat uprawowy (kultywator + wał strunowy) herbicydy w zależności od potrzeb
post-harvest cultivation – grubber at the depth of 15 cm + string roller basic cultivation – ploughing at the depth of 25 cm + harrow
pre-sowing cultivation – harvesting unit (cultivator + string roller) herbicides, depending on the need
B. Uproszczona (bezpłużna) Simplified tillage
uprawa pożniwna – gruber na głębokość 15 cm + wał strunowy uprawa przedsiewna – brona wirnikowa + wał strunowy herbicydy w zależności od potrzeb
post-harvest cultivation – grubber at the depth of 15 cm + string roller pre-sowing cultivation – rotator harrow + string roller
następujące odmiany pszenicy ozimej: Finezja, Rywalka, Kobiera, Satyna, Bogatka i Zawisza. Zarówno w konwencjonalnym sposobie uprawy roli (uprawa z orką siewną), jak i uproszczonym zastosowano obniżoną gęstość siewu – 300 ziaren na 1 m2.
Powierzchnia poletka wynosiła 30 m2. Badano następujące cechy struktury plonu:
plon ziarna z poletka, liczbę kłosów na 1 m2, wysokość roślin, liczbę i masę ziaren
z kłosa oraz masę tysiąca ziaren. Przyśpieszone siewy pszenicy w warunkach niedobo-rów wilgoci w latach 2003 i 2004 przyczyniły się do niewyniedobo-równanych wschodów roślin. W latach 2004 i 2005 zanotowano deficyt wody w kwietniu, który wpłynął na obniżenie plonowania pszenicy. Również susza pod koniec wegetacji roślin w 2006 r. spowodowa-ła znaczne niższe plony badanych odmian. Zmienność temperatury i opadów w trakcie wegetacji w analizowanym okresie badań zawiera tabela 2.
Tabela 2. Średnie temperatury i opady w okresie wegetacji pszenicy Table 2. Average temperature and rain all during the growth of winter wheat f
Miesiące – Months Czynnik
Factor Lata – Years III IV V VI VII VIII Suma Sum 2004 3,9 9,4 12,9 17,0 18.6 19,6 81,4 2005 1,3 9,3 14,2 17,0 19.9 19,7 81,4 2006 0,0 9,4 14,1 18,3 23,2 17,4 82,4 Temperatura Temperature średnia wielolecia long-term mean 3,3 8,2 13,4 16,6 18.1 17,6 77,2 2004 63,6 24,3 37,3 43,7 55,3 47,9 272,1 2005 12,3 20,3 86,2 22,4 93,7 67,8 302,7 2006 28,9 50,2 29,9 95,6 2,3 162,4 369,3 Opady Rainfall średnia wielolecia long-term mean 31,6 36,9 63,8 71,6 75,4 70,6 349,8
W doświadczeniu stosowano w trakcie wegetacji roślin następujące herbicydy: Granstar w dawce 15 g . ha-1 oraz Starane 0,4l . ha-1. Badanie zależności korelacyjnych
powinno obejmować co najmniej kilkadziesiąt par obserwacji, ponieważ przy małych próbach współczynnik korelacji obarczony jest dużym błędem. W celu zwiększenia liczebności danych z każdego poletka powierzchni 30 m2 wydzielono po 2 obiekty
o powierzchni 15 m2, w obrębie których oceniano plon ziarna, liczbę kłosów na 1 m2,
wysokość roślin, liczbę i masę ziarna z kłosa oraz masę tysiąca ziaren. Wpływ kompo-nentów plonu na plonowanie pszenicy w warunkach dwóch skrajnych sposobów uprawy roli i znacznych niedoborów wilgoci w glebie oceniano metodą analizy ścieżek.
WYNIKI
Średni plon analizowanych odmian pszenicy z obiektów uprawy bezpłużnej był niższy w porównaniu z wynikami uzyskanymi w uprawie konwencjonalnej. Stwierdzono znaczące zróżnicowanie poszczególnych składowych plonu w zależności od sposobu uprawy roli (tab. 3). Funkcje regresji wielokrotnej z próby dla zmiennych standaryzowanych między plonem ziarna i jego komponentami w warunkach uprawy płużnej (Y1) oraz plonem i jego składowymi dla obiektów uprawy bezorkowej (Y2) przyjęły następujące postacie:
Y1 = 0,75 LZK + 0,58 MZK + 0,037 MTZ + 0,65 LK – 0,36 WR Y2 = 1,17 LZK – 0,90 MZK + 1,03 MTZ – 0,56 LK + 0,16 WR Opis poszczególnych symboli przedstawiono w tabeli 3.
Tabela 3. Średnia i odchylenie standardowe dla badanych cech pszenicy ozimej Table 3. Mean and standard deviation for tested traits of winter wheat
Uprawa bezpłużna Simplified tillage Uprawa płużna Plough tillage Cecha (oznaczenie) Trait średnia mean odchylenie stadardowe standard deviation średnia mean odchylenie stadardowe standard deviation Liczba ziaren w kłosie (LZK)
Number of grains per head 32,03 szt. 1,77 34,16 2,95 Masa ziarn z kłosa (MZK)
Weight of grains per head 1,41 g 0,36 1,52 0,25 Masa tysiąca ziarn (MTZ)
1000 grains weight 44,06 g 2,94 47,71 5,83 Liczba kłosów na 1m2 (LK)
Number of heads per 1 m2 205,6 szt. 22,12 262,23 26,18 Wysokość roślin (WR)
Plant height 90,3 cm 1,97 94,63 2,52 Plon ziarna z 30 m2 (PZ)
Grain field 14,58 kg 1,95 15,92 1,11
Wyniki testowania hipotezy ogólnej o zerowych wartościach współczynników ście-żek w rozważanych modelach wykazały istotną zależność regresyjną. Wskazuje to, że co najmniej jeden komponent plonu odznaczał się dodatnim wpływem bezpośrednim na plon ziarna analizowanych odmian pszenicy ozimej zarówno w warunkach uprawy płuż-nej, jak i uproszczonej. Analiza ścieżek wykazała dużą zmienność wpływu badanych składowych plonu na plon ziarna pszenicy w zależności od systemów uprawy. Wartości współczynników determinacji dla funkcji regresji wielokrotnej wynosiły 0,71 dla upra-wy bezpłużnej i 0,66 dla konwencjonalnego sposobu upraupra-wy roli. Wielkości te wskazu-ją, że ponad 60% całkowitej zmienności plonu było uwarunkowane poprzez analizowane składowe łanu w obu systemach uprawy. Niewyjaśnione 40% zmienności było prawdo-podobnie spowodowane zróżnicowaną reakcją odmian pszenicy na niską wilgotność gleby oraz podwyższoną zwięzłością i gęstością gleby w krytycznych fazach rozwoju roślin [Weber 2004]. Korelacje proste pomiędzy plonem z poletka i analizowanymi cechami łanu dla uprawy konwencjonalnej przedstawiono w tabeli 4.
W warunkach uprawy płużnej stwierdzono znaczne współzależności dodatnie za-równo pomiędzy plonem a masą ziaren z kłosa, jak i liczbą ziaren z kłosa. Natomiast wysokość roślin oraz liczba kłosów z jednostki powierzchni były w słabszym stopniu skorelowane z plonem. Wykazano również ujemną korelację między liczbą kłosów z 1 m2 a masą ziarna z kłosa. Zastosowanie uprawy bezpłużnej warunkowało również
ujemne współzależności pomiędzy liczbą kłosów z jednostki powierzchni a masą ziaren z kłosa, a również masą tysiąca ziaren (tab. 5). Natomiast dodatnią korelację wykazano między plonem i liczbą ziaren z kłosa.
Tabela 4. Macierz współczynników korelacji prostej dla badanych cech pszenicy ozimej – uprawa płużna
Table 4. Matrix of simple correlation coefficients for tested traits of winter triticale – plough tillage Zmienna – Variable WR LK LZK MZK MTZ PZ WR 1,000 0,116 -0,125 -0,155 0,126 -0,474 LK 0,116 1,00 -0,403 -0,674* -0,211 -0,091 LZK -0,125 -0,403 1,000 0,720* -0,296 0,942** MZK -0,155 -0,674* 0,720* 1,000 0,094 0,753** MTZ 0,126 -0,211 -0,296 0,094 1,000 -0,314 PZ -0,474 -0,091 0,942** 0,753** -0,314 1,000
Oznaczenia – patrz tabela 2 – Designations – table 2; * –istotny współczynnik korelacji prostej α = 0,05 –
significant correlation coefficient α = 0.05.
Tabela 5. Macierz współczynników korelacji prostej dla badanych cech pszenicy ozimej – uprawa bezpłużna
Table 5. Matrix of simple correlation coefficients for tested triats of winter triticale – simplified tillage Zmienna – Variable WR LK LZK MZK MTZ PZ WR 1,000 0,431 -0,151 -0,004 0,024 0,258 LK 0,431 1,000 -0,226 -0,588* -0,614* 0,257 LZK -0,152 -0,226 1,000 0,621* 0,172 0,631* MZK -0,004 -0,588* 0,621* 1,000 0,858* 0,384 MTZ 0,024 -0,614* 0,172 0,858* 1,000 0,123 PZ 0,258 0,257 0,631* 0,384 0,123 1,000
Oznaczenia – patrz tabela 2 – Designations – table 2.
W warunkach uprawy płużnej istotnym wpływem bezpośrednim na plon odznaczały się masa i liczba ziaren z kłosa oraz liczba kłosów z jednostki powierzchni (tab. 6).
Natomiast zastosowanie uprawy bezpłużnej warunkowało istotny wpływ bezpośred-ni masy ziaren z kłosa i masy tysiąca ziaren na plony badanych odmian pszebezpośred-nicy (tab. 7). W środowisku uprawy konwencjonalnej dodatni współczynnik korelacji pomiędzy masą ziaren z kłosa a plonem odmian pszenicy wynikał w głównej mierze z dodatniego efektu pośredniego tej składowej z liczbą ziaren z kłosa. Dlatego te dwie składowe plonu nale-ży rozpatrywać łącznie, analizując ich wpływ na plon ziarna. Wniosek ten potwierdza analiza współzależności pomiędzy liczbą ziaren z kłosa i plonem, gdzie wysokie efekty pośrednie stwierdzono dla masy ziarna z kłosa. Również nieistotny ujemny współczyn-nik korelacji pomiędzy plonem a masą tysiąca ziaren wywspółczyn-nikał w głównej mierze z ujem-nego efektu pośredniego liczby ziaren z kłosa. Prawdopodobnie duże niedobory opadów w krytycznych fazach rozwoju roślin warunkowały przy wysokiej liczbie ziaren w kłosie słabe ich wykształcenie, co mogło ograniczać plony analizowanych odmian. Liczba kłosów z jednostki powierzchni wpływała w najmniejszym stopniu na plon ziarna ze względu na kompensacje tej składowej plonu z pozostałymi zmiennymi przyczynowymi. Zróżnicowane wpływy pośrednie i bezpośrednie niwelowały się wzajemnie, co spowo-dowało niski współczynnik korelacji tej składowej z plonem.
W warunkach uprawy bezpłużnej dodatnia korelacja pomiędzy liczbą ziaren z kłosa a plonem odmian wynikała w głównej mierze z dodatniego efektu bezpośredniego tej składowej plonu oraz ze znacznego efektu pośredniego masy ziaren z kłosa. Również nieistotny dodatni współczynnik korelacji masy ziarna z kłosa z plonem odmian pszeni-cy uzależniony był w dużym stopniu od efektu pośredniego liczby ziaren z kłosa i masy tysiąca ziaren. Dlatego również w warunkach bezpłużnej uprawy roli składowe te należy rozpatrywać łącznie w celu określenia ich wpływu na plon ziarna pszenicy ozimej. Niski współczynnik korelacji prostej masy tysiąca ziaren z plonem pomimo wysokiego efektu bezpośredniego był spowodowany ujemnym efektem pośrednim masy ziaren z kłosa i liczby kłosów z jednostki powierzchni.
Tabela 6. Efekty pośrednie i bezpośrednie dla badanych cech pszenicy ozimej – uprawa płużna Table 6. Indirect and direct effects for tested traits of winter wheat – plough tillage
Zmienna – Variable LZK MZK MTZ LK WR LZK 0,75** 0,54 -0,23 -0,30 -0,10 MZK 0,42 0,58* 0,06 -0,39 -0,093 MTZ -0,01 0,004 0,04 -0,01 0,01 LK -0,26 -0,44 -0,14 0,65* 0,08 WR 0,05 0,058 -0,05 -0,04 -0,36
r2 z plonem ziarna – with grain yield 0,94** 0,75** -0,31 -0,09 -0,47
Wartości pogrubione oznaczają efekt bezpośredni danej cechy łanu – Values marked in bold denote direct effect of each crop trait on grain yield; **, * Istotny efekt bezpośredni lub współczynnik korelacji prostej (r2) przy
p = 0,01 lub p = 0,05 – Significant direct influence or simple orrelation coefficient (rc 2) at the level p = 0.01 or p = 0.05
Tabela 7. Efekty pośrednie i bezpośrednie dla badanych cech pszenicy ozimej – uprawa bezpłużna Table 7. Indirect and direct effects for tested traits of winter wheat – simplified tillage
Zmienna – Variable LZK MZK MTZ LK WR LZK 1,17* 0,73 0,20 -0,27 -0,18 MZK -0,56 -0,90 -0,77 0,53 0,004 MTZ 0,18 0,89 1,03* -0,63 0,02 LK -0,13 -0,33 -0,34 -0,56 0,24 WR -0,02 -0,001 0,003 0,07 0,16 r2 z plonem ziarna – with grain yield 0,63* 0,38 0,12 0,26 0,25
Zróżnicowana liczba kłosów na 1 m2 zarówno w uprawie płużnej, jak i w uprawie
uproszczonej wywarła w warunkach rozrzedzonych i wczesnych siewów znacznie mniejszy wpływ na plon ziarna badanych odmian pszenicy. Na podstawie przeprowa-dzonej analizy ścieżek można stwierdzić, że w uprawie uproszczonej oraz płużnej zna-czący wpływ na kształtowanie plonów analizowanych odmian pszenicy wywarły masa i liczba ziaren z kłosa. Istotne korelacje między wymienionymi komponentami plonu wskazują, że składowe te należy rozpatrywać łącznie w celu określenia ich wpływu na plon ziarna w warunkach uprawy uproszczonej i płużnej przy stosowaniu wczesnych i rozrzedzonych siewów odmian pszenicy.
DYSKUSJA
Porównując współczynniki korelacji między plonem i jego komponentami, można stwierdzić duże zróżnicowanie wyników w analizowanych systemach uprawy. Znacznie większe współzależności pomiędzy plonem a liczbą i masą ziaren z kłosa wystąpiły w uprawie płużnej w porównaniu z systemem bezorkowym. Wynik ten potwierdzają badania Sabo i in. [2002], którzy wykazali, że liczba i masa ziaren z kłosa oraz korzystne warunki środowiskowe są podstawą uzyskania wysokich plonów pszenicy. W wielu publikacjach podkreśla się decydujący wpływ liczby kłosów z jednostki powierzchni na plony pszenicy ozimej [Bavec i in. 2002, Ługowska i in. 2004, Neumann 2005]. Jednak inne doniesienia wskazują, że liczba ziaren z kłosa i masa tysiąca ziaren mogą w więk-szym stopniu kształtować plon niektórych odmian zbóż [Samborski i in. 2005]. Nieistot-ny wpływ masy tysiąca ziaren oraz liczby kłosów z jednostki powierzchni na plon anali-zowanych odmian był prawdopodobnie związany ze znacznym niedoborem opadów w okresie wegetacji roślin, co spowodowało nierównomierne wschody i słabsze wypeł-nienie ziarna zarówno w uprawie bezpłużnej, jak i konwencjonalnym systemie uprawy. Również brak istotnej korelacji między liczbą kłosów na 1 m2 a plonami odmian
pszeni-cy wynikał z rozrzedzonej gęstości siewu, która rekompensowała mniejszą liczbę kło-sów zwiększeniem liczby i masy ziaren z kłosa. Sugestię tę potwierdzają ujemne współ-zależności między liczbą kłosów z jednostki powierzchni a masą ziarna z kłosa w obu systemach uprawy. W badaniach innych autorów stwierdzono również ujemne korelacje pomiędzy liczbą kłosów z jednostki powierzchni a masą ziaren z kłosa [Bavec i in. 2002].
Zróżnicowana wielkość współczynników korelacji w obu systemach uprawy może wynikać z różnej reakcji odmian pszenicy na uproszczenia w uprawie roli [Köller i Lin-ke 2001, Weber 2004].
WNIOSKI
1. Niższy plon ziaren pszenicy w warunkach uprawy bezpłużnej w porównaniu z plonem uprawy konwencjonalnej był w głównej mierze uwarunkowany mniejszą licz-bą kłosów z jednostki powierzchni.
2. W środowisku uprawy bezpłużnej oraz uprawy konwencjonalnej znaczący wpływ na kształtowanie plonów odmian pszenicy wywarły masa i liczba ziaren z kłosa.
3. Masę i liczbę ziaren z kłosa z powodu istotnych współzależności należy rozpa-trywać łącznie w celu określenia ich wpływu na plon ziarna w warunkach uprawy uproszczonej i płużnej przy stosowaniu rozrzedzonych oraz przyśpieszonych siewów analizowanych odmian pszenicy ozimej.
PIŚMIENNICTWO
Arvidsson J., Rydberg T., Feiza V., 2000. Early sowing – a system for reduced seedbed prepara-tion in Sweden. Soil Till. Res. 53, 145–155.
Bavec M., Bavec F., Vraga B., Kovacevic V., 2002. Relationships among yield it’s quality and yield components in winter wheat (Triticum aestivum L.) cultivars affected by seeding rates. Bodenkultur 53 (3), 143–151.
Blecharczyk A., Śpitalniak J., Małecka I., 2006.Wpływ doboru przedplonów oraz systemów uprawy roli i nawożenia azotem na plonowanie pszenicy ozimej. Fragm. Agron. 2 (90), 273–286.
Camara K.M., Payne W.A., Rasmussen P.E., 2003. Long-term effects of tillage, nitrogen and rainfall on winter wheat yields in Pacific Northwest. Agron. J. 95, 828–835.
Dobers E.S., Roth R., Meyer B., Becker K.W., 2004. Leitfaden für die Umstellung auf Systeme der nicht wendenden Bodenbearbeitung. Ministerium für Landwirtschaft und Raumordnung des Landes Branderburg, 1–57.
Dzienia S., Zimny L, Weber R., 2006. Najnowsze kierunki w uprawie roli i technice siewu. Fragm. Agron. 2 (90), 227–241.
Ellmer F., Peschke H., Köhn W. Chmielewski F.M., Baumecker M., 2000. Tillage and fertilizing effects on sandy soils. Review and selected results of long-term experiments at Humboldt University Berlin. J. Plant Soil Sci., 163, 267–272.
Sächsische Landesanstalt für Landwirtschaft; Ergebnisse Landessorten-versuche 1999–2001, 2002. Freistaat Sachsen, 6–168.
Halvorson A. D., Wienhold B.J., Black A.L., 2001. Tillage and nitrogen fertilization influences on grain and soil nitrogen in a spring wheat-fallow system. Agron. J. 93, 1130–1135.
Hemmat A., Taki O., 2001. Grain yield of irrigated winter wheat as affected by stubble tillage management and seeding rates in central Iran. Soil Till. Res. 63, (1–2), 57–64.
Köller K., Linke Ch., 2001. Erfolgreicher Acerbau ohne Pflug. Verlag DLG, 5–176.
Lloveras J., Manent J., Viudas J., López A., Santiveri P., 2004. Seeding rate influence on yield and yield components of irrigated winter wheat in a mediterranean climate. Agron. J. 96, 1258– 1265.
Ługowska B., Banaszak Z., Wójcik W., Grzmil W., 2004. Zależność plonu ziarna pszenicy ozimej o skróconym źdźble od jego składowych. Biul. IHAR, 231, 5–10.
Mittler S., 2000. Ökovariabilität von Winterweizen unter Standortbedingungen Nordostdeutsch-lands. Dissertation Landwirtschaftlich-Gärtnerischen Fakultät der Humbolt-Universitat zu Berlin, 4–155.
Neumann H.J., 2005. Optimirungsstrategien für den Getreidebau in ökologischen Landbau: Sys-tem „weite Reihe und Direktsaat in ausdauernden Weissklee (Bi-cropping) Disseration zur Er-langung des Doktorgrades der Christian Albrechts – Universität zu Kiel. 3–128.
Podolska G., 1997. Reakcja nowych odmian i rodów pszenicy ozimej na wybrane czynniki agro-techniczne. Część II. Wpływ terminu siewu na plon i strukturę plonu nowych odmian i rodów pszenicy ozimej. Biul. IHAR 204, 163–169.
Rudnicki F., Jaskulski D., Dębowski G., 2001. Reakcje odmian pszenicy jarej na termin siewu i nawożenie azotem w warunkach posusznych. Rocz. Nauk Rol. Ser. A, 114, 3/4, 97–108. Sabo M., Bede M., Hardi Ž. U., 2002. Variability of grain yield components of some new winter
wheat genotypes (Triticum aestivum). Rostlinna Vyroba, 48, (5), 230–235.
Sains J.K., Shouche S.P., Bhagwat S.G., 2006. Image analysis of wheat grains developed in differ-ent environmdiffer-ents and its implications for iddiffer-entification. J. Agric. Sci. 144, 221–227.
Samborski S., Kozak M., Mądry W., Rozbicki J., 2005. Pierwotne cechy rozwojowe w analizie składowych plonu. Część II. Zastosowanie dla plonu ziarna pszenżyta ozimego. Fragm. Aron. 4, (88), 84–95.
Tebrügge F., Düring R.A., 1999. Reducing tillage intensity – a review of results from a long – term study in Germany. Soil Till. Res. 53, 1, 15–28.
Theobald C.M., Roberts A.M.I., Talbot M., Spink J.H., 2006. Estimation of economically opti-mum seed rates for winter wheat from series of trials. J. Agric. Sci. 144, 303–316.
Weber R., 2004. Zmienność plonowania odmian pszenicy ozimej w zależności od przedplonu i sposobu uprawy roli. Puławy, Monografie i Rozpr. Nauk. 12, 7–88.
Summary. The research aimed at analysis of the influence of selected crop components on the yield of winter wheat cultivars as depending on the mode of tillage in conditions of early sowing. Experiments were carried out in the years 2004–2006 at the Agricultural Experimental Station, Institute of Cultivation, Fertilization and Soil Science, Jelcz-Laskowice, on good rye complex soil. There were applied two systems of cultivation: conventional plough tillage and ploughless tillage. The experiment was carried out with the method of randomized blocks in four replications. The research results concern the yields of winter wheat cultivars Finezja, Rywalka, Kobiera, Satyna, Bogatka and Zawisza. Each 30 m2 plot was separated into two 15 m2 treatments in which there were assessed: yield of grain, number of ears per a square meter, height of plants, number and weight of grain from an ear and weight of 1000 grains. The influence of yield components on yielding of winter wheat in conditions of the two extreme systems of cultivation was assessed with the method of path analysis. On the grounds of the analysis one can state that in the treatments with simplified tillage as well as plough tillage the important influence on the yield of winter wheat cultivars was exerted by the weight of grain and number of grains from an ear. In result of significant interdependence the yield components mentioned above should be considered jointly to determine their influence on the grain yield in conditions of simplified tillage and plough tillage. Key words: yield components, plough tillage, ploughless tillage, winter wheat cultivars
