Medycyna Weterynaryjna - Summary 6478

Opis przypadku Case report

Rak płaskonabłonkowy (Squamous Cell Carcinoma,

SCC) jest nowotworem złośliwym pochodzenia

na-błonkowego, którego komórki różnicują się w

kierun-ku nabłonka wielowarstwowego płaskiego

rogowacie-jącego. Należy do jednych z najczęściej występujących

powierzchownych nowotworów złośliwych

stwier-dzanych u koni (3). Pojawia się najczęściej na skórze,

błonach śluzowych lub połączeniach

śluzówkowo--skórnych (szczególnie w obszarze

okołooczodoło-wym, na małżowinach usznych, w okolicy twarzy,

narządów płciowych, odbytu oraz na kończynach) (13).

U koni ponad 70% przypadków SCC dotyczy struktur

okołooczodołowych, jest on również najczęściej

wy-stępującym nowotworem struktur związanych z gałką

oczną u tego gatunku zwierząt (8, 12, 27). W tej grupie

około 40% przypadków dotyczy powieki trzeciej, 30%

powieki górnej lub dolnej, reszta lokalizuje się na

ro-gówce, rąbku i spojówce (8, 16, 18, 20, 25).

Etiologia. Przyczyny rozwoju raka

płaskonabłon-kowego oka u koni nie zostały w pełni

scharakteryzo-wane, ale wiadomo, że na jego występowanie wpływ

mają zewnętrzne czynniki kancerogenne i aberracje

genetyczne. Wykazano, że zwiększona ekspozycja na

promieniowanie ultrafioletowe, mająca związek ze

wzrostem wysokości nad poziomem morza i długości

geograficznej, zwiększa rozwój raka

płaskonabłon-kowego oka i jego przydatków, szczególnie u koni

bez pigmentacji okolicy oczodołu (2, 7, 10). Również

Rak płaskonabłonkowy rogowaciejący powieki

u konia – przypadek kliniczny

KAMIL GÓRSKI, BERNARD TUREK, OLGA DREWNOWSKA, KATARZYNA KLICZKOWSKA-KLAROWICZ*, JOANNA ŚMICH**,

ALICJA RAKOWSKA***, ANDRZEJ BEREZNOWSKI***

Katedra Chorób Dużych Zwierząt i Klinika, Instytut Medycyny Weterynaryjnej,

Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Nowoursynowska 100, 02-797 Warszawa *Katedra Patologii i Diagnostyki Weterynaryjnej, Instytut Medycyny Weterynaryjnej, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Nowoursynowska 159c, 02-787 Warszawa

**Studentka IV roku Wydziału Medycyny Weterynaryjnej SGGW w Warszawie

***Samodzielny Zakład Epidemiologii i Ekonomiki Weterynaryjnej, Instytut Medycyny Weterynaryjnej, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Nowoursynowska 159c, 02-787 Warszawa

Otrzymano 26.05.2020 Zaakceptowano 22.09.2020

Górski K., Turek B., Drewnowska O., Kliczkowska-Klarowicz K., Śmich J., Rakowska A., Bereznowski A.

Squamous cell carcinoma of an eyelid in a horse: A case report

The aim of this report is to describe a clinical case of squamous cell carcinoma in an 18-year-old horse. This tumor is one of the most common superficial oncological problems in these animals. A lesion in the lateral corner of the eye was already observed about 10 years earlier, but due to the lack of significant growth or alarming symptoms, no diagnostics or treatment was implemented. A year before surgery, an episode of acute inflammation in the eye and a slight enlargement of the nodule occurred. Initially, an autoimmune origin of the lesion was assumed, but anti-inflammatory and bactericidal treatment did not lead to a significant improvement. As a result of sampling for histopathological examination, the tumor doubled its volume, so, given the inefficacy of the subsequent anti-inflammatory and antibiotic therapy, the horse was sent to the clinic. A convex, painful lesion partially covering the cornea was found on arrival. In view of the rapid growth of the tumor and its infiltration of surrounding tissues, a decision was made to carry out transpalpebral enucleation. The procedure was performed under general anesthesia and with an additional retrobulbar block. Because of significant tissue tensions and the risk of hematoma, an intermittent horizontal mattress suture was used. The area was secured with a compression dressing. The horse returned to sport, and no recurrence of the tumor was observed up to 7 months after surgery. Histopathological examination confirmed squamous cell metaplasia forming keratin pearls, characteristic of squamous cell carcinoma.

Med. Weter. 2021, 77 (1), 44-49 45

konie o jasnej maści i niepigmentowanej skórze mogą

wykazywać większą skłonność do występowania raka

płaskonabłonkowego wokół oczodołu. Szczególnie

wymienia się tutaj konie ras: Haflinger, Appaloosa,

American Paint, American Quarter Horse, a także

ko-nie zimnokrwiste (7, 20, 25). Ponadto zaobserwowano,

że u koni z niebieskimi tęczówkami lub

heterochro-mią (różnobarwność tęczówki) prawdopodobieństwo

wystąpienia raka płaskonabłonkowego struktur oka

i jego przydatków jest większe niż u koni z brązowymi

tęczówkami (2). Innym czynnikiem mającym

prawdo-podobnie wpływ na rozwój SCC u koni jest obecność

wirusa brodawczaka końskiego (EcPV-2), który został

wykryty we wszystkich przypadkach zmian

nowo-tworowych zlokalizowanych w okolicy

śluzówkowo--skórnej, oka i narządów płciowych (24, 28). Wykrycie

EcPV-2 w wymazach pobranych z wymienionych

okolic od zdrowych koni wskazuje, że wirus ten może

przyczyniać się do transformacji komórek zdrowych

w komórki rakowe. Zaobserwowano, że występowanie

SCC oka wzrasta wraz z wiekiem koni, a średnia wieku

zachorowania to 13 lat (14-16, 20, 26).

Objawy kliniczne. Do wczesnych objawów raka

płaskonabłonkowego oka i oczodołu zalicza się

prze-krwienie w obrębie spojówki lub rogówki (4), a także

szara lub kremowa powierzchnia spojówki opisana

jako leukoplakia (4, 17). Na tym etapie może pojawić

się także płytka dysplastyczna, czyli pierwszy etap

transformacji komórek w komórki nieprawidłowe,

który może prowadzić do powstania komórek

nowo-tworowych (6, 29). Gdy choroba postępuje,

powierzch-nia guza może zmiepowierzch-niać barwę od białej do różowej

i zwykle przybiera wygląd szorstkiej kostki brukowej

(4, 21, 22). Kolejno pojawiającymi się objawami są:

wydzielina z przyśrodkowego kąta powiek, zapalenie

spojówek, skurcz powiek, a także, w ciężkich

przy-padkach, owrzodzenie lub martwica samego guza, lub

jego okolicy (26). Zazwyczaj obserwuje się głębokie

naciekanie lokalnych tkanek (5, 23). Nieleczony rak

płaskonabłonkowy oka może naciekać otaczające

tkan-ki mięktkan-kie, strukturę kostną oczodołu, zatotkan-ki oboczne

nosa, a także tkankę mózgową, co w konsekwencji

pro-wadzi do rozwoju zaburzeń widzenia lub ślepoty (16).

Przerzuty raka płaskonabłonkowego zlokalizowanego

w okolicy oczodołu są rzadkie i według

przeprowadzo-nych badań dotyczą 6-15,4% przypadków SCC u koni

(6, 8, 20, 25). Najczęstszym miejscem przerzutów są

węzły chłonne, ślinianki, zatoki oboczne nosa, krtań,

opłucna ścienna lub płuca (11, 16). Co ważne, według

niektórych badań przypadki raka płaskonabłonkowego

oka wykazują opóźnione cechy przerzutu, występujące

najwcześniej po roku od resekcji chirurgicznej (9, 19).

Zdolność guza pierwotnego do inwazji miejscowych

naczyń krwionośnych lub limfatycznych oceniana

mikroskopowo może być czynnikiem prognostycznym

dla określenia częstości przerzutów (19). Stwierdzono,

że zdecydowana większość (ponad 80%) przypadków

raka płaskonabłonkowego oka u koni występuje

jed-nostronnie (15, 29).

Diagnostyka, rozpoznanie i możliwości

lecze-nia. Raka płaskonabłonkowego oka u konia można

wstępnie rozpoznać na podstawie obserwacji i badania

szczegółowego oka, ogólnej morfologii i lokalizacji

guza, biorąc pod uwagę czynniki predysponujące

(4, 26), jednak ostateczne rozpoznanie stawiane jest na

podstawie badania histopatologicznego wycinka guza

pobranego podczas biopsji, szczególnie we wczesnych

jego stadiach (17). Na jego podstawie można

stwier-dzić charakter zmian patologicznych, rozrost nabłonka

i stopień jego zrogowacenia (6). Zwykle obserwuje

się wyraźny margines między miąższem nowotworu

a otaczającymi go prawidłowymi strukturami (6). Masę

guza raka płaskonabłonkowego zlokalizowanego na

rogówce lub spojówce można zabarwić za pomocą

różu bengalskiego w celu postawienia rozpoznania

wstępnego. Barwienie pozwala uwidocznić obszary

rogowacenia i głębokość naciekania otaczających

tkanek. (17). Wczesne rozpoznanie i leczenie tego

nowotworu przynosi korzystne rokowanie (17).

W diagnostyce różnicowej SCC oka u koni należy

brać pod uwagę inne nowotwory, takie jak: sarkoid,

brodawczak, guz komórek tucznych, chłoniak skóry

i czerniak (26). Ten typ nowotworu może również mieć

pierwotne podłoże pasożytnicze i być następstwem

inwazji Habronema spp., Onchocerca cervicalis albo

Thelazia spp. (29). Dalsze różnicowanie obejmuje

infekcje wirusowe, bakteryjne, grzybicze, wybujałą

ziarninę, ciała obce lub alergie (26, 29).

Każdy przypadek raka płaskonabłonkowego oka,

jak i wybór metody leczenia należy rozpatrywać

indywidualnie. Zasadnym i idealnym rozwiązaniem

jest wykorzystanie skutecznej terapii zapewniającej

możliwość widzenia i oszczędzenie gałki ocznej. Nie

zawsze się to udaje, a w wielu przypadkach niezbędne

jest przeprowadzenie enukleacji. Stosowane w

lecze-niu SCC oka metody to: operacyjne usunięcie guza,

enukleacja, krioterapia, hipertermia, immunoterapia,

chemioterapia oraz różne formy radioterapii (29).

Opis przypadku

Przypadek dotyczy konia, wałacha, w wieku 18 lat, maści kasztanowatej, rasy hanowerskiej, który został skierowany do kliniki z powodu guza w obrębie gałki ocznej prawej. Z wywiadu wynikało, że około 10 lat wcześniej w bocznym kącie powiek zaobserwowano zmianę regularnego, owal-nego kształtu o średnicy ok. 0,5 cm, koloru czerwoowal-nego, która utrzymywała się i nie ulegała zmianie. Na około 1 rok przed skierowaniem konia do kliniki pojawiły się objawy ostrego zapalenia w obrębie gałki ocznej, a średnica guza powiększyła się nieznacznie. Wezwany lekarz stwierdził wystąpienie choroby tła autoimmunologicznego nieznanego pochodzenia i zaordynował podawanie do worka spojówko-wego kropli z deksametazonem i maści antybiotykowej. Ze względu na brak widocznej poprawy, zdecydowano o po-braniu fragmentu guza w celu wykonania badania

histopa-tologicznego. Nie postawiono rozpoznania ostatecznego, co mogło mieć związek z pobraniem zbyt małego fragmentu tkanek, a opis wyniku badania sugerował reaktywne zmiany przerostowe o cechach brodawczaka płaskonabłonkowego. Zasugerowano pobranie bardziej reprezentatywnej próbki i powtórzenie badania HP, co nie zostało wykonane. Po pobraniu wycinka guz w krótkim czasie zwiększył swoją objętość dwukrotnie. Przez kolejne miesiące w trakcie na-silenia objawów stosowano skojarzoną miejscową terapię przeciwzapalną i antybiotykową, lecz leczenie to nie przy-nosiło pożądanego rezultatu. Podjęto wówczas decyzję o przewiezieniu konia do kliniki.

Badanie kliniczne ujawniło obecność guza zlokalizowa-nego w okolicy boczzlokalizowa-nego kąta powiek, wychodzącego od spojówki powieki górnej i dolnej. Częściowo przysłaniał rogówkę i był wypukły, kształtem przypominając kalafior, przez co w trakcie przymykania szpary powiek powodował drażnienie tkanek, co skutkowało nadmiernym łzawieniem i gromadzeniem wydzieliny w kącie przyśrodkowym po-wiek. W momencie badania szpara powiek była przymknię-ta (ryc. 1 i 2).

Szczegółowym badaniem okulistycznym stwierdzono, że symetryczność głowy jest zachowana, a gałki oczne mają rozmiar prawidłowy. W oku prawym odruchy gro-żenia, źrenicowy pośredni i bezpośredni, jak i oślepiania były zachowane. Obecny był gęsty, białawy wypływ z kąta przyśrodkowego, trzecia powieka była wysunięta, spojówki przekrwione i obrzęknięte. Zmiana rozrostowa zasłaniała około 2/3 powierzchni oka od kąta bocznego w kierunku kąta przyśrodkowego. Przewód nosowo-łzowy prawy był drożny. Tarcza nerwu wzrokowego miała prawidłową budo-wę i typową jasnoróżową barbudo-wę. Ciśnienie wewnątrzgałko-we badane tonopenem (Tono-Pen® _{XL Tonometer, Reichert}

Technologies) wynosiło 25 mmHg. Nie stwierdzono wybar-wienia przy użyciu fluoresceiny na powierzchni rogówki.

Widzenie było zachowane, lecz ograniczone ze względu na masę guza. Badaniem ultrasonograficznym przezpowieko-wym gałki ocznej prawej stwierdzono obecność hiperecho-genicznej masy tkanek w okolicy kąta bocznego oka o nie-jednorodnej strukturze, która umiejscowiona była między powiekami a rogówką, wywodząc się ze spojówki. Tkanki guza nie naciekały struktur wewnętrznych oka, znajdowały się jedynie na powierzchni rogówki. Widoczne były zmiany degeneracyjne lamellarne soczewki oraz nieliczne wtręty w ciele szklistym. Soczewka znajdowała się w prawidło-wym położeniu, nie zaobserwowano zmian patologicznych w komorze przedniej i tylnej oka. Budowa siatkówki była prawidłowa. Badanie oka lewego nie wykazało żadnych odstępstw od normy, a ciśnienie wewnątrzgałkowe wyno-siło 21 mmHg.

W związku z szybkim wzrostem guza (w ciągu ostat-nich 2 tygodni masa guza zwiększyła się dwukrotnie), ten-dencją do naciekania sąsiadujących tkanek oraz brakiem możliwości wykorzystania innych metod leczenia, podjęto decyzję o przeprowadzeniu przezpowiekowej enukleacji. Dzień przed planowanym zabiegiem zwierzę otrzymało domięśniowo penicylinę prokainową i dihydostreptomy-cynę (Depomycin® _{– Intervet International B. V.) w dawce,}

odpowiednio: 8000 I.U./kg m.c. i 2,2 mg/kg m.c. Parame-try badania morfologicznego oraz biochemicznego krwi wykonanego przed zabiegiem mieściły się w zakresach norm fizjologicznych. Badanie elektrokardiograficzne nie wykazało znaczących nieprawidłowości. Premedykację przeprowadzono przez dożylne podanie mieszaniny deto-midyny (Domosedan® _{– Orion Corpration) i butorfanolu}

(Butomidor® _{– Richter Pharma AG) – odpowiednio 0,05 mg/}

kg m.c. i 0,02 mg/kg m.c. Indukcję znieczulenia ogólnego przeprowadzono za pomocą diazepamu (Relanium® _{– WZF}

Polfa S.A.) i ketaminy (Bioketan® _{– Vetoquinol Biowet}

Sp. z o. o.) – odpowiednio: 0,1 mg/m.c. kg i 2,2 mg/kg m.c.

Ryc. 1. Guz w okolicy kąta bocznego powiek

Med. Weter. 2021, 77 (1), 44-49 47 podanych dożylnie. Konia ułożono w pozycji bocznej na

boku lewym. Po zaintubowaniu znieczulenie ogólne pod-trzymano za pomocą znieczulenia wziewnego izofluranem (Aerrane® _{– Baxter Polska Sp. z o. o.) i dożylnego wlewu}

ciągłego detomidyny (0,01 mg/kg/h). Parametry życio-we monitorowano na podstawie zapisu kardiomonitora. Worek spojówkowy obficie wypłukano 0,05% roztworem jodowanego powidonu. Okolicę powiek wraz z ich kra-wędziami przygotowano w sposób aseptyczny. Pomimo przeprowadzania zabiegu w znieczuleniu ogólnym, w celu zmniejszenia zużycia leków anestetycznych i ewentualnych odruchów konia związanych z manipulacją w obrębie ner-wu wzrokowego, zdecydowano o wykonaniu znieczulenia przewodowego zagałkowego (retrobulbar block). Igłę o długości 10 cm wygięto łukowato w sposób aseptyczny. Tak przygotowana igłę przezpowiekowo, tuż pod krawędzią oczodołu, na godzinie 12 wsunięto, starając się, aby jej ko-niuszek przemieszczał się jak najbliżej kości oczodołu. Po wsunięciu całej igły jej ostry koniec powinien znajdować się w przestrzeni pozagałkowej. Tam też zostało podane 20 ml środka miejscowo znieczulającego – w tym przypad-ku mieszaniny 2% chlorowodorprzypad-ku lignokainy (Xylocaine 2%® _{– Aspen Pharma Trading Limited) oraz 0,5%}

chloro-wodorku bupiwakainy (Bupivacainum Chydrochloricum WZF 0,5%® _{– WZF Polfa S.A.) w stosunku 1 : 1. Przed}

wstrzyknięciem środka przeprowadzono próbę aspiracji, aby uzyskać pewność, że lek zostanie podany we właściwe miejsce, a nie do naczynia krwionośnego, co skutkowałoby brakiem pożądanego efektu wykonanej procedury. Po zszy-ciu powiek wykonano okrężne nacięcie skóry maksymalnie 5 mm od ich krawędzi, tak aby cięcie zapewniało usunięcie mieszków włosowych rzęs oraz gruczołów tarczkowych ulokowanych na krawędzi powiek. Za pomocą ostrokończy-stych precyzyjnych nożyczek oddzielono tkankę podskórną w głąb rany. Następnie częściowo na tępo, częściowo za pomocą zagiętych nożyczek typu Mayo oddzielano głębsze warstwy tkanek między powierzchnią kości oczodołu a po-więzią gałki ocznej. Momentami krwawienie i wysuwający się tłuszcz z ciała tłuszczowego zagałkowego znacznie utrudniał wgląd w ranę. Mięśnie prosty, skośny i wciągacz gałki były przecinane indywidualnie jak najbliżej blaszki oczodołu. Po oddzieleniu poszczególnych struktur na dnie oczodołu pojawiły się dużej średnicy naczynia krwionośne i nerw wzrokowy. Całość po lekkim naprężeniu i uniesie-niu gałki ocznej podwiązano dwukrotnie nicią wchłanianą z kwasu poliglikolowego nr 2 i przecięto. Ranę osuszono i wetknięto w nią gąbkę hemostatyczną. Tkankę podskórną zaszyto szwem ciągłym z nici wchłanianej z kwasu poligli-kolowego nr 2/0 w 2 warstwach. Na skórę powiek założono szwy przerywane materacowe poziome z nici nylonowej niewchłanianej nr 0 (ryc. 3).

Na ranę i okolicę oczodołu zastosowano opatrunek uci-skowy, z zamiarem utrzymania go przez kilka dni. Opa-trunek ustabilizowano elastyczną opaską samoprzylepną, zakładając obwoje okrężne, częściowo przekładając je za uszami, aby się nie zsuwał. Chemioterapię ogólną rozpo-czętą przed operacją kontynuowano przez kolejnych 9 dni, a terapię przeciwzapalną przez 3 dni, podając dożylnie me-gluminian fluniksyny (Vetaflunix® _{– Vet-Agro Sp. z o.o.).}

Czwartego dnia po zabiegu w okolicy rany i oczodołu

pojawił się obrzęk, bez wyraźnie wzmożonej bolesności. Obrzęk utrzymywał się przez następnych kilka dni, po czym ustąpił samoistnie. Codziennie prowadzono toaletę rany, polegającą na jej umyciu i odkażeniu do momentu zdjęcia szwów. W dwa miesiące po zabiegu koń powrócił do wcze-śniejszego użytkowania. Nie zaobserwowano wznowy ani cech przerzutów. Tę informację potwierdził też w rozmowie telefonicznej właściciel po 7 miesiącach od zabiegu, a formę konia określił jako dobrą. Koń powrócił do użytkowania sportowego – skoków przez przeszkody (ryc. 4).

Obraz histopatologiczny. W badaniu histopatologicz-nym, stycznie do powierzchni rogówki obserwowano gu-zowatą zmianę utworzoną z pasm oraz gniazd komórek o okrągłych i owalnych jądrach komórkowych, z wyraźnie widocznym, pojedynczym jąderkiem oraz obfitą, jasną lub nieznacznie kwasochłonną cytoplazmą. Gniazda komórek nowotworowych porozdzielane były przez łącznotkankowe podścielisko. Wśród komórek nowotworowych obserwowa-no anizocytozę (zróżnicowanie wielkości komórek), anizo-kariozę (zróżnicowanie wielkości jąder komórkowych) oraz pleomorfizm (zróżnicowanie kształtu komórek), obecne były również umiarkowanie liczne figury mitotyczne. W ob-rębie wielu gniazd komórki wykazywały metaplazję

płasko-Ryc. 3. Rana po enukleacji została szczelnie zaszyta szwami materacowymi z nici niewchłanialnej

nabłonkową, tworząc układy przypomina-jące przekrój cebuli, utworzone z koncen-trycznie ułożonych blaszek keratyny – tak zwane „perły rakowe” (inaczej „perły keraty-nowe”); obecne były również ogniska mar-twicy skrzepowej oraz nacieki zapalne zło-żone z granulocytów obojętnochłonnych. Na obrzeżach guza obser-wowano skąpe nacieki złożone z limfocytów oraz komórek plazma-tycznych (ryc. 5).

Podsumowanie

W niniejszym

artykule opisano

przypadek raka

pła-skonabłonkowego

rogowaciejącego

u konia leczonego

poprzez

zastosowa-nie przezpowiekowej

enukleacji. Średnia

częstotliwość

wzno-wy tego typu

nowo-tworu, biorąc pod

uwagę różne metody leczenia, jest dość wysoka

i wynosi około 40%, natomiast średnia częstotliwość

przerzutów dotyczy 15% przypadków. Z powyższych

powodów w opisanym przypadku podjęto decyzję

o wyborze radykalnej metody leczenia. Pozytywny

wynik terapii uzyskuje się dzięki zastosowaniu obok

techniki chirurgicznej jednej z metod dodatkowych,

np. kriochirurgii lub radioterapii (29). Przy

zaawan-sowanym stadium choroby, naciekaniu okolicznych

tkanek oraz towarzyszącym zakażeniu głębokich

struktur gałki ocznej zasadne jest przeprowadzenie

przezpowiekowej enukleacji. W tym przypadku szparę

powiek należy zaszyć, co ogranicza potencjalne

ry-zyko zakażenia oczodołu (30). W trakcie przecinania

więzadeł oka, szczególnie przyśrodkowego, można

spodziewać się dość obfitego krwawienia, gdyż w tym

miejscu znajdują się duże naczynia krwionośne (1).

Tak było i w tym przypadku, lecz naczynia zostały

szybko zaciśnięte kleszczykami hemostatycznymi

i podwiązane za pomocą nici wchłanialnej. W trakcie

preparowania tkanek należy zachować ostrożność i nie

przebić się do worka spojówkowego, co

doprowadziło-by do zakażenia (30). W celu lepszego wglądu w ranę

pomocne bywa uchwycenie oddzielanej gałki ocznej

i jej delikatne skręcanie wokół własnej osi, co

znacz-nie zmznacz-niejsza jej średnicę. W ciągu kilku tygodni od

operacji oczodół ulega zapadnięciu, a w miejscu rany

pozostaje wał skórny. Pomimo radykalności operacji

i w konsekwencji całkowitej jednostronnej ślepoty,

możliwy jest powrót konia do wcześniejszego

użyt-kowania, co potwierdza opisany przypadek.

Piśmiennictwo

1. Adams S. B., Fessler J. F.: Atlas of Equine Surgery. W.B. Saunders Company 2000.

2. Bergstrom B. E., Labelle A. L., Pryde M. E., Hamor R. E., Myrna K. E.: Prevalence of ophthalmic disease in blue-eyed horses. Equine Vet. Educ. 2014, 26, 438-440.

3. Bradley W. M., Schilpp D., Khatibzadeh S. M.: Electronic brachytherapy used for the successful treatment of three different types of equine tumours. Equine Vet. Educ. 2017, 29, 293-298.

4. Clode A. B., Miller C., McMullen Jr. R. J., Gilger B. C.: A retrospective com-parison of surgical removal and subsequent CO2 laser ablation versus topical

administration of mitomycin C as therapy for equine corneolimbal squamous cell carcinoma. Vet. Opthamol. 2012, 15, 254-262.

5. Dubielzig R. R.: Tumors of the Eye, [w:] Meuten D. J. (ed): Tumors in Domestic Animals, Iowa State Press, Ames, IA 2002, s. 739-754.

6. Dubielzig R. R.: Tumors of the Eye, [w:] Meuten D. J. (ed): Tumors in Domestic Animals, John Wiley & Sons, Inc. Ames, IA 2017, s. 894-895.

7. Dugan S. J., Curtis C. R., Roberts S. M., Severin G. A.: Epidemiologic study of ocular/adnexal squamous cell carcinoma in horses. J. Am. Vet. Med. Assoc. 1991, 198, 251-256.

Ryc. 5. Obraz histopatologiczny raka płaskonabłonkowego rogowaciejącego gałki ocznej u konia. Barwienie H-E. A – masa nowotworu (lewa strona fotografii) występująca stycznie do powierzchni rogówki (prawy dolny róg), widoczne również skąpe nacieki zapalne z komórek jednojądrowych na obrzeżu guza, pow. 40 ×; B – gniazdo komórek nowotworowych wykazujących metaplazję płaskonabłonkową objęte naciekiem zapalnym złożonym z granulocytów obojętnochłonnych, pow. 200 ×; C – komórki nowotworowe przypominają komórki nabłonka wielowarstwowego pła-skiego rogowaciejącego – posiadają owalne i okrągłe jądra komórkowe z wyraźnym jąderkiem oraz obfitą, jasną lub lekko kwasochłonną cytoplazmą, pow. 400 ×; D – „perła rakowa”, pow. 100 ×.

Med. Weter. 2021, 77 (1), 44-49 49 8. Dugan S. J., Roberts S. M., Curtis C. R., Severin G. A.: Prognostic factors and

survival of horses with ocular/adnexal squamous cell carcinoma: 147 cases (1978-1988). J. Am. Vet. Med. Assoc. 1991, 198, 298-303.

9. Elce Y. A., Wilkie D. A., Santschi E. M., Green E.: Metastasis or delayed local extension of ocular squamous cell carcinoma in four horses. Equine Vet. Educ. 2011, 23, 496-499.

10. Eversole T. G., Lavach J. D.: Primary ocular squamous cell carcinoma with metastasis in a horse. Vet. Med. Small Anim. Clin. 1978, 73, 287-290. 11. Gelatt K. N.: Corneolimbal squamous cell carcinoma in a horse. Veterinary

Medicine, Small Anim. Clin. 1975, 70, 53.

12. Giuliano E. A.: Equine periocular neoplasia: current concepts in aetiopatho-genesis and emerging treatment modalities, Equine Vet. J. Suppl. 2010, 37, 9-18.

13. Goldschmidt M. H., Goldschmindt K. H.: Epithelial and melanocytic tumors of the skin, [w:] Meuten D. J.: Tumors in Domestic Animals. Wiley Blackwell, Ames, IA 2017, s. 88-141.

14. Junge R. E., Sundberg J. P., Lancaster W. D.: Papillomas and squamous cell carcinomas of horses. J. Am. Vet. Med. Assoc. 1984, 185, 656-659. 15. Kaps S., Richter M., Philipp M., Bart M., Eule C., Spiess B. M.: Primary

invasive ocular squamous cell carcinoma in horse. Vet. Opthalmol. 2005, 8, 193-197.

16. King T. C., Priehs D. R., Gum G. G., Miller T. R.: Therapeutic management of ocular squamous cell carcinoma in the horse: 43 cases. Equine Vet. J. 1991, 23, 449-452.

17. Knottenbelt D. C., Croft J. S.: Cutaneous squamous cell carcinomas (SCC): “What’s the problem?”. Equine Vet. Educ. 2018, 31, 635-646.

18. Lavach J. D., Severin G. A.: Neoplasia of the equine eye, adnexa and orbit: a review of 68 cases. J. Am. Vet. Med. Assoc. 1977, 170, 202-203. 19. Mair T. S., Sherlock C. E., Pearson G. R.: Delayed metastasis of ocular

squa-mous cell carcinoma following treatment in five horses. Equine Vet. Educ. 2015, 27, e9-e14.

20. Mosunic C. B., Moore P. A., Carmicheal K. P., Chandler M. J., Vidyashankar A., Zhao Y., Roberts R. E., Dietrich U. M.: Effects of treatment with and without

adjuvant radiation therapy on recurrence of ocular and adnexal squamous cell carcinoma in horses: 157 cases (1985-2002). J. Am. Vet. Med. Assoc. 2004, 225, 1733-1738.

21. Rebhun W. C.: Diseases of the cornea, [w:] Colahan P. T., Mayhew I. G., Merrit A. M., Moore J. M. (eds.): Equine Medicine and Surgery. Mosby Inc. St. Luis, MO 1999, s. 1243-1252.

22. Rebhun W. C.: Tumours of the eye and ocular adnexal tissues. Vet. Clin. North Am. Equine Pract. 1998, 14, 579-606.

23. Riis R. C., Vitali C. M., Simons K. B.: Eyelid tumors, [w:] Peiffer R. L., Simons K. B. (eds.): Ocular Tumors in Animals and Humans. Iowa State Press, Ames, IA 2002, s. 25-86.

24. Scase T.: Papillomaviruses and squamous cell carcinoma, [w:] Proc. 46th

Congress of the British Equine Veterinary Association. Equine Vet. J. Newmarket 2007, s. 281-282.

25. Schwink K.: Factors influencing morbidity and outcome of equine ocular squamous cell carcinoma. Equine. Vet. J. 1987, 19, 198-200.

26. Taylor S., Haldorson G.: A review of equine mucocutaneous squamous cell carcinoma. Equine Vet. Educ. 2013, 25, 374-378.

27. Theon A. P., Wilson W. D., Magdesian K. G., Pusterla N., Snyder J. R., Galuppo L. D.: Long-term outcome associated with intratumoral chemotherapy with cisplatin for cutaneous tumors in equidae: 573 cases (1995-2004). J. Am. Vet. Med. Assoc. 2007, 230, 1506-1513.

28. Vanderstraeten E., Bogaert L., Bravo I. G., Martens A.: EcPV2 DNA in equine squamous cell carcinomas and normal genital and ocular mucosa. Vet. Microbiol. 2011, 147, 292-299.

29. Warzecha M.: Leczenie raka płaskonabłonkowego oczu u konia. Życie Wet. 2013, 88, 299-302.

30. Wilson D. A., Kramer J., Constantinescu G. M., Branson K. R.: Zabiegi chi-rurgiczne u koni w warunkach pozaszpitalnych. Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2009, s. 183-186.

Adres autora: lek. wet. Kamil Górski, ul. Nowoursynowska 100, 02-796, Warszawa; e-mail: kamil_gorski@sggw.edu.pl