Medycyna Wet. 2009, 65 (6) 377
Artyku³ przegl¹dowy Review
Od wielu lat naukowcy na ca³ym wiecie staraj¹ siê jak najdok³adniej poznaæ biologiê nowotworów na poziomie molekularnym, a wiedzê tê wykorzystaæ do intensywnych poszukiwañ metod skutecznego lecze-nia. Prowadzenie badañ na szerok¹ skalê sta³o siê mo¿liwe dopiero po prze³omowym wynalezieniu mi-kromacierzy DNA jednego z najnowoczeniejszych narzêdzi badawczych funkcjonalnej genomiki. Tech-nologia mikromacierzy DNA zosta³a opracowana po raz pierwszy na Uniwersytecie Stanford (USA). Mi-kromacierze to p³ytki szklane lub plastikowe, z regu-larnie naniesionymi sondami cDNA lub oligonukleo-tydowymi. Mikromacierze DNA s¹ najczêciej wyko-rzystywane do porównawczej analizy ekspresji genów. Technika ta pozwala przede wszystkim na uzyskanie nieporównywalnie du¿ej (w odró¿nieniu od innych me-tod) iloci informacji na temat ekspresji genów z jed-nej próbki materia³u biologicznego.
W warunkach patologicznych aktywnoæ komórko-wa staje siê nieprawid³okomórko-wa w wyniku zmiany ekspre-sji genów. Informacje dotycz¹ce ekspreekspre-sji poszczegól-nych genów mog¹ byæ zwi¹zane z fenotypem komó-rek. Taki specyficzny profil ekspresji genów
nazywa-ny jest molekularnazywa-nym portretem (molecular portrait). Na podstawie wyników badañ z ostatnich lat wykona-nych z wykorzystaniem mikromacierzy DNA mo¿na przypuszczaæ, ¿e taki molekularny portret znajdzie w przysz³oci zastosowanie do identyfikowania sta-nów klinicznych, rodzajów lub stopnia zaawansowa-nia danej choroby. W onkologii opracowanie portre-tu molekularnego mo¿e dostarczyæ cennych informa-cji dotycz¹cych rokowania, poniewa¿ guzy mog¹ mieæ podobne cechy morfologiczne, ale zupe³nie inn¹ cha-rakterystykê molekularn¹, warunkuj¹c¹ skutecznoæ leczenia. Zastosowanie mikromacierzy DNA wraz z programami komputerowymi do analizy danych, kla-syfikacji ontologicznej genów i okrelanie funkcji ich produktów w szlakach komórkowych stwarza nadzie-jê na identyfikacnadzie-jê nowych powi¹zañ pomiêdzy szla-kami metabolicznymi a ich pod³o¿em genetycznym oraz okrelenia rzeczywistych funkcji wielu genów.
W odniesieniu do nowotworów piersi, pomimo ¿e poznano ju¿ wiele, wci¹¿ poszukiwane s¹ nowe czyn-niki rokownicze i predykcyjne, opieraj¹ce siê na wska-nikach molekularnych oraz znajomoci innych cech komórek nowotworowych, które umo¿liwiaj¹ pra-wid³ow¹ ocenê przebiegu choroby, ryzyka nawrotu
Mikromacierze DNA w onkologii weterynaryjnej*
)
MAGDALENA KRÓL, KAROL M. PAW£OWSKI, TOMASZ MOTYL
Katedra Nauk Fizjologicznych Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej SGGW, ul. Nowoursynowska 159, 02-786 Warszawa
Król M., Paw³owski K. M., Motyl T.
DNA microarrays in veterinary oncology
Summary
The developement of DNA microarray technique has opened the possibility of large-scale studies on genomic determinants of growth and maliganancy of neoplasms. It enables a wide analysis of cancer gene expression in a short period of time. Such defined and specific profiles of gene expression are a molecular signature (molecular portrait), which in the future could be used as a reliable marker of cancer malignancy and prognosis. Molecular identification of breast cancer sub-types and their relation with prognosis was one of the most important microarray studies. Unfortunately, in contrast to medical oncogenomics, the develop-ment of veterinary oncogenomics is not so dynamic. The first oncogenomic studies on canine mammary gland tumor cell lines were performed at Utrecht University. They successfully identified deregulated pathways pertaining to cell line phenotype similar to the published human breast cancer data sets. The results presented in this paper show that high proliferative and anti-apoptotic potential of canine mammary gland cancer cells may be associated with an enhanced expression of genes involved in the Ca2+ signaling pathway (clamodulin 1,
2 and 3, and ryanodine receptor) and growth hormone cellular pathway. Moreover, a comparative study of gene expression in canine mammary tumor tissue and primary cell lines derived from those tumors was conducted. The obtained results show that the transcriptional profile of the primary cell culture resembles that in tumor tissue, and prove that cell cultures can be used as a reliable model for oncogenomic and pharmacogenomic studies. These promising results make it possible to anticipate a progressive development of veterinary oncogenomics.
Keywords: DNA microarrays, oncogenomics, cancer, mammary gland, dog
Medycyna Wet. 2009, 65 (6) 378
nowotworu i podatnoci na leczenie. Od koñca lat 90. ub. wieku datuje siê dynamiczny rozwój badañ z za-stosowaniem mikromacierzy DNA w ocenie transkryp-tomów tkanek nowotworowych. Badania prowadzo-ne z wykorzystaniem tej metody w biologii gruczo³u sutkowego i raka tego narz¹du dotyczy³y bardzo ró¿-norodnej tematyki, m.in. molekularnego mechanizmu przebudowy gruczo³u sutkowego myszy, profilu trans-kryptomicznego indukowanych guzów gruczo³u sut-kowego u szczura (15), choæ chyba najwa¿niejszym z nich by³a próba identyfikacji podtypów raka piersi i w zale¿noci od zaklasyfikowania do danego podty-pu stawianie rokowania (12, 17). Wykazano, ¿e sys-tematyczne badanie profilu ekspresyjnego tysiêcy ge-nów w tkance raka piersi z wykorzystaniem mikroma-cierzy cDNA i ich po³¹czenie z cechami zró¿nicowa-nia fenotypowego mo¿e dostarczyæ nowych danych dla poprawy taksonomii raka (12). Analiza hierarchicz-nego grupowania genów w nowotworach pozwala na ró¿nicowanie ich podtypów (17). Dotychczasowa analiza profili transkryptomicznych dotyczy³a przede wszystkim: raka piersi, bia³aczek, raka gruczo³u kro-kowego, czerniaka, a tak¿e ró¿nych nowotworowych linii komórkowych oraz indukowanych guzów gruczo-³u sutkowego u myszy i szczurów jako modelu dla raka piersi.
W przeciwieñstwie do onkogenomiki medycznej, onkogenomika weterynaryjna rozwija siê ma³o dyna-micznie. W literaturze spotyka siê pojedyncze prace z zastosowaniem mikromacierzy DNA w badaniach nowotworów gruczo³u sutkowego psa. Przeprowadze-nie takich zaawansowanych badañ sta³o siê mo¿liwe dopiero po zsekwencjonowaniu genomu psa (maj 2005 roku). Dr Jan A. Mol z Uniwersytetu w Utrechcie (Holandia) zaprojektowa³ mikromacierze cDNA spe-cyficzne dla Canis familiaris oraz zastosowa³ je do oceny ekspresji genów trzech linii komórkowych no-wotworów gruczo³u sutkowego suki. Guzy gruczo³u sutkowego suk s¹ ciekawym i jednoczenie wa¿nym dla praktyki weterynaryjnej modelem badawczym, po-niewa¿ nale¿¹ do najczêciej obok skóry wystê-puj¹cych nowotworów u psów. Wystêpuj¹ one trzy razy czeciej ni¿ u kobiet i du¿o czêciej ni¿ u samic innych gatunków. W ocenie histopatologicznej ok. 40-50% z nich stanowi¹ nowotwory z³oliwe (19) z czego wiêkszoæ jest pochodzenia nab³onkowego (5, 16). Jak powszechnie wiadomo, nowotwory te wy-wodz¹ siê z nab³onka pêcherzyków lub przewodów mlecznych i przybieraj¹ postaæ raków litych, gruczo-lakoraków brodawkowatych lub cewkowych prostych lub z³o¿onych. U suk dominuj¹c¹ grupê stanowi¹ gru-czolakoraki o ró¿nym stopniu z³oliwoci.
Badania przeprowadzone przez zespó³ dr. Jana Mola (14) pozwoli³y na wykrycie genów o zwiêkszonej eks-presji zaanga¿owanych w szlaki komórkowe podobne do tych, które wystêpuj¹ w liniach raka piersi. Scha-rakteryzowali oni transkryptomicznie trzy nowotwo-rowe linie komórkowe wywodz¹ce siê z gruczo³u
sut-kowego suki, o ró¿nym pochodzeniu: kostniakomiê-sak, ³agodny guz mieszany (nowotwory mezenchymal-ne) oraz rak anaplastyczny (nowotwór nab³onkowy). Porównanie genów o zwiêkszonej ekspresji w tych trzech liniach komórkowych z genami, których eks-presja jest zwiêkszona w raku piersi, ujawni³o szereg genów, których produkty zaanga¿owane s¹ w te same szlaki sygna³owe, co w raku piersi. Nale¿¹ do nich: szlak Wnt, integrynowy, regulacji cyklu komórkowego, cytokin/Rho-GTPazy oraz szlak Alzheimera. Tak okre-lony profil ekspresji genów oraz szlaków komórko-wych tych linii nowotworokomórko-wych sta³ siê wa¿nym punk-tem wyjcia do wyznaczenia celów dalszych badañ.
Mol w ramach wspó³pracy naukowej udostêpni³ auto-rom niniejszego opracowania mikauto-romacierze cDNA specyficzne dla Canis familiaris, które zastosowano do porównania trankryptomów linii komórkowej raka prostego gruczo³u sutkowego suki CMT-U27 i linii komórkowej guza wrzecionowato-komórkowego CMT-U309. Obie linie zosta³y wyizolowane przez dr Hellmen z Uniwersytetu w Uppsali. Celem badañ w³asnych by³o zidentyfikowanie genów odpowiedzial-nych za szybk¹ proliferacjê i potencja³ antyapopto-tyczny komórek. W wietle istniej¹cych danych lite-raturowych (1), z których wynika, ¿e szybkoæ pro-liferacji komórek nowotworowych cile koreluje z histologicznym stopniem z³oliwoci nowotworu, badania takie wydaj¹ siê szczególnie interesuj¹ce. Szybkoæ wzrostu obu linii znacz¹co siê ró¿ni. Linia CMT-U27 ma cykl komórkowy dwukrotnie krótszy ni¿ CMT-U309 i wynosi on 53,4 godz. Linia CMT-U27 wykazuje równie¿ znacznie wy¿szy potencja³ anty-apoptotyczny, który zosta³ okrelony poprzez wyzna-czenie poziomu ekspresji bia³ka Bcl-2 (najsilniejsze-go czynnika antyapoptotyczne(najsilniejsze-go), a tak¿e poprzez ocenê liczby komórek apoptotycznych w warunkach kontrolnych oraz po inkubacji z kamptotecyn¹ (5). Porównanie transkryptomów pozwoli³o na wykrycie 29 genów ró¿ni¹cych siê ekspresj¹ pomiêdzy badany-mi liniabadany-mi, zaanga¿owanybadany-mi w proliferacjê, adhezjê i apoptozê. Sporód genów o zwiêkszonej ekspresji w linii CMT-U27 a¿ 14 by³o zaanga¿owanych w re-gulacjê proliferacji komórek, 3 w adhezjê i 2 w apop-tozê. W przypadku linii CMT-U309 zaobserwowano wy¿sz¹ ekspresjê genów zaagna¿owanych g³ównie w adhezjê i szlaki zwi¹zane z czynnikami wzrostu EGF i FGF (9 genów). Uzyskane wyniki ujawni³y, ¿e wysoki potencja³ proliferacyjny i antyapoptotyczny mo¿e byæ zwi¹zany ze zwiêkszon¹ ekspresj¹ genów zaanga¿owanych w szlak przekanictwa Ca2+
(kalmo-duliny 1,2 i 3, receptor rianodynowy), a tak¿e w szlak przekanictwa hormonu wzrostu. Na podstawie anali-zy szlaków komórkowych kalmodulin oraz szlaku przekanictwa receptora hormonu wzrostu ustalono, ¿e oba szlaki prowadz¹ do aktywacji czynników zwi¹-zanych z nadmiern¹ proliferacj¹ komórek, poprzez aktywacjê fosfokinazy bia³kowej C alfa (PRKCA) oraz kaskady MAPK1, a tak¿e aktywacjê bia³ek Jun i Fos,
Medycyna Wet. 2009, 65 (6) 379
które, ³¹cz¹c siê w kompleks AP1, zwiêkszaj¹ trans-krypcjê wszystkich czynników zwi¹zanych z niekon-trolowanymi podzia³ami komórkowymi oraz ochron¹ komórki przez zniszczeniem. Kalmoduliny hamuj¹ równie¿ czynnik supresyjny nowotworu Rb1. Oba szla-ki przekanictwa s¹ zale¿ne od wapnia wewn¹trz-komórkowego. Podobne wyniki badañ przedstawili GebMedhin i wsp. (3), wykrywaj¹c obecnoæ re-ceptora hormonu wzrostu w tkance nowotworowej raka piersi i zwiêkszon¹ jego ekspresjê w porównaniu do zdrowej tkanki. Ju¿ w 1993 Ng i wsp. (9) przedstawili istotny wp³yw hormonu wzrostu na wzrost tkanki gru-czo³u sutkowego oraz indeks proliferacyjny komórek nab³onkowych gruczo³u. Nabarro (8) oraz Melmed i wsp. (7) opisali zwiêkszone ryzyko wyst¹pienia raka piersi u pacjentów z akromegali¹, a Xiao i wsp. (20) opisali wyniki hamowania szlaku komórkowego hor-monu wzrostu w komórkach nowotworowych gruczo³u sutkowego, polegaj¹ce na zahamowaniu rozwoju raka. Linie komórkowe od lat s¹ stosowane jako model dowiadczalny w badaniach biologii komórki nowo-tworowej oraz w badaniach farmakologicznych, jed-nak¿e zdolnoæ linii komórkowych do odzwierciedla-nia fenotypu i genotypu tkanek macierzystych wci¹¿ pozostaje pytaniem. Próba odpowiedzi na to pytanie by³a celem kolejnych badañ, które polega³y na porów-naniu profilu transkryptomicznego nowotworowych linii komórkowych z ekspresj¹ genów tkanki macie-rzystej guza, z którego te komórki zosta³y wyizolowa-ne. Badania te by³y przeprowadzone na guzach gru-czo³u sutkowego suki o ró¿nym pochodzeniu: nab³on-kowym-gruczolakoraku i mezenchymalnym-chrzêst-niakomiêsaku oraz wyizolowanych z nich liniach pier-wotnych. Okaza³o siê, ¿e profile ekspresji genów linii komórkowych i odpowiednich tkanek guza s¹ do sie-bie bardzo zbli¿one. Istotne ró¿nice ekspresji genów w przypadku gruczolakoraka wynosi³y 6,0%, a w przy-padku chrzêstniakomiêsaka 2,7% genów wykazuj¹-cych ekspresjê. Najbardziej znacz¹ce ró¿nice pomiê-dzy transkryptomem tkanki guza i linii komórkowych dotyczy³y ekspresji genów zwi¹zanych z metaboliz-mem i modyfikacj¹ bia³ek, przekanictwem sygna³u, a tak¿e metabolizmem nukleotydów, nukleozydów i kwasów nukleinowych (10). Ró¿nice te mog¹ wyni-kaæ z innych warunków rodowiska komórek nowo-tworowych w guzie in vivo oraz w hodowli in vitro, wp³ywu sk³adników pod³o¿a i braku oddzia³ywañ ner-wowo-hormonalnych w hodowlach komórkowych. Wyniki tych badañ s¹ podobne do wyników badañ prze-prowadzonych wczeniej, które równie¿ wykaza³y brak znacz¹cych ró¿nic w ekspresji genów pomiêdzy linia-mi komórkowylinia-mi, a macierzyst¹ tkank¹. Jessen i wsp. (4) oraz Perkins i wsp. (11) opisali podobieñstwo w ekspresji genów pomiêdzy lini¹ komórkow¹ wyizo-lowan¹ z w¹troby i tkank¹ w¹troby, które wynosi³o 80-88%. Ertel i wsp. (2) stwierdzili równie¿ podobieñ-stwo w ekspresji genów w tkance szeciu rodzajów guza (gruczo³u sutkowego, centralnego uk³adu
nerwo-wego, prostnicy, gruczo³u krokonerwo-wego, jajnika i nerki) i wyizolowanych z nich linii komórkowych. Badania przeprowadzone na liniach komórkowych i macie-rzystej tkance przy u¿yciu mikromacierzy DNA po-zwalaj¹ przypuszczaæ, ¿e linie komórkowe mog¹ od-zwierciedlaæ procesy zachodz¹ce in vivo w tkankach, przez co mog¹ byæ u¿ywane z powodzeniem do badañ onkogenomicznych i farmakogenomicznych.
Rao i wsp. (13) opisali zmienion¹ ekspresjê genów w przerocie gruczo³u sutkowego suki powodowanym podawaniem progesteronu oraz w nowotworach gru-czo³u sutkowego, w porównaniu do zdrowej tkanki. Analiza profilu transkryptomicznego przeroniêtego gruczo³u i gruczo³u podlegaj¹cego transformacji no-wotworowej wykaza³a zmienion¹ ekspresjê genów zaanga¿owanych w tak wa¿ne procesy, jak: rozwój guza, proliferacja i adhezja, przy czym w przeroniê-tej tkance dominowa³a zwiêkszona ekspresja g³ównie genów zwi¹zanych z utrzymaniem homeostazy komór-ki. Rozregulowanie tych procesów mo¿e prowadziæ do powstania nowotworu. Sporód 13 genów znacz-nie ró¿ni¹cych siê ekspresj¹ wyró¿niono geny o zwiêk-szonej ekspresji, które stymuluj¹ proliferacjê lub ha-muj¹ apoptozê, a tak¿e geny o zmniejszonej ekspresji, do których nale¿a³y geny hamuj¹ce wzrost. A zatem profil transkryptomiczny w przeroniêtej tkance wska-zuje na zwiêkszon¹ ekspresjê genów zaanga¿owanych w proliferacjê stymulowan¹ gestagenami, a zmiany w ekspresji genów zwi¹zanych z czynnikami trans-krypcyjnymi i genów zaanga¿owanych w podtrzyma-nie integralnoci DNA mog¹ wskazywaæ na wczesn¹ transformacjê nowotworow¹. Wnioski, jakie nasuwa-j¹ siê po wnikliwej analizie listy genów, to dzia³anie kancerogenne gestagenów podawanych przez d³ugi okres. Analiza szlaków komórkowych ujawni³a wiele genów, których produkty zaanga¿owane s¹ w szlak in-tegrynowy, a tak¿e Wnt. Sporód tych genów charak-terystyczny jest czynnik PCNA, dobrze znany marker proliferacji, którego nadekspresja wystêpuje u kobiet przyjmuj¹cych hormonaln¹ terapiê zastêpcz¹ (estro-geny lub progesteron + estro(estro-geny). Profil transkrypto-miczny nowotworów gruczo³u sutkowego wskazuje na nadekspresjê genów zwi¹zanych z procesem przemia-ny nowotworu ³agodnego w z³oliwy (komponenty cytoszkieletu) oraz wielu genów zwi¹zanych z proli-feracj¹, a tak¿e szlakiem Wnt.
Thomson i wsp. (18) przeprowadzili analizê eks-presji genów 16 guzów mózgu u psów przy u¿yciu mikromacierzy DNA. Do badanych guzów nale¿a³y: oponiaki, glejaki, wyció³czaki i brodawczaki splotu naczyniówkowego. Badania te wykaza³y, ¿e geny o zwiêkszonej ekspresji w wymienionych nowotwo-rach odpowiadaj¹ genom charakteryzuj¹cym siê nad-ekspresj¹ w nowotworach mózgu u ludzi, co wiad-czy o podobnych mechanizmach nowotworzenia u lu-dzi i zwierz¹t. Autorzy wykazali, ¿e komórki strans-formowane nowotworowo u psów, na poziomie mole-kularnym podlegaj¹ takim samym zmianom, jak
ko-Medycyna Wet. 2009, 65 (6) 380
mórki nowotworowe u ludzi. Wyniki te pozwoli³y tak¿e na okrelenie kilku charakterystycznych genów, zwi¹-zanych z powstawaniem guza oraz z jego rozwojem.
Badanie biologicznej roli genów jest celem funk-cjonalnej genomiki. W zakresie badañ medycznych wiedza ta jest podstaw¹ zrozumienia genetycznego uwarunkowania chorób. Wysoki stopieñ zaawansowa-nia technologicznego, czego efektem jest wynalezie-nie mikromacierzy DNA, umo¿liwia szerok¹ analizê ekspresji genów w badanych próbkach materia³u bio-logicznego. Poniewa¿ metoda ta jest stosunkowo nowa, genom psa zosta³ zsekwencjonowany zaledwie 3 lata temu, a dostêp do mikromacierzy specyficznych dla gatunku Canis familiaris jest ograniczony (komercyj-nie dostêpne mikromacierze pojawi³y siê na rynku dopiero kilka miesiêcy temu), do tej pory przeprowa-dzono niewiele badañ i okrelono profil transkrypto-miczny niewielu typów nowotowrów. Istnieje kilka prac dotycz¹cych zastosowania mikromacierzy DNA w weterynarii klinicznej, g³ównie w zakresie badania kardiomiopatii u psów, atopowego zapalenia skóry czy chorób w¹troby. Du¿a liczba badañ przeprowadzona z zastosowaniem tej metody w onkologii medycznej i ich obiecuj¹ce wyniki pozwalaj¹ prognozowaæ po-stêpuj¹cy rozwój weterynaryjnej onkogenomiki w ko-lejnych latach. Jednoczesna ocena ekspresji wielu ty-siêcy genów mo¿liwa dziêki metodzie mikromacierzy DNA stwarza du¿¹ szansê odpowiedzi na kluczowe pytania dotycz¹ce molekularnej diagnostyki i skutecz-nej terapii onkologiczskutecz-nej.
Pimiennictwo
1.Badowska-Kozakiewicz A., Dolka I., Malicka E., Rodo A., Skrzypczak M., Sobczak-Filipiak M.: Retrospektywna ocena wystêpowania nowotworów gruczo³u mlekowego u psów w latach 1996-2006. ¯ycie Wet. 2007, 82, 472-476.
2.Ertel A., Verghese A., Byers S. W., Ochs M., Tozeren A.: Pathway-specific differences between tumor cell lines and normal and tumor tissue cells. Mol. Cancer 2006, 5, 55.
3.Gebre-Medhin M., Kindblom L. G., Wennbo H., Tornell J., Meis-Kind-blom J. M.: Growth Hormone Receptor Is Expressed in Human Breast Cancer. Am. J. Pathol. 2001, 158, 1217-1229.
4.Jessen B. A., Mullins J. S., de Peyster A., Stevens G. J.: Assessment of Hepatocytes and Liver Slices as in Vitro Test Systems to Predict in Vivo Gene Expression. Tox. Sci. 2003, 75, 208-222.
5.Król M., Paw³owski K. M., Skierski J., Rao N. A. S., Hellen E., Mol J. A., Motyl T.: Transcryptomic profile of two canine mammary cancer cell lines with different proliferative and anti-apoptotic potential. J. Physiol. Pharma-col. 2008 (w druku).
6.Malicka E., Piusiñski W., Sendecka H., Bielecki W., Osiñska B., Lenarto-wicz-Kubrat Z.: Nowotwory psów stwierdzane w badaniach anatomopatolo-gicznych w latach 1985-1993. Medycyna Wet. 1996, 2, 141-147.
7.Melmed S., Ho K., Klibanski A., Reichlin S., Thorner M.: Clinical review 75: recent advances in pathogenesis, diagnosis, and management of acromegaly. J. Clin. Endocrinol. Metab. 1995, 80, 3395-3402.
8.Nabarro J. D.: Acromegaly. Clin. Endocrinol. 1987, 26, 481-512. 9.Ng S. T., Zhou J., Adesanya O. O., Wang J., LeRoith D., Bondy C. A.: Growth
hormone treatment induces mammary gland hyperplasia in aging primates. Nat. Med. 1997, 3, 1141-1144.
10.Paw³owski K. M., Król M., Majewska A., Badowska-Kozakiewicz A., Mol J. A., Malicka E., Motyl T.: Comparison of cellular and tissue transcriptomic profiles in canine mammary tumor, J. Physiol. Pharmacol. 2008 (w druku). 11.Perkins E. J., Xin Guan W. B., Ang C. Y, Wolfinger R. D., Chu T. M.,
Meyer S. A., Inouye1 L. S.: Comparison of transcriptional responses in liver tissue and primary hepatocyte cell cultures after exposure to hexahydro-1, 3, 5-trinitro-1, 3, 5-triazine BMC. Bioinformatics 2006, 7 (Suppl 4), 22. 12.Perou C. M., Sorlie T., Eisen M. B., van de Rijn M., Jeffrey S. S., Rees C. A.,
Pollack J. R., Ross D. T., Johnsen H., Akslen L. A., Fluge O., Pergemenschi-kov A., Williams C., Zhu S. X., Lonning P. E., Borresen-Dale A. L., Brown P. O., Botstein D.: Molecular portraits of human breast tumors. Nature 2000, 406, 747-752.
13.Rao N. A. S., van Wolferen M. E., Bhatti S. F. M., Król M., Holstege F. C., Mol J. A.: Gene expression profiles of progestin-induced canine mammary hyperplasia and spontaneous mammary tumors. J. Physiol. Pharmacol. 2008 (in press).
14.Rao N. A. S., van Wolferen M. E., van den Ham R., van Leenen D., Groot Koerkamp M. J. A., Holstege F. C. P., Mol J. A.: cDNA mocroarray profiles of canine mammary tumor cell lines reveal deregulated pathways pertaining to their phenotype. Anim Gen. 2008, 39, 333-345.
15.Shan L., He M., Yu M., Qiu C., Lee N. H., Liu E., Snyderwine E. G.: cDNA microarray profiliing of rat mammary gland carcinomas induced by 2-amino--1-methyl-6-phenylimidazo[4,5-b]pyridine and 7,12-dimetylbenz[a]anthra-cene. Carcinogenesis 2002, 23, 1561-1568.
16.Sobczak-Filipiak M., Malicka E.: Estrogen receptors in canine mammary gland tumours. Pol. J. Vet. Sci. 2005, 5, 1-5.
17.Sorlie T., Perou C.M., Tibshirani R.: Gene expression patterns of breast carcinomas distinguish tumor subclasses with clinical implications. Proc. Natl. Acad. Sci. USA 2001, 98, 10869-10874.
18.Thomson S. A. M., Kennerly E., Nolby J. R., Mickelson D. E., Hoffmann P. J., Dickinson G., Gibson, Breen M.: Microarray Analysis of Differentially Expres-sed Genes of Primary Tumors in the Canine Central Nervous System. Vet. Pathol. 2005, 42, 550-558.
19.Withrow S. J., MacEwen: Small Animal Clinical Oncology. Saunders W. B. Company. Wyd. 3, UK 2000, 455-489.
20.Xiao Z., Mehta Rajendra G., Lantvit D. D., Coschigano K. T., Kopchick J. J., Green J. E., Hedayat S., Christov K. T., Ray V. H., Unterman T. G., Swan-son S. M.: Inhibition of estrogen-independent mammary carcinogenesis by disruption of growth hormone signaling. Carcinogenesis 2007, 28, 143-150. Adres autora: prof. dr hab. Tomasz Motyl, Nowoursynowska 159, 02-776 Warszawa; e-mail: tomasz_motyl@sggw.pl
