Medycyna Weterynaryjna - Summary Medycyna Wet. 66 (11), 770-773, 2010

Medycyna Wet. 2010, 66 (11) 770

Praca oryginalna Original paper

Od wielu lat produkcja miêsa drobiowego wykazuje wiêksz¹ dynamikê wzrostu ni¿ wo³owiny i wieprzo-winy. Spowodowane jest to wzrostem zainteresowania konsumentów miêsem drobiowym oraz odpowiedzi¹ producentów na takie zapotrzebowanie. W ostatnich latach produkcja ¿ywca drobiowego w Polsce jest na tyle du¿a, ¿e umo¿liwia eksport tego rodzaju miêsa. W celu zaspokojenia potrzeb rynku i otrzymania w jak najkrótszym czasie du¿ej iloœci miêsa drobiowego wprowadzono do chowu szereg nowych linii hodow-lanych kurcz¹t brojlerów, cechuj¹cych siê m.in. szyb-kim przyrostem masy cia³a, dobrym wykorzystaniem pasz oraz du¿¹ mas¹ miêœni piersiowych. Pozyskiwa-ne od nich miêso ró¿ni siê sk³adem chemicznym oraz w³aœciwoœciami technologicznymi od pozyskiwanego od wczeœniej hodowanych linii kurcz¹t (20, 22, 24, 30).

Jakoœæ miêsa kurcz¹t jest wypadkow¹ wielu czyn-ników, zarówno przy¿yciowych, jak i wystêpuj¹cych w czasie uboju, obróbki poubojowej oraz przechowy-wania. Trudno wskazaæ, który z tych czynników naj-silniej wp³ywa na koñcow¹ jakoœæ miêsa, jednak wielu autorów podkreœla wagê czynników wystêpuj¹cych przed ubojem (9, 25).

Celem badañ by³o okreœlenie wp³ywu wybranych linii hodowlanych kurcz¹t oraz czasu oczekiwania na ubój na jakoœæ miêœni piersiowych.

Materia³ i metody

Badania przeprowadzono na miêœniach piersiowych kur-cz¹t brojlerów 3 linii hodowlanych: Ross 308 (20 sztuk), F 15 (10 sztuk) oraz Flex (10 sztuk). Chów ptaków od-bywa³ siê w warunkach wielkofermowych przy u¿yciu ko-mercyjnych mieszanek paszowych. Ubój przeprowadzono

Wp³yw wybranych czynników przy¿yciowych

na jakoœæ miêsa kurcz¹t

JOANNA RYCIELSKA, KATARZYNA JAROSIEWICZ, MIROS£AW S£OWIÑSKI

Zak³ad Technologii Miêsa Wydzia³u Nauk o ¯ywnoœci SGGW, ul. Nowoursynowska 159c, 02-787 Warszawa

Rycielska J., Jarosiewicz K., S³owiñski M.

Influence of selected pre-slaughter factors on chicken meat quality

Summary

The aim of this research was to determine the influence of selected breeding lines of chickens and the waiting time for slaughter on the quality of breast muscles. Research was conducted on the following breast muscle lines: Ross 308 (20 pieces), F 15 (10 pieces) and Flex (10 pieces). The birds were farm-raised and they had been fed a commercial-type feed. The slaughter was carried out in industrial conditions. The cooling was done by air-spraying. Carcasses were collected for testing purposes at the beginning of the slaughter and after approximately 1-hour waiting before slaughter.

The following markers of the quality of the chicken breast muscle were taken into consideration: water, protein, fat, and ash content (according to Polish Standards), as well as the overall content of heme pigments (by Horsney), pH₁₅, pH₂₄ (measured with a CP-315 pH meter with dagger electrodes), water storage capacity (by Wierzbicki and Burrel), the amount of thermal leakage (30 g sample heated in a water bath at 72 ± 2°C for 30 minutes), the ability to retain its own water (by Grau and Hamm), and the parameters of L* a* b* coloring (by the reflectance method using a Minolta spectrometer).

It was found that the chicken breeding line had a statistically significant influence on the basic chemical composition, overall heme pigments content, pH₁₅, pH_24, water storage capacity, as well as the amount of thermal leakage after the application of thermal treatment (measured 24 and 48 hours after the slaughter). The time elapsed before slaughter, however, had a significant influence only on the water storage capacity of chicken breast muscles from the F 15 breeding line examined 24 hours after the slaughter. Chicken breast muscles from the Ross 308 line were characterized by the highest protein content and the lowest water content. Chicken breast muscles from the line F 15 examined 24 and 48 hours after the slaughter were charac-terized by the best technological properties (small amount of thermal leakage, the best water absorption and water storage capacity). Hence, chickens of this line should be preferred by breeders sourcing raw meat for processing.

Medycyna Wet. 2010, 66 (11) 771 w warunkach przemys³owych. Tuszki wych³adzano

meto-d¹ powietrzno-natryskow¹. Tuszki do badañ pobierane by³y na pocz¹tku uboju oraz po ok. 1-godzinnym oczekiwaniu na ubój.

Oznaczono nastêpuj¹ce cechy jakoœciowe miêœni pier-siowych kurcz¹t: zawartoœæ wody, bia³ka, t³uszczu, popio-³u i barwników hemowych ogó³em oraz pH₁₅, pH₂₄, wodo-ch³onnoœæ, iloœæ wycieku po obróbce termicznej, zdolnoœæ utrzymania wody w³asnej, a tak¿e parametry barwy.

Tuszki po wypatroszeniu zdejmowano z linii ubojowej i przenoszono do ch³odni, w której panowa³a temperatura 0°C. Bezpoœrednio po przeniesieniu do ch³odni (tj. ok. 15 minut po uboju) nastêpowa³ pierwszy pomiar pH dokony-wany pehametrem typu CP-315 (14) przy pomocy elektro-dy sztyletowej, nastêpnie pH mierzono co 15 minut do 3 h od momentu uboju. Po tym czasie tuszki przewo¿ono w wa-runkach ch³odniczych do laboratorium, gdzie dokonywano kolejnych pomiarów pH co 1 godzinê do 8. godziny, a póŸ-niej po 24 h od chwili uboju. Nastêpnie wykrawano miêœ-nie piersiowe.

Barwê miêœni piersiowych kurcz¹t (parametry L* a* b*) oceniano po 24 i 48 h od chwili uboju metod¹ odbiciow¹ (14) za pomoc¹ spektrometru Minolta CM-2600d w syste-mie CSI przy ustawieniach: oœwietlenie D65, obserwator 10°. Po rozdrobnieniu miêœni piersiowych na wilku labo-ratoryjnym z siatk¹ o œrednicy otworów 3 mm oznaczano: wodoch³onnoœæ metod¹ Wierbickiego i Burrela (21), iloœæ wycieku po obróbce termicznej ogrzewaj¹c próbkê 30 g w ³aŸni wodnej o temperaturze 72 ± 2°C przez 30 minut (21) oraz zdolnoœæ utrzymania wody w³asnej zmodyfiko-wan¹ metod¹ Graua i Hamma (21). Oznaczano tak¿e sk³ad chemiczny miêœni piersiowych wed³ug PN: zawartoœæ wody (17), bia³ka (16), t³uszczu (18), popio³u (15) oraz barwni-ków hemowych ogó³em metod¹ Horsneya (21).

Wyniki poddano analizie statystycznej przy wykorzysta-niu programu Statgraphics 4.1 plus. Przeprowadzono jed-noczynnikow¹ analizê wariancji i szczegó³owe testowanie – testem Tukeya dla poziomu istotnoœci á = 0,05.

Wyniki i omówienie

W tab. 1 przedstawiono podstawowy sk³ad che-miczny oraz zawartoœæ barwników hemowych ogó³em w miêœniach piersiowych kurcz¹t. Linia hodowlana kurcz¹t istotnie statystycznie ró¿nicowa³a podstawo-wy sk³ad chemiczny oraz zawartoœæ barwników hemo-wych ogó³em miêœni piersiohemo-wych. Miêœnie piersiowe kurcz¹t linii Ross 308 charakteryzowa³y siê istotnie statystycznie mniejsz¹ zawartoœci¹ wody ni¿ linii Flex, pozyskane od kurcz¹t linii F15 zawiera³y najwiêcej t³uszczu, zaœ linii Ross 308 najwiêcej bia³ka. Nie stwierdzono natomiast wp³ywu linii hodowlanej kur-cz¹t na zawartoœæ popio³u w miêœniach piersiowych. Œrednia zawartoœæ barwników hemowych w miêœniach piersiowych ró¿ni³a siê istotnie w zale¿noœci od linii hodowlanej kurcz¹t. Najwy¿sz¹ zawartoœci¹ barwni-ków hemowych ogó³em cechowa³y siê miêœnie pier-siowe kurcz¹t linii Flex. Uzyskane wyniki w³asne s¹ zbli¿one do podawanych przez innych autorów (1, 2, 11, 12), wed³ug których zawartoœæ bia³ka w tym

su-rowcu mieœci siê w przedziale 23,0-23,8%, wody 74,8--75,6%, t³uszczu 0,8-1,7%, a popio³u 1,0-1,2%. Uzys-kane wyniki œredniej zawartoœci barwników hemowych s¹ wy¿sze od podanych przez Kijowskiego (8) oraz Mroczka i Górowskiej (10), natomiast s¹ zbli¿one do podanych przez Plaskotê (13).

Nie stwierdzono statystycznie istotnego wp³ywu przed³u¿enia czasu oczekiwania kurcz¹t na ubój na zawartoœæ wody, bia³ka, t³uszczu, popio³u oraz barw-ników hemowych ogó³em w miêœniach piersiowych (tab. 1).

Kszta³towanie siê poziomu pH mierzonego 15 mi-nut i 24 h od momentu uboju podano w tab. 2. Linia hodowlana by³a czynnikiem ró¿nicuj¹cym przebieg pH w czasie dojrzewania miêœni kurcz¹t. W 15 minut po uboju waha³o siê ono od 6,44 do 6,82. Najni¿sz¹ kwa-sowoœci¹ charakteryzowa³y siê miêœnie piersiowe kur-cz¹t linii Flex, a najwy¿sz¹ Ross 308. W 24 godziny po uboju zawiera³o siê ono w przedziale 5,57-5,85, a istotne ró¿nice obserwowano miêdzy pH₂₄ miêœni piersiowych pozyskanych od kurcz¹t linii Flex a Ross 308 i F 15. Przeprowadzona analiza statystyczna nie wykaza³a istotnych ró¿nic w pH₁₅ oraz pH₂₄ miêœni piersiowych pozyskanych z kurcz¹t ubijanych bezpo-œrednio po przywiezieniu do ubojni oraz oczekuj¹cych na ubój o 1 h d³u¿ej. Inni autorzy (5, 7, 26) podaj¹, ¿e pH miêœni piersiowych kurcz¹t mierzone 15 minut od momentu uboju waha³o siê od 6,5 do 6,8, natomiast 24 h po uboju kszta³tuje siê na poziomie 5,6-5,8. W ni-niejszych badaniach uzyskano zbli¿one wyniki.

k i n d a ³ k S Czas_no_acz_ue_bk_óiw_jania Liniahodowlana 8 0 3 s s o R F15 Flex ] % [ a d o W h 0 74,5aA _74,4aA _75,1aA h 1 74,5aA _74,8aA _75,5aA e i n z c ¹ ³ y p u r g e i b o 74,5ao _74,6ab _75,3bo ] % [ o k ³ a i B h 0 24,0bA _22,4aA _22,3aA h 1 23,8aA _22,6aA _23,3aA e i n z c ¹ ³ y p u r g e i b o 23,9bo _22,5ao _22,8ao ] % [ z c z s u ³ T h 0 1,1aA _1,4aA _1,2aA h 1 1,1aA _1,4bA _1,0aA e i n z c ¹ ³ y p u r g e i b o 1,1ao _1,4bo _1,1ao ] % [ ³ ó i p o P h 0 1,1aA _1,0aA _0,9aA h 1 1,1aA _1,0aA _1,0aA e i n z c ¹ ³ y p u r g e i b o 1,1ao _1,0ao _1,0ao i k i n w r a B e w o m e h m e ³ ó g o ] y n i m e h m p p [ h 0 24,4aA _26,7aA _28,8aA h 1 25,3aA _26,9aA _28,7aA e i n z c ¹ ³ y p u r g e i b o 24,9ao _26,9ab _28,8bo Tab. 1. Sk³ad chemiczny oraz zawartoœæ barwników hemo-wych ogó³em w miêœniach piersiohemo-wych kurcz¹t

Objaœnienia: a, b – œrednie oznaczone ró¿nymi ma³ymi literami ró¿ni¹ siê istotnie w wierszach (á £ 0,05); A, B – œrednie ozna-czone ró¿nymi du¿ymi literami ró¿ni¹ siê istotnie w kolumnach (á £ 0,05)

Medycyna Wet. 2010, 66 (11) 772

W tab. 2 podano uzyskane wyniki wodoch³onnoœci, iloœci wycieku po obróbce termicznej i zdolnoœci utrzy-mania wody w³asnej mierzone 24 i 48 h od momentu uboju kurcz¹t poszczególnych linii hodowlanych. Naj-ni¿sz¹ wodoch³onnoœci¹ badan¹ 24 h po uboju cha-rakteryzowa³y siê miêœnie piersiowe kurcz¹t linii F 15, a najwy¿sz¹ Flex. Badana po tym czasie wodoch³on-noœæ miêœni piersiowych kurcz¹t linii F 15 istotnie ró¿-ni³a siê od stwierdzonej dla miêœni piersiowych pozy-skanych od kurcz¹t linii Ross 308 oraz Flex. Najwy¿-sz¹ wodoch³onnoœci¹ badan¹ 48 h od uboju cechowa-³y siê miêœnie piersiowe kurcz¹t linii Flex, a najni¿sz¹ F 15. Miêœnie piersiowe kurcz¹t Flex istotnie ró¿ni³y siê pod wzglêdem omawianej cechy od pozosta³ych dwu linii. Wed³ug danych piœmiennictwa (3-5, 11-13), mierzona 24 lub 48 h po uboju wodoch³onnoœæ miêœni piersiowych kurcz¹t mieœci siê w zakresie 28,6-56,0%, co zgodne jest z wynikami badañ w³asnych.

Przeprowadzona analiza statystyczna wykaza³a istot-ny wp³yw czasu oczekiwania na ubój na wodoch³on-noœæ miêœni piersiowych kurcz¹t linii F 15 mierzon¹

24 h od momentu uboju. Przed³u¿enie czasu oczeki-wania na ubój o 1 godzinê powodowa³o zwiêkszenie wodoch³onnoœci o ok. 1 jedn. procentow¹. Jest to trud-ne do wyt³umaczenia, gdy¿ miêso kurcz¹t pozyskiwa-ne od ptaków d³u¿ej oczekuj¹cych na ubój cechowa³o siê ni¿szym pH, a wiêc powinno cechowaæ siê ni¿sz¹ wodoch³onnoœci¹.

Najmniejsz¹ iloœæ wycieku po obróbce termicznej, w porównaniu do obu pozosta³ych grup, stwierdzono w miêœniach piersiowych kurcz¹t linii F15 badanych 24 h po uboju. Natomiast miêœnie piersiowe kurcz¹t linii Ross 308 cechowa³y siê najwiêksz¹ iloœci¹ wy-cieku termicznego badanego 48 h od uboju. Uzyskane w niniejszych badaniach wyniki zbli¿one s¹ do po-dawanych przez Jarosiewicz i S³owiñskiego (7) oraz Plaskotê (13), natomiast s¹ wy¿sze od wyników przed-stawionych przez innych autorów (11, 12, 26, 29). Obserwowane ró¿nice w iloœci wycieku po obróbce termicznej mog¹ wynikaæ z cech osobniczych bada-nych ptaków. Natomiast czas oczekiwania na ubój nie ró¿nicowa³ w sposób istotny tego wyró¿nika jakoœci. Linia hodowlana oraz czas oczekiwania na ubój nie wp³ywa³y w sposób istotny na zdolnoœci utrzymania wody w³asnej mierzone w 24 i 48 h od momentu ubo-ju. Tendencje do najwy¿szej zdolnoœci utrzymania wody w³asnej wykazywa³y miêœnie piersiowe kurcz¹t linii F 15. Uzyskane wyniki mieszcz¹ siê w zakresach podanych przez innych autorów (7, 27). Jak podaje S³owiñski i Król (25), godzinne oczekiwanie na ubój powoduje pogorszenie zdolnoœci utrzymania wody w³asnej przez miêœnie piersiowe kurcz¹t, czego jed-nak nie stwierdzono w niniejszej pracy.

W tab. 3 przedstawiono parametry barwy (L* a* b*) miêœni piersiowych kurcz¹t. Linia hodowlana i czas oczekiwania na ubój nie wp³ywa³y istotnie na para-metry barwy a* i b*. Istotny wp³yw linii hodowlanej stwierdzono jedynie w przypadku parametru barwy L* (jasnoœæ). Najjaœniejsze by³y miêœnie kurcz¹t linii F 15, a najciemniejsze Ross 308. Uzyskane wyniki w³asne zbli¿one s¹ do wyników uzyskanych przez innych au-torów (7, 13, 23). k i n ¿ ó r y W Czas_no_acz_ue_bk_óiw_jania Liniahodowlana 8 0 3 s s o R F15 Flex H p ₁₅ h 0 6,79bA _6,72bA _6,41aA h 1 6,84bA _6,63aA _6,46aA e i n z c ¹ ³ y p u r g e i b o 6,82co _6,68bo _6,44ao H p ₂₄ h 0 5,86bA _5,84bA _5,59aA h 1 5,84bA _5,79bA _5,55aA e i n z c ¹ ³ y p u r g e i b o 5,85bo _5,82bo _5,57ao æ œ o n n o ³ h c o d o W u j o b u o p h 4 2 – ] % [ h 0 39,2bA _36,7aA _39,6bA h 1 39,2aA _38,7aB _39,6aA e i n z c ¹ ³ y p u r g e i b o 39,2bo _37,7ao _39,6bo æ œ o n n o ³ h c o d o W u j o b u o p h 8 4 – ] % [ h 0 36,5aA _35,8aA _38,1aA h 1 36,5Ao _35,5aA _39,1aA e i n z c ¹ ³ y p u r g e i b o 36,5ao _35,7ao _38,6bo u k e i c y w æ œ o lI e c b ó r b o o p h 4 2 j e n z c i m r e t ] % [ u j o b u o p h 0 8,5bA _6,6aA _8,2bA h 1 8,5bA _6,2aA o_7,8abA e i n z c ¹ ³ y p u r g e i b o 8,5bo _6,4ao _8,0bo u k e i c y w æ œ o lI e c b ó r b o o p h 8 4 j e n z c i m r e t ] % [ u j o b u o p h 0 7,9aA _6,8aA _6,6aA h 1 7,7aA _7,5aA _6,6aA e i n z c ¹ ³ y p u r g e i b o 7,8bo _7,2ab _6,6ao æ œ o n l o d Z y d o w a i n a m y z rt u h 4 2 – j e n s a ³ w m c [ u j o b u o p 2_/g] h 0 7,7aA _7,5aA _8,4aA h 1 7,7aA _7,4aA _8,4aA e i n z c ¹ ³ y p u r g e i b o 7,7ao _7,4ao _8,4ao æ œ o n l o d Z y d o w a i n a m y z rt u o p h 8 4 j e n s a ³ w m c [ u j o b u 2_/g] h 0 7,6aA _7,1aA _8,0aA h 1 7,6aA _7,2aA _8,1aA e i n z c ¹ ³ y p u r g e i b o 7,6ao _7,2ao _8,1ao Tab. 2. Wybrane wyró¿niki jakoœci technologicznej miêœni piersiowych kurcz¹t

Objaœnienia: jak w tab. 1.

Objaœnienia: jak w tab. 1.

Tab. 3. Parametry barwy miêœni piersiowych kurcz¹t

rt e m a r a P y w r a b Czasnoaczuebkóiwjania a n a l w o d o h a i n i L 8 0 3 s s o R F15 Flex * L h 0 48,27aA _50,96aA _47,78aA h 1 47,96aA _50,74aA _49,94aA e i n z c ¹ ³ y p u r g e i b o 48,12ao _50,85bo _48,86ab * a h 0 –0,94aA _–0,72aA _–0,79aA h 1 –0,56aA _–0,79aA _–0,56aA e i n z c ¹ ³ y p u r g e i b o –0,75ao _–0,76ao _–0,68ao * b h 0 8,61aA _8,20aA _8,36aA h 1 8,73aA _8,03aA _8,99aA e i n z c ¹ ³ y p u r g e i b o 8,67ao _8,12ao _8,68ao

Medycyna Wet. 2010, 66 (11) 773

Podsumowanie

Wyniki przeprowadzonych badañ wykaza³y istotny wp³yw linii hodowlanej na zawartoœæ wody, bia³ka, t³uszczu oraz barwników hemowych ogó³em w miêœ-niach piersiowych kurcz¹t. Miêœnie piersiowe kurcz¹t linii Ross 308 charakteryzowa³y siê najwy¿sz¹ zawar-toœci¹ bia³ka, najni¿sz¹ zawarzawar-toœci¹ wody oraz nisk¹ zawartoœci¹ t³uszczu. Stwierdzono, i¿ czas oczekiwa-nia na ubój ró¿nicowa³ w sposób istotny jedynie wo-doch³onnoœæ miêœni piersiowych kurcz¹t linii F 15 badan¹ 24 h od momentu uboju. Najlepsze w³aœciwoœ-ci technologiczne (niska iloœæ wyw³aœciwoœ-cieku po obróbce ter-micznej, najwiêksza wodoch³onnoœæ oraz najlepsza zdolnoœæ utrzymania wody w³asnej) cechowa³y nato-miast miêœnie piersiowe kurcz¹t linii F15 w 24 i 48 h od momentu uboju. St¹d te¿ kurczêta tej linii winny byæ preferowane przez hodowców pozyskuj¹cych su-rowiec miêsny do przetwórstwa.

Piœmiennictwo

1.Anon.: Jakoœæ tuszek brojlerów. Miêso i Wêdliny 2006, (4), 20-24. 2.Gawêcki W., Gornowicz E.: Ocena podstawowego sk³adu chemicznego miêœni

kurcz¹t brojlerów pochodz¹cych z ró¿nych hodowli zagranicznych. Gosp. Miêsna 2000, 52, (7), 42-44.

3.Gornowicz E., Dziadek K.: Cechy miêsa kurcz¹t brojlerów pochodz¹cych z ró¿nych stad rodzicielskich. Pol. Drob. 2004 b, 13, (10), 24-26. 4.Gornowicz E., Dziadek K.: Ocena cech fizycznych i chemicznych miêsa

kurcz¹t brojlerów. Gosp. Miêsna 2004 a, 56, (3), 36-37.

5.Gornowicz E., Lewko L.: Jakoœæ tuszek i miêsa kurcz¹t brojlerów. Gosp. Miêsna 2007, 59, (7), 22-26.

6.Hornsey H. W.: The colour of cooked cured pork. J. Sci. Food Agric. 1956, 7, 543.

7.Jarosiewicz K., S³owiñski M.: Effect of strains on technological quality of chicken meat. Anim. Sci. Proc. 2007, 58, 54-55.

8.Kijowski J.: Wartoœæ ¿ywieniowa miêsa drobiowego. Przem. Spo¿. 2000, 54, (3), 10-11.

9.Ko³odziej J.: Kszta³towanie jakoœci miêsa drobiowego. Gosp. Miêsna 2003, 55, (5), 16-18.

10.Mroczek J., Górowska K.: Peklowanie miêsa kurcz¹t. Przem. Spo¿. 1981, 35, (5/6), 190-193.

11.Pietrzak D., Mroczek J., Garbaczewska A., Florowski T., Riedel J.: Wp³yw wybranych dodatków do paszy o dzia³aniu przeciwbakteryjnym na jakoœæ miêsa i t³uszczu kurcz¹t. Medycyna Wet. 2009, 65, 268-271.

12.Pietrzak D., Mroczek J., Leœnik E., Œwierczewska E.: Jakoœæ miêsa i t³uszczu kurcz¹t trzech linii hodowlanych ¿ywionych pasz¹ bez lub z dodatkiem anty-biotykowego stymulatora wzrostu. Medycyna Wet. 2006, 62, 917-921. 13.Plaskota A.: Wp³yw linii hodowlanej kurcz¹t na jakoœæ miêsa. Praca

magi-sterska, Wydz. Nauk o ¯ywnoœci, SGGW, Warszawa 2007. 14.PN-65/N-01252. Liczbowe wyra¿enie barw.

15.PN-72/A-82245. Oznaczenie zawartoœci popio³u.

16.PN-75/A-04018. Oznaczenie azotu metod¹ Kiejdahla i przeliczenie na bia³ko. 17.PN-ISO 1442:2000. Oznaczenie zawartoœci wody.

18.PN-ISO 1444:2000. Oznaczenie zawartoœci t³uszczu. 19.PN-ISO 2917:2001. Oznaczenie pH.

20.Po³towicz K.: Wp³yw genotypu, p³ci i wieku na jakoœæ tuszki i miêsa kurcz¹t brojlerów. Biul. Inform. IZ 1999, 37, 81-89.

21.Praca zbiorowa: Wybrane zagadnienia z technologii ¿ywnoœci. Wyd. SGGW, Warszawa 2006.

22.Rachwa³ A.: Trendy w produkcji brojlerów. Pol. Drob. 2002, 10, (2), 21-23. 23.Rizzi C., Marangon A., Chiericato G. M.: Effect of genotype on slaughtering performance and meat physical and sensory characteristics of organic laying hens. Poultry Sci. 2007, 86, 128-135.

24.S³owiñski M.: Polski przemys³ drobiarski – wczoraj, dziœ i jutro. Miêso i Wêdliny 2009, (2), 12-15.

25.S³owiñski M., Król G.: Wp³yw odleg³oœci fermy od zak³adu ubojowego i czasu oczekiwania na ubój na w³aœciwoœci technologiczne miêsa kurcz¹t. Miêso i Wêdliny 1999, (6), 30-34.

26.S³owiñski M., Pietrucha J., Mroczek J.: Czas od uboju a w³aœciwoœci techno-logiczne miêsa kurcz¹t. Miêso i Wêdliny 1999, (8), 36-40.

27.Stulich K.: Wp³yw linii genetycznej na wybrane wyró¿niki jakoœci tuszek i miêsa kurcz¹t. Praca magisterska, Wydz. Nauk o ¯ywnoœci, SGGW, War-szawa 1999.

28.Szkucik K., Pisarski R. K., Paszkiewicz W., Pijarska I.: Jakoœæ tuszek, sk³ad chemiczny i cechy sensoryczne miêsa kurcz¹t brojlerów ¿ywionych mieszank¹ o zmniejszonej wartoœci energetycznej. Medycyna Wet. 2009, 65, 184-187. 29.Œwierczewska E., Niemiec J., Mroczek J.: Influence of rapeseed products on broiler performance and meat quality. Proc. 10th _{Europ. Symp. Quality of}

Poultry Meat. Doorwerth, Netherlands 1991, s. 347.

30.Urban R., Szczepaniak I.: Perspektywy rozwoju sektora miêsnego w Polsce. Gosp. Miêsna 2005, 57, (2), 8-13.

Adres autora: mgr in¿. Joanna Rycielska, Nowoursynowska 159c, 02-787 Warszawa; e-mail: joanna_rycielska@sggw.pl