Medycyna Weterynaryjna - Summary Medycyna Wet. 64 (10), 1221-1224, 2008

Medycyna Wet. 2008, 64 (10) 1221

Praca oryginalna Original paper

Jednym z podstawowych dzia³añ zapewniaj¹cych bez-pieczeñstwo ¿ywnoœci jest sta³a kontrola obecnoœci sub-stancji szkodliwych. Badania takie to nie tylko zabezpie-czenie zdrowia konsumentów, ale spe³nienie wymagañ dotycz¹cych jakoœci produkowanej ¿ywnoœci dla potrzeb rynku wewnêtrznego oraz w miêdzynarodowym handlu ¿ywnoœci¹. Wymagania te s¹ bardzo wysokie i dotycz¹ zarówno ró¿norodnoœci badanych zwi¹zków, jak i metod analitycznych stosowanych do ich wykrywania.

Badania nad ocen¹ ska¿eñ ¿ywnoœci pestycydami roz-poczêto w latach 60. lub na pocz¹tku lat 70. w wielu uprze-mys³owionych krajach. Wyniki tych badañ by³y podsta-w¹ do wprowadzenia ograniczeñ, a nastêpnie zakazu sto-sowania i produkcji pestycydów chloroorganicznych. Zakaz stosowania DDT wprowadzono w USA ju¿ w 1972 r. W Polsce preparaty zawieraj¹ce DDT by³y sukcesywnie wycofywane z u¿ycia od 1972 r. Proces ten zosta³ zakoñ-czony w 1975 r. W krajach UE stosowanie HCH jako pestycydu zawieraj¹cego poni¿ej 99% ã-HCH zakazano od 1981 r., a ca³kowity zakaz stosowania ã-HCH jako substancji czynnej – od 2002 r. W Polsce zakaz stosowa-nia lindanu wprowadzono w latach 1988-1990. Badastosowa-nia pozosta³oœci zwi¹zków chloroorganicznych s¹ nadal pod-stawowym elementem ka¿dego programu monitoruj¹ce-go ska¿enia ¿ywnoœci i pasz (8, 9, 12, 13, 15, 16, 18, 19).

W Polsce regularne badania nad kszta³towaniem siê pozosta³oœci pestycydów w tkankach zwierz¹t, w mleku i w jajach rozpoczêto ju¿ w 1969 r. w Pañstwowym Insty-tucie Weterynaryjnym w Pu³awach (14). Prace te pro-wadzone by³y corocznie na zlecenie i przy wspó³pracy resortu rolnictwa. Weterynaryjny system badañ pozosta-³oœci, który pierwotnie dotyczy³ pestycydów chloroorga-nicznych, zosta³ póŸniej poszerzony o inne zwi¹zki che-miczne, takie jak: polichlorowane bifenyle, toksyczne pierwiastki, mikotoksyny, a tak¿e wybrane grupy leków weterynaryjnych.

W œwietle nowej strategii Unii Europejskiej w zakre-sie bezpieczeñstwa ¿ywnoœci, badania kontrolne pozosta-³oœci chemicznych w ¿ywnoœci pochodzenia zwierzêce-go musz¹ byæ zdecydowanie ukierunkowane na wykry-wanie zagro¿eñ dla zdrowia cz³owieka. Nowe zasady or-ganizowania i prowadzenia badañ pozosta³oœci chemicz-nych w tkankach zwierz¹t, ¿ywnoœci pochodzenia zwie-rzêcego, wodzie i paszach obowi¹zuj¹ od 1 lipca 1997 r. (1-3, 6, 7, 10, 21). Wszystkie analizowane substancje zgodnie z obowi¹zuj¹cymi unormowaniami (2, 10) po-dzielone s¹ na grupê A i grupê B. Do grupy A zalicza siê substancje wykazuj¹ce dzia³anie anaboliczne oraz zwi¹zki chemiczne, których stosowanie u zwierz¹t jest niedozwo-lone. Natomiast grupa B obejmuje produkty lecznicze,

Pozosta³oœci pestycydów w ¿ywnoœci pochodzenia

zwierzêcego w latach 1997-2006 w Polsce

ALICJA NIEWIADOWSKA, STANIS£AW SEMENIUK, JAN ¯MUDZKI

Zak³ad Farmakologii i Toksykologii Pañstwowego Instytutu Weterynaryjnego – Pañstwowego Instytutu Badawczego, Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy

Niewiadowska A., Semeniuk S., ¯mudzki J.

Pesticide residues in food of animal origin in 1997-2006 in Poland

Summary

The paper presents the results of monitoring pesticide residues in food of animal origin for the 10-year--period of 1997-2006. The control plan included the analysis of organochlorine pesticides, organophosphorous compounds, pyrethroids, and carbamates in a variety of food samples: fat, muscle and liver from different animal species, milk, eggs and honey.

The residue program exists in accordance with Council Directive 96/23/EC and legislation of the Ministry of Agriculture and Rural Development. The residue examinations are performed by the National Veterinary Research Institute in Pu³awy (National Reference Laboratory) and Regional Veterinary Inspection Labora-tories (ZHW) located in Bia³ystok, Gdañsk, Katowice, Poznañ, Warsaw and Wroc³aw. Over the period of 10 years more than 24 500 samples were tested for pesticide residues in all food commodities and only a few samples were non-compliant.

The occurrence of organochlorine pesticides was recorded quite frequently, although their concentrations were comparatively low, even several times lower in comparison to the permitted maximum residue levels (MRL). The residues of other groups of pesticides were detected in none of the tested samples.

Regular testing within the national residue control program indicates that Polish food of animal origin contains low levels of these contaminants and is safe for consumers.

Medycyna Wet. 2008, 64 (10) 1222

zanieczyszczenia chemiczne oraz inne zanieczyszczenia. Do tej grupy zalicza siê badane ró¿ne grupy pestycydów. W 2004 r. weterynaryjny krajowy program badañ kon-trolnych pozosta³oœci w tkankach zwierz¹t i ¿ywnoœci pochodzenia zwierzêcego zosta³ uznany za zgodny z Dy-rektyw¹ Rady 96/23/EC i zatwierdzony przez Uniê Euro-pejsk¹ Decyzj¹ Komisji 2004/449/EC (4). Dostosowanie programu kontroli pozosta³oœci do standardów Unii Eu-ropejskiej, to ogromny sukces wszystkich œrodowisk we-terynaryjnych zaanga¿owanych w organizacjê i wykonaw-stwo badañ. Za realizacjê programu badañ pozosta³oœci odpowiedzialne jest Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Inspekcja Weterynaryjna. Nale¿y jednak wy-raŸnie podkreœliæ, ¿e od samego pocz¹tku prowadzenia tego rodzaju badañ w Polsce, to jest od ponad 35 lat, Pañ-stwowy Instytut Weterynaryjny – PañPañ-stwowy Instytut Badawczy (PIWet-PIB) w Pu³awach pe³ni rolê koordy-natora (14, 17, 20, 21), a od 5 lat równie¿ Krajowego Laboratorium Referencyjnego. Za³o¿enia programu ba-dañ pozosta³oœci, jego plan, opracowywane s¹ w PIWet--PIB, zatwierdzane do realizacji przez G³ównego Leka-rza Weterynarii, a nastêpnie akceptowane przez Komisjê Europejsk¹.

W Polsce aktualn¹ podstaw¹ prawn¹ do prowadzenia kontroli pozosta³oœci w ¿ywnoœci pochodzenia zwierzê-cego zgodnie z Dyrektyw¹ Rady 96/23/EC jest Rozpo-rz¹dzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 28 lip-ca 2006 r. (10).

Materia³ i metody

Materia³ do badañ stanowi³y próbki tkanki t³uszczowej, miêœ-ni i w¹trób ró¿nych gatunków zwierz¹t oraz mleko krowie, jaja kurze i miód. Próbki do badañ pobierali lekarze Inspekcji Weterynaryjnej zgodnie z uaktualnian¹ ka¿dego roku instruk-cj¹ G³ównego Lekarza Weterynarii i dostarczali je wraz ze œwia-dectwem pochodzenia. Próbki pobierane by³y w ró¿nych miej-scach wytwarzania ¿ywnoœci: w rzeŸniach, w zlewniach mle-ka, fermach i obiektach hodowlanych.

System pobierania próbek ujêty jest w unormowaniach praw-nych (1, 2, 7, 10). Okreœlone s¹ w nim gatunki badapraw-nych zwie-rz¹t i rodzaj próbek, a minimalne liczby pobieranych próbek produktów pochodzenia zwierzêcego oraz minimalne liczby zwierz¹t, od których pobiera siê próbki, oblicza siê na podsta-wie danych o ubojach i produkcji ¿ywnoœci z poprzedniego roku.

Próbki badano w kierunku obecnoœci pozosta³oœci pestycy-dów chloroorganicznych i fosforoorganicznych, a od 2003 r. rozszerzono zakres badañ o pyretroidy i karbaminiany. Badane pestycydy chloroorganiczne to: DDT i jego metabolity, á-HCH, â-HCH, ã-HCH, HCB, aldryna, dieldryna, endryna, cis-chlor-dan, trans-chlorcis-chlor-dan, oksychlorcis-chlor-dan, heptachlor, epoksyd hepta-chloru i metoksychlor. Wœród badanych pestycydów fosforo-organicznych nale¿y wymieniæ: chlorfenwinfos, chloropiryfos, chloropiryfos metylowy, diazynon, dichlorfos, dimetoat, fen-chlorfos, fenitrotion, fention, kumafos, paration, paration me-tylowy i trichlorfon. W zakresie badanych pyretroidów s¹: bi-fentryna, cyflutryna, cyhalotryna, cypermetryna, fenwalerat, deltametryna i permetryna, a karbaminianów – karbaryl i pro-poksur. Wykrywanie oraz iloœciowe oznaczanie badanych zwi¹zków wykonywano metodami kapilarnej chromatografii gazowej z selektywn¹ detekcj¹ (ECD, FPD) i chromatografii cieczowej.

W realizacji badañ, oprócz Zak³adu Farmakologii i Toksy-kologii PIWet-PIB w Pu³awach (wszystkie kierunki badañ),

uczestniczy³y laboratoria Zak³adów Higieny Weterynaryjnej (ZHW) w Bia³ymstoku, Gdañsku, Katowicach, Poznaniu, War-szawie i Wroc³awiu (pestycydy chloroorganiczne i fosforoor-ganiczne). Laboratoria stosowa³y zwalidowane procedury ana-lityczne i posiadaj¹ certyfikaty akredytacji na zgodnoœæ z nor-m¹ PN/EN ISO/IEC 17025 wydane przez Polskie Centrum Akredytacji.

Wa¿nym elementem prowadzonych badañ jest zapewnienie jakoœci i wiarygodnoœci stosowanych procedur analitycznych w laboratoriach. Stworzony zosta³ aktywny program zapew-nienia jakoœci badañ, który obejmuje, miêdzy innymi, regular-ne uczestnictwo w badaniach bieg³oœci oraz szkoleniach anali-tycznych. Dla potrzeb programu kontroli pozosta³oœci PIWet--PIB organizuje cztery razy w roku badania bieg³oœci, w któ-rych obowi¹zkowo uczestnicz¹ wszystkie laboratoria realizu-j¹ce program. Instytut jako Laboratorium Referencyjne od wielu lat regularnie uczestniczy w miêdzynarodowych badaniach bieg³oœci organizowanych przez Ministerstwo Rolnictwa, Ry-bo³ówstwa i ¯ywnoœci w Anglii w ramach programu FAPAS (Food Analysis Performance Assessment Schemes) oraz prog-ramach badañ organizowanych przez wspólnotowe laboratoria referencyjne (CRL Freiburg, Niemcy). W badaniach tych uzys-kiwano bardzo dobre wyniki. Wartoœci Z-score by³y znacznie ni¿sze ni¿ kryterium gwarantuj¹ce, ¿e laboratorium dostarcza wiarygodnych wyników (tzn. wartoœci „Z-score” miêdzy –2 a +2). Rezultaty wszystkich badañ bieg³oœci potwierdzaj¹, ¿e zarówno Instytut, jak i laboratoria ZHW bior¹ce udzia³ w ba-daniach pozosta³oœci dostarczaj¹ wiarygodnych wyników, a sto-sowane przez te laboratoria metody charakteryzuj¹ siê zado-walaj¹cymi parametrami walidacji.

Wyniki i omówienie

W latach 1997-2006 przebadano ³¹cznie 24 517 bek tkanek i produktów zwierzêcych, w tym 17 289 pró-bek zbadano pod k¹tem zawartoœci pestycydów chloro-organicznych, 6135 próbek badano na obecnoœæ insekty-cydów fosforoorganicznych i oko³o 1 tysi¹ca stanowi³y próbki badane na obecnoœæ insektycydów pyretroidowych i karbaminianowych.

W badaniach kontrolnych w ka¿dym roku wykonuje siê ponad 2000 oznaczeñ zawartoœci pestycydów. Rodzaj i liczby badanych próbek w kierunku oznaczeñ zawartoœci poszczególnych grup pestycydów zestawiono w tab. 1-4. Wyniki wieloletnich i systematycznie prowadzonych badañ w PIWet-PIB wskazuj¹ na znaczne obni¿enie siê poziomów pestycydów chloroorganicznych w ¿ywnoœci zwierzêcego pochodzenia (14, 17, 20). Wyniki przepro-wadzonych badañ kontrolnych w latach 1997-2006 wska-zuj¹, ¿e w ponad 65% badanych próbek tkanki t³uszczo-wej zwierz¹t, mleka i jaj stwierdzano niskie poziomy po-zosta³oœci pestycydów chloroorganicznych. Nadal wykry-wa siê niskie stê¿enia DDT i jego metabolitów, izome-rów á-, â- i ã-HCH oraz HCB. Ich stê¿enia by³y najczêœ-ciej na poziomie setnych i tysiêcznych czêœci mg/kg, co stanowi zaledwie kilka procent wartoœci limitowanych dla tych zwi¹zków. Nie stwierdza siê obecnoœci aldryny, diel-dryny, endiel-dryny, heptachloru, epoksydu heptachloru, chlor-danu i metoksychloru. W badaniach w 2006 r. nadal stwierdzono powszechnoœæ wystêpowania niskich stê¿eñ pestycydów chloroorganicznych. Najwiêcej próbek bez pozosta³oœci dotyczy³o tkanek œwiñ, kurcz¹t i jaj. Obec-noœæ DDT i jego metabolitów wykryto w 68,5% bada-nych próbek tkanek zwierz¹t, mleka i jaj. HCB wykryto w 19% próbek, a izomery HCH w 27% próbek (tab. 2).

Medycyna Wet. 2008, 64 (10) 1223

W badanych próbkach ¿ywnoœci pochodzenia zwierzê-cego tylko w nielicznych przypadkach stwierdzano prze-kroczenia najwy¿szych dopuszczalnych pozosta³oœci pe-stycydów (NDP) podanych w Rozporz¹dzeniu Ministra Zdrowia z dnia 18 maja 2007 r. (5, 11). Przekroczenia

dotyczy³y tylko pestycydów chloroorganicznych. Najczêœ-ciej wynikami niezgodnymi (non-compliant) z obowi¹-zuj¹cymi przepisami by³y stê¿enia sumy DDT w tkance

Tab. 1. Badania zawartoœci pestycydów chloroorganicznych w tkankach zwierz¹t i w ¿ywnoœci pochodzenia zwierzêcego

k o R ñ a d a b a b z c i L k e b ó r p h c y n a d a b ) % ( n , k e b ó r p a b z c i L -s o z o p z e b i c œ o ³ a t taz³opœoczioasm-i zwynikami>NDP 7 9 9 1 2076 ₍₁3₉9_,8_{2) (}1₈6₀7_,88₎ ) 6 , 0 ( 3 1 e i n i w œ – 2 a t ê z c r u k – 4 e n w o ³ a t ê z r e i w z – 4 e i w o r k o k e l m – 3 8 9 9 1 2237 ₍₁3₄2_,8_{7) (}1₈9₅0_,39₎ 12–zwie13rzê(0ta,6³)owne e z r u k a j a j – 1 9 9 9 1 2043 ₍₁3₆3_,0_{1) (}1₈7₃1_,83₎ ) 3 , 0 ( 6 i s ê g – 1 e n w o ³ a t ê z r e i w z – 3 e z r u k a j a j – 2 0 0 0 2 1937 ₍₁3₇3_,0_{0) (}1₈6₃0_,07₎ 1–œwin4ie(0,2) e n w o ³ a t ê z r e i w z – 3 1 0 0 2 2012 ₍₃6₀0_,5_{1) (}1₆4₉0_,97₎ ) 5 2 , 0 ( 5 e i n i w œ – 1 o ³ d y b – 1 e n w o ³ a t ê z r e i w z – 2 y b y r – 1 2 0 0 2 1704 ₍₃5₂4_,7_{1) (}1₆1₇5_,97₎ 0 3 0 0 2 1518 ₍₂3₆9_,4_{0) (}1₇1₄2_,04_{) 1–zwie}1_rz(_ê0_ta,0_³6_o)_wne 4 0 0 2 1284 ₍₂3₆3_,4_{0) (7}9₄5_,0₀₎ 0 5 0 0 2 1267 ₍₃4₄3_,5_{3) (6}8₅3_,2₇₎ 0 6 0 0 2 1211 ₍₃3₁8_,1_{5) (6}8₈3_,0_{5) 1–jaja}1_ku(_r0_ze,08)

Tab. 2. Zawartoœæ pestycydów chloroorganicznych w ¿ywnoœ-ci pochodzenia zwierzêcego w 2006 roku

k e b ó r p j a z d o R pLrióczbbeak h c y n a d a b ) % ( n , k e b ó r p a b z c i L -s o z o p z e b i c œ o ³ a t taz³opœoczioasm-i zw>ynNiDkaPmi z c z s u ³t , o ³ d y B 151 18(11,9) 133(88,1) 0 z c z s u ³t , e i n i w Œ 261 100(38,3) 161(61,7) 0 z c z s u ³t , y z o k / e c w O 120 3(15,0) 17(85,0) 0 z c z s u ³t , e i n o K 130 5(16,7) 25(83,3) 0 e z r a t ê z c r u K Ÿne, ³tuszcz 154 57(37,0) 97(63,0) 0 z c z s u ³t ,i k y d n I 140 6(15,0) 34(85,0) 0 z c z s u ³t ,i s ê G 137 7(18,9) 30(81,1) 0 z c z s u ³t ,i k z c a K 124 7(29,2) 17(70,8) 0 ) g ¹ rt s p , p r a k ( y b y R 166 14(21,2) 52(78,8) 0 e i w o r k o k e l M 120 34(28,3) 86(71,7) 0 e z r u k a j a J 102 51(50,0) 51(50,0) 1 z c z s u ³t ,i k il ó r K 119 1(5,3) 18(94,7) 0 z c z s u ³t , e n w o ³ a t ê z r e i w Z ) e i n e l e j , y n r a s ,i k iz d ( 183 16(19,3) 67(80,7) 0 d ó i M 118 18(100) 0 tr o p m i – e i k s r o m y b y R 186 44(51,2) 42(48,8) 0 m e z a R 1211 381(31,5) 830(68,5) 1(0,1)

Tab. 3. Badania pozosta³oœci pestycydów fosforoorganicznych, pyretroidów i karbaminianów k o R ñ a d a b h c y n a d a b k e b ó r p a b z c i L _{Liczbapróbek} i m a k i n y w z P D N > y d y c y t s e p e n z c i n a g r o o r o f s o f pyrertoidy karbaminiany 7 9 9 1 869 0 8 9 9 1 643 0 9 9 9 1 630 0 0 0 0 2 601 0 1 0 0 2 832 0 2 0 0 2 753 0 3 0 0 2 694 191 94 0 4 0 0 2 400 177 80 0 5 0 0 2 352 197 89 0 6 0 0 2 361 184 85 0

Tab. 4. Badania pozosta³oœci pestycydów fosforoorganicznych, pyretroidów i karbaminianów w 2006 roku

k e b ó r p j a z d o R h c y n a d a b k e b ó r p a b z c i L y d y c y t s e p e n z c i n a g r o o r o f s o f pyrertoidy karbaminiany o ³ d y B miêœnie 12 5 y b o rt ¹ w 88 e i n i w Œ miêœnie 63 25 y b o rt ¹ w 144 y z o k / e c w O miêœnie 2 2 y b o rt ¹ w 10 e i n o K miêœnie 2 2 y b o rt ¹ w 17 e z r a t ê z c r u K Ÿ en miêœnie 52 32 i k y d n I miêœnie 15 5 i s ê G miêœnie 8 5 i k z c a K miêœnie 8 5 i k il ó r K miêœnie 3 2 a t ê z r e i w Z e w o m r e f e n w o ³ miêœnie 2 2 e i w o r k o k e l M 86 d ó i M 16 17 m e z a R 361 184 85

Medycyna Wet. 2008, 64 (10) 1224

t³uszczowej dzików przekraczaj¹ce war-toœæ 1 mg/kg. Liczba wyników niezgod-nych w ci¹gu kolejniezgod-nych lat badañ zmniej-sza³a siê z 13 w 1997 r. do tylko jedne-go wyniku w 2006 r. (tab. 1).

W badanych t³uszczach zwierzêcych najwy¿sze stê¿enia DDT i jego meta-bolitów wystêpowa³y w t³uszczu zwie-rz¹t ³ownych (u dzików wy¿sze ni¿ u saren) i ryb hodowlanych (karp, pstr¹g). W tkankach œwiñ, byd³a, kur-cz¹t i innych gatunków zwierz¹t oraz w jajach i w mleku zawartoœæ tych zwi¹zków nie przekracza³a poziomu 0,1 mg/kg (ryc. 1).

W próbkach w¹trób zwierzêcych, mleka i miodu nie wykryto pozosta³oœ-ci insektycydów fosforoorganicznych.

W miêœniach œwiñ, byd³a, owiec, koni, królików i drobiu oraz miodzie równie¿ nie wykryto pozosta³oœci innych grup insektycydów: pyretroidów i karbaminianów.

Ogólna pozytywna ocena wyników badañ pozosta-³oœci zyskuje w pe³ni potwierdzenie w raporcie Komisji Europejskiej, który dotyczy podobnych programów ba-dañ przeprowadzonych w 25 krajach Unii Europejskiej w 2005 r. (9), a tak¿e po porównaniu z innymi wynikami badañ monitoringowych (8, 12, 13, 15, 18, 19).

Prowadzone regularne badania pozosta³oœci chemicz-nych w ¿ywnoœci pochodzenia zwierzêcego pozwalaj¹ oceniæ j¹ jako bezpieczn¹ dla konsumenta. Opracowany weterynaryjny krajowy program badañ kontrolnych po-zosta³oœci w tkankach zwierz¹t i ¿ywnoœci pochodzenia zwierzêcego jest dostosowany do standardów Unii Euro-pejskiej i gwarantuje Polsce pe³ny dostêp do œwiatowych rynków ¿ywnoœci.

Nale¿y oceniæ, ¿e zagro¿enie konsumentów w Polsce ze strony pozosta³oœci ró¿nych grup pestycydów w ¿yw-noœci pochodzenia zwierzêcego nie stwarza powodu do niepokoju. Wykrywane stê¿enia pestycydów chloroorga-nicznych s¹ niskie, du¿o ni¿sze od dopuszczalnych limi-tów. Badania pozosta³oœci insektycydów fosforoorganicz-nych i karbaminianowych oraz pyretroidów w tkankach i produktach zwierzêcych wskazuj¹ na brak ich wystêpo-wania i potwierdzaj¹ opiniê, ¿e te grupy pestycydów nie maj¹, jak dotychczas, wiêkszego znaczenia jako zanie-czyszczenia ¿ywnoœci pochodzenia zwierzêcego.

Piœmiennictwo

1.Anon.: Commission Decision 97/747/EC of 27 October 1997 fixing the levels and frequencies of sampling provided for by Council Directive 96/23/EC for the monitoring of certain substances and residues thereof in certain animal products. O. J. 1997, L 303, 12-15.

2.Anon.: Commission Decision 98/179/EC of 23 February 1998 laying down detailed rules on officials sampling for the monitoring certain substances residue thereof in live animals and animal products. O. J. 1998, L 65, 31-34. 3.Anon.: Commission Decision 2002/657/EC of 12 August 2002 implementing

Council Directive 96/23/EC concerning the performance of analytical methods and the interpretation of results. O. J. 2002, L 221, 8-36.

4.Anon.: Commission Decision 2004/449/EC of 29 April 2004 approving the residues monitoring plans submitted by the Czech Republic, Estonia, Cyprus, Latvia, Hungary, Malta, Poland, Slovenia and Slovakia in accordance with Council Directive 96/23/EC. O. J. 2004, L 155, 86-89.

5.Anon.: Council Directive 86/363/EEC of 24 July 1986 on the fixing of maximum levels for pesticide residues in and on food stuffs of animal origin. O. J. 1986, L 221, 43-47.

6.Anon.: Council Directive 96/22/EC of 29 April 1996 concerning the prohibition on the use in stockfarming of certain substances having hormonal or thyrostatic action and beta-antagonist, repealing Directives 81/602/EEC, 88/146/EEC and 88/299/EEC. O. J. 1996, L 125, 3-9.

7.Anon.: Council Directive 96/23/EC of 29 April 1996 on measures to monitor certain substances and residues thereof in live animals and animal products and repealing Directives 85/358/EEC, 86/469/EEC and Decision 89/187/EEC and 91/664/EEC. O. J. 1996, L 125, 10-31.

8.Anon.: DVFA (2005) Danish Veterinary and Food Administration, Food moni-toring, 1998-2003. Part 1. Chemical contaminants. Publication No. 2005:01. 9.Anon.: Report for 2005 on the results of residue monitoring in food of animal

origin in the Member States, European Commission, SANCO/3635/2006. 10.Anon.: Rozporz¹dzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 28 lipca 2006 r.

w sprawie sposobu postêpowania z substancjami niedozwolonymi, pozosta³oœ-ciami chemicznymi, biologicznymi, produktami leczniczymi i ska¿eniami pro-mieniotwórczymi u zwierz¹t i w produktach pochodzenia zwierzêcego. Dz. U. nr 147, poz. 1067, 7631-7638.

11.Anon.: Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 maja 2007 r. w sprawie najwy¿szych dopuszczalnych poziomów pozosta³oœci pestycydów, które mog¹ znajdowaæ siê w œrodkach spo¿ywczych lub na ich powierzchni. Dz. U. nr 119, poz. 817, 8065-8234.

12.Glynn A., Wernroth L., Atuma S., Linder C., Aune M., Nilsson I., Darnerud P.: PCB and chlorinated pesticide concentrations in swine and bovine adipose tissue in Sweden 1991-1997: spatial and temporal trends. Sci. Total Environ. 2000, 246, 195-206.

13.Juhler R. K., Lauridsen M. G., Christensen M. R., Hilbert G.: Pesticide residues in selected food commodities: Results from the Danish National Pesticide Monitoring Program 1995-1996. J. AOAC Int. 1999, 82, 337-358.

14.Juszkiewicz T., Niewiadowska A.: Pozosta³oœci pestycydów i polichlorowanych dwufenyli w tkankach zwierz¹t, mleku, jajach i œrodowisku w œwietle 15-let-nich badañ w³asnych. Medycyna Wet. 1984, 40, 323-327.

15.Nakata H., Kawazoe M., Arizono K., Abe S., Kitano T., Shimada H., Li W., Ding X.: Organochlorine pesticides and polychlorinated biphenyl residues in foodstuffs and human tissues from China: Status of contamination, historical trend, and human dietary exposure. Arch. Environ. Contam. Toxicol. 2002, 43, 473-480.

16.Nasreddine L., Parent-Massin D.: Food contamination by metals and pesticides in the European Union. Should we worry? Toxicol. Letters 2002, 127, 29-41. 17.Niewiadowska A., ¯mudzki J.: Chlorowane wêglowodory aromatyczne w

¿yw-noœci zwierzêcego pochodzenia. Roczniki PZH 1996, 47, 59-64.

18.Vaz R.: Average Swedish dietary intakes of organochlorine contaminants via foods of animal origin and their relation to levels in human milk, 1975-1990. Food Addit Contam 1995, 12, 543-558.

19.Wicklund-Glynn A., Wernroth L., Atuma S., Linder C., Aune M., Nilsson I., Darnerud P.: PCB and chlorinated pesticide concentrations in swine and bovine adipose tissue in Sweden 1991-1997: spatial and temporal trends. Sci. Total Environ. 2000, 246, 195-206.

20.¯mudzki J., Niewiadowska A., Szkoda J., Semeniuk S.: Toksyczne zanieczysz-czenia ¿ywnoœci pochodzenia zwierzêcego w Polsce. Medycyna Pracy 2001, 52, supl. 14, 35-40.

21.¯mudzki J., Niewiadowska A., Wojtoñ B.: Weterynaryjny krajowy program badañ kontrolnych pozosta³oœci w tkankach zwierz¹t i ¿ywnoœci pochodzenia zwierzêcego. Medycyna Wet. 2005, 61, 649-653.

Adres autora: dr hab. Alicja Niewiadowska, Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy; e-mail: niewiado@piwet.pulawy.pl

0 0,05 0,1 0,15 0,2 mg/kg t³uszczu Zw. ³owneRyby hod.

Indyki Kaczki Gêsi Ryby

morskie Króliki Owce Œwinie_Kurczêta Jaja Mleko Konie Byd³o Ryc. 1. Zawartoœæ Ó-DDT w tkankach i produktach zwierzêcych w 2006 roku