Roman Sadziński
Sylwetka naukowa profesora Alfreda
Tarantowicza
Acta Universitatis Lodziensis. Folia Germanica 2, 235-242
A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
F O L IA G E R M A N IC A 2, 2000
SYLWETKA NAUKOW A PRO FESO RA ALFREDA TARANTOW ICZA
P rofesor Alfred T arantow icz urodził się 23 listo p ad a 1931 r. w Biłgoraju (województwo lubelskie) w rodzinie robotniczej.
Studia uniw ersyteckie w zakresie filologii germ ańskiej odbyw ał w latach 1954-1959 n a m ającym bogate tradycje germ anistyczne U niw ersytecie im A. M ickiewicza w Poznaniu, uzyskując w 1959 r. ty tu ł m ag istra filologii germ ańskiej. B ezpośrednio po ich ukończeniu pracow ał ja k o nauczyciel języka niem ieckiego w II liceum O gólnokształcącym w Zgierzu k . Łodzi.
W 1964 r. rozpoczął pracę n a U niw ersytecie Ł ódzkim , w K ated rze Filologii G erm ańskiej, gdzie zajmował kolejno stanowiska: asystenta, starszego asystenta, ad iu n k ta, docenta, a od ro k u 1990 stanow isko p ro feso ra n a d zwyczajnego U niw ersytetu Ł ódzkiego.
W szystkie lata jego działalności naukow ej, dydaktycznej i organizatorskiej są związane z U niw ersytetem Łódzkim .
Z ainteresow ania naukow e A lfreda T arantow icza zaczęły się kształtow ać ju ż w czasie studiów , co zaow ocow ało uzyskaniem tytułu m ag istra filologii germańskiej w 1959 r. za pracę pt. Konsonantengruppen in der morphologischen
Fuge, której pro m o to rem byl prof, d r Ludw ik Z abrocki.
Z arów no Jego publikacje przed uzyskaniem sto p n ia d o k to ra (np. pozycja 1 w załączonym wykazie), ja k też i sam a dysertacja d o k to rsk a Phonologie
von N o tkers Sprache ukończona i o b ro n io n a w U niw ersytecie im. A . M ic
kiewicza w Poznaniu, rów nież pod opieką n au k o w ą prof, d ra L udw ika Z abrockiego, dotyczyła fonologii historycznej języka niemieckiego i zaw ierała opracow anie fonologii języka N o tk era, tzn. dialektu niem ieckiego z X /X I w., którym posługiw ał się N o tk er L abeo T eutonicus, uw ażany za p re k u rso ra naukow ej prozy niemieckiej. M etodologia pracy opierała się n a m odelu fonologii klasycznej, wypracowanej przez praską szkołę fonologiczną z uwzglę dnieniem technik, jakim i posługują się inne szkoły fonologiczne.
W pierwszych latach pracy n a Uniwersytecie Ł ódzkim pogłębiły się Jego zainteresow ania naukow e związane z p ro b lem aty k ą opisu języka, zw łaszcza w aspekcie szeroko pojętego językoznaw stw a kontrastyw nego.
2 3 6 Sylw etka n a u k o w a p ro fe so ra A lfred a T a ran to w icza
P race opublikow ane po doktoracie podejm ują tę problem atykę i odnoszą się d o fonologii i m orfonologii języka niemieckiego i polskiego w aspekcie konfrontatyw nym . Szczególnie pozycje 5, 6, 7, 8 i 9 odzw ierciedlają rosnące zainteresow ania badaniam i n ad współczesnym językiem niemieckim i polskim w ujęciu porów naw czym , ze specjalnym uwzględnieniem problem atyki fo- nologicznej i m orfonologicznej.
Odbiciem tego jest także ro zpraw a habilitacyjna pt. Formbildende A lter
nationen im Deutschen und Polnischen, o p u b lik o w an a w W ydaw nictw ie
U niw ersytetu Łódzkiego w 1980 r., n a podstaw ie której R a d a W ydziału N eofilologii U niw ersytetu W arszaw skiego przyznała M u stopień d o k to ra habilitow anego.
R ozpraw a ta pośw ięcona alternacjom form otw órczym , tzn. zachodzącym w obrębie fleksji - to idące po linii dotychczasowych zainteresowań naukow ych stu d iu m k o n fro n taty w n e z zakresu m o rfo n o lo g ii niem ieckiej i polskiej, będące pierw szą p ró b ą tego typu, p odjętą w odniesieniu d o problem atyki alternacji w o b u językach.
W o k ó ł tych zagadnień k o n cen tro w ał się Jego p odstaw ow y d o ro b e k naukow y, n a k tó ry oprócz rozpraw doktorskiej i habilitacyjnej sk ład ają się przede wszystkim artykuły naukow e opublikow ane po habilitacji, stanow iące opracow anie szczegółowych problem ów z zakresu fonologii oraz alternacji morfonologicznych. Plon badań naukow ych powstałych po habilitacji obejmuje 27 artykułów .
W yrazem uznania w artości naukowej i merytorycznej rozpraw y habilitacyj nej było u honorow anie jej a u to ra w 1981 r. N a g ro d ą M in istra Szkolnictw a W yższego, N auki i Techniki.
Z a tw órczość n aukow ą i publikacje, k tó re ukazały się po habilitacji, Alfred T arantow icz był w ielokrotnie nagradzany N ag ro d ą N au k o w ą R e k to ra U Ł . W ym ienić tu należy choćby N agrody N aukow e R e k to ra U Ł uzyskane w kolejnych latach: 1979, 1983, 1984, 1986, 1987, 1988, 1989, 1990.
R ozw ażania teoretyczne zawarte w artykułach naukowych, opublikow anych po habilitacji św iadczą o system atycznym rozbudow yw aniu a p a ra tu n a u k o wego, w ydatnie poszerzonego o zagadnienia słow otw órstw a (m orfonologii slow otw órstw a), ja k też w zakresie lingwistyki konfrontatyw nej i ogólnych problem ów konfrontacji q'awisk alternatywnych i prezentują dość szczegółowy w ykład rodzajów alternacji języka niemieckiego i polskiego, szczególnie jeśli chodzi o alternacje słow otw órcze o w artości sem antycznej (por. pozycje 16, 17, 18, 28, 33).
T em aty k a artykułów , polegająca n a konfrontatyw nej analizie alternacji przy zastosow aniu jednolitej m etody o raz m odelu opisu, była d la odbiorcy interesująca i nowa.
A lternacje m orfonologiczne zachodzące w obrębie fleksji i slow otw órstw a w sp o só b zasadniczy rz u tu ją n a zróżnicow anie stru k tu ry fonologicznej
Sylw etka n a u k o w a p ro fe so ra A lfre d a T aran to w icza 2 3 7 w yrazu z jednej strony i n a w ariancję m orfem iczną oraz relacje p aradyg- m atyczne z drugiej.
P ro b le m a ty k a dotychczasow ych p ra c n aukow ych dotyczyła głów nie fonologii, m orfologii i m orfonologii języka niemieckiego i polskiego w ujęciu ko n trasty w n y m . Językoznaw stw o k o n trasty w n e stało się więc głów nym nurtem badaw czym zainteresow ań łódzkiego germ anisty.
T a linia nau k o w a i ten jednolity kierunek b ad ań z jeszcze szerszym uwzględnieniem lingwistyki kontrastyw nej oraz ze szczególną ekspozycją słow otw órstw a współczesnego języka niemieckiego i polskiego jest k onsek w entnie utrzym yw ana i w najbliższej przyszłości będzie z pew nością k o n tynuow ana.
C entralnym obszarem badawczym i przedm iotem naukow ych dociekań stały się d an e dotyczące szeroko pojętej analizy m orfonologicznej procesów słowotw órczych oraz m echanizm y ich identyfikacji i funkcjonow ania.
Procesy i stru k tu ry słowotwórcze - to problem y, którym i zajął się A lfred T aran to w icz w swojej publikacji książkowej pt. Einige A spekte de W ortbil-
dungsmorphonologie aus deustsch-polnischer kontrastiver Sicht, wydanej w ro k u
1999 w W ydaw nictw ie U niw ersytetu Ł ódzkiego. K sią żk a ta p o dejm uje w ażny w ram ach niem iecko-polskich studiów kontrastyw nych, d o tą d nie opracow any tem at językoznaw czy.
P raca opiera się n a obfitym m ateriale słowotwórczym języka niemieckiego i polskiego i przedstaw ia udział alternacji słow otw órczych w stru k tu rze i funkcji a p a ra tu słowotwórczego o raz w procesach różnicow ania i tw orzenia nowych wyrazów i konstrukcji słowotwórczych w konfrontow anych językach.
M o n o g rafia ta stanow i w ażną oraz w ybitnie innow acyją syntezę na tem at m orfonologii słow otw órstw a w ujęciu kontrastyw nym i jest u k o ro n o waniem całościowego d o ro b k u naukow ego. Logiczny i przem yślany u k ła d m onografii u łatw ia jej recepcję i podnosi w alor glottodydaktyczny.
K siążk a ta zaw iera inform acje istotne d la b ad an ia typologii uniw ersaliów językow ych. M a także w artość glottodydaktyczną dla germ anistów polskich i p o lo n istó w niem ieckojęzycznych, i p o ru sz a najistotniejsze zag ad n ien ia m orfonologii ja k o dyscypliny językoznawczej.
Będąc pierwszym m onograficznym opracow aniem m orfonologii k o n tra stywnej niem iecko-polskiej, stanow i bardzo cenny w kład zarów no do b a d a ń kontrastyw nych niem iecko-polskich, ja k i m orfologii w ogóle.
M o rfo n o lo g ia języka niemieckiego i polskiego stała się Jego praw dziw ą pasją naukow ą.
Z acytujem y tu fragm ent opinii prof, d ra E. T om iczka, napisanej do w niosku o nadanie A . T arantow iczow i tytułu naukow ego p ro feso ra „bel- wederskiego” : „T em atyka prac naukowych prof. A. Tarantow icza obejm owała głównie zagadnienia fonologii, m orfologii i m orfonologii języka niemieckiego i polskiego w ujęciu kontrastyw nym . W tej tem atyce jest prof. A . T arantow icz
2 3 8 Sylw etka n au k o w a p ro fe so ra A lfred a T a ran to w ic z a
niezwykle konsekw entny, stale rozwija swój w arsztat naukow y i jest o n dziś w Polsce niekw estionow anym autorytetem obok takich germ anistów języ k o znawców, ja k A. Z. Bzdęga, F. G rucza czy N . M orciniec.”
O drębnym w ątkiem w badaniach były n ato m iast zagadnienia zw iązane z lingw istyką tekstu. D o tego n u rtu badaw czego zaliczyć należy b ad an ia przeprow adzone we w spółpracy z naukow cam i z In sty tu tu Języka N iem iec kiego w Gießen, obejm ujące przede wszystkim zagadnienia dotyczące tekstów autentycznych, stosow anych w nauce języka niemieckiego studentów ger- m anistyki i innych kierunków uniw ersyteckich (por. pozycje 24 i 34).
N ie m niej w ażną dom eną wcześniejszej i obecnej działalności naukow ej A lfreda T arantow icza stała się d y d aktyka języka niemieckiego w zakresie szkoły wyższej. T a d ziałalność je st m o cn o po w iązan a z jeg o częstym udziałem w konferencjach dydaktycznych krajow ych i zagranicznych.
O becna działalność badaw cza i zainteresow ania leksykologią, słow otw ór- stwem i m odelam i słowotwórczymi w języku literatury i w językach fachowych ow ocują w prow adzonych sem inariach m agisterskich, specjalizacyjnych oraz m odnych ostatnio w ykładach do wyboru dla studentów wszystkich lat studiów.
Od 1989 r. jest łódzki językoznaw ca zapraszany n a naukow e kongresy germ anistyczne, organizow ane corocznie przez In sty tu t Języka Niem ieckiego w M onnheim . K ongresy te stają n a wysokim poziom ie naukow ym i cieszą się prestiżem oraz uznaniem językoznaw czych środow isk naukow ych niemiec kich oraz m iędzynarodow ych.
Od 15 lutego 1974 r. d o 30 w rześnia 1981 r. pełnił A lfred T aran to w icz funkcję kierow nika Z ak ład u Językoznaw stw a N iem ieckiego i Stosow anego U Ł , będąc rów nocześnie opiekunem naukow ym studentów I i II ro k u filologii germańskiej.
Od dw óch kadencji jest on członkiem Kom isji Statutow ej w Uniwersytecie Ł ódzkim . Uczestniczył aktyw nie w tw orzeniu now ego S tatu tu U Ł .
Jego zainteresow ania badawcze, ja k ju ż w spom niano, są również związane z d y d ak ty k ą akadem icką. D użo uwagi pośw ięca pro m o to rstw u p rac m agis terskich.
W czasie 35-Ietniej pracy w U niwersytecie Ł ódzkim A lfred T arantow icz prow adził wykłady, konw ersatoria, ćwiczenia, sem inaria m agisterskie i spe cjalizacyjne, kształcenia studentów w zakresie historii językoznaw stw a, gram atykę historyczną, gram atykę konfrontatyw ną.
Pełniąc funkcję K ierow nika K a te d ry pracow ał w raz z zespołem nad p ro g ram em kształcenia germ anistów o raz nad rozw ojem m łodej k ad ry i zdobyw aniem tytułów naukow ych. Służyły tem u wyjazdy kolegów na stypendia zagraniczne, ja k też i bezpośrednie k o n ta k ty z zagranicą oraz wizyty w naszej K atedrze przedstawicieli ośrodków akademickich, partnerskich, głównie z Niemiec, lecz także germ anistów z Francji, Szwecji i F inlandii. W izyty te m ają ch arak ter spo tk ań naukow ych, wykładów d la pracow ników
Sylw etka n au k o w a p ro fe so ra A lfre d a T a ran to w icza 2 3 9 naukow ych i studentów . Służą rów nież podejm ow aniu w spólnych tem atów badaw czych z uniw ersytetam i p artn ersk im i. W w ym ianie zagranicznej, w partnerskiej oraz program u „T em pus” , obecnie „ S o k rates” uczestniczą rów nież studenci, m ag istran ci, co im b ard zo po m ag a w p isa n iu p rac i osiąganiu tytułów m agisterskich.
Pragnę tu rów nież podkreślić aktyw ny udział A lfreda T aran to w icz a w naw iązaniu z utrzym aniu owocnej współpracy partnerskiej z uniwersytetam i w G ießen oraz Chem nitz.
Bierze aktyw ny udział w p racach K om isji R ekrutacyjnej dla kan d y d ató w n a filologię germ ańską w U niwersytecie Ł ódzkim , a w latach 1981-1993 spraw ow ał funkcję przew odniczącego K om isji R ekrutacyjnej podczas eg zam inów w stępnych n a filologię germ ańską.
Jego aktyw ny udział w życiu naukow ym został potw ierdzony o p u b likow anym i pracam i naukow ym i w kraju i za granicą.
Był prom otorem jednego przew odu doktorskiego i recenzentem trzech p rac habilitacyjnych, superrecenzentem dla Centralnej K om isji Kwalifikacyjnej (1997) oraz recenzentem czterech prac doktorskich z U niw ersytetu Łódzkiego, P oznańskiego i O polskiego.
P o d jego kierunkiem pow stało 210 prac m agisterskich. S pośród m ag ist rantów wielu jest pracow nikam i naukow ym i w U Ł o raz w innych uczelniach, lektoram i, nauczycielam i w szkołach ogólnokształcących w ojew ództw a łó d z kiego.
Z acytujem y n a koniec jeszcze raz fragm ent opinii p ro feso ra T om iczka: „ P ro feso r T a ra n to w ic z je st b ard zo skrom nym człow iekiem , a zarazem niezwykle uczynnym , spieszącym z p o m o cą lub ra d ą innym , któ rzy tego potrzebują. W ychował i wykształcił wielu germanistów, któ rzy z wdzięcznością w spom inają swego m istrza.”
Podpisuję się pod tym i słowami i życzę Profesorow i T arantow iczow i zdrow ia i dalszych sukcesów.
R om an Sadziński
W Y K A Z P R A C N A U K O W Y C H P R O F . D R A H A B . A L F R E D A T A R A N T O W IC Z A
1. Substytucja fonem ów sam ogłoskowych zapożyczeń łacińskich, „Zeszyty N aukow e U niw ersytetu Ł ódzkiego” (81) 1972, ser. I, s. 43-52. 2. Phonologie von N o tke rs Sprache (nie opublikow ana p ra c a d o k to rsk a),
2 4 0 Sylw etka n a u k o w a p ro fe so ra A lfre d a T aran to w icza
3. Status fonologiczny Geminat iv dialekcie N atkera, „Zeszyty N aukow e U niw ersytetu Łódzkiego” (93) 1972, s. 21-26.
4. Kansponantische Alternationen im Deuschen und Polnischen, „Zeszyty N aukow e U niw ersytetu Łódzkiego” (101) 1974, s. 85-91.
5. D as deutsche und das polnische Phonemsystem in konfrontativen Sicht, „Zeszyty N aukow e U niw ersytetu Łódzkiego” (112) 1974, s. 11-15.
6. Z u r strukturellen A lternationstheorie, „Zeszyty N aukow e U niw ersytetu Ł ódzkiego” (10) 1977, s. 61-67.
7. Z u r Phom em altem ation im Deutschen und Polnischen, „Zeszyty N aukow e U niw ersytetu Łódzkiego” (10) 1977, s. 69-77.
8. Die Ablautalternationen im Deutschen und Pöltschen, „Zeszyty N aukow e U niw ersytetu Ł ódzkiego” (22) 1978, s. 91-97.
9. Z u r Nullaltem ation im Deutschen und Polnischen, „Z eszyty N aukow e U niw ersytetu Ł ódzkiego” (59) 1979, s. 109-115.
10. Formbildende Altem ationen im Deutschen und Polnischen (praca habilitacyj na), W yd. U Ł, Ł ódź 1980.
11. Deutsch als Fremdsprache. Probleme und Verfahren am Beispiel des
Deutsch-Polnischen, G ießen 1981.
12. Z u r Herausbildung der strukturellen Alternationstheorie, [w:] H . Ram ge, R. Rigol, A. T arantow icz (H rsg), Deutsch a b Fremdsprache: Probleme
und Verfahren am Beispiel des Polnischen und Deutschen, G ießen 1981,
s. 96-116.
13. Z u r allgemeinen Charakterisierung form bildender Alternationen im D eut
schen und Polnischen, [w:] Beiträge zur Slavistik, hrsg. von H . Jelitte,
F ra n k fu rt a.M ., Bern 1982, s. 171-190.
14. Z u r Umlautaltem ation im Deutschen, „A cta U niversitatis L odziensis” , F o lia L inguistica (3) 1982, s. 33-42.
15. Vokalalternationen im Deutschen und Polmschen, „A cta U niversitatis Lodziensis” , F o lia Linguistica (5) 1983, s. 67-97.
16. D ie Rolle der A lternationen in der Formabildung des D eutsch und
Polnischen, „A cta U niversitatis Lodziensis” , F o lia L inguistica (7) 1983,
s. 129-136.
17. Die deutschen und polnischen Volkaphoneme in konfrontativer Sicht, „A cta U niversitatis Lodziensis” , F o lia L inguistica (8) 1984, s. 3-10. 18. Z u m Problem der Morphonologie, [w:] Göppinger Arbeiten zur Germanistik,
hrsg. von U. M üller, F . H undsnurscher, C. Som m er, N r 447, G ö ppinger 1985, s. 9-17.
19. Z u r Morphonologie des deutschen Verbs, „A cta U niversitatis Lodziensis” , F o lia Linguistica (13) 1986, s. 171-182.
20. Z u r allgemeinen Charakteristik form bildender Alternationen im D euts
chen u n d Polnischen, „ K w a rta ln ik N eo filo lo g ic zn y ” (3) 1986, s.
Sylwelka n a u k o w a p ro fe so ra A Jfreda T a ran to w icza 241 21. Z u r Klassifikation formbildender Alternationen im Deutsche und Polnischen,
„A cta U niversitatis Lodziensis” , F o lia L inguistica (14) 1986, s. 45-59. 22. Alternationen von gespannten und ungespannten Konsonanten im Deutschen
und ihre Entsprechungen im Polnischen, „A cta U niversitatis L odziensis” ,
F o lia Linguistica (15) 1987, s. 143-153.
23. Z u r Definition. Indentifizierung und Stralifikation form bildender A lter
nationen im Deutschen und Polnischen, „A cta U niversitatis L odziensis” ,
F o lia L inguistica (15) 1987, s. 155-169.
24. Authentische Texte - Gesprochene versus geschribene Sprache unter dem
A spekt der L e x ik und Grammatik, [w:] Beiträge zur deutschen Philologie,
hrsg. von H . Ram ge, G ießen 1988, s. 75-81.
25. Alternacje zachodzące we fle k sji czasownika w ję zy k u polskim i niemieckim, „R ozpraw y K om isji Językowej Ł T N ” (34) 1988, s. 260-266.
26. Z u r Alternation jE / - j l j im Deutschen, „A cta U niversitatis L odziensis” , F o lia L inguistica (20) 1989, s. 131-138.
27. Z u r Konfrontation formbildender Altem ationen im Deutschen und Polnischen, „A cta U niversitatis Lodziensis” , F o lia L inguistica (20) 1989, s. 139-150. 28. Alternationen in der W ortbildung der deutschen Sprache, hrsg. von
S. W eber, Lepzig 1989, s. 240-246.
29. Die Vokalphoneme in Deutschen in konfrontativer Auffassung, W yd. W SP, R zeszów 1989.
30. Alternationsarten im Deutschen und Polnischen, [w:] Deutsche Sprache im
Kontrast, hrsg. von A. K ątn y , Rzeszów 1990, s. 195-206.
31. Z u r M orphem begriff in den strukturellen Alternationsanalysen, „A cta U niversitatis Lodziensis” , F o lia Linguistica (26) 1992, s. 73-77. 32. Z u einigen A spekten der Wortbildungsmorphologie - Kontraste dutsch-
polnisch, „A cta U niversitatis W ratislaviensis” , Studia N eerlandica et
G erm anica 1992, s. 461-467.
33. Einige A sp ek t der W o rtb ild u n g sm o rp h o n o lo g ie - D eu tsch -P o ln isch k o n trastiv , [w:] Zielsprache D eutsch, M . H uebe V erlag, Ism anig bei M ünchen 1993, s. 144-148.
34. Kurze Texte imd ihre Vervendung im Fremdsprachenuttterricht, „K w artalnik N eofilologiczny” (3) 1994, s. 195-199.
35. Z u r Derivationsanalyse im Deutschen und Polnischen, „R o zp raw y K om isji Językowej Ł T N ” (42) 1997, s. 197-200.
36. Wortbildende Alternationen im Deutschen und Polnischen, [w:] P lus R atio
Quam Vis. Festschrift fü r Aleksander Szulc zum 70. Geburtstag, Wyd.
U J, s. 175-182.
37. Z u r funktioneilen Ausnutzung deutscher Vokalalternationen, „ K w artaln ik N eofilologiczny” (44/1) 1997, s. 3-17.
38. Wortbildungsalternationen im Deutschen und Polnischen, „A cta U niversitatis L odziensis” , F o lia G erm anica (1) 1997, s. 129-136.
2 4 2 Sylw etka n a u k o w a p ro fe so ra A lfred a T aran to w icza
39. Z u r Verbalaltemalion im Deutschen, [w:] Ludovico Zabrocki in m em orian, P oznań 1999.
40. Einige A spekte der Wortbildungsmorphonologie aus deutsch-polnischer
