udało się pozyskać wybitnych znawców prob lematyki historii wychowania, którzy poprzez swoje teksty ukazali istniejące bogactw o i różno rodność źródeł, możliwych i koniecznych w bada niach naukowych.
Biorąc do ręki pow yższą pracę jesteśm y mile wprowadzeni w klim at św iata archiw aliów i in nych źródeł dzięki sugestywnej ilustracji na
okładce, przedstawiającej dzieło J. D. de Heema „M artw a natura z książkam i” . Pow yższy klim at wzm acniają um ieszczone na wewnętrznych stro nach okładki aforyzm y sześciu w ybranych histo ryków, pochodzące z pracy A. Łaskiego „O historii: sentencje - myśli - aforyzm y” .
A ndrzej Kusztelak
Danuta Koźmian, Janusz Jędrzejewicz polityk i pedagog
(1885-1951), Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczeciń
skiego, Szczecin 2004, s. 171
W e współczesnej polskiej hum anistyce za uważalny jest wyraźnie kierunek badań biografi cznych. Dotyczy to nie tylko oczywistej w tym miejscu historii, ale także psychologii, socjologii, filologii, i oczywiście pedagogiki1. Przykładem popularności tej form y narracyjnej w śród histo ryków w ychow ania jest jed n a z najnow szych publikacji W ydaw nictw a N aukow ego U niw ersy tetu Szczecińskiego, praca Danuty Koźmian, „Ja nusz Jędrzejew icz polityk i pedagog (1885- 1951)” .
A utorka postaw iła przed sobą bardzo am bit ne zadanie. Postanowiła bowiem ukazać postać J. Jędrzejew icza jako polityka i pedagoga, przed stawić polską myśl pedagogiczną okresu m iędzy wojennego (w tym powstanie i założenia ideowe grupy sanacyjnej Zrąb, do której Jędrzejew icz należał, a także recepcję ustawy o ustroju szkol nictwa z 11 m arca 1932 roku i jej przyjęcie przez organizacje nauczycielskie i partie polityczne), a także zrekonstruować dzieje w ychow ania państ wowego w Polsce od XVI do końca XIX wieku. Ta wielokierunkow ość badań została poniekąd podyktowana potrzebą weryfikacji dotychczaso wego stanu wiedzy, bo jak zauważyła autorka w „Uw agach w stępnych” , „w iele dotychczaso wych prac w ym aga głębszego spojrzenia lub nawet rewizji ze strony obecnych badaczy, gdyż pozwoliłoby to na sw oiste «przywrócenie godno ści» potępianym poprzednio pedagogom i poli tykom oraz na ponowne zweryfikow anie oceny ich poglądów i działalności” 2. Do takich postaci J. Jędrzejew icz w łaśnie przez długie lata należał. I to pom im o faktu, iż należał do najw ybitniej
szych i najciekawszych postaci okresu Drugiej Rzeczypospolitej. Dla przypom nienia dodać może warto, że był on legionistą Piłsudskiego, nauczy cielem, politykiem i m inistrem wyznań religijnych i ośw iecenia publicznego, publicystą, i w końcu także autorem reformy szkolnictwa polskiego w latach trzydziestych. Zjadliw ość historii polega na tym, że sam Jędrzejew icz długo pozostawał w cieniu owej reformy, która przesłoniła postać swego twórcy. Bo jak dotąd jego życie i działal ność na innych polach nie kusiła historyków w ychowania, m im o iż badaw czo były bardzo atrakcyjne, bo obejm owały one kilka epok history cznych (okres niewoli narodowej, I wojna świato wa, II RP, II wojna św iatowa, okres powojenny). D. Koźmian, autorka kilku innych prac o charakterze biograficznym (np. poświęconych H. Rowidowi, F. W. Foersterowi i in.), przyjęła, iż prezentow ana praca w inna mieć charakter historyczno-pedagogiczny o układzie chronolo- giczno-problem owym . W badaniach swych oparła się na źródłach archiwalnych i drukowanych, znajdujących się w Bibliotece Narodowej, B iblio tece Głównej U niwersytetu im. A. M ickiewicza w Poznaniu, W ojewódzkiej Bibliotece Pedagogi cznej im. H. Radlińskiej w Szczecinie, Książnicy Szczecińskiej i Bibliotece Głównej Uniwersytetu Szczecińskiego. A utorka przeprow adziła także kwerendę prasową, w ykorzystała bowiem część prasy pedagogicznej okresu międzywojennego: „Głos N auczycielski” , „K w artalnik Pedagogicz ny ” , „M uzeum ” , „O św iatę i W ychow anie” . Spe cjalne m iejsce znalazło czasopism o o charakterze społecznym „Zrąb” . Przodującymi jednak źród
I "«*« |
. r > t i
łami były dla D. Koźraian pamiętniki i fragmenty innych prac J. Jędrzejew icza zebrane w pracy „W służbie idei” , wydanej w Londynie w 1972 roku. Baza źródłow a wzbogacona została ponadto Sprawozdaniami stenograficznym i Sejmu i D zien nikam i Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej z okresu m iędzywojennego.
Praca składa się z pięciu rozdziałów . Pierw szy dotyczy genezy i założeń w ychow ania państ w ow ego na tle warunków politycznych i ośw iato wych Drugiej Rzeczypospolitej. Rozdział drugi przedstaw ia życie i działalność polityczną, społe czną oraz pedagogiczną J. Jędrzejew icza. Kolejna część pracy opisuje pow stanie i aktyw ność grupy sanacyjnej Zrąb, charakteryzuje jej czasopism o i ukazuje jego miejsce na tle reszty prasy ośw iato wej okresu międzywojennego. Czwarty rozdział został natom iast pośw ięcony działalności pisars kiej i poglądom społeczno pedagogicznym J. Jędrzejew icza, gdzie głów nym w ątkiem jest idea w ychow ania państwowego. O statnia część pracy dotyczy wszystkiego, co m iało zw iązek z „ustaw ą Jędrzejew icza” : okoliczności jej uchwalenia, jej treść, cel i znaczenie aktu, a także oceny w opinii tak środow iska nauczycielskiego, ja k i elit poli tycznych Drugiej Rzeczypospolitej.
Tak więc autor najsłynniejszej ustaw y szkol nej w historii Polski XX wieku doczekał się
swojej biografii. I pomimo, iż prom ieniuje z niej w yraźna fascynacja bohaterem autorki, która sa ma w „U wagach w stępnych” osobiście przestrze gała przed oczyw istym brakiem obiektywizmu w badaniach biograficznych, to dobrze się stało, że ukazała się ona właśnie teraz, bo jak zauważy ła D. Koźmian w ostatnich strofach swojej ksią żki, „dorobek (...) ustawy z 1932 roku wyraźnie - chociaż w innych warunkach społecznych i od m iennych wyzwaniach cyw ilizacyjnych kontynu owany je s t we współczesnym ustroju szkolnym ” .
Edyta Głowacka-Sobiech
1 Cz. Majorek, Rola badań biograficznych w rekonstrukcji dziejów oświaty i pedagogiki w Galicji
[w:] Galicja i je j dziedzictwo, t. 9: Biografie
pedagogiczne, pod red. Cz. Majorka i J. Potocznego,
Rzeszów 1997, s. 11-24; tenże, Biografia edukacyjna [w:] Śladami przeszłości i czasów współczesnych. Księga
ofiarowana Profesorowi Lechowi Mokrzeckiemu z okazji Jego jubileuszu, Gdańsk 1996, s. 178- 187; E. Podgórs
ka, Problemy metodologiczne prac biograficznych
w zakresie historii wychowania, „Rozprawy z Dziejów
Oświaty” 1989, t. 32, s. 183-195; G. Zalejko,
Biografistyka historyczna zarys ewolucji kierunku, „His
toryka”, t. XVIII, 1988, s. 37 -55; E. Głowacka-Sobiech,
Rola i zadania badań biograficznych w humanistyce Z uwzględnieniem szczególnym biografii edukacyjnej i jej miejsca w historii wychowania, w druku.
2 c o
Opowiadanie
historii
w
niemieckiej
refleksji
teoretycz-
no-historycznej i literaturoznawczej od oświecenia do współcze
sności, wybór, przekład i opracowanie Jerzy Kałążny, Wydaw
nictwo Poznańskie, Poznań 2003, s. 660
O d lat dziew ięćdziesiątych ubiegłego już stulecia W ydawnictw o Poznańskie obdarowuje sw oich czytelników książkami w ydawanymi we w spólnym cyklu „Poznańska Biblioteka Niem iec k a” . Tym sam ym wydawnictwo to podtrzymuje chlubną poznańską tradycję badań niem coznaw czych, znaczonym i chociażby pracą i działalnoś c ią Instytutu Zachodniego, czy też aktyw nością na tym polu uczonych, zw iązanych z U niw er sytetem im. A. M ickiewicza, podług bardzo traf nie wybranego m otta tomu, że „sąsiedztw o zobo w iązuje, [a] zwłaszcza wtedy, gdy pamięć sąsie
dztw a różni mocno, a niepięknie. Taka pamięć dzieli i łączy. Jako wspólne dośw iadczenie wa runkuje współczesność” 1.
Jedną z ostatnich inicjatyw W ydawnictwa Poznańskiego je s t publikacja O powiadanie hi storii w niem ieckiej refleksji teoretyczno-histo- rycznej i literaturoznawczej o d oświecenia do współczesności. Praca to powstała głównie dzięki Jerzem u Kałążnem u, który podjął się nie tylko wyboru źródeł, ale także przekładu i opracowania. Zważywszy natom iast na „bagaż intelektualny” i naturalną trudność w percepcji tekstów
