Expansion, V erlag Julius K linkhardt, Bad Heilb- runn/O BB, 2003.
H eidem arie K em nitz (1955-) je st docentem pryw at nym w Instytucie Pedagogiki O gólnej Uniwersytetu H um boldta. A utorka m.in.: Bildungsideen und Schułlalltag im Revolutionsjahr, B altm annsw eiler 1999; Lehrerverein und L ehrerberuf im 19. Jahrhundert. Eine
Studie zum Verberuflichungsprozess der Lehrehrtätigkeit am B eispiel der Berlinischen Schullehrergesellschaft (1 8 1 3 -1 8 9 2 ), W einheim 1999.
3 W śród autorów artykułów warto wskazać na badaczy znanych z publikacji dotyczących historii edu kacji m.in.: C hristoph Lüth, Heinz-Elm ar Tenorth, czy w spom niany K .-P Horn.
Rola szkolnictwa łódzkiego w tworzeniu dziedzictwa kulturowego
Łodzi w XX wieku. Tradycje i współczesność łódzkich szkół
średnich, red. Tadeusz Jałmużna, Łódzkie Towarzystwo
Naukowe, Łódź 2003, ss. 353
W kwietniu 2003 roku Łódzkie Tow arzyst wo Naukowe wydało pracę pt. „R ola szkolnictwa łódzkiego w tworzeniu dziedzictw a kulturow ego Łodzi w XX wieku. Tradycje i współczesność łódzkich szkół średnich” .
Pozycja składa się z trzech części, z których każda porusza inną przestrzeń działalności szkol nictw a łódzkiego i jego twórców. Również czaso wo, jak sam tytuł wskazuje, książka obejmuje właściw ie praw ie cały w iek XX oraz pierw sze „chw ile” wieku XXI.
Część pierwsza, opatrzona tytułem „Poza- dydaktyczna działalność nauczycieli” , zawiera sześć artykułów. W śród nich poruszane są prob lem y tradycji w pedagogice ujęte jako problemy m etodologiczne, zagadnienia dotyczące m iejsca nauczycieli szkół średnich ogólnokształcących w społeczeństw ie Polski m iędzyw ojennej, infor macje na tem at łódzkiej szkoły średniej w lokal nej prasie codziennej Drugiej Rzeczypospolitej, działalność Tow arzystw a Nauczycieli Szkół Śred nich i W yższych w Łodzi w okresie m iędzy wojennym, średnie szkoły ogólnokształcące dla mniejszości narodowych m ieszkających w Łodzi w w/w okresie, czy innow acje pedagogiczne w szkołach średnich m iasta Łódź w latach 1970-2000.
W tej części interesujące jest zaprezentow a ne przez W iesławę L eżańską stanowisko nau czycieli szkół średnich w Łodzi w okresie m ię dzywojennym , którzy, starając się odcinać od w szelkich rozgryw ek politycznych, popularyzo wali wiedzę, integrowali grupy społeczne, kształ tow ali poczucie jedności narodowej. Autorka
wskazuje jak bardzo w ażną była praca wychowa wców w w arunkach odradzającej się państwowo ści polskiej, ja k istotne było rozwijanie intelek tualnych zdolności swoich wychowanków, ułat wianie adaptacji do nowych warunków życia i pracy, rozwijanie zainteresowań, kształtowanie poglądów. Pom imo stosunkowo niskiej stabiliza cji zawodu nauczycielskiego w owym okresie, starali się oni wypełniać swe obowiązki z po św ięceniem i odpowiedzialnością, co należycie przedstaw ia W. Leżańska.
Iwonna M ichalska udowadnia w swej pracy, jak cennym źródłem poznania minionej rzeczyw i stości ośw iatowej są czasopisma, a wśród nich zwłaszcza periodyki oświatowo-pedagogiczne i pedagogiczne wydawane przez władze szkolne, stowarzyszenia, związki nauczycielskie, organiza cje społeczne, czy osoby prywatne. Autorka słu sznie zwraca uw agę na istotę owych wydawnictw, w których odnotowywane są często rzeczy dro biazgowe, w ydawałoby się nieistotne, których nie znajdziemy w innych dokumentach czy kroni kach. Inform acje te jednak pozwalają badaczowi „poczuć” klim at, jaki w badanej rzeczywistości miał m iejsce, pozw alają mu zrozumieć wiele wydarzeń, które zam ieszczone w dokumentach czy kronikach, często owych „em ocji” , jakie im towarzyszyły, nie posiadają.
D ziałalność Towarzystwa Nauczycieli Szkół Średnich i W yższych w Łodzi w okresie m iędzy wojennym zaprezentował Grzegorz M ichalski, ukazując pow ażne zaangażowanie Towarzystwa w sprawy naukow e, zawodowe, kształcenia i do kształcania kadr pedagogicznych oraz problemy
opieki wychowawczej nad m łodzieżą szkolną. Autor słusznie ukazał pow ażną rolę, ja k ą o r ganizacja ta odegrała w budowaniu szkolnictwa średniego owego okresu, a tym sam ym w tw orze niu dziedzictwa kulturow ego Łodzi.
Istotne miejsce w śród szkół średnich w Ł o dzi w okresie Drugiej Rzeczypospolitej zajm ują szkoły m niejszości narodowych. Zagadnienie to zgłębił K rzysztof Baranowski, prezentując działa lność żydowskich i niem ieckich szkół. Poruszony temat jest istotny zważywszy na fakt, iż w okresie m iędzywojennym Łódź była drugim co do w iel kości ośrodkiem ludności żydowskiej na ziemiach polskich, a także poważnym skupiskiem m niej szości niemieckiej w Polsce. A utor w pracy swej poprzez analizę działalności kolejnych szkół mniejszościowych, ukazuje istotną rolę, jak ą ode grały one w życiu społecznym i kulturalnym Łodzi.
Innowacje pedagogiczne w łódzkich tech nicznych szkołach średnich w latach 1970-2000, to zagadnienie podjęte przez Janusza M oosa i B o żenę Zając. Tem at istotny, poniew aż łódzkie szkolnictwo zaw odow e od wielu lat zajmuje w aż ne miejsce w skali kraju w zakresie organizow a nia i prowadzenia różnorodnych rozwiązań inno wacyjnych. Autorzy pracy przedstaw iają nowator ską działalność pedagogiczną oraz w skazują jej twórców na tle całego kraju.
„Nauczyciel w procesie dydaktyczno-w y chowaw czym ” , to tem at drugiej części opracow a nia. Zawartych w nim jest osiem naście artykułów, z których każdy przedstaw ia inną w ybitną osobo wość łódzkiego środow iska pedagogicznego, któ ra poprzez sw ą w yjątkow ą działalność wychow a w czą i edukacyjną na trwałe wpisała się w histo rię tego miasta.
A utorzy prac trafnie przedstawili nietuzin- kowość każdej z prezentow anych osób, ukazując aktywność pedagogiczną, społeczną, naukową, która często wpływała na dalsze losy środowiska, szkoły, czy samych wychowanków.
Trzecia część pracy pt. „Przeszłość i w spół czesność łódzkiego szkolnictwa średniego” , to prezentacja kolejnych szkół średnich, jak ie ist niały oraz działają w Łodzi obecnie.
W śród m ateriałów zam ieszczonych w tej części na uwagę zasługuje praca przedstawiająca działalność Pryw atnego G im nazjum Żeńskiego Zofii Pętkowskiej i W iktorii M acińskiej w latach
1918-1939. Ew a W itkowska-Urban w artykule tym prezentuje istotną rolę, jak ą szkoła odegrała w ów czesnym środow isku łódzkim.
Tadeusz Jałm użna w artykule swym ukazuje działalność K orespondencyjnego Gim nazjum i Liceum Zw iązku M łodzieży Polskiej w Łodzi w latach 1948- 1950. Porusza on tak istotny wów czas problem dostępności ogólnokształcącej szkoły średniej dla młodzieży wiejskiej, analizuje kolejne etapy funkcjonow ania Korespondencyj nego G im nazjum i Liceum, zgłębia zagadnienie działalności organizowanych przez Szkołę tereno wych ośrodków dydaktycznych. T em at przedsta wiony przez T. Jałm użnę zasługuje na uwagę zw ażyw szy na fakt obecnej polityki oświatowej oraz tendencji w zakresie kształcenia ustaw icz nego i kształcenia na odległość, tzw. e-leam ing (nauczanie przez internet).
Edward W ieczorek przybliżył okoliczności pow stania i działalności Salezjańskiej Szkoły Rzem iosł, zwracając uwagę na jej wspaniałe funkcjonow anie w okresie m iędzywojennym , „pow rót” po drugiej wojnie światowej oraz lik w idację w roku 1962. Jak słusznie wskazuje autor, duch owej Szkoły przetrw ał wraz z pa tronem, św. Janem Bosko, poniew aż trzydzieści lat po jej zamknięciu, została ona znowu reak tyw ow ana jak o Liceum i G im nazjum Salezjańskie oraz Salezjańska W yższa Szkoła Ekonomii i Za rządzania. Nadal, jak wskazuje E. W ieczorek, uczy i w ychowuje w duchu swego wielkiego założyciela, św. Jana Bosko - przyjaciela dzieci i młodzieży.
W krajobraz i historię Łodzi wpisały się oraz cały czas się w pisują licea opisane w kolejnych artykułach niniejszego opracowania. Są to: I Lice um O gólnokształcące im. M. Kopernika, które zaprezentował w swej pracy Henryk W ładysław Skorek, II Liceum Ogólnokształcące im. Gabriela N arutow icza w latach 1904-2002, opisane przez A leksandra Łynka, III Liceum O gólnokształcące im. Tadeusza Kościuszki, ukazane przez K azi m ierza M ichalew skiego, IV Liceum Ogólnokszta łcące im. Emilii Sczanieckiej, autorstw a Izabeli Now akow skiej, IX Liceum O gólnokształcące opi sane przez Zdzisław a Ignaczaka i Andrzeja Kola- sińskiego, XXVI Liceum O gólnokształcące im. Krzysztofa Baczyńskiego ukazane w pracy D anu ty Falak, XII Liceum Ogólnokształcące im. Stani sława W yspiańskiego autorstw a Ewy Toś.
W szystkie te artykuły prezentują kolejne etapy działalności w/w szkół, przedstaw iają ich osiągnięcia, również pew ne innowacje, które w szkołach realizow ano w przeszłości oraz te, które realizow ane są obecnie. M iędzy innymi w I LO im. Kopernika do nowatorskich inicjatyw pedagogicznych należą autorskie program y klasy przyrodniczej i klasy m atematycznej z poszerzo nym program em historii i geografii. Szkoła ta została w kw ietniu 2002 roku wyróżniona, na podstawie Uchwały Rady M iejskiej, odznaką „Za zasługi dla m iasta Ł odzi” .
Inny artykuł K. M ichalew skiego pozwala czytelnikowi „poczuć ducha” , jaki przyświecał i przyśw ieca uczniom oraz nauczycielom III-ego LO w ich zmaganiach edukacyjnych, pedagogicz nych i wychowawczych. Artykuł ów każe rzeczy w iście wierzyć, że uczniow ie „od wszystkich innych tę szkołę w olą” .
W śród placów ek edukacyjnych istniejących w Łodzi są też takie, które istnieją stosunkowo niedługo. Recenzow ana pozycja również pozwala je poznać. S ą to m iędzy innymi XLI Liceum Ogólnokształcące zaprezentowane przez Krzysz tofa Skrzypka oraz Społeczne Liceum Ogól nokształcące Tow arzystw a Ośw iatow ego „Szko ła 2001” , ukazane w artykule Anny Szym czak. A utorzy prezentują tutaj nowatorstwo owych szkół oraz ich klim at, ju ż wyraźnie „euro pejski” .
Recenzow ana praca wnosi cenny wkład w historiografię szkolnictwa średniego w Polsce i w Łodzi. U kazuje ona dynamikę i nietu- zinkow ość tego szkolnictw a średniego oraz jego rolę we w zbogacaniu dziedzictw a kulturalnego Łodzi.
Justyna Gulczyńska
A
Ryszard Slęczka, Szkolnictwo zawodowe Krakowa w latach
1945-1961, Kraków 2003, ss. 168
Książka R yszarda Ślęczki pt.: Szkolnictwo
zawodowe Krakowa w latach 1945 -1961 zasługuje
na uwagę, gdyż jej problem atyka dotycząca frag m entu dziejów ośw iaty Krakowa, jak im jest szkol nictwo zawodowe w latach 1945 -1961, nie została przedstaw iona do tej pory w sposób pełny i cało ściowy. O pracow anie tem atu szkolnictwa zawodo w ego jest tym ważniejsze, że polska tradycja szkolnictwa zawodow ego „miała udział w kształto waniu świadomości edukacyjnej społeczeństw a oraz wpływała na stosunki ekonomiczne, zw łasz cza w trudnych czasach zmian ustrojow ych” 1
Autor, posługując się m etodą w łaściw ą bada niom historycznym , wykorzystał różne źródła, dokonał ich w yboru, selekcji oraz poddał form al nej i rzeczowej krytyce, a także porównaniu i opracowaniu. O dw ołał się w swojej pracy do m ateriałów archiwalnych, m. in.: danych zgrom a dzonych w A rchiw um Akt Now ych w W arszawie, Archiwum K uratorium O światy w Krakowie, A r chiw um Państw ow ego w Krakowie, źródeł nor m atywnych, m. in.: Dzienniki Ustaw R zeczypos politej Polskiej, Dzienniki Urzędow e Kuratorium O światy i W ychow ania w Krakowie. D opełnie
niem natom iast je s t przytoczenie faktów z litera tury naukowej. R. Ślęczka dokonuje krytycznego przeglądu syntez i różnych artykułów na temat szkolnictw a zawodow ego w Krakowie. Podkreśla wartość rozpraw m. in.: C. Siwińskiego, M. Godlewskiego, Z. W iatrow skiego, T. Now ackie go, J. M iąso, a także artykułów: S. Gawlika, H. G łowackiego i J. Platy dotyczących rozwoju szkolnictw a na Śląsku.
K siążka została podzielona według kryte rium problem owo-chronologicznego. Czasowo, obejm uje okres od zakończenia II wojny świato wej do uchw alenia przez Sejm 15 lipca 1961 roku ustawy o rozw oju systemu oświaty. W wielu rozdziałach autor um ieścił tabele, w których za warł zestaw ienie typów szkół, adresów, specjali zacji, co stanowi cenny materiał porównawczy. R. Ślęczka w sposób wieloaspektow y schara kteryzow ał szkolnictwo zawodowe w Krakowie. W siedmiu rozdziałach dokonał kolejno: prze glądu zmian strukturalnych i organizacyjnych tego szkolnictwa, przedstaw ił sytuację kadry kie rowniczej i nauczycielskiej, scharakteryzował społeczność uczniow ską, opisał plany i programy
