Zysk ekonomiczny na tle wielorakich celów działania przedsiębiorstwa

Pełen tekst

(1)lIlIJ' 555. 2000. w. Piotr Szczukiewicz. Zysk ekonomiczny na tle wielorakich celów. działania przedsiębiorstwa l . Wprowadzenie Proces gospodarowania ,. obejmujący o l brzymią róż n o rodn osć z ac h owań. i postaw, zdeterm inowany jest prLcz w icIe czynników. Trudno jest z na] ci..ć uni wersalną regu ł ę, która wyjasniaJaby zachowania mi lionów uczestników tego proces u . Mimo to mo tyw zys ku częs to jest uznawa ny za runda mentalny mot or dz i a ł a li. eko nomicznych. Twierdzen ie,. iż. zys k jest. g ł ów nym. wyznacznikiem. działall eko nomicznyc h. podejmowanych w gospodarce rynkowej. spowodował o szereg dyskusj i i wywo lał o liczne kontrowersje. Pytania dotyc zące żródel. zys ku. j ego funkcji w gospodarce, możliwo ś ci j ego maksy malizacji i wici u innych zagadni en wc iąż s kłaniają do po s zukiwań . Pojęcie zysku ekonomicznego zos taje wprowadzone do ekonom ii w roku 1890 przez Alfreda Marshal la. Jego stw ierdzeni e. i ż to. co pozostaje z zysków po odjęc iu odsetek od kapitału według obow i ązującej slopy procentowej. mo żna n azwać zyskiem z przed s ięwzięcia lub z tytu ł u zarządu , zaczyna funk cjonować ja ko pie rwsza de finicja zys ku ekonomicznego. Następn i e pojawia s i ę szereg nowych e le me ntów rzeczywistości gospodarczej i potrze ba przeformulowania wyj sciowej poslaci definicj i zysku ekonomicznego. Gospodarowanie w swojej przebogatej róż norodności (w i e l ość finn , różne cele, brak uniwersalnego celu , który byłby wspólny dla całej skomplikowanej sfery dz i a l ań ekonomicznych) sprzyja wypracowan iu szeregu stanowisk co do lego. czym jest zysk eko nomiczny oraz czy powszechne wśród przeds i ę b io rs tw j est ukierunkowanie s i ę na ma k syma l izację zysku..

(2) PiOlr SzcZllkiewicz. 2. Zysk ekonomiczny lako miernik rezultatów. działalności. przedsiębiorstwa. 2.1 . Wprowadzenie W wielu przed s i ębiorstwach istnieje obok siebie szereg centrów decyzyj nych o róż nej sil e przetargowej. Proces wyznaczania celów przed s i ębiorstwa i szerzej - podejmowania decyzj i sprowadza s i ę do prlelargów i kompromisów wewn,jlrz firmy. mi ędzy poszczegó lnymi ośrodkam i w ł adz y w przedsiębiorstw i e. Kompromis staje się obow i ą zującą zasadą. M e ned że rowi e sta nowią pomost po ś redni czący między w ł aśc i c i e l ami, pracownikami , dostawcami , nabywcami oraz innymi uczestn ikami procesu gospodarowania - lokalnymi s poł eczności ami , agendami rządowymi , instytucjami kredytowy mi. Sami równ i eż są uwik ł an i w rozgrywki. Kierownictwo wysokiego szczebla pow inno poszukiwać równowagi między interesem akcjonariuszy (wyższe zyski), zatrudnionych (wyższe płace i bezp i ecze ń s t wo zatrudnieni a), klientów ( ni ższe ceny i wy ższa j akość wyrobów) , detalistów (bardziej satysfakcjo nujące poziomy m arży), dostawców (bardziej stabilna kooperacja i ciąg łość za m ów i e ń ), społecz nośc i lokalnej (czystsze środow i sko) itd. Co w i ęcej, wewnątrz szeroko pojetej grupy menedżerów i s tni eją różne szczeble . stanow iska wyposażo ne w atrybut y w ładzy, dajJ:ice mo żl i wość odd z iał ywania na proces formulowan ia po lityki przed s iębi ors twa i podejmowania decyzj i. Wielu z nich dąży do zaga rn ięcia korzy śc i dla siebie - wydzie le nia więk szyc h bud żetów, wyższych płac. bardziej komfortowych biur, w i ększej płynno śc i finansowej , prestiżu i w ł adzy itp .. co może być sprzeczne z zasadą maksymali zacji zysku przeds i ę biorstwa. M e n edżero wi e potrze b ują jasnych ce lów dzialan ia oraz mierników, które poz wo lił y b y s prawd z i ć ich pos t ępy. Tradycyj ne miern iki ekonomiczne, jak na przykład zysk netto w ujęc iu k s ięgowym czy stopa zwrotu z za inwestowanego kapi t ału nie uw zg l ęd n iają alternatywnego kosztu kapitału wykorzystywanego do wytworlenia zysku . Bardzo często przeds ięb i o rstwa kon ce n t rują s ię albo na w i e lkośc i mierzonej zyskiem k s ięgowy m nelto, albo na ROIC (stop ie zainwestowanego kapitału). Wie lk ość zysku ks ięgowego lub jego dynamika nie wystarczy, jeś li stopa zwrotu z kap i ta ł u nie będz i e od pow iednio wysoka. Ustalenie wartośc i zysku ekonom icznego zb li żone jest do kalkulacj i k s ięgo wego zysku netto, ale istnieje pewna istotna różnica, mianowicie w przypadku zysku ekonom icznego u względ ni a się kOSZl ca łego k apitału , a nie tylko procent płaco n y od kap italów obcych ( wartośc i zadłużenia). Pow inno s ię u wzg lędniać koszt alternatywny wszystkich źród eł kap i ta ł u, b i orąc pod uwa g ę ich u dział w ł ącz n ym kapitale p rz.ed s i ęb i orstwa. Prty ustalen iu struktury kapita ł u w prz.cds i ębiorstw i e proponuje s ię zatem u względnić : - obciążen i e podatkie m - odsetki od kapi t ał ów obcych pom ni ejszają pods tawę opodatkowan ia Ueże li doc hód jest chroniony przy ś pieszoną amonyza-.

(3) 110. tle wielorakich celów .... cją. czy odp isami z tytułu strat to korzystanie z zew n ętrz n yc h źród eł finan sowania nie będzie rów ni e korzystne), - dostę pn ość i koszt kapitału obcego - warunki na ryn ku , - stanowisko zarządu - polityka agresywna czy konserwatywna . - problem kon troli, - s tabilno ść s przedaży - im większa, tym szersze możliwośc i zad łu żania s i ę, - struktura bi lansowa aktywów i pasywów - np. im w i ęcej aktywów ogólnego prleznaczenia, tym większa ich plynność i możliwo ść zac iąg nięcia długu, - zyskowność - zdo l ność do samofinansowania , - pog ł ądy i opinie agencj i kon sultingowyc h i kredytodawców na temat sposobów finan sowan ia zew n ętrznego. Po przeanali zowaniu czy nników dete rm inuj ącyc h strukturę kapita łu w przedsię biors twie należy wymienić czynności z wią zane z ustalaniem wartośc i zysku ekonomicznego: - ustalenie warto śc i zainwestowa nego kapita łu , - szacowan ie ś redniowa żonego kosztu kapitału , - ustalen ie wartości zysku operacyjnego netto. Tom Copeland , Tim Koller i Jack Murrin podają następ ujące definicje zysku ekonomicznegol: zysk ekonomiczny =za inwestowany kapita ł x (ROle - WACC) zysk ekonomiczny = zysk operacyjny netto - (zainwestowany kapital x WACC) gdzie: WACC - (weighted Qverage cost oj capiwl) śred ni ważony koszt kapita łu , ROIC - (re rum 011 illvested capital) - stopa zwrotu Z zainwestowanego kapitału,. zysk ekonomiczny = kapitał zainwestowany x (slopa zwrotu z zai nwestowanego kapitału - koszt alternatywny ka pitału)2 czyli zysk ekonomiczny stanowi różnicę między st opą zwrotu z zainwestowanego kapitału ajego kosztem alternatywnym, pomnożoną przez wartość zaa n gażo wanego ka pitału. Pod stawowymi wielkościam i determin ującym i wartość zysk u ekono mi cznego są : - ś redni oważony kaSZl kapitału, - wskaźnik re ntowno śc i kapitał u ROIC (zysk operacyjny nettolzainweslowany k ap itał), - warto ść zai nwestowanego kapita łu , - zysk operacyjny netto . I T. Copcland, T. Koller, J. Murrin , Valtlotioll. Measuring and MWlagillg tlie \łJllle oJCvmp(lllies, McKi nsey 1994, s. 164. 2 Przykład dotycUjcy ustalenia wartości zysku ekonomicznego: !inna X zainwcstowała 100 000 zł przy 20% slopie zwrolU i 18% WACC. Po roku zysk ekonomiczny wyniesie = 100 000 zl ,,(20%- 18%) = 100 000 zl ,,2% = 2000 zł..

(4) Piotr Szczukiewicz Każda. z tych wyżej wymienionych wielkości wiąże się z kapitałem - dlatego potrzeba kapitału do prowadzenia działalności gospodarczej jest stałym elementem procesu gospodarowania. W literaturze ekonomicznej prezentowane jest spojrzenie na kapitał z dwóch punktów widzenia: - ujęc i e rzeczowe - dobra trwałe wytworzone przez gos podarkę celem dalszego ich wykorzystania w proces ie produkcyjnym , - podejśc ie finan sowe - zasoby s ł użące do finansowania d z iałalno ści . Rachunkowość wprowadza poprzez metodę bilansową następujący sposób patrzenia na przedsiębiorstwo: - rzeczowy - przedsiębiorstwo to rzeczy i wartości , - finan sowy - przedsiębiorstwo to kapitały własne i obce. W literaturze przedmiotu kapitał traktuje s i ę jako u c i e l eś nion y w przed się biorstwie wkład wartości, który umoż liwia zaopatn:enie się w majątek. Majątek to rzeczy i wartOści ) . te ż widać, i ż. 2.2.. Kapitał. zainwestowany. W celu ustalenia wartości zysku ekonomicznego przyj muje s i ę, że kapitał zainwestowany obejmuje: - operacyjny kapitał obrotowy - ś rodki pieniężne, należnośc i handlowe , zapasy ni ezbędne do prowadzenia d z iałalno śc i operacyjnej pomniejszone o nie oprocentowane zobow i,}zan ia bieżące , - rl.ec1.Qwy majątek trwały według wartości netto (księgowej) , - pozostałe aktywa operacyjne pom niejszone o pozostałe nic oprocen towane zobowiąza nia .. Innymi slowy zainwestowany kapitał to suma operacyj nego kapitału obrotowego (operacyjnych aktywów bieżących minus nie oprocentowane zobow ią zania bieżące) , rzeczowego majątku trwałego neuo oraz pozostałych aktywów netto (pozostałe aktywa pomniejszone o niebieżące zobowiąza nia nie oprocentowane). Za in westowany kapital oraz inwestycje pozaoperacyjne stanowią łąc zll<) wartość ul okowa ną w przed sięb iors two przez inwestorów - inaczej łączny kapitał zai nwestowany. przy ustalaniu wartości łącznego zainwestowanego kapitału inwestorów proponuje s ię korzystać z bilansu przed s i ęb i orstwa uwzględniając pozycje aktywów: - operacyj ne aktywa bieżące, - nie oprocentowane zobowiązania bieżące , - rzeczowy majątek trwaly neuo - wartość księgowa. - pozosta łe aktywa operacyjne, - pozostałe zobow ią zania, - aktywa pozaoperacyjne.. l R. Borowiecki. J. Czaja. A. Jaki .S/ratecia gospodaro . . . ania kopi/alem TNOiK . Warszawa-Kraków 1991. s. 35.. IV. pr~edsifbiorsllVie..

(5) Zysk ekonomiczny lIa tle wielorakich celów .... Operacyjne aktywa bieżące to s k ł adniki majątku obrotowego wykorzystywane w dz iałalnośc i operacyj nej przed s iębiors twa lub n iezbędne do jej rea lizacj i - zapasy, nałe ż no śc i handlowe oraz wybrane ś rodki pi e ni ężne. Nie bierze się tu pod uwagę nadw yż ki ś rodków pieniężnych i zbywalnych papi erów wartośc i owyc h przeznaczonych do obrotu. Nie oprocentowane zobow ią za nia b i eżące to przyk ładowo zo bowiąza nia handlowe . rezerwy na koszty przyszłych okresów. Wszystkie inne ak tywa lub nie oproce ntowane zobowiązania, które są powiąza n e z d zia łaln ością operacyj n ą przedsiębiorstwa poza inwestycjam i specja lnym i, są sk ładnik am i za inwestowanego kapitału. Biorąc pod uwagę sposób prezentacji sytuacj i mają tkowo-finansowej podmiotu wed łu g metody bilansowej , narzucającej dwa ujęcia rleczowe i finan sowe, Illożna tak że wykorzyst ać pasywa przy ustalaniu wartości lilcznego kapitału zainwestowanego. tj.: - kapitał własny, - odroczony podatek dochodowy, - oprocentowane zobowiąza nia . Odroczony podatek jawi s i ę niby jako kapitał własny. czasowo w posiadaniu przedsiębiorstwa, dlatego też in westorzy oczekuj ą z jego wartości dochodu . W przypadku podatku dochodowego inwestorzy oc zek uj ą od firmy , że będzie ge nerowała st opę zwrotu z kapitału . który zaoszczędził a na odroczeniu podalku. Wielkość podatku w wysokości rzeczyw i ście zap laconej potwierdza. że saldo podatku odroczonego jest traktowane jak kapitał , z którego inwestorzy c h cą uzyskiwać dochód, tak jak z każdego innego kapit a łu . Wymiar podatku dochodowego w rac hunku zysków i strat zwyk le ni e równa s i ę rzeczywistej wysokości podatku zap ł aco n ego przez spó ł kę. Spowodowane jest to różnicami w rachunkowości finansowej i podatkowej. Korekta tej pozycj i do wysokośc i faktycznie zap łaco nej kwoty podatku mo że być obliczona na podstawie zmiany stan u skumulowanego odroczonego podatku dochodowego , wykazywanego w bilansie przeds iębiorstwa - w artość netto dł ugo- i kr6tkotenninowych nal eżno śc i z tytu lu odroczonego podatku oraz długo- i krótkotcnninowych zobowią za n z tego ty tułu .. 2.3. WACC - średnioważony koszt kapitału z akcji uprzywilejowanych i zwykłych). (zadłużenia , kapitału. Procedura usta lan ia ś rednioważo n ego kosztu kapitału WACC obejmuje etapy: - wskazanie docelowych wag wynikających ze struktury kapitalowej przed·. nas t ę puj ące s iębio rstwa ,. - oszacowanie kosztu alternatywnego dla obcych żr6del fina nsowania i odręb nie dla wlasnych ..

(6) Piotr Szcwkiewicz WACC = wd. x. kd(l - T) + wp. x. kp + ws. x h~. gdzie:. \\Id wp -. udział udział. procentowy kapitału obcego w kapitale ogółem (wartość rynkowa), procentowy kapitału własnego z akcji uprzywilejowanych w ka-. pitale ogółem, Wl' - udział. procentowy kapitału. własnego. z akcji zwykłych w kapitale ogółem.. Koszt kapitału jest średnią ważoną kosztów różnych typów kapitału, z których korzysta fimla, i obejmuje: - koszt długu (kd) - stopa dochodu wymagana przez właścicie l i kapitału: odzwierciedla 10 stopa procentowa pomniejszona o oszczędności podatkowe kd ( I - T), gdzie T to stopa podatku dochodowego, - koszt uprLywilejowanego kapitału akcyjnego (kp) - stopa dochodu wymagana przez inwestorów: kp = Dplpn, gdzie Dp - dywidenda uprzyw ilejowana na I akcję uprLywilejowaną , a pn - cena e misyjna netto akcji uprzywilejowanej (pomn iejszona o koszly emisji), - S IOpę dochodu wymaganą przez akcjonariuszy od akcji zwy kł yc h (ks). Wartość ks moż na uSlalić sto sując model równowagi rynku kapita łowego, mianowicie':. ks = rf + (rm - rf)f3 gdzie:. rf - szacowanie stopy dochodu bez ryzyka (najczęściej w przypadk u tej stopy bierze się pod uwagę s topę oprocen towania d lugoterminowych obligacji pań stwowyc h ,. rm - szacowanie średniego zwrotu na rynku. do os i ą papierów wartościowych), 13 - wskaź n ik odzwierciedlający zac hodzącą relację poziomu ryzyka danej finny do średniego poziomu ryzyka na rynku; wskaźnik prLyjmuje następ ujące wartości: 13 > I - gdy działalność danego przedsiębiorstwa charakteryzuje s ię wyższym ryzykiem od prŁec iętnego . f3 < l - gdy działalność danego przed s ię biorstwa charakteryzuje s ię niższym ryzykiem od prLeciętnego . g n i ęcia. ze wszystkich nOlowanych finn na. kapitał owym ( moż l iwy. gi ełdz i e. 2 .4 . Koszty ekonom iczne a rachunkowe Bard zo ważna jest świadomość i s tni ejącyc h różn i c między kosztami ekonomicznymi a księgowymi. Ujęcie kosztów w rachunkowości ma c harakter ewidencyjny, historyczny, a w ekonomii stanowią one narzędzie rach unku ekonomicznego. dotyczą analizy ex allfe. Zysk ekonom iczny oznacza nadwyżkę przyc hodów całkowity ch przedsię biorstwa ponad wszystkie koszty, tzn. rzeczywiste koszty historyczne (w ujęc iu Dotyczy spółek akcyjnyc h notowanych na giełdz ie . na te n temat w pracy S. Sojaka. Rachunko wość zarzqdcta w warunki/ch inflacji. TNOiK . Torml 1997, s. 255 i następne . 4. ~ Więcej.

(7) na tle wielorakich celów.... rachunkowym),jak również zysk norma lnt. Zysk ten ujmowany jest jako element kosztów ekonomi cznych i jawi s i ę jako koszt alternatywny, co odzwierciedla rys. I. Wypracowywanie zysku normalnego uznawane jest w ocenie rentowno śc i przed s i ęwz i ęć inwestycyjnych jako zysk zerowy. Właściwy zysk według ekonomistów identyfikuje się jako nadwy żkę zysk u księgowego ponad zysk normalny. Zysk zerowy jest traktowany jako dol na granica opłaca l ności.. Zysk ekonomiczny. --. Prlychody ze sprledaiy. - -- _. -- .. _. . -_ .. --.-. .... Koszty alternatywne. Koszty ekonomiczne. Zysk księgowy ....... . .. ...... .. ... . .. .... . . . . . ...... .. -Koszty księgowe. Rys. I. Uproszczony schemat rachunku kaszlów i zysku żrodło: Mikroekonomia. pod red. Z. Dach. AE w Krakowie, Krnków 1997. s. 155. Ekonomiści utrzymują, że w gospodarce rynkowej właściciele przedsiębior stwa mu szą w długim okresie Olrzymywa ć zwrat w satys fakcjonującym razmiar.le ze swojej inwestycji - jest to warunek trwania firmy. W sytuacji , kiedy zyskow no ść przedsiębiorstwa k szta łtuje s ię poni żej ś redni ego poziomu ,jaki jest osiągany pr.rez inne przeds iębiorstwa o podobnym poziomie ryzyka, w uj ę ciu ekonomicznym interpretuje się ją jako s tratę i można oczekiwać, że dotychczasowi inwestorzy poszukają innych miejsc zainwestowan ia swoich kapitalów. Dodatkowe zasoby nie będą angażowane w przeds ięw z i ęcie o niższej zyskowności ni ż przeciętna. Zarówno wierzyciele, jak i akcjonariusze oczekują rekompensatyodpowiadającej kosZlOwi alternatywnemu związanemu z ulokowaniem środków w daną firmę zamiast w inne - o podobnym ryzyku. Propon uje się również przyjęc ie stopy procentowej lokat bankowych jako kosztu utraconych moż li wości zaangażowa n ego kapitału. Jesllo szczegó lnie uzasadnione z racji roli, jaką odgrywa rynek finansowy w sfene finan sowan ia działalności gospodarczej. Porównanie stopy zysku ze stopą procentową lokat bankowych stanowi o opł acalności przed sięwz ięcia . Zatem stopa zysk u równa albo wyższa od stopy procentowej pr.lesądza o opłacalności przed s ięw z ięcia i może być uznana za zadowa lającą.. (, Wynik finansowy w ujęciu księgowym jest rezultatem algebraicznych porównań zrealizowa· nych pnez podmiot przychodów l kosztami ich osiągnięcia oraz ze zmniejszeniami pnychodów o innym charaktcnc..

(8) Piotr. 3. Zasada maksymallzacll zysku na tle alternatywnych celów przeds i ębiorstwa Ogromna różnorod ność zdarze ń , jakiej doświadczają przedsiębiorstwa w rzeczywistości gospodarczej, sprawia, iż zysk pojawia s i ę jako wypadkowa występowa nia kombinacji wie lu czynników s przyjającyc h jego powstawaniu. Skoro nie ma uniwersalnej teorii potrafiącej przedstaw i ć wszystkie przyczyny wstępowan ia zysków, to czy można wskazać w tak ich warunkach uniwersalny cel. motyw działania, który tłum aczy ł by zachowania wszystkich przedsię~ biorstw bez wzg l ędu na ich rozmiar i okoliczności, w jakich runkcjonują. M. Gmytrasiew icz, A. Karmańska i I. Olchowicz twierdzą7, i ż inrormacja o wartości wygospodarowanego wyniku finansowego w podmiotach zarobko~ wych ma pierwszorl.ędne znaczen ie i osiąganie zysków winno mieć charakter dlugora lowy. Wydaje się naturalne stwierdzen ie, że w gos pod arce rynkowej wszystkie firmy dążą do uzyskania moż l iwie najw yższego dodatniego wyniku finansowego. Wiciu ekonomistów stoi na stanowisku, że podstawowym celem przedsiębiorstwa jest maksymalizacja zysku. Ale są i tacy, którzy utrzymują, że istnieje szereg innych, alternatywnych celów o priorytetowym charakterze. Zgodnie z obowiązującą teorią, firmy maksymalizują zysk real i zując lak<l wielkość produ kcji, prą której następuje zrównanie kosztu krańcowego z utar~ giem krańcowym. Zysk w prŁypadku prawic wszystkich podmiOlów zarobko~ wych jes t celem ukieru n kowującym ich działania - jawi s i ę jako zasadniczy i dominujący' . Być może za lożenie o maksymalizacj i zysku nie zawsze dokł ad~ nie odzwierciedla współczesn<1 rzeczyw i s tość gospodarczą, jed n akże m oże s lu ~ żyć jako normatyw, wzorzec po stępowa n ia. Jako nadrzędna zasada ni e traci swojej waności i zaleca się jej interpretowanie w sposób następujący: im więcej tym lepieY. W niektórych oko li cznościac h (recesja, inflacja. si lna konkurencja), kiedy występują niewielkie marże zysku i zdolność do absorpcj i stral jest zniko ma , wtedy zachowanie podm iotów zarobkowych będzie c harakteryzowała strateg ia uk ierunkowana na maksymal i zację zysków krótkoterm inowych. Tylko najs ilniejsze jednostki zdo łają przetrwać. 7 M. Gmytrasiewic1., A. Karmanska, I.Olchowic1.. Rachlmkowosćfinan~·owa. DIFlN. Wars7..awa 1996,s.465. I Warto prqtoczyć tutaj wypow i edź H. Forda II wyg l oszoną podczas obrad Izby Handlowej Stanu Michigan w dn. 2.10. 1962 r.: .,Nie ma takiej rzeczy jak planowanie minimalnego poziomu zysku. mniejszego cxI najlepszego.jaki tylko można sobie wyobrazić. Nie ma. jeżeli chce się przetrwać na konkurencyjnym rynku. Wyobraźmy sobie sytuację, w której prosi się zawodowy zespól fut bolowy, aby wygrał mecz tylko jednym punktem - byłaby to pewna droga do prLcgranej. Jesl ty lko jedna meoda - wszystko albo nic. Kie rując się tą zasadą człowi ek staje s ię zachłannym kapitalistą, żądnym wygórowanych wyników [ ... J Najgorszym grzechem,jaki mogę popełnić jako biznesmen, 10 uniknąć poszukiwania dłu gookresowej maksymalnej zyskow n ości, stosując oczywiście akceptowane prLez spolec1.cilstwo i prawo sposoby" . 9 T. Gruszecki. Uwagi o wsadach maksymaliwcji z.ysku, .,Ekonomista'" 1994, nr 5, s. 699..

(9) Zy.~k. ekonomiczny na tle wielorakich celów.... Twierdzi s i ę, i ż w praktyce trudno jest zrealizować zasadę maksymalizacji zysku z wielu względów, c h ociażby z powodu braku doskonałej informacji na temat wszystkich możliwych dróg działania firmy i zw i ązanych z nimi wpł y~ wam i. W dużych przedsięb i orstwach z racji oddzielenia kontroli i zarządzania od w ł asności, menedżerowie mają dość dużo swobody w zakresie fonnulowania nowych ce lów. jeżeli tylko ich działania prLynoszą zad owa lające zyski i wyka~ zują tendencję do wzrostu. Ponadto wykazywanie przez przedsiębiorstwo ponad~ przeciętnych zysków m oże prowokować niekorzystne (z punktu widzenia jego interesów) dzia łania ze strony innych uczestników rynku. Przyc iągnięcie innych finn do branży, podjęcie przez agendy rządowe działań antymonopolowych czy pojawienie s ię żądat't płacowyc h ze strony zw i ązków zawodowych to możliwe warianty rozwoju sytuacj i. Wano równ i eż zwróc i ć uwagę na to, iż dobrowolnie realizowane przez przedsiębiorstwa programy socjalne stoją w sprzecz no ści z zasadą maksymalizacji zysków. Istni eje zatem wiele .,za i przeciw" zasadzie maksymalizacji zysku jako głównem u motorowi dzjalat't podmiotów gospodarczych. Brak uniwersalności tego założenia, tj . objęcia jak naj szerszego kręgu podmiotów zarobkowych i ich zac howan , doprowadz ił do zaproponowania szeregu alternatywnych kry ~ teriów warunk ują cych funkcjonowanie przedsiębiorstw. H. Simon,o- Iaureat Nagrody Nobla w dziedzinie ekonom ii - wykazuje ogra ~ niczoml r<Jcjullulnuść jX">dmiolów gospodarczych funkcjonujących w wnrunkach ni epewności i ograniczonego dosu;pu do pełnej informacji. Menedżerowie zadowalają się raczej przyzwoitymi wynikami, a podejmowanie uciążliwych działań mających przy ni eść identyfikację najl epszego rozwiązania w każdej sytuacj i decyzyjnej jest malo prawdopodobne. Firmy dążq do os i ągn i ęcia w pr.tyszłości zysków prLynajmniej na takim poziomie jak dotychczasowe lub wyższe. Kiedy stają w obliczu podjęcia decyzji determinującej wartosć przy ~ sz ł ego zysku, wtedy oprą s i ę na własnym doświadczeniu i informacjach dostępnych na rynku . Spośród dostępnych wariantów działania wybiorą ten, który przyniesie satysfa kcjonujący poziom zysku. Proces identyfikowania maksyma lnego zysku (wziąwszy pod uwagę ni epew n ość związaną z działa~ niem na dynamicznie zmieniającym się rynku oraz ni edos konałość infonnacji dotycz.}cych popytu, kosztów, polityki pań stwa, stanu gospodarki) byłby skom~ plikowany, kosztowny i czasoc hł onny. Badania em piryczne przeprowadzone przez R.M. Cyerta i J .G. Marcha lI pozwoliły wyróżn i ć pi ęć zasadniczyc h ce lów, które są w centrum zai nt e reso ~ wani a praktyków gospodarczyc h, mianowicie: rozmiary produkcji , wie l kość zapasów, poziom sprzed aży. ud z iał w rynku oraz zysk. P.F. Drucker utrzym uje, że prawidło we funkcjonowanie firmy to kwestia wiążąca s i ę przede wszystki m z klientami: , .Jeże li chcemy wiedzieć, czym jest biznes, mu simy zacząć od sprawy jego celu . Cel zaś musi ł eżeć poza obrębem 111 H. Simon, Odofanie administracji, rWE, Warszawa 1976. 11 R. Cyer1. J. March , Behaviour Theory ol/he Firm. Prenlice Hall. New York 1963..

(10) Piotr. samego biznesu. Musi on l eżeć w samym społeczeństwie l ... ] Jedyna poprawna definicja ce lu biznesu brzm i: tworzenie klien teli [ ... ] 10 klien t decyduje czy m jest biznes. Bo klient i tylko on , będąc gotów zap l acić odpowiednią cenę za towar czy u sługę, przeksztalca zasoby ekonom iczne w bogactwo, rzeczy w towary [ ... J Decyduje to, co my ś li O swoi m zaku pie klient , co on ma za wartość, bo to okreś l a, czym jest biznes, co produkuje i jak będzie prospe rowa ł "1 2 . J .K. Galbraith i R. Nader repreze n tują odmienne stanowisko. Twierdzą, że nie rLeczywiste pragnienia konsumentów tworzą ry nkowe syg nał y dosta rczające infonnacji o okazjach osiągnięc ia zysków, 3le wielkie korporacje. Posiadają one wielką s ił ę oddziaływania , która pozwala kreować popyt i manipu l ować nim . Finny, inwes tując swój bpitał, podejmują ryzyko oraz s t ają w obliczu niepcwnej prt.yszłości. Rozsądnie jest w takich oko l iczności3ch d ążyć do uczynienia przyszło śc i mniej ni eprzewidywa l ną i tym samym do zmniejszen ia niepewnośc i . Można to osiągnąć przez aktywne oddziaływa ni e na popyt (IworLenie go i pr.lckształcanie) oraz przez n e utra lizacj ę bądź łagodzenie reakcji agcnd rządo wych kontrolujących prawidłowe funkcjonowanie rynku. rntensywna reklama i promocja pozwalają sprzedać raczej lo , co chcą wytwarzać korporacje niż lo, co pragml nabyć konsumenci, a pozysk iwa nie do zarządów i rad nadzorczych odpow iednich pracow ników administracji pa ń s Iwowej s łu ży intercsom danej finny. William J . Baumol wyprowadził tezę. iż celem nadrzędnym prt:edsiębiorslwa jest maksymalizacja wartości s przeda ży poddana ograniczającemu warunkowi w postaci osiągan i a zysku. Punktem wyjśc i a do sform ułowania tego stanowiska by ło oddzielenie kontro li od własności w dużych przedsiębiorstwach. W momcncie os i 'łgania przez finnę zadowa l ającego poziomu zysków część menedże rów sk łania się do pl asowania wartości przychodów przed zyskami. Przyrost wanosci utargu jawi się jako wskaż n ik prawid łowego funkcjonowania firmy, świadczy o akceptacj i produktów firm y przez rynek , jej dobrej pozycji konku rencyjnej i o jej rozwoju. Promowanie strategi i zorientowanej na maksyma li zowanie przychodów jest w interesie me n edżerów, gdyż ic h wynagrodzenia bardziej zw i ąza ne są ze skalą działań niż z zyskow n ością. Niemniej hołdowan i e zasadzie maksymalizacji przychodów nie może wyk lu czać bacznego śledzenia kształtowan i a s i ę zysków. Kwestia maksymali zowani a w ł asnej użyteczności przez kierownictwo wysokiego szczebla jest bardzo W3żna w tym kontek ście. Dla mened żera istotni ejsza m oże być saty sfakcja płynąca ze św iad omośc i zajmowania najwyż szego stanowiska w przedsięb i orstwie, które jest liderem danej bra n ży. Wi zja zajmowan ia kluczowego stanow iska w korporacji będącej imperium w państwie - to dopiero bodziec do dzialania. Ponadto bardzo k u sząco pr.lcdstawia się wizja komfonowo wyposażonych biur, spokojnego i łatwego życia, posiadania większej ilośc i wol nego czasu na rozrywk i i odpoczynek. Pragnienie demonstrowan ia swojej doskona ł ości i wyżs zośc i w dz iedz inie know-how m oże o kazać s ię wyjątkowo bli skie kierownictwu z wykształcenie m 12 P.F. Orucker, Praktyka zarulllzallia, PWN. Warszawa 1994. s. 52..

(11) Zysk ekonomiczny nll tle wielorakich celów.... technicznym , naukowcom i finnom z technologicznie zaawansowanych bran ży. In żynierowie, technicy, naukowcy m ogą być zainteresowani w utrzymywaniu jak najwyższej pozycj i przedsiębiorstwa, bo to może oznaczać ukierunkowanie firmy na ich zainteresowania i oczeki wan ia, s twarzając sza n sę na awans, wyższe zarobki itp. Udzia ł w rynku stanowi kolejny etap dyskusji nad ce lami przeds i ęb i orstwa. Wi ele firm wyznacza sobie za podstawowy ce l uzyskanie odpow ied niego udz i ału w rynku z racj i wag i, jaką przyw i ązuje s i ę do cyklu życ ia organizacji. Większość firm przechodzi czteroetapowy cyk l. Obejmuje on fazę za łoże nia , wzrostu, konsolidacj i i ewentualnego upadku ll . J.H. Williamson prze prowadził badania, na podstawi e któryc h s twierd z ił , iż przedsięb i o rca mak sy malizują cy utarg będzie dążył do zwiększen ia prod ukcji. D u ży u dział w rynku stanowi potwierdzenie zdol no ści finny do konkurowania i czerpania zysków z korzy śc i skal i produkcj i oraz s ił y przetargowej w stosunku do pozosta ł ych uczestn ików rynku. Pojawia się tutaj m.in. moż liwość korzystania ze znacznych rabatów przy różnego rodzaju zak upach z racj i osiąga n ego poziomu obrotów. Ale z d u żego udziału w rynku wynikają równ i eż pewne niebezpieczeńs t wa - np . dz iałania antymonopolowe podejmowane ze strony państwa. General Motors, świ adomy tych zagrożeń. uważnie kontrolował swój udział w rynku samochodowym USA, aby nie przek roczyć poziomu 55%. W General Electric wypracowano filozofię polegającą. na ni e przekraczaniu 50%. ud z iału. w. żadny m. z rynków, na kt.órym. działa. ta finna l ' . Kolejny obszar prezentacji to miejsce moraln ośc i i etyki w postępowani u podmiotów gospodarczych. Mając w przedsiębiors t w i e do czynienia z ludimi , nie wolno zapo minać o wartościach etycznych i kultu rowych. Częs t o w firmach nastawionych ma maksymalizowanie wy ników, gdzie realizuje s i ę zasadę racjonalnego gospodarowan ia i wszelk ie decyzje opiera się na rachunku ekonomicznym, zapomina s ię o god nośc i ludzi. Filozofia pod kreś lająca znaczenie s poł ecznej odpowiedzialności p rzedsięb iors twa jako celu działania polega na tym, że interes w ła śc i c i el i w d łu g im okresie jest lepiej zabezpieczony, gdy firma przyczyn ia się do rozwoju s połe cze ń s twa . Oczyw i ście nakłaniani e do bycia s połecznie od powiedzialnym s potykało s ię z oporem pew nych grup interesu . Ponadto w wie lu przypadkach odpowiedź na pytanie . co jest w interesie społ eczny m albo jakie dz iałania s ą spo ł ecz ni e odpowiedzialne jest kwe s ti ą subiektywnego wa rtościowania. Niemniej cz łowiek stanowi wartość nadrzędną i ni e może s tanowi ć n arzędz ia do o s iągnięcia innych celów. Przed miotowe traktowanie jednostki ludzkiej jest niedopuszczal ne. W dyskusji nad ce lam i przed s iębiors twa zwraca s ię rów ni eż uwa gę na zdolno ść przedsiębiors twa do dłu goo kresowego funk cjonowania . J .K. Ga lbraith l I K.E. Boulding ' twierdzą , że podmioty zarobkowe, jak więk szość innych R.W. Griffin. Podsfllwy zarządzania organizacjami, PWN. Warszawa 1996. s. 372. 14 R.F. La nziloni. Pricing Objecth'es in Large Companiel', .. Amcrican Eco nomic Rc vicw". 1958. nr5, s.92 1- 940. 15 K E. Boulding.A Reconstruction ofEconomics. John Wiley & Sons,New York 1950 , s. 26-27; J.K. Galbraith , The New Indus/rial State, Iloughton Miffiin , Boston 1967 . s. 167. I).

(12) Piotr SzC'wkiewicz. instynkt przeżyc ia . R zeczy wi stość gospodarcza szereg przykładów sytuacji , kiedy przed s iębi ors twa osiągające zyski bankrutowały. Niewys tarczający poziom płynności finansowej, kurczące się rynki zbytu czy też przejęcie przez inne fimly mogą oz naczać koniec, nawet dla jednostki gene rującej dodatnie wyniki fin ansowe. Motyw przetrwania może okazać s i ę silni ejszy ni ż motyw zysk u. Zasadnicze znaczenie trwania jako celu sprowadza s i ę do tego, że jego os i ąg ni ęcie stanowi warunek konieczny do osią gn nia innych ce lów i zad ań. Kiedy bezpieczeństwo związane z zapewnieniem kOnlynuacji działania na pr.restrzeni najbli ższego okresu wdaje się być zagwarantowane - wówczas inne cele motyw ują kierownictwo. A. Karmańska tw ierdzi, i ż warunkiem dł u gookresowego trwania podm iotu gospodarczego w otoczeni u rynkowym jest zachowanie równowagi fi nansowej . Przejawia się to zdolnośc ią podmiotu do terminowego realizowania swoich plalności (inaczej mówią c przed s iębiors two zachowuje płyn n ość i wyp l acalność) oraz kierowan iem się zasa d ą racjonalnego gospodarowania. Prowad ząc tcn :wątek dalej warto przedstaw i ć stanow isko M. Sierpińskiej i D. Wędzkiego , którzy konccn trują swoje badania na zagadn ieniu płyn n ości finan sowej przeds iębiorstwa. Ich zdaniem najważniejszym krótkookresowym celem pod miotu gospodarczego jest zachowanie zdo l nośc i do termi nowego regu lowani a zobowiązali bieżących, która decyduje o trwaniu firmy. Utram płynnośc i prowadzi do .. zmniejszenia zaufan i:l banków i ograniczenia firmie kredytów oraz do zmniejszen ia zakresu kredytów dla kontrahentów i w konsekwencji do kurczenia s ię obszarów działania na rynku 1. .. .] Wszystko to wraz z u tratą reputacji odbija s i ę ujemnie na poziom ic osiąganyc h zysków i zmniejsza jej wartość rynkową"'~. Pojawia się problem wartości rynkowej prLedsiębiorstwa. J . Czekaj i Z. Dresler twierdzą, iż .,wspó łczesna teoria przedsiębiorstwa stoi na stanowisku, że celem wsze lkich decyzji podejmowanych w przedsi ębiorstw i e jest mak sy ma ~ li zacja jego wartośc i rynkowej"'7. W dobie dość dobrze rozw in iętyc h rynków finan sowych mened żerow i e, c h cąc pozostać na swoich stanow iskach . mu szą przeciwdz i ała ć prl.ejęc iu ich fimly. Dążenie do maksymalizacji wartośc i prads i ęb i orstwa poprzez maksymalizowanie zysków stanow i pożądany przez nich kierunek działania. Dbając o swój interes jed nocześ ni e u sat ys fakcjon ują akcjonariuszy. Powszec hn ą wśród in westorów i analityków finan sowych staje s i ę tendencja do oceny finny nie na podstawie wartości bieżącyc h obrotów i zysków, ale wed lug pot e n cj a łu wzrostu. W większości przypadków przy ocenie sytuacji majątkowej i kapitałowej firmy więcej uwagi pośw i ęca s i ę procentowym . wskainikom wzrostu ni ż bezwzg l ęd n ym wartościom wyrażonym w mierniku p i e niężny m . W tym obszan;e szczegó lną ro l ę do odegrania ma rac hunkow ość i analiza finansowa. organizacji i. ł ud zi, posiad ają. może dostarczyć. 16 M. Sie rpiń ska. D. Wędzki .7Arządl.o "ie plynnościąjino"sowq w przedJiębior.f/wie. PWN . Warszawa 1997. s. 7. 17 J. Czekaj. Z. Dresler. Podswwy l/lrzqdl.aniafillanSlmrifirm, PW N. Warszawa 1996. s. 12..

(13) Zysk ekollomiczny na tle wielorakich celów.... Który z wyżej przedstawionych alternatywnych celów można uznać priorytetowy? Trudno odpowiedzieć na to pytanie wziąwszy pod uwagę zaprezentowane stanowiska. W praktyce firmy sta raj ą s ię osiągnąć kilka celów jednocześnie. Nie obywa s i ę przy tym bez szeregu konfliktów. W takich okoli cznośc ia c h , kiedy sprzecz ności między różnymi celami są ewidentne, n a leży swoje decyzje oprzeć na zasadzie satysfakcj onującyc h , a nic maksymalnych wyników II.. 4 . Źródła zys ku e konomiczne go Możliwość generowan ia zysku odnosi się do trzech zasadniczych sytuacji. Pierwsza wiąże s ię z potencjałem technologicznym i innowacyjnośc ią . Druga uwzględnia szeroko pojętą przedsiębiorczość , a w jej ramach zdol n ość podejmowania ryzyka i stawiania czoła niepewności. Trzecia obejmuje różnorodne sily występujące na rynku (moż n a je ok.{eś li ć mianem "opóźniaczy" działania rynk u). Innowacyjną teorię zysku wprowadza J.A. Schumpeter. Wskazuje on na potencjał know-how oraz inn owacyj n ość jako ź ród ł a zysków. Schumpeter dokonał rozróżnienia między wynalazczośc i ą a innowacyjności ą l9. Jego zdaniem nowe metody wytw:lr.lani a i dystrybucji zw iększają zyski poprzez obniżkę kosztów albo neutralizowanie czynników kosztolwórczych. Nowe lub udoskonalone produkty mogą wywo l ać korzystne zmiany w popycie i poziomic cen. Każdy przejaw innowacyjnośc i czy to w dziedzinie zarządzania, finansów , marketingu czy rachunkowości może przyczynić się do szeregu oszczędności i u sprawnień. Zaawansowane technologicznie metody produkcj i s t anowią potęiną broń umoż liwiającą przedsiębiorstwom generowanie długookresowych zyskówekonomicznych. Potwierdzają to przykłady firm takich,jak IBM , Xerox, Canon , General Electric, Dupont. Ponadprzeciętne zyski wynikające z innowacyjności są w dłu giej perspektywie przedmiotem ataku ze strony innych podmiotów, które stos ują strategię imitacji. Kiedy innowacja staje s i ę szeroko rozpowszec hniona i podrabiana - finny innowacyjne stopniowo tracą swoją wyj śc iową przewagę; presja konkurencji narasta, ceny produktów są "zbijane" popnez wzrastającą zdolność dostarczania podobnych proouktów przez konkurencję. W konsekwencj i zyski po n ad p rzec iętne s padają do normalnego poziomu. Zatem firma. która pragnie kontyn u ować generowanie ponadprzeciętnych zysków z innowacji, musi być zdolna wprowadzać na rynek coraz nowsze i doskonalsze produkty. Wyżej przedstawiona teoria oonosi się przede wszystkim do dużych przedsięb i orstw, mogących przeznaczyć znaczne środk i na badan ia i rozwój. A co jest żródl em zysków w małych przed s i ęb iorstwac h ? W przypadku finn rodzin-. 18 Przyktadowo istnieje odwrotna zateżno~ć między zyskiem i marżą zysku z jednej strony a wzrostem i udziałem w rynku z drugiej. 19 Pierwsza kategoria oznacza stwOl7.enie czegoś nowego natomiast druga - wprowadzanie wy _ nalazków w sferę zastosowań..

(14) Piotr. nych, małych spółek, przedsiębiorstw indywidualnego właścicie l a - zysk jawi się jako wynagrodzenie przedsiębi orcy w zam ian za bezpośrednie koordynowanie , nadzorowanie i ponoszenie ryzyka związanego z prowadzeniem działaln ośc i gospodarczej. Prywatny przeds i ęb i orca stanow i k lu czową si łę w ini cjowani u, scalani u i prowadzeniu dzia ł a lno ści zarobkowej. Przedmi otem szczegól nego za interesowan ia zwole nników tej teorii jest zdo lność do wyszukiwania i wykorzystywania okazji dających m oż l iwość uzyskania zysków ekonom icznyc h. Uważa się, że przedsiębiorca jest czynn ikiem uaktywn i ającym firmę i doprowadzającym ją do sukcesu. Zysk może wynikać z następujących oko li cznośc i : dany produkt (czy u s łu ga), z racj i swojej wysokiej waności u żyt kowej i wysok iej użyteczności (przejaw iaj ącej się na wiele sposobów), jawi się dla danej grupy konsumentów jako wysoce pożądany. Z tych względów są oni skło nni zup lacić cenę , która pozwala firmie pokryć koszty i osiąg nąć n adwyżkę. Nadwyżka ta jest formą wynagrodzenia za posiadanie wizji. wyobruż ni i od powiedn ich umiejętności pozwa l ających dostarczyć konsumentom to, czego pragną·. Występowanie zysk u uzależnione jest od przedsiębiorczości, żywotnośc i i sil y konkurencyjnej podmiotu gos podarczego. Uzdolniony przedsięb i orca, dzięki zrozu mien iu rynku , zdo lno ściom organizacyjnym, energ ii , mądrości oraz imeligencji emocjona lnej, wypracowuje nadwyżkę przyc hodów ca łk ow i . tych nad kosztami, która. może dać. zysk nonnalny lub e ko nomiczny.. Prowadzenie działa l ności zarobkowej charakteryzuje się brakiem dostępu do doskonałej informacji oraz ni epew n ośc i ą co do rozwoju sytuacj i w prLyszlości. W wielkich przedsiębiorstwach wynajmowani menedżerow i e. a nie w ł aściciele osobi ś cie, zarządzają firmą i wykon ują szereg zad ań wymagających przedsię biorczości i zdo ln oŚci organizatorskich . Zysk staje s i ę formą wynagrodzenia za ponoszenie ryzyka utraty zai nwestowanego kapitału. A jaką rolę w uzyskiwaniu zysku może odegrać przypadkowy zbi eg sprzyjaj ących okol i cz no śc i , wys t ępowan i e ró ż n orodn yc h utrudnień powodujących zak ł óce ni a w funkcjonowaniu rynku czy też brak konkurencji? Na te pytania daje odpowiedź trzec ia grupa teorii zysku . Wojna , strajki , katastrofy naturalne - kre ujące tymczasowo rynek producenta - m ogą um ożliw i ć uzyskanie przez krótki okres szczególnie wysokich zysków. Korzystna lokali zacja wybranych firm daje im przewagę nad mniej szczęś liwi e usytuowanymi rywalami. Protek cjonizm pań stwa m oże stworzyć korzystne waru nki dz i ałania krajowym firm om na rynku wewnętr.lIlym. Patenty, prawa autorskie i znaki towarowe pozw alają legal ni e u zyskać przewagę i rea li zow ać zysk i mon opolowe. Uzyskiwan ie zysków ekonomicznych n iewątpliw i e wzmacnia dąże n ia firm do zwiększan ia swojej efektywności, zdoln ość do absorbowania krótkook resowych strat oraz skło nn oŚĆ do innowacji..

(15) 1/a Ile wielorakich celów .... 5. Podsumowanie W literaturze przedmiotu wys t ępuje rozbieżność stanowisk co do tego, czy wszystkie działa n ia przed siębiorstw są ukierunkowane na maksymal i zację zysku . Rozproszona w ł as n ość, poczucie niepewnośc i wynikające z wysoce nieprzewidywal nej rzeczywis t ości gospodarczej, podlegającej dynam icznym zm ianom i wiele innych czynników ukieru nkow ują fi nny na inne cele niż maksymal izacja zysku. Wś ród tyc h ce lów alternatywnyc h poj awiają się: dążenie do satysfakcjonuj1łcego dodatniego wyn iku fi nansowego, maksymalizacja przychodów całkowi t ych. wzros t udzia ł u w rynku i d ł ugookresowe trwanie, zachowa nie równowagi fina nsowej. przodown ictwo technologiczne, dobry wizerunek finny, maksymalizacja użytecznośc i mened żerów, wzrost wartości rynkowej przedsię biorstwa i wyższe dywidendy. Nie ulega wątp l iwości, że nie istnieje żaden uniwersalny cel, który ogarnąłby o l brzymią różnorodność oko l iczności i wy n ikającyc h z nich zachowań. Ma ł e rodzi nne interesy, s pó ł ki o loka lnym znaczen iu, przedsięb i orstwa o zas i ęgu ogól nokrajowym, wreszc ie transnarodowe koncerny działające w gospodarce rynkowej mają zróżn i cowane cele i motywy dzia ł an i a. Różn i ce wy n ikające z zajmowanej pozycji na rynku, z 7..akresu kontrol i i własnośc i . rozmiarów konkurencji, potencja ł u technologicznego, poziomu zyskow n ości czy też z osobowośc i menedże rów czyn i!) wielce nieprawdopodobn!) koncepcję, iż wszystk ie firmy kie ruj ą się tym samym zestawem ce lów z tą samą i ntensywnośc i ą oraz pos i adaj ą taką samą h ierarch i ę ich ważności. Motywacyj na si la zysk u jest g ł ęboko osadzona w świad omości przedsię biorstw. Nakaz i wew n ętrzne przekonanie o ko ni ecznośc i generowania zysków s t anowią si lny bodz iec do dzia ł an i a. Zysk jest najważniejszym w hierarchi i celem w i ększości podm iotów zarobkowych i wydaje s i ę, iż zasada d ł ugookre sowej maksymalizacj i zysków naj lepiej charakteryzuje zachowania pod miotów zarobkowych. Economlc Profit In the Llght of a Flrm's Multifarious Goals The profil molive is often seen as Ihe fundamen lal mOlorof economic activilY in market economies. Vel this claim has also led 10 much debale and conlroversy. Differing slandpoinls as to whal profil really is have precipilaled debate on Ihe melhods o r delermining the value o r profil in a given enlerprise. In Ihis arIicle, Ihe aulhor presents a procedure for calculating Ihe value ofprofit on the basis of, among olhcrs,lhe finn's annual fi nancial report. The aUlhor eharacterises siluations in which the possibilily of generaling profil emerges. Issues connected with the sources of profit, ils role in the economy, and ways 10 maximi!>e il, slill need 10 be addressed further. The article presenls Ihe argumenls for and againsI Ihe elaim thal profit maximisalion is the primary ajm of enlerprjses. As it lurns oul. the process of dClermi ning a firm's goals and Ihe process of decision-mak ing involve a high dcg ree of bargaining and compromise between Ihe various cenlrcs of power wilhin Ihe enlerprise. Their resull can greatiy difTer from fi rm lo (inn..

(16)