P R Z E G L E P ID E M IO L 2000; 54; 151-156
Andrzej Zieliński
TĘ Ż E C W 1998 R O K U
Tężec (tetanus) jest ostrą chorobą wywołaną przez silną toksynę (tetanospasm inę) produkow aną przez laseczki tężca (Clostridium tetani). Przyczyną zakażenia jest zanieczyszczenie ran zarodnikam i tężca znajdującymi się w ziemi, kurzu lub w wydali nach zwierząt. D o przekształcenia się zarodników w wegetatywne komórki produkujące toksynę dochodzi w tkankach martwiczych o zmniejszonej zawartości tlenu. Tetanospaz- m ina wnika do nerwów obwodowych i tą drogą dociera do centralnego układu nerwowego, gdzie powoduje zwiększenie pobudliwości nerwowych kom órek ruchowych.
Rozpoznanie tężca jest oparte na objawach klinicznych; pom ocne są dane z wywia du o zranieniu w ciągu ostatnich dwu tygodni. B adania laboratoryjne nie są pomocne.
Zapadalność na tężec zależy od częstości pow staw ania zabrudzonych ran oraz od poziom u zaszczepienia społeczeństwa w zakresie rutynowych szczepień profilaktycz nych szczepionką D TP oraz szczepień anatoksyną tężcową po zranieniach. W w ypad ku tężca nie m am y do czynienia z przenoszeniem choroby z ludzi chorych na zdro wych i z tego pow odu nie odnosi się do niego pojęcie odporności zbiorowiskowej. Szczepienia chronią tylko szczepionych.
R ok 1998 był kolejnym rokiem spadku liczby zgłoszonych przypadków tężca. Zarejestrowano 22 przypadki w dziewięciu województwach (tab. I, ryc. 1). W porów na niu z rokiem 1997 stanowi to spadek o 40% . Największą liczbę przypadków zgłoszono w województwach K rakow skim (7) oraz Katowickim i Wałbrzyskim (po 4).
P odobnie jak w latach poprzednich nie stwierdzono zachorow ań u osób poniżej 40 roku życia. Ponadto w starszych grupach wiekowych występuje wyższa zapadalność oraz śmiertelność osób, które zachorowały na tężec. Dwie osoby, które zachorowały na tężec w grupie wieku 40-49 przeżyły, natom iast w grupie wieku 50-59 zachorowało pięć osób, a zm arła jedna, w grupie wieku 60-69 na sześć osób zmarły dwie, a w śród osób starszych niż 69 lat zachorowało dziewięć osób i zmarły wszystkie (tab. II). Ogólny odsetek zgonów w roku 1998 wyniósł 55% i był wyższy niż w roku 1997 (27%). Różnica ta może być wytłum aczona innym rozkładem wiekowym przypadków. W 1998 w większy był udział osób z późniejszych grup wiekowych.
P odobnie ja k w poprzednich latach częstsze były przypadki tężca u kobiet niż u mężczyzn i częstsze na wsi niż w mieście (tab. III). Przy tak małych liczbach trudno jest te różnice traktow ać jak o istotne epidemiologicznie, jednak utrzym ujący się na przestrzeni wielu lat trend może wskazywać na pracę na roli, bezpośrednio w ziemi i przy obrządku inwentarza, przez osoby nie poddane szczepieniom i nie szczepione po zranieniu, jak o czynnik ryzyka zachorowania. Jednak rozkład zgłoszeń w kwartałach:
152 A Zieliński N r 1 -2 T a b e l a I. Tężec w Polsce w latach 1992-1998.
Z achorow ania i zapadalność n a 100 000 mieszkańców wg województw T a b l e I. T etanus in Poland in 1992-1998.
N r 1 -2 Tężec - Polska - 1998 153 c.d. tab. I
45% w pierwszym kw artale, a 9,1% w czwartym nie odbija sezonowości choroby związanej z pracam i na roli. D la osób, które zachorowały na tężec, zranienie będące przyczyną zachorow ania najpraw dopodobniej było jednym z wielu, na przestrzeni lat, podobnie zaniedbanych jeśli chodzi o zaopatrzenie rany i szczepienie po zranieniu.
Oszacowane okresy wylęgania choroby pozostawały w zakresie znanym z p o d ręcznikowych opisów. 77,2% przypadków rozwinęło się w ciągu trzech tygodni od zranienia.
Jeśli chodzi o w rota zakażenia, to najczęstszym rodzajem rany była rana tłuczona (6 przypadków tężca). R an a kłuta była wymieniana w 3 przypadkach, a ran a d ę ta w dwu. W czterech przypadkach praw dopodobnym i wrotami zakażenia było „zwykłe
N r 1-2 Tężec - Polska - 1998 155 T a b e l a I I I . T ężec w Polsce w 1998 ro k u . Zachorow ania i zapadalność n a 100 000 mieszkańców wśród
mężczyzn i kobiet w mieście i na wsi oraz zgony wg województw
T a b l e I I I . Tetanus in Poland in 1998. N um ber o f cases and incidence per 100 000 by sex in urban and rural population and deaths by voivodeship
skaleczenie” , powierzchowna ran a nie będąca przedmiotem specjalnej troski osoby, której się przydarzyła. Szczepienie po zranieniu zastosowano w dwu przypadkach, a w 20 przypadkach nie zastosow ano po zranieniu żadnej profilaktyki. B rak danych co do szczepień profilaktycznych podstawowych i przypominających osób, które zachorowały.
P odobnie ja k w poprzednim roku nie odnotow ano zakażeń szpitalnych. Od roku 1984 nie zanotow ano również w Polsce przypadku tężca noworodków.
W ysoki stopień zaszczepienia dzieci i młodzieży przeciw tężcowi sprawia, że choroba ta została niemal całkowicie wyeliminowana wśród dzieci i młodzieży, a jej nieliczne przypadki dotyczą ludzi powyżej czterdziestego roku życia. Jednak z racji charakteru zakażeń nie jest to choroba, k tórą m ożna wyeliminować ze środowiska i zagrożenie ludzi nie szczepionych będzie występować zawsze w wypadku urazów z przerwaniem ciągłości pow łok i zabrudzeniem rany. Dlatego niesłychanie ważne jest utrzym anie obecnego poziom u zaszczepienia dzieci i młodzieży przeciw tężcowi oraz zwrócenie pilniejszej uwagi na szczepienia po zranieniach oraz właściwe zaopatryw a nie zranień. Szczególnie dotyczy to ludności w starszym wieku i osób mieszkających na wsi. W ażna jest rola lekarza pierwszego kontaktu, który powinien nie tylko interweniować w przypadkach do niego zgłaszanych, ale również szerzyć świadomość zagrożeń jakie niosą zranienia, nawet te pozornie nie zbrudzone oraz wiedzę na tem at możliwości zapobiegania zachorowaniom na tężec. Łatw a dostępność szczepień i świadomość tej dostępności jest warunkiem utrzym ania zachorowalności na tężec na jeszcze niższym poziomie.
156 A Zieliński N r 1-2 A. Zieliński
T ET A N U S IN 1998 SU M M A R Y
In last decade gradual decrease in num bers of reported cases o f tetanus was observed. In 1998, 22 cases o f tetanus (15 women and 7 men) were reported in Poland. All those cases were among people o f age 40 or more. In 54.5% of cases died. Case fatality increased w ith age, and am ong people 70 or older all cases were fatal. A m ong reported cases only 2(10%) people were im munized after injury and 20 (90% ) were not. Cases o f tetanus were more frequent in rural (14) th an in urban (8) regions. The d a ta show effectiveness o f vaccination program in younger age groups, b u t they also show need for prom otion o f post exposure prophylaxis, especially am ong older people bo th in rural and in urban areas. N o case o f neonatal tetanus was noted in Poland since 1984.
A dres autora: A ndrzej Zieliński
Z akład Epidemiologii Państwowego Zakładu Higieny 00-791 W arszawa, ul. C hodm ska 24
