Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu Wrocław 2015
PRACE NAUKOWE
Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu
RESEARCH PAPERS
of Wrocław University of Economics
Nr
402
Polityka ekonomiczna
Redaktorzy naukowi
Jerzy Sokołowski
Arkadiusz Żabiński
Redakcja wydawnicza: Agnieszka Flasińska Redakcja techniczna: Barbara Łopusiewicz Korekta: Marcin Orszulak
Łamanie: Małgorzata Czupryńska Projekt okładki: Beata Dębska
Informacje o naborze artykułów i zasadach recenzowania znajdują się na stronie internetowej Wydawnictwa www.pracenaukowe.ue.wroc.pl
www.wydawnictwo.ue.wroc.pl
Publikacja udostępniona na licencji Creative Commons
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska (CC BY-NC-ND 3.0 PL)
© Copyright by Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Wrocław 2015
ISSN 1899-3192 e-ISSN 2392-0041
ISBN 978-83-7695-534-6
Wersja pierwotna: publikacja drukowana
Zamówienia na opublikowane prace należy składać na adres: Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu ul. Komandorska 118/120 53-345 Wrocław
tel./fax 71 36 80 602; e-mail:econbook@ue.wroc.pl www.ksiegarnia.ue.wroc.pl
Spis treści
Wstęp ... 9
Piotr Adamczewski: Informatyczne wspomaganie organizacji sieciowych ... 11
Franciszek Adamczuk: Górnołużycki Związek Sześciu Miast (GZSM) –
sie-ciowy produkt regionalny na pograniczu polsko-niemieckim ... 20
Grażyna Adamczyk-Łojewska, Adam Bujarkiewicz: Wieloczynnikowa
me-toda oceny przekształceń w strukturze przestrzennej gospodarki Polski ... 30
Wioletta Bieńkowska-Gołasa: The ways of acquiring investors by
self-gov-ernment authorities exemplified by the Mazowieckie Voivodeship ... 40
Małgorzata Bogusz, Marcin Tomaszewski: Wykorzystanie środków
pomo-cowych UE na rozwój przedsiębiorczości w ramach PROW 2007–2013 .. 50
Magdalena Czułowska, Marcin Żekało: Regionalne zróżnicowanie
efek-tów produkcyjnych i ekonomicznych w wyspecjalizowanych gospodar-stwach mlecznych ... 60
Ireneusz Dąbrowski, Zbigniew Staniek: Property rights in the process of
privatization of the Polish energy sector ... 70
Monika Fabińska: Klastry w nowej perspektywie programowej 2014–2020 84 Aleksander Grzelak: Procesy reprodukcji majątku a poziom dopłat do
dzia-łalności operacyjnej i inwestycyjnej w gospodarstwach rolnych prowa-dzących rachunkowość rolną (FADN) ... 95
Ewa Gwardzińska: Zmiany w strukturze rynku usług pośrednictwa celnego
w Polsce ... 104
Tomasz Holecki, Karolina Sobczyk, Magdalena Syrkiewicz-Świtała, Michał Wróblewski, Katarzyna Lar: Usługa zdrowotna jako narzędzie
budowania przewagi konkurencyjnej ... 114
Katarzyna Anna Jabłońska: Klastry energetyczne jako narzędzie
wspiera-nia rozwoju nowoczesnych systemów elektroenergetycznych ... 123
Ewa Jaska, Agnieszka Werenowska: Wizerunek spółki giełdowej a jej
no-towania ... 133
Urszula Kobylińska: Innowacje w administracji publicznej w Polsce na
po-ziomie samorządu lokalnego ... 142
Aleksandra Koźlak: Gospodarcze, społeczne i ekologiczne skutki kongestii
transportowej ... 153
Justyna Kujawska: Analiza porównawcza dostępności do świadczeń opieki
zdrowotnej w polskich województwach ... 165
Renata Lisowska: Współpraca małych i średnich przedsiębiorstw w regio-
6
Spis treściPiotr Lityński: Degree and features of urban sprawl in selected largest Polish
cities ... 184
Aleksandra Majda: Succession strategy in Polish family businesses – a
com-parative analysis ... 194
Arkadiusz Malkowski: Koncepcje rozwoju społeczno-gospodarczego
ob-szarów przygranicznych ... 210
Aleksandra Nacewska-Twardowska: Wpływ sankcji rosyjskich na
wymia-nę towarową Polski ... 220
Małgorzata Niklewicz-Pijaczyńska, Małgorzata Wachowska: Stopień
ko-mercjalizacji polskich wynalazków. Patenty akademickie a patenty biznesu 231
Karolina Olejniczak: Funkcjonowanie i obszary wsparcia
Szwajcarsko-Pol-skiego Programu Współpracy ... 240
Iwona Oleniuch: Rola facylitatorów sieci w rozwoju klastrów ... 251 Dorota Pasińska: Polski rynek wołowiny po wstąpieniu do Unii Europejskiej 261 Katarzyna Peter-Bombik, Agnieszka Szczudlińska-Kanoś: Family policy
as a postulate in the Polish presidential election in 2015 ... 273
Elżbieta Pohulak-Żołędowska: Innowacyjność przedsiębiorstw w
gospo-darce rynkowej ... 284
Halina Powęska: Inwestycje w handlu w regionach przygranicznych Polski 297 Marcin Ratajczak: Wdrażanie kluczowych składowych koncepcji CSR
w małych i średnich przedsiębiorstwach agrobiznesu z Małopolski ... 307
Ewa Rollnik-Sadowska: Bariery popytu na pracę w wymiarze regionalnym
na przykładzie podlaskich producentów bielizny ... 318
Jarosław Ropęga: Przetrwanie małych firm w Polsce a systemy ostrzegania
przed niepowodzeniem ... 327
Ewa Rosiak: Zmiany na rynku rzepaku po integracji Polski z Unią Europejską 338 Dariusz Eligiusz Staszczak: Zmiany pozycji głównych uczestników handlu
międzynarodowego ... 348
Piotr Szajner: Relacje cenowe na polskim rynku mleka po akcesji do Unii
Europejskiej ... 359
Maciej Szczepkowski: Strefy wolnego handlu w Rumunii na tle rozwiązań
światowych ... 368
Karolina Szymaniec-Mlicka: Wykorzystanie podejścia zasobowego do
po-prawy funkcjonowania organizacji publicznych ... 378
Agnieszka Zalewska-Bochenko: Białostocka Karta Miejska jako przykład
innowacyjnego narzędzia zarządzania komunikacją miejską na terenie Białostockiego Obszaru Metropolitalnego ... 387
Anna Zielińska-Chmielewska, Tomasz Strózik: Ocena klasyfikacji
pozy-cyjnej przedsiębiorstw przetwórstwa mięsnego według stanu ich kondycji finansowej w ujęciu dynamicznym ... 397
Arkadiusz Żabiński: Realizacja funkcji stymulacyjnej w uldze na zakup
Spis treści
7
Summaries
Piotr Adamczewski: Computer-aid in network organizations ... 11
Franciszek Adamczuk: The Upper Sorbian Six-City League – regional
net-work product on the Polish-German borderland ... 20
Grażyna Adamczyk-Łojewska, Adam Bujarkiewicz: Multifactorial
assess-ment method of transformation in the spatial structure of Polish economy 30
Wioletta Bieńkowska-Gołasa: Sposoby pozyskiwania inwestorów przez
władze samorządowe na przykładzie województwa mazowieckiego ... 40
Małgorzata Bogusz, Marcin Tomaszewski: The use of the European Union
aid funds for the development of entrepreneurship in the frame of Rural Development Program in 2007–2013 ... 50
Magdalena Czułowska, Marcin Żekało: Regional diversity of production
and economic effects in specialised dairy farms ... 60
Ireneusz Dąbrowski, Zbigniew Staniek: Prawa własności w procesie
pry-watyzacji polskiego sektora energetycznego ... 70
Monika Fabińska: Clusters in the new programming perspective 2014–2020 84 Aleksander Grzelak: The processes of reproduction of assets vs. the level
of operating and investing subsidies in agricultural holdings conducting agricultural accountancy (FADN) ... 95
Ewa Gwardzińska: Changes in the structure of customs brokerage services market in Poland ... 104
Tomasz Holecki, Karolina Sobczyk, Magdalena Syrkiewicz-Świtała, Mi-chał Wróblewski, Katarzyna Lar: Health service as an instrument of
competitive advantage building ... 114
Katarzyna Anna Jabłońska: Energy clusters as a tool of support of
develop-ment of modern electroenergy systems ... 123
Ewa Jaska, Agnieszka Werenowska: The image of a listed company and its
quotes ... 133
Urszula Kobylińska: Innovation in the public sector at the local government
in Poland ... 142
Aleksandra Koźlak: Economic, social and environmental effects of transport
congestion ... 153
Justyna Kujawska: Comparative analysis of accessibility to the healthcare
services in Polish voivodeships ... 165
Renata Lisowska: Cooperation of small and medium-sized enterprises in the
region – stimulants and barriers ... 175
Piotr Lityński: Stopień i cechy zjawiska urban sprawl w wybranych
naj-większych polskich miastach ... 184
Aleksandra Majda: Strategia sukcesyjna w polskich firmach rodzinnych –
8
Spis treściArkadiusz Malkowski: Socio-economic development concepts for border
regions ... 210
Aleksandra Nacewska-Twardowska: The influence of Russian sanctions on
Polish trade ... 220
Małgorzata Niklewicz-Pijaczyńska, Małgorzata Wachowska: The degree
of commercialisation of Polish inventions. Academic patents vs. business patents ... 231
Karolina Olejniczak: Functioning and support areas of the Swiss-Polish
Co-operation Programme ... 240
Iwona Oleniuch: The role of network facilitators in the development of
clus-ters ... 251
Dorota Pasińska: Polish beef market after the accession to the European
Union ... 261
Katarzyna Peter-Bombik, Agnieszka Szczudlińska-Kanoś: Polityka
ro-dzinna jako postulat w wyborach prezydenckich w 2015 roku ... 273
Elżbieta Pohulak-Żołędowska: Innovation in enterprises in the conditions
of market economy ... 284
Halina Powęska: Investment in trade in border regions in Poland ... 297 Marcin Ratajczak: Implementation of key components of CSR concept in
small and medium-sized enterprises of agribusiness from Lesser Poland 307
Ewa Rollnik-Sadowska: Barriers of labour demand in the regional
dimen-sion exemplified by the Podlasie lingerie manufacturers ... 318
Jarosław Ropęga: Survival of small companies in Poland vs. failure warning
systems ... 327
Ewa Rosiak: Changes on the Polish rapeseed market after the integration
with the European Union ... 338
Dariusz Eligiusz Staszczak: Changes of major participants’ positions in the
international trade ... 348
Piotr Szajner: Price relationships on the Polish milk market after the acces-
sion to the European Union ... 359
Maciej Szczepkowski: Free trade zones in Romania in comparison to world
solutions ... 368
Karolina Szymaniec-Mlicka: The use of resource-based view to improve
the functioning of public organisations ... 378
Agnieszka Zalewska-Bochenko: The Białystok Urban Card as an example
of an innovative tool of management of public transport within the territo-ry of the Białystok Metropolitan Area ... 387
Anna Zielińska-Chmielewska, Tomasz Strózik: Assessment of the
posi-tional classification of chosen meat processing enterprises according to the state of their financial condition – a dynamic approach ... 397
Arkadiusz Żabiński: The function of stimulation in tax relief on the purchase
PRACE NAUKOWE UNIWERSYTETU EKONOMICZNEGO WE WROCŁAWIU RESEARCH PAPERS OF WROCŁAW UNIVERSITY OF ECONOMICS nr 402 • 2015
Polityka ekonomiczna ISSN 1899-3192 e-ISSN 2392-0041
Renata Lisowska
Uniwersytet Łódzki, Łódź e-mail: lisowska@uni.lodz.pl
WSPÓŁPRACA MAŁYCH I ŚREDNICH
PRZEDSIĘBIORSTW W REGIONIE –
STYMULATORY I BARIERY
COOPERATION OF SMALL AND MEDIUM-SIZED
ENTERPRISES IN THE REGION –
STIMULANTS AND BARRIERS
DOI: 10.15611/pn.2015.402.17
Streszczenie: Na rozwój małych i średnich przedsiębiorstw ma wpływ szeroko pojęta współ-praca z partnerami zewnętrznymi, dzięki której podmioty te: (i) uzyskują dostęp do nieosią-galnych zasobów, nowych kompetencji i umiejętności, (ii) wspólnie z partnerami dokonują inwestycji w nowe zasoby nieosiągalne dla samodzielnie działających podmiotów, oraz (iii) podejmują i realizują duże projekty oraz (iv) dzielą się wiedzą. Celem artykułu jest identy-fikacja stymulatorów i barier współpracy MŚP z podmiotami zewnętrznymi. Dla realizacji celu przeprowadzono badania ankietowe metodą CATI na próbie 148 MŚP. Wyniki badań potwierdziły, że współpraca małych i średnich przedsiębiorstw miała duży zakres, tzn. obej-mowała oprócz kontraktów typowo gospodarczych także wymianę wiedzy i różnego rodzaju przedsięwzięcia oraz usługi (zlecanie ekspertyz, analiz i opracowań).
Słowa kluczowe: MŚP, współpraca, motywy i bariery współpracy, województwo łódzkie, województwo mazowieckie.
Summary: The development of small and medium-sized enterprises is influenced by widely
understood cooperation with external partners through which these entities: (i) gain access to inaccessible resources, new competencies and skills, (ii) together with partners make invest-ments in new resources unavailable to independently operating entities, (iii) undertake and implement large projects (iv) and exchange knowledge. The paper aims to identify stimulants of and barriers to cooperation of small and medium-sized enterprises with external entities. In order to achieve this objective, a survey was done using the CATI method on the sample of 148 small and medium-sized companies. The research results have confirmed that cooper-ation between small and medium-sized enterprises of the analysed regions has a wide char-acter, i.e. it included, in addition to typical business contracts, the exchange of knowledge as well as different kinds of projects and services (outsourcing the creation of expert opinions, analyses and studies).
Keywords: SME, cooperation, motives for and barriers to cooperation, Łódź Voivodeship,
176
Renata Lisowska1. Wstęp
Małe i średnie przedsiębiorstwa odgrywają istotną rolę w rozwoju regionalnym, ze względu na swój lokalny charakter. Podmioty te bowiem są głównie zlokalizowane w miejscu zamieszkania przedsiębiorcy, który inwestując swój kapitał i wykorzy-stując miejscowe zasoby, operuje na rynku lokalnym. Lokalny charakter małych i średnich przedsiębiorstw powoduje, że istnieje ścisła zależność mająca charakter sprzężeń zwrotnych między ich rozwojem a rozwojem regionalnym, co potwierdziły liczne badania zarówno krajowe (np. [Ignatiuk 2011; Korol, Szczuciński 2011; Lesz-czyński 2004, 2011]), jak i zagraniczne ([np. Acs 2010; Acs, Armington 2004; Gla-eser, Kerr 2009; Thurik, Wennekers 2004]).
Na rozwój małych i średnich przedsiębiorstw funkcjonujących w środowisku lokalnym ma wpływ wiele czynników nie tylko wynikających z makro- i mikro-otoczenia, ale także mających charakter regionalny. Do czynników regionalnych zalicza się głównie: czynniki demograficzne (np. liczbę mieszkańców, ich strukturę demograficzną), czynniki kształtujące siłę nabywczą i popyt ludności (np. wielkość i strukturę dochodów ludności), poziom edukacji społeczeństwa, posiadane umiejęt-ności i kwalifikacje, infrastrukturę społeczno-gospodarczą układu lokalnego, zasoby i walory środowiska naturalnego, powiązania sieciowe przedsiębiorstw w regionie, potencjał gospodarczy i zasoby instytucjonalne, lokalne przepisy prawa oraz kapitał inwestycyjny [Leszczyński 2011].
Podkreślając rolę MŚP w rozwoju regionu, zwraca się szczególnie uwagę na: ich znaczenie w tworzeniu powiązań sieciowych oraz różnych form współpracy z part-nerami zewnętrznymi, a przez to ich udział w lokalnym systemie produkcyjnym, innowacyjne funkcje tych podmiotów oraz ich miejsce w systemie innowacyjnym regionu.
Powiązania sieciowe są jednym z głównych czynników dynamiki rozwoju regio-nalnego, który nie jest procesem całkowicie spontanicznym. Jest wynikiem oddzia-ływania różnych czynników i efektem kreacji polityki rozwoju, której skuteczność zależy od istnienia odpowiednich instytucji i organizacji. Ich ilość, struktura, in-tensywność i jakość powiązań determinują poziom konkurencyjności i możliwości rozwojowe regionów. Do powstania na danym terytorium powiązań sieciowych nie-zbędne są odpowiednia ilość i różnorodność organizacji [Adamik (red.) 2012; Jew-tuchowicz 1998], których rozwój jest wynikiem rozwoju przedsiębiorczości i ak-tywności gospodarczej. Rozwój i istnienie małych i średnich przedsiębiorstw można uznać za czynnik tworzenia powiązań sieciowych i otoczenia instytucjonalnego regionu. Sieć powiązań tworzona przez MŚP oddziałuje zarówno na tworzące ją fir-my, jak i na środowisko, w którym działają [Garfoli (red.) 1992]. Ma to bezpośredni związek ze stymulowaniem lokalnej gospodarki, przyciąganiem nowych przedsię-biorstw i rozwojem istniejących. Z istnienia sieci małe i średnie przedsięprzedsię-biorstwa uzyskują tzw. korzyści skali i korzyści zakresu (economies of scale and economies
of scope), które pozwalają na konkurowanie z dużymi przedsiębiorstwami [Pyke
Współpraca małych i średnich przedsiębiorstw w regionie – stymulatory i bariery
177
Działające w sieci lub współpracujące z innymi podmiotami małe i średnie przedsiębiorstwa mogą być konkurencyjne nie tylko indywidualnie, lecz także zbio-rowo, i to nie tylko na rynku krajowym, ale również międzynarodowym, co może wpływać pozytywnie na ich rozwój. Korzyści płynące z nawiązywania współpracy małych i średnich przedsiębiorstw z partnerami zewnętrznymi można podzielić na [Adamik (red.) 2011]:• rynkowe (dostęp do nowych rynków),
• produktowe (wspólny rozwój nowych produktów),
• informacyjne (dostęp do wiedzy i umiejętności partnerów), • technologiczne (rozwój technologii),
• finansowe (dostęp do środków finansowych), • wizerunkowe.
Korzyści te mogą mieć zatem wpływ na poprawę konkurencyjności szczególnie mikro i małych przedsiębiorstw, które ze względu na ograniczone własne możli-wości mogą czerpać korzyści z różnych form kooperacji, np. w postaci wspólnego wykorzystywania zasobów, transferu wiedzy i umiejętności oraz rozłożonego po-między partnerów ryzyka.
Celem artykułu jest identyfikacja stymulatorów i barier współpracy małych i średnich przedsiębiorstw z podmiotami zewnętrznymi w świetle badań własnych przeprowadzonych w województwach: łódzkim i mazowieckim.
2. Obszary i efekty współpracy małych i średnich przedsiębiorstw
w świetle badań własnych
Zaprezentowane w tej części opracowania badania zostały przeprowadzone w okre-sie maj 2014 – lipiec 2014 na próbie małych i średnich przedsiębiorstw zlokalizowa-nych w województwach łódzkim i mazowieckim1.
Operat losowania stanowiły ogólnodostępne bazy danych (REGON, Panorama Firm, Baza Grup Producenckich i klastrów itp.). Jako jednostkę losowania (i jed-nostkę statystyczną w badaniu) przyjęto tzw. jedjed-nostkę prawną (odpowiadającą w przybliżeniu przedsiębiorstwu, wraz ze wszystkimi oddziałami). W pierwszym etapie wylosowano ok. 3500 podmiotów zlokalizowanych w województwach łódz-kim i mazowiecłódz-kim. Dobór przedsiębiorstw do badań ankietowych miał charakter celowy, ponieważ uprzednio wylosowane przedsiębiorstwa zostały następnie telefo-nicznie zweryfikowane przez ankieterów pod względem spełniania przez nie kryte-riów przyjętych w badaniu. Po tej weryfikacji pozostały 1732 przedsiębiorstwa speł-niające założenia badawcze i do tych przedsiębiorstw została wysłana ankieta drogą
1 Badania zostały przeprowadzone w ramach projektu „Systemowe wsparcie procesów
zarządza-nia w JST” współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, Priorytetu V, Działanie 5.2 Poddziałanie 5.2.2 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (nr projektu POKL.05.02.02-00-001/12).
178
Renata Lisowska elektroniczną. Ze względu na znikomy zwrot kwestionariusza drogą elektroniczną, badanie uzupełniono wywiadem bezpośrednim.Ostateczna liczebność próby zrealizowanej, tj. liczba uzyskanych, kompletnie wy-pełnionych ankiet wynosiła 148 (73 z województwa łódzkiego, 75 z województwa mazowieckiego). W badanej grupie przedsiębiorstw dominowały mikrofirmy z udzia-łem 56,8%, małe firmy stanowiły 30,4%, a 12,8% to firmy średnie (por. tab. 1).
Tabela 1. Struktura badanych przedsiębiorstw według liczby zatrudnionych (w %)
Przedsiębiorstwo Województwo Ogółem łódzkie mazowieckie
Mikro 52,1 63,1 56,8 Małe 32,9 28,0 30,4 Średnie 15,0 10,7 12,8 Źródło: opracowanie własne.
W badanej próbie przeważały przedsiębiorstwa prowadzące samodzielnie dzia-łalność gospodarczą, nienależące do jakichkolwiek ugrupowań gospodarczych (kla-stry, związki producentów, izby gospodarcze itp.).
W strukturze przestrzennej rynku zbytu przedsiębiorstw dominował rynek ogól-nokrajowy (47,6% ogółu przychodów), a w dalszej kolejności rynki zagraniczne (25% przychodów). Rynki lokalne (powiat, w którym działa przedsiębiorstwo) i re-gionalne (województwo, w którym działa przedsiębiorstwo) miały zbliżony udział, odpowiednio 13,9 oraz 14,2% ogółu przychodów.
Tabela 2. Partnerzy współpracy (w %)
Partnerzy współpracy Przedsiębiorstwo Ogółem mikro małe średnie
Firmy z branży 68,3 65,9 73,7 68,3 Dostawcy 84,1 88,6 89,5 86,2 Dystrybutorzy/odbiorcy 87,8 93,2 94,7 90,3 JBR, wyższe uczelnie 28,0 34,1 63,2 34,5 Grupy producenckie, holdingi, grupy
kapitałowe 40,2 31,8 31,6 36,6 Klastry 3,7 2,3 10,5 4,1 Organizacje pozarządowe (NGO) 7,3 2,3 21,1 7,6 Instytucje Otoczenia Biznesu 12,2 15,9 31,6 15,9 Jednostki Samorządu Terytorialnego 7,3 20,5 36,8 15,2 Źródło: opracowanie własne.
Współpraca małych i średnich przedsiębiorstw w regionie – stymulatory i bariery
179
Badane przedsiębiorstwa w ramach prowadzonej działalność gospodarczej współpracowały z wieloma partnerami zewnętrznymi (por. tab. 2). W przypadku mikro i małych przedsiębiorstw partnerami współpracy były głównie podmioty gospodarcze (odbiorcy, dostawcy, inne przedsiębiorstwa). Mniejszy odsetek jako partnerzy stanowiły jednostki B + R i uczelnie wyższe, ugrupowania gospodarcze i instytucje otoczenia biznesu (IOB). Średnie przedsiębiorstwa, tak jak mikro i małe przedsiębiorstwa, najczęściej współpracowały z odbiorcami, dostawcami i firmami z branży oraz znacznie intensywniej niż mikro i małe przedsiębiorstwa z jednostka-mi B + R i jednostkajednostka-mi samorządu terytorialnego (JST).Współpraca przedsiębiorstw z innymi podmiotami w ramach prowadzonej dzia-łalności gospodarczej odbywała się w sposób zarówno systematyczny, jak i spora-dyczny w niemalże każdym przypadku. Dominowała współpraca systematyczna. Współpraca sporadyczna występowała w przypadku współpracy z jednostkami sa-morządu terytorialnego, organizacjami pozarządowymi oraz z instytucjami otocze-nia biznesu.
Z analizy przedmiotu współpracy z innymi podmiotami prowadzonej w ramach działalności gospodarczej przedsiębiorstw wynika, iż w największym zakresie do-tyczyła ona wspólnej sprzedaży produktów (58,9% wskazań) oraz wymiany wie-dzy (52,7% wskazań), a w dalszej kolejności wspólnego zlecania ekspertyz, analiz i opracowań (36,6% wskazań) oraz wspólnego udziału w targach, wystawach i kon-ferencjach (ponad 33% wskazań) (por. tab. 3). Mniejsze znaczenie miały wspólne zakupy czy wspólne użytkowanie parku maszynowego.
Tabela 3. Przedmiot współpracy z innymi podmiotami (w %)
Przedmiot współpracy Przedsiębiorstwo Ogółem
mikro małe średnie
Zakup nowych technologii 12,7 21,2 37,5 18,8
Zlecanie ekspertyz, opracowań i analiz 23,8 51,5 56,3 36,6 Wspólne projekty (np. projekty B + R, innowacje, projekty
unijne) 20,6 33,3 56,3 29,5
Wymiana wiedzy 46,0 60,6 62,5 52,7
Pozyskanie specjalistów i wykwalifikowanych pracowników 14,3 33,3 25,0 21,4
Wspólne użytkowanie parku maszynowego 12,7 15,2 12,5 13,4
Wspólne korzystanie z infrastruktury logistycznej 28,6 30,3 18,8 27,7 Wspólny udział w targach, konferencjach, seminariach 20,6 42,4 62,5 33,0
Wspólna promocja produktów 17,5 42,4 31,3 26,8
Wspólne zakupy czynników produkcji 12,7 18,2 12,5 14,3
Wspólna sprzedaż produktów 60,3 57,6 56,3 58,9
180
Renata Lisowska Analiza przedmiotu współpracy z innymi podmiotami według wielkości przed-siębiorstw wskazała na znaczne zróżnicowanie odpowiedzi respondentów w po-szczególnych kategoriach, co może świadczyć o różnych potrzebach w zakresie współpracy badanych przedsiębiorstw. Mikroprzedsiębiorstwa najczęściej wskazy-wały jako przedmiot współpracy wspólną sprzedaż produktów (60,3% wskazań), wymianę wiedzy (46,0% wskazań) oraz wspólne korzystanie z infrastruktury logi-stycznej (28,6%). Mniejsze znaczenie jako przedmiot współpracy miały wspólne zakupy oraz wspólne użytkowanie parku maszynowego (po 12,7% wskazań). Dla małych przedsiębiorstw najczęściej przedmiotami współpracy były wymiana wie-dzy (60,6% wskazań), wspólna sprzedaż produktów (57,6% wskazań) oraz zlecanie ekspertyz, opracowań i analiz (51,5% wskazań). W przypadku średnich przedsię-biorstw jako przedmiot współpracy najczęściej wskazywano wymianę wiedzy oraz wspólny udział w targach, konferencjach i seminariach (po 62,5% wskazań), a tak-że wspólne zakupy czynników produkcji, wspólne projekty i wspólna sprzedaż (po 56,3% wskazań).W analizie współpracy przedsiębiorstw z innymi podmiotami prowadzonej w ra-mach działalności gospodarczej rozpoznano także motywy2 podjęcia współpracy.
Wśród motywów podjęcia współpracy dominują czynniki rynkowe, tj. presja rynku (negocjacje z odbiorcami, dostawcami, dystrybutorami) (46,6% wskazań) oraz okazje rynkowe (nowe rynki zbytu, wzrost udziału w rynku) (34,4% wskazań). Pozostałe czynniki jako motywy współpracy miały mniejsze znaczenie dla badanych podmiotów. Na innowacyjny projekt (pomysł, usługę, proces) jako główny motyw podjęcia współpracy wskazało 9,2% przedsiębiorstw, a na możliwość pozyskania środków unijnych lub krajowych oraz dostęp do usług (m.in. badawczych) poniżej 4% przedsiębiorstw (tab. 4).
Tabela 4. Motywy współpracy* z innymi podmiotami (w %)
Motywy współpracy Przedsiębiorstwo Ogółem
mikro małe średnie
Presja rynku 57,1 29,7 35,3 46,6 Okazje rynkowe 26,0 45,9 47,1 34,4 Innowacyjny projekt 7,8 10,8 11,8 9,2 Środki unijne/krajowe 3,9 5,4 0,0 3,8 Dostęp do usług 1,3 5,4 0,0 2,3 Dostęp do informacji 2,6 2,7 5,9 3,1
Dostęp do infrastruktury (np. badawczej, logistycznej) 1,3 0,0 0,0 0,8
Źródło: opracowanie własne.
Współpraca małych i średnich przedsiębiorstw w regionie – stymulatory i bariery
181
Rozkład przedsiębiorstw według motywów współpracy z innymi podmiotami w układzie wielkości przedsiębiorstwa wykazuje pewne różnice. Mikrobiorstwa częściej wskazują na presję rynkową, podczas gdy małe i średnie przedsię-biorstwa na okazje rynkowe jako główny motyw podjęcia współpracy. Taki rozkład wypowiedzi wynika z obecnych partnerów współpracy badanych podmiotów, tzn. dostawców, odbiorców i innych firm, oraz relacji, głównie o charakterze rynkowym, panujących pomiędzy nimi.Współpraca przedsiębiorstw z innymi podmiotami prowadzonej w ramach działalności gospodarczej przynosiła w opinii respondentów skutki o charakterze zarówno finansowym, jak i niefinansowym. Do skutków o charakterze finanso-wym zaliczono: wzrost zysków, przychodów, wartości przedsiębiorstw, a do skut-ków o charakterze pozafinansowym: rozwój/nowe kontakty, powiększenie wiedzy i umiejętności, reputację przedsiębiorstwa.
Ponad 56,8% przedsiębiorstw odniosło korzyści o charakterze finansowym lub pozafinansowym z tej współpracy, w tym 27,3% przedsiębiorstw korzyści finanso-we i niefinansofinanso-we. Jedno przedsiębiorstwo na osiem oceniło, że współpraca ta nie przyniosła żadnych korzyści ani strat. Żadne przedsiębiorstwo nie odnotowało strat finansowych i pozafinansowych.
W analizie współpracy przedsiębiorstw z innymi podmiotami prowadzonej w ramach działalności gospodarczej poddano ocenie także bariery współpracy (por. tab. 5). Jako miarę oceny przyjęto skalę punktową ocen od 1 do 5, gdzie 1 pkt ozna-cza najniższą ocenę (najmniejsze znaczenie bariery), a 5 pkt ocenę najwyższą.
Tabela 5. Bariery współpracy z innymi podmiotami (średnia ocen* respondentów w pkt)
Bariery współpracy mikro małe średniePrzedsiębiorstwo Ogółem
Brak środków finansowych na wspólne przedsięwzięcia 3,68 2,96 3,60 3,46 Brak chęci współpracy 2,89 3,08 2,80 2,97 Brak wiedzy o możliwościach współpracy 2,90 3,29 2,64 2,99 Trudności w dotarciu do partnerów 3,02 3,09 2,55 3,00 Brak wymiernych korzyści ze współpracy 3,16 3,00 2,90 3,10 Biurokracja, zbyt trudne, długie procedury związane
z realizacją współpracy 3,92 3,47 3,92 3,77 Niedostosowanie oferowanych rozwiązań do potrzeb mojego
przedsiębiorstwa 3,41 3,33 3,00 3,33 Obawa przed nieuczciwą konkurencją 3,42 3,70 3,31 3,51 Brak zaufania do partnerów 3,09 3,32 2,92 3,14 Niekorzystna sytuacja gospodarcza 4,04 4,03 3,54 3,97 Nieskuteczna polityka międzyregionalna 3,85 3,38 3,00 3,53 Zbyt mała ilość/brak wyspecjalizowanych instytucji 3,31 2,84 2,70 3,05
* Jako miarę oceny przyjęto skalę punktową ocen od 1 do 5, gdzie 1 pkt oznacza najniższą ocenę
(najmniejsze znaczenie bariery), a 5 pkt ocenę najwyższą. Źródło: opracowanie własne.
182
Renata Lisowska Respondenci uznali za najbardziej istotną barierę w realizacji współpracy z inny-mi podinny-miotainny-mi niekorzystną sytuację gospodarczą (średnia ocen 3,97), co oznacza z reguły ograniczony popyt na produkty/usługi przedsiębiorstw, a także niepewną sytuację rynkową rzutującą na perspektywy współpracy podmiotów gospodarczych. Również ważną przeszkodą dla współpracy w opinii respondentów jest biurokracja, tzn. zbyt długie procedury związane z realizacją współpracy (średnia ocen 3,77 pkt.).Rozkład odpowiedzi respondentów był zróżnicowany w zależności od wielkości przedsiębiorstwa. W przypadku mikroprzedsiębiorstw za najbardziej znaczące barie-ry rozwoju respondenci uznali niekorzystną sytuację gospodarczą (średnia ocen 4,04 pkt) oraz biurokrację towarzyszącą nawiązaniu i prowadzeniu współpracy (średnia ocen 3,92 pkt) W małych przedsiębiorstwach jak bariery współpracy respondenci najczęściej wskazywali, tak jak w przypadku mikroprzedsiębiorstw, niekorzystną sytuację gospodarczą (średnia ocen 4,03 pkt) oraz nieuczciwą konkurencję (średnia ocen 3,70 pkt). Natomiast w średnich przedsiębiorstwach za najbardziej znaczące bariery współpracy uznano biurokrację (średnia ocen 3,92 pkt) oraz brak środków finansowych na wspólne przedsięwzięcia (średnia ocen 3,60 pkt).
3. Zakończenie
Z zaprezentowanych badań dotyczących współpracy małych i średnich przedsię-biorstw przeprowadzonych w województwach łódzkim i mazowieckim wynika, że: • najczęściej wskazywanymi partnerami współpracy byli partnerzy rynkowi w po-staci dostawców, odbiorców i innych firm, rzadziej jednostki B + R, uczelnie wyższe, instytucje otoczenia biznesu oraz organizacje pozarządowe. Znajduje to wyraz w wiodącym przedmiocie współpracy określonym jako wspólna sprzedaż; • współpraca przedsiębiorstw miała duży zakres, tzn. obejmowała, oprócz kon-taktów typowo gospodarczych, także wymianę wiedzy i różnego rodzaju przed-sięwzięcia i usługi (zlecanie ekspertyz, analiz i opracowań, udział w targach, wystawach i konferencjach);
• badane przedsiębiorstwa wskazywały jako główny powód współpracy motywy rynkowe, nie dostrzegając innych istotnych dla rozwoju współpracy motywów o charakterze pozarynkowym. Ma to ścisły związek z obecnymi partnerami współpracy i charakteru relacji pomiędzy nimi;
• najczęściej wskazywaną barierą w realizacji współpracy była niekorzystna sy-tuacja gospodarcza, co oznacza z reguły ograniczony popyt na produkty/usługi przedsiębiorstw, a w dalszej kolejności biurokracja (zbyt trudne i długie pro-cedury związane z realizacją współpracy), nieuczciwa konkurencja oraz brak środków finansowych na wspólne przedsięwzięcia;
• relacje pomiędzy przedsiębiorstwami miały raczej charakter rywalizacji kon-kurencyjnej niż współpracy. Wydaje się, że relacja ta jest wynikiem niskiego poziomu zaufania między przedsiębiorstwami, ogranicza ona wzrost zaufania,
Współpraca małych i średnich przedsiębiorstw w regionie – stymulatory i bariery
183
a w konsekwencji wpływa negatywnie na rozwój współpracy między przedsię-biorstwami;• z przeprowadzonych analiz wynika, że badane przedsiębiorstwa posiadały do-stateczną wiedzę o specyfice i korzyściach współpracy, zarówno finansowych jak i pozafinansowych, nie miały problemu z dotarciem do potencjalnych part-nerów oraz były skłonne do podjęcia współpracy;
• rozwój współpracy małych i średnich przedsiębiorstw w badanych wojewódz-twach wzmocniłyby: platforma współpracy, która będzie stanowiła punkt kon-taktowy – czyli pierwszy krok do nawiązania współpracy, szkolenia i doradztwo (finansowane ze środków publicznych programu współpracy) oraz powołanie animatorów współpracy na poziomie województwa.
Literatura
Acs Z., 2010, Entrepreneurship and Regional Development, Edward Elgar, Northampton, MA. Acs Z., Armington C., 2004, The impact of geographic differences in human capital on service firm
formation rates, Journal of Urban Economies, vol. 56, no. 2, s. 244–278.
Adamik A. (red.), 2011, Kształtowanie konkurencyjności i przewagi konkurencyjnej małych i średnich przedsiębiorstw, C.H. Beck, Warszawa.
Adamik A. (red.), 2012, Współpraca małych i średnich przedsiębiorstw w regionie. Budowanie konkurencyjności firm i regionu, Difin, Warszawa.
Garfoli G. (red.), 1992, Endogenous Development in Southern Europe, Avebury, Aldershot.
Glaeser E., Kerr W., 2009, Local industrial conditions and entrepreneurship: How much of the spatial distribution can we explain?, Journal of Economics and Management Strategy, vol. 18, no. 3, s. 623–663.
Ignatiuk S., 2011, Wpływ przedsiębiorstw z sektora MSP na rozwój gospodarczy północno-wschodnie-go regionu kraju, Ekonomia i Zarządzanie, t. 3, nr 2, s. 7–20.
Jewtuchowicz A., 1998, Innowacje technologiczne w rozwoju lokalnym i regionalnym, Materiały kon-ferencyjne, Łódź.
Korol J.A., Szczuciński P., 2011, Sektor małych i średnich przedsiębiorstw w przestrzeni regionalnej Polski. Studium z zakresu ekonometrii regionalnej, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń. Leszczyński Z., 2004, Małe i średnie przedsiębiorstwa w przekrojach sektorowym i regionalnym, [w:]
Strużycki M. (red.), Małe i średnie przedsiębiorstwa w gospodarce regionu, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa, s. 235–270.
Leszczyński Z., 2011, Przedsiębiorstwa w rozwoju regionalnym, [w:] Strużycki M. (red.), Przedsię-biorstwo. Region. Rozwój, Difin, Warszawa, s. 228–260.
Pyke F., 1992, Industrial Development through Small-Firm Cooperation, International Labour Office, Geneva.
Thurik R., Wennekers S., 2004, Entrepreneurship, small business and economic growth, Journal of Small Business Enterprise Development, vol. 11, no. 1, s. 140–149.
