Krystyna Wróbel-Lipowa
Wyposażenie domów mieszczan
Staszowa w pierwszej połowie XIX
wieku
Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F, Historia 5455,
381-388
A N N A L E S
U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A
L U B L I N - P O L O N I A
VOL. LIV /LV
SEC T IO F
1999/2000
KRYSTYNA WRÓBEL-LIPOWA
W yposażenie dom ów m ieszcza n Staszow a w p ierw szej
połow ie X I X wieku
E quipem ent des m aisons des bourgeois a Staszów dans la prem ière moitié
du XIX-e s.
UWAGI W S T Ę P N E
Przedm iotem badań jest wyposażenie pomieszczeń mieszkalnych ludno
ści Staszowa w pierwszej połowie XIX wieku. Przedstawione dane oparte
zostały na inwentarzach i protokołach licytacji ruchomości mieszkańców wy
mienionego m iasta.1
Staszów, położony na Wyżynie Środkowomałopolskiej nad rzeką Czarną,
był małym miastem prywatnym, które od początku XVI wieku stanowiło
centrum znacznego latyfundium zwanego dobram i staszowskimi. Widoczny
rozkwit m iasta datuje się od drugiej połowy XVIII wieku. Fakt ten wiąże
się z osobą ówczesnego właściciela dóbr staszowskich, A ugusta Aleksan
d ra Czartoryskiego, bowiem przez jego małżeństwo z M arią z Sieniawskich
w 1713 roku Staszów wszedł w obręb włości Czartoryskich. Nowy właściciel
starał się odbudować i rozbudować m iasta przy użyciu tanich materiałów
1 M ateriały te zaw arte są w A ktach N otariuszy Staszowskich (dalej ANS) z lat
1850, znajdujących się w A rchiw um Państw ow ym w Sandom ierzu (dalej A PS). Rok
1810 stanow i d a tę założenia n o ta ria tu w Staszowie. A k ta z lat 1810-1927 pochodzą
z kancelarii n otariusza W incentego Tarłowskiego, w A PS nr zespołu 229 vol. 1-17. A k ta
z lat 1828-1850 to a k ta n otariusza Stanisław a H ulanickiego zaw arte w A PS w zespole
nr 230, vol. 18-40. P rzy jednych i drugich b ra k paginacji.
budowlanych, wytwarzanych w samych dobrach. Pobliskie lasy dostarczały
drewna, kamień łamano w pobliżu miasta, wapno wypalano w piecu wybu
dowanym w latach pięćdziesiątych XVIII w., cegła i dachówka produkowane
były z miejscowego surowca. August Aleksander zaprzestał stopniowo od
dawać w arendę leżące na terenie m iasta browary, gorzelnię, ratusz, młyn,
folusz i „piłę” .2 Dochody z nich przeznaczał na rozbudowę Staszowa. Chciał
uczynić z niego dobrze prosperujący, lokalny ośrodek przemysłowy i han
dlowy w oparciu o własną bazę surowcową i własnych poddanych. Ważnym
osiągnięciem było wybrukowanie rynku i głównych ulic.
Po śmierci A ugusta Aleksandra Czartoryskiego właścicielką Staszowa zo
stała Izabela Czartoryska. Po trzecim rozbiorze Rzeczypospolitej oddała ona
zniszczone wojną dobra i Staszów w dzierżawę, a w 1802 roku przekazała
swój m ajątek dwom wnukom Arturowi i Alfredowi Potockim. Spadek swój
podzielili oni dopiero w 1823 roku i Staszów z kluczem rytwiańskim i łub-
nickim przypadł Arturowi Potockiemu. Po śmierci A rtura w 1832 roku w ła
ścicielem dóbr został syn Adam Józef Mateusz Sławomir Potocki z zastrze
żeniem w testamencie, że wdowa po A rturze posiada prawo dożywotniego
użytkowania. W 1848 roku majętność ta stała się hipoteczną własnością
K atarzyny z Branickich Potockiej, nowo poślubionej żony Adama.
W ciągu pierwszej połowy XIX wieku notuje się zmiany przynależności
adm inistracyjnej Staszowa. Po przyłączeniu do Księstwa Warszawskiego
ziem polskich trzeciego zaboru austriackiego w departam encie radomskim
utworzono powiat i prefekturę w Staszowie.3 Na podstawie nowego podziału
administracyjnego w 1816 roku utworzono obwody i powiat Staszów wszedł
w skład obwodu i województwa sandomierskiego. W 1842 roku obwody
przemianowano na powiaty, a powiaty na okręgi. Wówczas Staszów stał
się siedzibą okręgu w powiecie sandomierskim i guberni sandomierskiej
z siedzibą w Radomiu. W niedługim czasie, bo w 1845 roku zlikwidowano
gubernię sandomierską, i Staszów znalazł się w guberni radomskiej.
Skład narodowościowy Staszowa nie był jednolity. Zamieszkiwali go Po
lacy, Niemcy i Żydzi. Niemców na korzystnych dla nich warunkach spro
wadzali właściciele miasta, aby pracowali nad unowocześnieniem produk
cji sukienniczej i płócienniczej. Dla ludności żydowskiej Izabela z Czarto
ryskich Lubomirska na początku XIX wieku utworzyła w mieście osobną
dzielnicę, położoną na południowy wschód od rynku. Żydzi zamieszkiwali
także w innych częściach m iasta np. na Rynku, trudno bowiem byłoby im
2 A. Makowska, P ryw atne m iasto Staszów i dobra staszowskie, W rocław 1981, s. 117.
3 W. Trzebiński, A. Borkiewicz, Podziały adm inistracyjne Królestwa Polskiego
zmieścić się na wydzielonym obszarze w obliczu szybko rosnącej ich liczeb
ności. W 1849 roku stanowili oni 63% z około pięciotysięcznej społeczności
Staszowa.4
Żydzi skupili w swym ręku nieomal cały handel, zajmowali się także
propinacją i rzemiosłem. W rolnictwie i urzędach dominowali Polacy. Za
sprawą właściciela A ugusta Aleksandra Czartoryskiego ujednolicono działki
okalające rynek miasta. Stan taki miał miejsce również w pierwszej połowie
XIX w. W 1817 roku przeprowadzono oględziny domów w mieście i po
stanowiono planową rozbudowę. Zarząd dóbr nakazał remont zniszczonych
domów. W 1821 roku miasto miało 1/4 zabudowy murowanej.5 Właściciele
m iasta własnym kosztem stawiali murowane domy dla mieszczan, którzy
mieli je spłacić w częściach w ciągu dwudziestu la t.6
W 1823 roku został wykonany plan miasta. Na jego podstawie Budowni
czy Obwodu Sandomierskiego w latach trzydziestych i czterdzistych XIX w.
ingerował w rozwój urbanistyczny Staszowa, w ydając zezwolenie na budowę
nowego domu lub nie. Otrzymanie pozwolenia uwarunkowane było zapew
nieniem, że dom będzie miał odpowiedni fronton, zbudowany będzie z m a
teriałów odpornych na ogień i takimiż pokryty.
Mimo dużej pomocy właścicieli m iasta w budowie domów, w omawianym
okresie zabudowa Staszowa była w większości drewniana. Przykładowo:
w 1823 roku było 35 domów murowanych i 286 drewnianych, a w 1849 roku
odpowiednio 107 murowanych i 260 drewnianych.7
N IER U C H O M E W Y P O SA Ż E N IE W N Ę T R Z M IESZKALNYCH
M ateriał archiwalny z pierwszej połowy XIX wieku tyczący Staszowa
nie jest bogaty w wiadomości o stałym wyposażeniu domów mieszczańskich.
Wiązało się to z faktem, że podczas spisywania inwentarzy nieruchomości
do dokumentów urzędowych trafiały jedynie działki i budynki na nich
znajdujące się z zaznaczeniem, z jakiego są zbudowane m ateriału wraz z ich
ogólną wyceną. Przy spisywaniu ruchomości również nie wymieniano stałych
elementów domów, gdyż przedmioty znajdujące się tam miały trafić bądź
na licytację bądź do podziału między spadkobierców.
4 Makowska, Pryw atne m iasto. . ., s. 104.
5 A rchiw um Główne A k t Dawnych w W arszawie (dalej AGAD ), K om isja Rządow a
Spraw W ew nętrznych sygn. 3004 brp.
6 Ibid.
Z e s p i s ó w i n w e n t a r z y w y n i k a , ż e p o k o j e w y p o s a ż o n e b y ł y w s u f i t y i p o d ł o g i . 8 M ó w i ł o s i ę r ó w n i e ż o s u f i t a c h i p o d ł o g a c h p o w s t a ł y c h z t a r c i c . W k a m i e n i c y k u p c a F r a n c i s z k a M i g d a l s k i e g o p r z y R y n k u p o w a ł a n a b e l k a c h z n a j d o w a ł a s i ę n a d c z ę ś c i ą s i e n i p r z e j e z d n e j . 9 N i e w ą t p l i w i e w S t a s z o w i e t e g o c z a s u i s t n i a ł y d o m o s t w a , w k t ó r y c h n i e z a w s z e z n a j d o w a ł y s i ę p o d ł o g i z t a r c i c , a z a s t ę p o w a ł o j e g l i n i a n e k l e p i s k o . S i e ń p r z e j e z d n ą z a m y k a ł y w r o t a s k ł a d a n e z p o r ę c z a m i , o k u t e z o b u s t r o n . O d r y n k u d o d o m u p r o w a d z i ł o t a k ż e w e j ś c i e p r z e z s k l e p , z a b e z p i e c z o n e d r z w i a m i p o d w ó j n y m i , d w u c z ę ś c i o w y m i . P i e r w s z e z n i c h t o d r z w i ż e l a z n e , s k ł a d a n e n a t r z e c h z a w i a s a c h , h a k a c h ż e l a z n y c h i z ż e l a z n y m i z a s u w k a m i u g ó r y i u d o ł u . D r u g i e d r z w i b y ł y d r e w n i a n e , s k ł a d a n e , k a ż d a p o ł o w a n a d w ó c h z a w i a s a c h i h a k a c h . P o s i a d a ł y z a m e k z k l u c z e m , a w g ó r n e j c z ę ś c i d w i e s z y b y . P o d o b n e d r z w i p r o w a d z i ł y z i z b y m i e s z k a l n e j n a p o d w ó r z e . D r z w i w d o l n e j c z ę ś c i m i e s z k a n i a b y ł y m a l o w a n e , „ f a s o w a n e ” , n a z a w i a s a c h i h a k a c h ż e l a z n y c h . P o j e d y n c z e d r z w i z s i o n k i n a p o d w ó r z e o b o k d w ó c h s k o b l i m i a ł y t a k ż e k l a m k ę i a n t a b ę . D r z w i d o „ s c h o w a n i a ” n a o w i e s i s i a n o , z n a j d u j ą c e s i ę n a d c z ę ś c i ą s i e n i p r z e j e z d n e j b y ł y g o r s z e g o g a t u n k u , p o j e d y n c z e z t a r c i c , a l e t a k ż e n a h a k a c h i ż e l a z n y c h z a w i a s a c h . 1 0 N a p o d s t a w i e a r c h i w a l i ó w w i a d o m o , ż e o k n a b y ł y p o d w ó j n e i p o j e d y n c z e . W y s t ę p u j ą n p . o k n a o s z e ś c i u t a f l a c h z ż a l u z j a m i w s p i ż a r n i , l u b p o k ó j z c z t e r e m a o k n a m i z s z y b t a f l o w y c h . 11 W y s t ę p u j ą r ó w n i e ż o k n a z „ s z y b ć w i a r t k o w y c h ” , „ s z y b d r o b n y c h ” . N i e w i a d o m o j e d n a k ż e , c z y b y ł y t o o k n a o p r a w n e w d r z e w o i j a k i e , c z y t e ż c h o d z i ł o o o k n a o p r a w i o n e w o ł ó w . P r z y o k n a c h w y m i e n i a n e s ą o k n i e n n i c e . 1 2 W a ż n e m i e j s c e w d o m u o m a w i a n e g o o k r e s u z a j m o w a ł z e s p ó ł u r z ą d z e ń o g n i o w y c h . W d o m u „ p o W o c y l k u ” d w a p o k o j e o g r z e w a ł j e d e n p i e c „ k a f l o w y z d r z w i c z k a m i ż e l a z n e m i ” . W i n n y m p o k o j u z n a j d o w a ł s i ę p i e c c e g l a n y f i z y c z n y z „ s z y b r e m ż e l a z n y m z g a l e r y j k ą ” . W d u ż e j k u c h n i u m i e s z c z o n y b y ł p i e c z w a n y „ k u c h n i ą a n g i e l s k ą z b l a c h y l a n e j ” . I n w e n t a r z p o d a j e w a r t o ś ć s z a c u n k o w ą w y m i e n i o n y c h p i e c ó w , i t a k : k a f l o w y — 8 z ł , c e g l a n y — 3 0 z ł , k u c h n i a a n g i e l s k a — 3 9 z ł . 1 3 W y m i e n i o n e s ą t a k ż e p i e c e „ g r u b o w e ” , c h l e b o w e o r a z „ k o m i n m u r o w a n y — z k a p ą n a k u c h e n k ę , u s u w a n y i p i e c s z a b a s o w y ” .
8 A rchiw um Państwowe w Sandom ierzu (APS), Inw entarz m a ją tk u pozostałego po
A rtu rze hr. Potockim z 6 V 1832 r., A k ta N otariuszy Staszowskich (dalej ANS), vol. 22,
a k ta nr 4127, b rak paginacji.
9 Ibid., Opis ruchom ości i nieruchom ości Franciszka M igdalskiego darow anych synowi
z 24 VI 1840 r. ANS, vol. 30, a k ta nr 6345 brp.
10 NAS, vol. 30, ak t n r 6345 brp.
11 APS, Inw entarz m a ją tk u ... z 1832 r., ANS.
12 APS, Opis ruchomości, ANS.
M EBLE
W y p o s a ż e n i e r u c h o m e m i e s z k a ń w p i e r w s z e j p o ł o w i e X I X w i e k u w S t a s z o w i e w i ą z a ł o s i ę n i e w ą t p l i w i e z w a r u n k a m i l o k a l o w y m i , z a m o ż n o ś c i ą i p o z i o m e m k u l t u r a l n y m m i e s z k a ń c ó w . W ś r ó d m e b l i s ł u ż ą c y c h d o s p a n i a z n a c z n ą g r u p ę s t a n o w i ł y p r o s t e , d r e w n i a n e ł ó ż k a w y t w a r z a n e p r z e z m i e j s c o w y c h s t o l a r z y . R o b i o n e n a j c z ę ś c i e j z d r z e w a s o s n o w e g o , r z a d z i e j z o l c h o w e g o , a l e b y ł y t a k ż e z j e s i o n u i w i ś n i . R z a d k o ś c i ą b y ł y „ ł ó ż k a w y s u w a n e ” 1 4 z p a s a m i p a r c i a n y m i . 1 5 D o s p a n i a s ł u ż y ł y t a k ż e k a n a p y , m a j ą c e o b i c i a z p e r k a l u l u b t k a n i n y w e ł n i a n e j , z w a n e j „ m e r y n o s e m ” , c h o c i a ż s t a n o w i ł y g ł ó w n i e m e b e l u ż y w a n y d o s i e d z e n i a . M a ł e d z i e c i k o r z y s t a ł y z k o ł y s e k . N a j c z ę ś c i e j w y m i e n i a n y m i s t o ł a m i w i n w e n t a r z a c h s ą s t o ł y o k r e ś l a n e j a k o o r d y n a r y j n e , k u c h e n n e , d u ż e i m a ł e . D o m i n o w a ł y k s z t a ł t y o k r ą g ł e i k w a d r a t o w e . R o b i o n o j e z d r z e w a s o s n o w e g o i o l s z o w e g o . W i n w e n t a r z a c h w y s t ę p u j ą t a k ż e s t o l i k i z a j m u j ą c e p o c z e s n e m i e j s c e w d o m a c h m i e s z c z a n s t a s z o w s k i c h . D o n i c h z a l i c z y ć n a l e ż y s t o l i k w y s a d z a n y k a m i e n i e m , b ę d ą c y w p o s i a d a n i u F r a n c i s z k a M i g d a l s k i e g o 1 6 , c i s o w y z m a r m u r o w y m b l a t e m J a k u b a R o z e n t h a l a 1 7 , z m o s i ę ż n y m b l a t e m W o j c i e c h a S c h w e i g i e r a . 1 8 W i n w e n t a r z u N u t y N u s s b a u m a o d n o t o w a n e z o s t a ł y t r z y b i u r k a . W p r z e c i w i e ń s t w i e d o l i c z b y s t o ł ó w n i e w i e l e w i a d o m o o k r z e s ł a c h . W y m i e n i a n e s ą g ł ó w n i e „ k r z e s ł a w y ś c i e l o n e ” l u b o b i t e s k ó r ą 1 9 , r z a d k o „ k r z e s ł a p r o s t e ” . W y d a j e s i ę , i ż b y ł y o n e w u ż y c i u , a l e n i e s t a n o w i ł y w i ę k s z e j w a r t o ś c i m a t e r i a l n e j , p r z e t o n i e t r a f i a ł y d o i n w e n t a r z y . Z n a n e b y ł y k r z e s e ł k a z p o r ę c z a m i . W p o w s z e c h n y m u ż y c i u b y ł y „ s t o ł k i o r d y n a r y j n e ” . R z a d k o w y m i e n i a n e s ą ł a w k i p r o s t e u s t a w i o n e p r z y p i e c u . O d z i e ż p r z e c h o w y w a n o n a p o c z ą t k u o m a w i a n e g o o k r e s u z r e g u ł y w k u f r a c h i s k r z y n i a c h . 2 0 Z a r ó w n o j e d n e , j a k i d r u g i e p o s i a d a ł y z a m k i z k l u c z a m i . K u f r y c z ę s t o k r o ć o b i t e b y ł y s k ó r ą . O d 1 8 2 4 r o k u i n w e n t a r z e w y m i e 14 A PS, Inw entarz ruchom ości N uty N ussbaum a z 29 IV 1847 r., ANS, vol. 37, ak t
n r 8147 brp.
15 A PS, Inw entarz ruchom ości K aspra Stokowskiego z 9 X 1818 r., ANS, vol. 8, ak t
n r 1089, brp.
16 A PS, Opis ruchom ości F. Migdalskiego, ANS.
17 A PS, Inw entarz ruchom ości Ja k u b a R ozenthala z 1 VI 1814, ANS, vol. 39, ak t
n r 8508 brp.
18 A PS, Inw entarz W ojciecha Schweigiera z 15 II 1820 r., ANS, vol. 10, a k t nr 1334
brp.
19 A PS, Inw entarz Wojciecha. ..
20 A PS, Ibid.; Inw entarz ruchom ości Józefa W ysockiego z 5 II 1816 r., ANS, vol. 6,
a k t n r 607 brp; Inw entarz ruchom ości S ebastiana Bieńkowskiego z 23 VI 1812 r., ANS,
vol. 2, a k t nr 201 brp.
n i a j ą n o w e r o d z a j e m e b l i d o p r z e c h o w y w a n i a o d z i e ż y , a m i a n o w i c i e s z a f y i k o m o d y . 2 1 R o b i o n o j e z d r z e w a s o s n o w e g o , o l s z o w e g o i j e s i o n o w e g o . B y ł y p o l i t u r o w a n e w k o l o r a c h : b i a ł y m , c z a r n y m , z i e l o n y m , w i ś n i o w y m i o r z e c h o w y m . O s o b n ą g r u p ę m e b l i s ł u ż ą c y c h d o p r z e c h o w y w a n i a n a c z y ń i z a s t a w y s t o ł o w e j s t a n o w i ł y k r e d e n s y , s z a f y k u c h e n n e , s z a f a r n i e , s z a f k i i s z a f y n a n a c z y n i a . K r e d e n s y w y s t ę p u j ą z r e g u ł y w i n w e n t a r z a c h b o g a t y c h m i e s z c z a n S t a s z o w a . 2 2
P O ŚC IEL
Ł ó ż k a w y p o s a ż o n e b y ł y w z n a c z n ą l i c z b ę p o d u s z e k . O b o k n i c h w y s t ę p u j ą p i e r z y n y , p i e r n a t y — j e d n e i d r u g i e w e w s y p a c h z d r e l i s z k u m o s k i e w s k i e g o 2 3 — p r z e ś c i e r a d ł a p ł ó c i e n k o w e , l n i a n e b i a ł e l u b w p a s k i b i a ł o - c z e r w o n e . P o s z e w k i n a p o d u s z k i i p i e r z y n y b y ł y p ł ó c i e n k o w e w k o l o r z e b i a ł y m , c z e r w o n y m l u b w p a s k i b i a ł o - c z e r w o n e . N a u w a g ę z a s ł u g u j e p o k a ź n y o p i s p o ś c i e l i L u d w i k i W e r k w a r t h , w k t ó r y m w y m i e n i a s i ę t r z y p i e r z y n y o r a z s z e ś ć k o ł d e r r ó ż n e g o r o d z a j u , j a k : p e r k a l o w a n a w a c i e , a t ł a s o w a , a d a m a s z k o w a , k a r m a z y n o w a i d w i e p i k o w e z f r ę d z e l k a m i 2 4 , p r z y c z y m p o d u s z k i b y ł y w e w s y p c e p e r k a l o w e j , n a t o m i a s t p o s z e w k i n a n i e t a k s a m o j a k n a p i e r z y n y , b y ł y l n i a n e . P r z e ś c i e r a d ł a b y ł y r ó w n i e ż t y l k o l n i a n e . M o ż e c h o d z i ł o o w z g l ę d y z d r o w o t n e ? N i e m o w l ę t o m s ł u ż y ł y b e c i k i w p ł ó c i e n k o w e j p o w ł o c e , a m a ł e d z i e c i p r z y k r y w a n o k o ł d e r k a m i . C z e l a d ź k o r z y s t a ł a t a k ż e z „ o r d y n a r y j n y c h d e r e k ” d o p r z y k r y c i a .O ŚW IE T L E N IE , O ZDO B Y ŚCIEN N E, KSIĄŻKI
B a d a n e d o k u m e n t y n i e w i e l e m ó w i ą n a t e m a t o ś w i e t l e n i a w n ę t r z m i e s z k a l n y c h d o m ó w S t a s z o w a . W i a d o m o , ż e s ł u ż y ł y d o t e g o c e l u ś w i e c e w o s k o w e i ł o j o w e o s a d z o n e w l i c h t a r z a c h . P r z e w a ż a ł y l i c h t a r z e m o s i ę ż n e , a l e k o r z y
21 A PS, Opis ruchom ości F. Migdalskiego, ibid.; Inw entarz N. N ussbaum a, ibid.;
Inw entarz Ja k u b a R ozenthala, ibid., Inw entarz ruchom ości Ludwiki W erkw arth z 22 III
1832 r., ANS, vol. 22, ak t nr 4108 brp; P rotokół licytacji ruchom ości K aroliny W erkw arth
z 23 V III 1824 r., ANS, vol. 14, ak t nr 2221 brp.; Inw entarz ruchom ości K uny Pulw era
z 30 I 1839 r., ANS vol. 29, ak t nr 6038 brp.
22 APS, Inw entarz N. N ussbaum a, ibid.; Inw entarz W. Schweigiera, ibid.; Inw entarz
J. R ozenthala, ibid.; Inw entarz K. Stokowskiego, ibid..
23 APS, P rotokół licytacji ruchom ości W incentego Dembińskiego z 20 X II 1813 r.,
ANS, vol. 3, ak t nr 354 brp.
s t a n o t a k ż e z c y n o w y c h i s r e b r n y c h . G ł ó w n i e b y ł y t o l i c h t a r z e s t o j ą c e , a l e w d o m a c h ż y d o w s k i c h b y ł y t a k ż e l i c h t a r z e m o s i ę ż n e w i s z ą c e p o d s u f i t e m . 2 5 W i n w e n t a r z u N u t y N u s s b a u m a o b o k w y m i e n i o n y c h l i c h t a r z y j e s t t a k ż e ś w i e c z n i k , n i e w i a d o m o j e d n a k ż e , c z y b y ł t o t r a d y c y j n y , z d o b i ą c y m i e s z k a n i a ż y d o w s k i e ś w i e c z n i k s i e d m i o r a m i e n n y . Z a p i s y m ó w i ą t a k ż e o „ l u s t e r k a c h ś c i e n n y c h z e ś w i e c a m i ” , c z y l i ś w i e c z n i k a c h z l u s t e r k a m i o d b i j a j ą c y m i ś w i a t ł o . W ś r ó d o z d ó b ś c i e n n y c h n a j l i c z n i e j s z ą g r u p ę s t a n o w i ą o b r a z y o t r e ś c i r e l i g i j n e j , p r z e d s t a w i a j ą c e n a j c z ę ś c i e j M a t k ę B o s k ą , J e z u s a C h r y s t u s a , r ó ż n y c h ś w i ę t y c h ( n p . ś w . M i c h a ł a , W a l e n t e g o ) . W i n w e n t a r z u M i c h a ł a R z ą d z a j a w y m i e n i o n y j e s t r ó w n i e ż p o r t r e t M a r c i n a L u t r a 2 6 , a w s p i s i e r z e c z y W o j c i e c h a S c h w e i g i e r a t r z y o b r a z y d o t y c z ą c e r o d z i n y N a p o l e o n a B o n a p a r t e . 2 7 Z n a c z n ą g r u p ę s t a n o w i ą p e j z a ż e , a l e ż a d e n z n i c h n i e z o s t a ł b l i ż e j s c h a r a k t e r y z o w a n y t e m a t y c z n i e . O g r a n i c z o n o s i ę j e d y n i e d o w y l i c z e n i a i c h l i c z b y . I n n y m e l e m e n t e m o z d o b n y m ś c i a n p o m i e s z c z e ń m i e s z k a l n y c h u m i e s z c z o n y c h w i n w e n t a r z a c h s ą l u s t r a ś c i e n n e w m a h o n i o w y c h l u b w y z ł a c a n y c h r a m a c h . 2 8 K s i ą ż k i w y m i e n i a n e s ą p r z e w a ż n i e w i n w e n t a r z a c h l u d n o ś c i ż y d o w s k i e j . Z P o l a k ó w p o s i a d a ł j e t y l k o J ó z e f W y s o c k i . N o t a r i u s z z a p i s a ł , i ż b y ł o k s i ą ż e k „ 1 0 p r a w n y c h i i n n y c h m a ł o w a r t y c h ” . 2 9 I n w e n t a r z e l u d n o ś c i ż y d o w s k i e j w y m i e n i a j ą b i b l i e h e b r a j s k i e w i ę k s z e i m n i e j s z e , k s i ę g i S t a r e g o T e s t a m e n t u d o c z y t a n i a i m o d l e n i a , T a l m u d , h i s t o r i ę H a m a n a , k s i ą ż k i d o u c z e n i a d z i e c i . Z r e g u ł y b r a k j e s t s p i s u p o s z c z e g ó l n y c h p o z y c j i . N i e k t ó r e k s i ę g o z b i o r y z o s t a ł y o g ó l n i e w y c e n i o n e n a o k r e ś l o n ą s u m ę . I t a k , b i b l i o t e k a S z a i e D a w i d o - w i c z a — k u p c a t e k s t y l n e g o o s z a c o w a n a z o s t a ł a n a 6 0 0 z ł p . 3 0 B y ł a t o d o s y ć p o k a ź n a s u m a n a o w e c z a s y , m o ż n a b y ł o z a n i ą k u p i ć d o m d r e w n i a n y l u b p ó ł d o m u m u r o w a n e g o . K s i ę g o z b i ó r K u n y P u l w e r a ( r ó w n i e ż h a n d e l t e k s t y l i a m i ) l i c z ą c y 6 9 p o z y c j i w y c e n i o n o n a s u m ę 2 5 6 z ł p . L i c z b ę 3 8 k s i ę ż e k M o j ż e s z a A p f e l g r ü n a ( l i c h w i a r z ) o s z a c o w a n o n a 3 0 0 z ł p . 3 1 N i e w i a d o m o , c z y w ł a ś c i
25 A PS,
Inw entarz Berka A dlera z 20 IX 1835 r., ANS, vol. 25, ak t n r 5148 brp.;
Inw entarz K. Pulw era, ibid.; Inw entarz J. R ozenthala, ibid.; Inw entarz N. N ussbaum a,
ibid.
26 A PS, Inw entarz ruchom ości M ichała R ządzaja z 25 IV 1814 r., ANS, vol. 4, ak t
n r 384 brp.
27 A PS, Inw entarz W . Schwiegiera, ibid.
28 APS;
Inw entarz J. R ozenthala, ibid.
29 A PS,
Inw entarz J. W ysockiego, ibid.
30 APS; Inw entarz ruchom ości Szaie Dawidowicza z 9 X 1817 r., ANS, vol. 7, ak t
n r 932 brp.
31 A PS, Inw entarz ruchom ości M ojżesza A pfelgrüna z 5 V 1824 r., ANS, vol. 14, ak t
n r 2155 brp.
c i e l e w s p o m n i a n y c h w y ż e j k s i ę g o z b i o r ó w b y l i m i ł o ś n i k a m i d o b r e j , d r o g i e j k s i ą ż k i , c z y t e ż k s i ę g o z b i ó r s t a n o w i ć m i a ł l o k a t ę p i e n i ę d z y .
