"Esquisse d'une histoire de l'idée de Nature", Robert Lenoble, Paris 1969 : [recenzja]

R

E

C

E

N

Z

J

E

R obert L e n o b l e , Esquisse d ’une histoire de l’idée de N ature. S ło w o w stę p ­ ne i opracow anie redak cyjn e Josepha Beaude. Éditions A lb in M ichel, P a ris 1969, sis. 446.

R obert L en o ble , oratorianin, zm arły przedw cześnie w w ie k u 59 la t w 1959 r .r pozostaw ił m an u sk ry p t dw óch niedokończonych p rac z zakresu historii p o jm o w a n ia natury; p ierw sz a dotyczyła idei natury w starożytności, d ru g a — kształtow ania się tego pojęcia w w ie k ach X V I I i X V I I I . Joseph B eau de p o d ją ł się obecnie n ieła tw ego zadania: pragn ąc w y d a ć te prace drukiem , m u sia ł nie tylko uzupełnić niektóre (na szczęście niezbyt liczne) p artie rozw ażań i dorzucić w ie le in fo rm acji erudycyjnych , lecz także p ow iąza ć obie części m anuskryptu.

To ostatnie zadanie okazało się o 'tyle łatw iejsze, że zm a rły uczony tra k to w a ł d w ie w spom niane epoki jako w za jem n ie się uzupełniające, gd y ż w y ch o d ził z zało­ żenia, że zainteresow anie M a tk ą-N atu rą, w o b u ow ych odległych chronologicznie o k re­ sach m iało podobne źródła, a m ianow icie chęć odgadnięcia p r a w rządzących p rz y ­ ro d ą i w y ja śn ien ia m iejsca, jak ie w tym system ie za jm u je człow iek. N a tu ra ln y p o ­ most pom iędzy tym i epokam i tw orzyło średniowiecze i czasy renesansu, gd y ż — ja k w iadom o — w łaśn ie w ów czas punkt w y jśc ia w szystkich n iem al re fle k sji o p rz y ­ rodzie i m iejscu w niej człow ieka stan ow iły p ism a au to ró w starożytnych; nic w ię c dziwnego, że w książce zn ajd u jem y w ie le ro z w ażań o D an tem , w czesnorenesanso- w ych alchem ikach, R a b e la is ’m i o innych m yślicielach cz asó w „przejścio w y ch ”.

O b a g łó w n e obiek ty zainteresow ania L e n o b le ’a w ią że także i d ru g i pomost: oto głosił on p ogląd, że historia n au ki jest tylko fragm en tem d z ie jó w re a g o w a n ia czło­

w ie k a na św iat zewnętrzny, co znalazło w y r a z w jego studiach na drwa p o k re w n e tem aty — historii p ojęcia doświadczenia i historii psychologii poznania.

Część p ie rw sz a o m aw ianej tu książki dotyczy nauki helleńskiej i hellenistycz­ nej, a centralne m iejsce za jm u ją atomiści (D em okryt, E piku r, L u k re c ju sz ) oraz Pliniusz. W części d rugiej — obszerniejszej — zn ajd u jem y ro zw ażan ia na tem at p o ­ jęcia natury w X V I , X V I I i X V I I I stuleciach, p rzy czym n a jw ię c e j u w a g i p o św ięcił autor „rew o lu cji m echanistycznej” X V I I w . (G alileusz, M ersenn e, Descartes i P a s ­ cal).

U staw iczn e k rzyżow an ie się dw óch p u n k tó w w id ze n ia autora, tj. p o staw y h i­ storyczno-nauk ow ej i w arto ściu jącej (P a u l C halus w s ło w ie od w y d a w c y pisze o souci constant et profond de science et de conscience), p rzy n io sło efekty o w y ­ sokiej wartości, skoro nazw isko L e n o b le ’a spotkać by ło m ożna w w ie lu stosunkow o niedaw no w y d a w a n y c h p u blik a cja ch z zakresu historii nauki, np. w O rigines de la

pensée scientifique m oderne ¡(Paris 1957) i w t. 2 H istoire générale des sciences

(P aris 1958). N a w e t w tych w ypadk ach , w których czytelnik re z e r w u je sobie p ra w o zachowania odm iennego zdania (dotyczy to np. p ojęcia „cudu greckiego”, tak suro­ w o kry ty k ow an ego przez F arrin gto n a), m y śl autora za słu g u je na baczną u w a g ę dzięki oryginalności i głębi pogląd ów . Jest tak p rzede w szystk im dlatego, że L e n o ­ ble nigdy nie g u b ił się w zakam arkach erudycji, lecz p ro w a d z ił siwoją m y śl drogą jasną i prostą, prezentując s w e za p atryw an ia na centralne p ro b le m y historii nauki.

K siążka w y d a n a została bardzo p ięknie i starannie (b ib lio g ra fia , in d ek sy) jak o t. 10 serii E w olu cja ludzkości, w y d a w a n e j przez p ary sk i C en tre In ternational de Synthèse.