Kronika
517 historii n a u k fiz y cz n y ch i ch em iczn y ch , h istorii n a u k o Z ie m i, h isto rii n a u k b i o ło - . gicanyoh, h istorii n a u k o czło w ie k u , h istorii tech n ik i, h istorii u c z o n y c h i izagadnień szczeg ółow y ch .W r a m a ch K o n g re s u o d b ę d z ie się 6 k o lo k w ió w , k tó re b ę d ą p o ś w ię co n e d y sk u s jo m n a d r o ze sła n y m i u p rze d n io refera ta m i. T em a ty ty ch k o lo k w ió w są n a stę p u ją c e : W a ru n k i i p o stę p y ob iek tyw iza cji w zakresie historii nauki, B łę d y i n ied o kładności śred n iow ieczn ych p rzekładów n a u k ow ych , P oczą tk i „n o w o c z esn e j alge b r y ", R o zw ó j p ojęcia stru k tu ry w fiz y c e m a tem a tyczn ej, S a m o ró d ztw o od sta ro ży t n o ści d o 1700 ir., O pracow anie p o ję ć i m e to d psych ologii różnic in d yw id u a ln ych w X I X i na początku X X w .
O p r ó c z tego od b ęd zie się k o lo k w iu m na tem a t H istoria filo z o f ii p rzyrod ozn a w stw a , orga n izow a n e p r z e z S e k cję (Filozofii N a u k i M ię d z y n a ro d o w e j U nii, o r a z p o s ie d z e n ie p r z y g o to w u ją c e sy m p o z ju m lia tem at W drażan ie p o stę p u tech n iczn ego p rzez k ra je nie będące je g o inicjatorami, orga n izow a n e p r z e z k o m ite t r o b o c z y d la w s p ó ł p ra cy m ię d z y n a ro d o w e j w dziedzin ie h isto rii te ch n ik i, p o w o ła n y p r z e z Seikicję H i storii N a u k i w 1965 r A
W czasie K o n g re s u od b ęd ą się r ó w n ie ż p osied ze n ia o rg a n iz a cy jn e : M ię d zy n a ro d o w e j A k a d e m ii H istorii N a u k i o r a z Z g ro m a d ze n ia O g óln eg o S e k c ji H isto rii N a u k i M ię d zy n a ro d o w e j U n ii.
P on iew a ż sk ła d d e le g a c ji p o ls k ie j ma K o n g r e s ze w z g lę d ó w d e w iz o w y c h n ie b ę d zie m ó g ł b y ć lic z n y , a p o ls c y h is to ry cy n a u k i i te ch n ik i zg łosili n a K o n g r e s aż 42 k om u n ik a ty , zostaną on e staraniem K o m ite tu i Z a k ła d u H isto rii N a u k i i T e c h n ik i P A N w y d a n e jes zcze p rze d K o n g re s e m w s p e c ja ln e j o b c o ję z y c z n e j p u b lik a c ji.
E. O.
P R O F . B O L E S Ł A W O L S Z E W IC Z C Z Ł O N K IE M M IĘ D Z Y N A R O D O W E J A K A D E M II H IS T O R II N A U K I
Z p o czą tk ie m 1968 r. M ię d zy n a ro d o w a A k a d em ia 'H istorii N a u k i p o w o ła ła n a człon k a k o re sp on d en ta p r o fe s o r a B ole sła w a Ofliszewicza, k ie r o w n ik a P r a c o w n i H i storii G eog ra fii i K a r to g ra fii In stytu tu G e o g r a fii R A N , k ie r o w n ik a S e k c ji H isto rii N a u k o Z ie m i Ziakładiu H istorii N a u k i i T e c h n ik i P A N .
W o k re s ie ¡jednak od w io s n y 1967 v. lic z b a p o ls k ich c z ło n k ó w A k a d e m ii zm ala ła z siedm iiu1 d o p ię c iu w sk u te k śm ierci p ro f. A . B irk an m ajera, p r o f. A . T e sk e g o i doc. M . R a d w an a. E. O. Z S R R S Y M P O Z J U M N A T E M A T iPRIZEKSIZTAjŁCANlIA SIĘ N A U K I W B E Z P O Ś R E D N IĄ S IŁ Ę W Y T W Ó R C Z Ą * W d n iach 31 m a ja i 1 c z e r w c a 1967 r. o b r a d o w a ło w M o sk w ie s y m p o z ju m p o ś w ię c o n e p rzek szta łca n iu się n a u k i w b e z p o śred n ią siłę w y tw ó r cz ą , w k tó r y m wtzięli u dzia ł n a u k o w c y z M o sk w y , L en in g ra d u , R o s to w a , K ijo w a , T om sk a . U c z e s
t-2 P or. in fo r m a c ję o p o w o ła n iu te g o k om itetu i(w ¡spraw ozdaniu ze Z g r o m a d z e n ia O góln eg o S e k c ji H istorii N auk i) w n rze 1— 2/1966 „K w a r ta ln ik a ” , s. 190.
1 P o r . in fo r m a c ję N o w i p o lsc y człon kow ie M ięd zyn a rod ow e) A ka dem ii H istorii Nauki w n rze 2/1967 „K w a rta ln ik a ” , s. 487.
518 K ronika
n ic y sy m p o zju m o trzy m a li m a teria ły, z a w ie r a ją c e w y p o w ie d z i M ark sa i E ngelsa na tem at p r o ce s u p rze m ia n y n au k i w b e z p ośre d n ią siłę w y tw ó r cz ą oraz p o g lą d y r a d zie ck ich ba d aczy n a to za g a d n ie n ie 1. O b ra d y sy m p o z ju m p row a d zo n o w ten sp osób, że p ie rw sze g o dn ia z a b ie r a ją c y g łos w y p o w ia d a li s w o je p o g lą d y n a o m a w ia n e zagadnienie, d r u g ie g o zaś dn ia u sto s u n k o w y w a li się k ry ty c z n ie do w y p o w ie d zi o p o n e n tó w .
-D yskusji p o d d a n o tr z y za ga dn ien ia : k ied y r o z p o cz y n a się p r o ce s przek ształ can ia n au k i w b ez p ośred n ią siłę w y tw ó r cz ą , n a czym p o le g a ją je g o is to ta i p rze ja w y , ja k ą r o lę o d g r y w a ją w n im p o s z cz e g ó ln e n a u k i (w ty m i sp ołe cz n e ).
(W iększość d y sk u ta n tów n ie m ia ło w ą tp liw o ści, ż e n au ka istotn ie przek szta łca się w b e zp o śre d n ią siłę w y tw ó r cz ą . J ed n a k że w e d łu g M . M . iK arpow a (¡Rostów) i W . tP. G roszew a (T om sk ) sa m a n au k a n ie m o ż e stać się siłą w y tw ó r cz ą , le c z w y w ie ra o n a je d y n ie w p ły w n a r o z w ó j itydh sił, w o b e c ¡czego słu szn iej b y ło b y m ó w ić n ie o przek ształcan iu n a u k i w siłę w y tw ó r cz ą , a le o r o z w o ju w sp ó łz a le żn o ści m ię dzy n au k ą i tech n ik ą o r a z m ięd zy n au k ą i p ro d u k cją . I. A . iM ajzel '(L enin grad), sądząc, że n au ka p rzek szta łca się w b ez p o śred n ią siłę w y tw ó r cz ą , tw ie r d z i jed n a k , że n ie je s t ona sa m od z ieln y m elem en tem sił w y tw ó r cz y c h , r ó w n o rz ę d n y m z lu d z k im i i rz e cz o w y m i e lem en ta m i ły o h sił. S p e c y fik a n a u k i ja k o d u ch o w e g o p o te n cja łu p r o d u k c ji, ja k o sw o is te j siły w y t w ó r c z e j p o le g a n a ty m , ż e w ch o d z i ona w sk ła d sił w y tw ó r c z y c h p op rzez ic h p o d s ta w o w e m a teria ln e e lem en ty , w cie la ją c się w n ie. T e n p u n k t w id z e n ia ostro k r y ty k o w a ł W . G . M a r a c h o w (L en ingrad), w e dłu g k tó r e g o n au ka ja k o czy n n ik d u ch o w y p rzek szta łca się w n o w ą s iłę w y tw ó r czą. R ó w n ie ż B . M . K ie d r o w (M osk w a ) r o z p a try w a ł n a u k ę ja k o d u ch o w y p o te n c ja ł w y tw ó r cz o ś c i. I. A . N ie g o d a je w (R o stów ) r o zró żn ił m a teria ln e s iły w y tw ó r c z e (środ k i tech n iczn e ora z s iły fiz y c z n e lu dzi b io r ą c y c h u dzia ł w p r o d u k c ji) i n iem a teria ln e, du oh ow e s iły w y tw ó r cz e {u m y sło w a d ziała ln ość ludzika w p ro ce s ie p r o d u k cji).
(Na tem a t p o c z ą tk ó w p r o ce s u przek szta łca n ia się n au k i w b e z p ośred n ią siłę w y tw ó r cz ą zg łoszon o, o g ó ln ie m ó w ią c, trzy p u n k ty w id ze n ia . P u n kt w id z e n ia A . A . K u zin a (M osk w a ), S. W . S zu ch a rd in a (M osk w a ), I. A . N ie g o d a je w a , I. A . M a jzla , W . G . M a ra ch ow a , W . W . B y k o w a (M osk w a) i in. sp row a d z a się d o u p a try w a n ia p oczą tk u p rocesu p rzetw arzan ia n au k i w b ez p o śred n ią siłę w y tw ó r c z ą w o k re s ie r e w o lu c ji p rze m y sło w e j w ie k ó w XV®II i X I X . W ep o o e zaś w sp ó łc z e s n e j r e w o lu c ji n a u k o w o -te ch n icz n e j p r o ce s ten w k ra cz a w d ru g ą fa z ę r o z w o ju , a d o b ie g n ie je g o k resu d o p ie ro w w a ru n k a ch k o m p le k s o w o za u tom a ty zow a n e j p r o d u k c ji s p o łe cz e ń stw a k om u n istyczn ego. B. M . K ie d r o w , N., I. R o d n y j (M osk w a), W . P. B o r is o w (M o skw a), L . I. U w a ro w a '(M oskw a) lo k u ją p oczą tek tego p ro ce s u w p o ło w ie X I X w ., a w e d łu g W. S . B iM era ¡(M oskw a) n a u k a p rzek zta łca się w b e z p ośred n ią siłę w y tw ó rczą d o p ie ro w w a ru n k a ch w s p ó łc z e s n e j r e w o lu c ji n a u k o w o te ch n iczn e j.
P o d sta w ą te j r ó ż n icy zdań jest n ie je d n o lito ść p o g lą d ó w n a istotę p rocesu , k tó re m u p o d leg a nauka.
Z g o d n ie b o w ie m z p ie r w sz y m p u n k te m w id zen ia n a u k a w ó w c z a s p rze k szta łca się w czy n n ik sdł w y tw ó r cz y c h , g d y p o p r z e z m a szy n y i idh zesp oły słu ży p ra cy , gdy z n a jd u je za stoso w a n ie w p r o d u k c ji, za stosow a n ie zaś to r o z p o cz y n a się w X V H n w. Z d a n iem A . A . K u zin a i S . W . (Szuchardina w p r o d u k c ji m a s z y n o w e j ż y w a p ra ca lu dzka o rg a n iczn ie sp la ta się ja szcze z d ziała n iem n arzęd zi p r o d u k c ji i n ie m o ż e b y ć od n ich oddzielon a, a p o n ie w a ż p o p r z e z te n arzęd zia n au k a zm usza siły p r z y r o d y do słu żen ia p racy, zo sta je o n a w ten s p o só b p ołą cz on a z ży w ą pracą.
1 P o r. w y d a w n ictw o p o w ie la n e P ro cess priew raszczenija nauki w niępOsried-stw ien n u ju proizw oditieln uju siłu. M a teria ły k simpozjnsmu 31 m aja ■— 1 junia 1967 g. M o sk w a li967.
519 A le tan m n ie j c zy n n o ści te c h n o lo g ic z n y c h p rzy p a d a sam em u c z ło w ie k o w i, im w w ię k szy m sto p n iu p ra ca je g o o g r a n ic z a się d o n a d zo ru i k o n tro li, ty m m n ie js z a s t a je s ię b ez p o śred n ia łą czn o ść p o m ię d z y n im <a w ła ś ciw ie je g o pra cą ) i in n y m i czyn n ik am i sił w y tw ó r cz y c h , itym w sz e rs zy m z a k r e s ie czynnilki te, w p ro w a d zo n e w działanie, stają się sa m od zieln y m i, b e z p o śred n io ' d z ia ła ją c y m i, b e z p o śred n im i siła m i w y tw ó rcz y m i. I w ła ś n ie w te d y , g d y w p r o c e s ie p r o d u k c ji n a u k a od łą cz a się o d ż y w e j p ra cy , za ch od zi p ro ce s , p rze k szta łca n ia s ię n a u k i w b e z p o śr e d n ią siłę w y tw órcz ą .
Z g o d n ie z d ru g im p u n k te m w id z e n ia sp o ra d y c z n e s to so w a n ie o sią g n ię ć n au k o w y c h w p r a k ty c e je s t ty lk o d o w o d e m m o ż liw o ś c i p r z e m ia n y n a u k i w e lem en t s ił w y tw ó r cz y c h . W ła ś c iw e p rzek ształcan ie się n a u k i w b e z p o śr e d n ią siłę w y t w ó r c z ą r o z p o cz y n a się je d n a k d o p ie r o w te d y , g d y w y s tę p u je u m y śln e, św ia d o m e i s y ste m a ty czn e s to so w a n ie o sią g n ię ć n a u k o w y c h d o r o z w ią z y w a n ia k o n k r e tn y c h za dań p ra k ty k i w y t w ó r c z e j. iP ocząiek te g o p r o c e s u p rzy p a d a w e d łu g L . I. U w a r o w e j n a X I X w ., n a tom ia st r o z w ó j — n a la ta d w u d zieste i trzy d zieste X X w ., a w ię c n a o k r e s p o w sta w a n ia o d rę b n y ch w y s p e c ja liz o w a n y c h in s ty tu tó w i la b o r a to r ió w n a u k o w o -te ch n icz n y ch . B . M . K ie d r o w sądzi, ż e w XJV;1II w , p r z e ja w ia ła s ię t y lk o em p iry cz n a fu n k c ja n a u k i, n a tom ia st w X I X w . n au k a za czy n a ju ż d zia ła ć Jako s iła d u ch ow a. N. I. R o d n y j i W . P . B o r is o w zaś w ią ż ą p rzek szta łca n ie się n au k i w b e z p o śred n ią s iłę w y tw ó r cz ą z p o czą tk ie m d zia ła ln o ś ci in ż y n ie r ó w p r a k ty k ó w o r a z z p o w sta w a n ie m w p o ło w ie XtEX w . n au k tech n iczn ych .
W ed łu g ¡W. S . Biiblera n atom iast n au k a — m ó w ią c og óln ie — r o z w ija ła się ja k o siła w y tw ó r cz a , p o c z y n a ją c od w ie k ó w XVU I i X V!III. W e p o c e w s p ó łc z e s n e j r e w o lu c ji n a u k o w o -te c h n ic z n e j n a u k a p rzek szta łca się' n atom iast w b e z p ośred n ią siłę w y tw ó rcz ą , co o zn a cza p r z e d e w szy stk im , ż e celem n au k i ja k o d zia ła ln ości te o r e ty c z n e j i je j s p o łe cz n y m p o w o ła n ie m s t a je się b e z p o śre d n io „w y tw ó r c z o ś ć ” , t j. p rzem ia n a, r o z w ó j i w ła sn e p rzek szta łce n ie, c z ło w ie k a ; je d n o c z e śn ie zm ien ia się sp o łe cz n y c e l ca łe j p r o d u k c ji w o b e c p o w sta w a n ia u s tr o ju k o m u n isty czn eg o. D a w n ie j naulka z je d n e j stron y w c ie la ła się w m a szy n y , z d ru g iej zaś — od d ziela ła się o d b e z p o śr e d n ie j ż y w e j p ra cy . /W z a u tom a ty zow a n y m n atom iast sy ste m ie p r o d u k c j i p r ą c y r o b o tn ik a n ie m ożn a o d d z ie la ć od n au k i, p r a c a ta je s t b o w ie m n iezbęd n a d la d o k o n y w a n ia zm ia n w system ie m a szy n ja k o siła n a u k o w o -r o b o c z a ; n au k a za te m p o w in n a sta n o w ić elem en t d zia ła ln ości ro b o tn ik a . Ju ż p ie rw sze m a szy n y
oszczę d za ły cza s p r a c y , o b e c n ie zaś n a stę p u je da lsze p o w ię k sz e n ie czasu w o ln e g o d la r o z w o ju je d n o s tk i. P od czas g d y A . A . K u zin i S. W . S zu ch a rd in sądzą, że w p r o c e s ie p rzek ształcan ia się n au k i w b e z p o śre d n ią s iłę w y tw ó r cz ą n a stę p u je ro zd zia ł n a u k i ,od ż y w e j p ra cy , t o W . IS. Biibler u w aża p rz e ciw n ie , ż e w ty m p r o ce s ie ż y w a p r a c a i d zia ła ln ość ro b o tn ik a łą czą się z nauką.
W d y sk u sji n a d zagadnieniem , ¡które n au k i p rzek szta łca ją s ię w b e z p ośred n ią siłę W ytw órczą, ta k że w y p o w ia d a n o r ó ż n e p og lą d y . ¡N ajbardziej og ó ln y z n ich p rzed sta w ili A . A . K u zin i IS. W . ¡Szuchardin: n au k a w e d łu g n ic h ty lk o w te d y sta je s ię czy n n ik iem sił w y tw ó r cz y c h , g d y je s t za stosow a n a w p r o d u k c ji, b e z p ośre d n io zaś n a p r o d u k c ję m a ją w p ły w n ą u k i te ch n iczn e i p rzy ro d n icze . W . G. M a ra ch o w są d zi n atom iast, że w p e w n y m sto p n iu fu n k c je sił w y t w ó r c z y c h w y k o n u ją r ó w n ież m a tem aty k a, cy b e rn e ty k a , a c z ę ś c io w o i filo z o fia . L ic z n i d y sk u ta n ci u w a żali, ż e ta k że n au ki sp ołe cz n e, w p ły w a ją c n a człow ie k a , s ta ją się ty m sa m y m e le m e n tem sił w y tw ó r c z y c h . W e d łu g zaś P . W . S m irn o w a d o p ie ro w ó w c z a s m o ż n a b ę d z ie m ó w ić o p rzek szta łcen iu n au ki w b ez p ośred n ią siłę w y tw ó r cz ą , g d y u rz e c z y w istn io n a b ęd zie syn teza n a u k s p o łe cz n y ch i p rzy ro d n iczy ch .
P o d s u m o w u ją c o b r a d y sy m p o zju m , p rz e w o d n icz ą cy m u S. W . S zu oh ard in stw ie rd z ił k o n ie cz n o ś ć d a lszej d y s k u s ji n a d p o s ta w io n y m n a n im za ga dn ien iem i to z u dzia łem sp e cja lis tó w ró ż n y ch d zied zin w ied zy .
