Kronika 811 Doświadczenie uczy, że w trakcie zajęć seminaryjnych słuchacze sami wy-s u w a j ą różne zagadnienia, wiążące wy-się bezpośrednio bądź pośrednio z
proble-matyką zawartą w powyższym projekcie. Należy to każdorazowo uwzględnić, co jest wykonalne, jeżeli będą realizowane p. 2 i 3 projektu.
R A M O W Y P R O G R A M N A U C Z A N I A H I S T O R I I F A R M A C J I 1. Historia f a r m a c j i jako dyscyplina naukowa.
150-letnie tradycje dydaktyczne i naukowe. Obecny stan: piśmiennictwo historiograficzne, instytucje, kadra naukowa, prace badawcze.
2. Przedmiot i zakres historii farmacji.
Problemy metodologiczne. Pojęcia: farmacja zawodowa i farmacja naukowa. Periodyzacja. Historia powszechna a osiągnięcia i postęp w historii narodowej. 3. Dzieje nauki o leku (farmacja naukowa).
Lekoznawstwo antyczne. Okres farmacji galenowej. Wpływ paracelsyzmu i jatrochemii. Teoria flogistonowa. Odkrycie alkaloidów — początki fitochemii. Rozwój nowoczesnej chemii i jej wpływ na kierunki badawcze w dziedzinie leku. Farmacja naukowa w XIX wieku. Narkotyki i antyseptyki. Bakteriolo-gia. Synteza organiczna jako źródło nowych leków. Dynamika wieku XX. Naj-nowsze kierunki badań nad lekami.
4. Dzieje aptekarstwa (farmacja zawodowa).
Okres farmacji klasztornej i początki aptekarstwa świeckiego. Apteki re-nesansowe i barokowe a pozycja społeczna aptekarzy. Ustawodawstwo i pro-jekty reorganizacji ustroju aptekarskiego w XIX w. Okres międzywojenny. Współczesny stan i zadania aptek jako placówek służby zdrowia. Farmakopee. 5. Wykształcenie zawodowe i naukowe.
Edukacja cechowa. Praktyki apteczne. Początki uniwersyteckiego kształcenia farmaceutów. Pierwsze katedry nauk farmaceutycznych. Wyższe szkolnictwo w Polsce w X I X i XX w.
6. Towarzystwa naukowe i zawodowe. Czasopiśmienictwo. dolski dorobek w tym zakresie w XIX i XX w. 7. Dzieje przemysłu farmaceutycznego.
Laboratoria apteczne jako ośrodki badań nad lekami na przełomie XVIII i XIX w. Rozwój przemysłu obcego i narodowego w XIX w. Stan współczesny. 8. Związki kultury farmaceutycznej z kulturą powszechną.
Aspekt humanizmu zawodowego „Officina sanitatis" a sztuki piękne. Mo-tywy farmaceutyczne w literaturze i muzyce. Wkład farmaceutów do historii kultury. Zasługi Polaków.
9. Problem etyki zawodowej w historii i współcześnie. 10. Problemy estetyczne w zawodzie farmaceutycznym.
Z KRAJU
U R O C Z Y S T E P O S I E D Z E N I E P O Ś W I Ę C O N E S T A S Z I C O W I W A K A D E M I I G Ó R N I C Z O - H U T N I C Z E J W K R A K O W I E
Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie, Polskie Towarzystwo Geologiczne, Polskie Towarzystwo Mineralogiczne oraz Zespół His-torii Nauk Geologicznych przy Zakładzie HisHis-torii Nauki, Oświaty i Techniki
812 Kronika
P A N zorganizowały w dniu 17 m a j a 19T5 r. uroczyste posiedzenie n a u k o w e dla u p a m i ę t n i e n i a 150 rocznicy śmierci S t a n i s ł a w a Staszica. Zgodnie z p l a n e m p r z e d -stawiono 4 r e f e r a t y : 1) prof. Kazimierz Maślankiewicz (Uniw. Wrocławski) — Kopaliny użyteczne na mapie Staszica, 2) prof. Antoni Gaweł (Uniw. Jagielloński) — Geologia Tatr u Staszica, 3) prof. Antoni S. Kleczkowski (AGH K r a k ó w ) — Staszica zarząd górnictwem (1815—1824) — zaranie i kres w świetle archiwaliów A. J. Czartoryskiego i K. Lubeckiego, 4) dr S t a n i s ł a w Czarniecki (Zakład N a u k
Geologicznych PAN w K r a k o w i e ) — Staszic a rozwój geologii polskiej. Z przedstawionych danych w y n i k a , że organizatorzy postanowili na o m a -w i a n y m posiedzeniu po-wtórzyć część r e f e r a t ó -w h i s t o r y k ó -w n a u k i zamieszkałych w K r a k o w i e , k t ó r e wygłosili oni uprzednio na Ogólnopolskiej Sesji Staszicow-skiej w Pile Mimo to przedstawiono r e f e r a t y w zasadzie na nowo opracowane. Żałować należy, że w sesji nie uczestniczyli historycy n a u k i z poza K r a k o w a (zwłaszcza doc. T. Osmólski). Mogliby oni wszechstronniej naświetlić sylwetkę twórczą a u t o r a O ziemiorodztwie Karpatów. I n s p i r u j ą c ą rolą spotkania byłaby wówczas n i e p o r ó w n a n i e większa.
Sesję otworzył r e k t o r AGH — prof. H e n r y k Filcek. S c h a r a k t e r y z o w a ł on przede wszystkim twórczość n a u k o w ą p a t r o n a uczelni. Podkreślił także patrio-tyzm Staszica, który powodował usilne działania a u t o r a O ziemiorodztwie Kar-patów, z m i e r z a j ą c e do oparcia gospodarki polskiej na dobrze rozpoznanych bo-gactwach n a t u r a l n y c h .
Prof. К . Maślankiewicz przedstawił przede wszystkim dane o k a r t o g r a f i i geologicznej w pierwszym okresie rozwoju nowoczesnych n a u k o Ziemi w n a szym k r a j u . Mówił m.in. o w y d r u k o w a n e j w 1764 r. w P a r y ż u m a p i e m i n e r a l o -gicznej J . E. G u e t t a r d a oraz o przejęciu niektórych elementów z t e j m a p y przez Staszica. Dotyczy to przede wszystkim danych o w y s t ę p o w a n i u na północnym brzegu K a r p a t solanek oraz złóż soli k a m i e n n e j . R e f e r e n t zwrócił szczególną u w a g ę na dane dotyczące s t r a t y g r a f i i na m a p i e Staszica, a także n a jego doskon a ł e z doskon a w s t w o w zakresie wycieków ropy doskonaftowej, w K a r p a t a c h . Omówił r ó w -nież niektóre inne typy kopalin użytecznych, jak np. siarki, r u d y żelaza, miedzi i ołowiu oraz surowców skalnych.
Prof. A. Gaweł p o d j ą ł się t e m a t u , k t ó r y nie n a d a w a ł się specjalnie do ujęcia syntetycznego. W r o z p r a w i e O ziemiorodztwie Karpatów zagadnienia geologii Tatr są rozproszone w ś r ó d relacji podróżniczych. Mimo to r e f e r e n t zclołał u w y -puklić p r z e d e wszystkim to, że Staszic zdawał sobie świetnie s p r a w ę ze szcze-gólnej roli T a t r w K a r p a t a c h . Poznał doskonale przede wszystkim w y s t ę p u j ą c e w tych górach skały krystaliczne (granity, gnejsy, łupki krystaliczne) wraz z ży-łami kruszcowymi (m.in. złota pod Krywaniem). Zdawał sobie s p r a w ę z obec-ności skał osadowych — zwłaszcza na północnym zboczu Tatr. Ze stosunku skał krystalicznych do osadowych wnosił, że dwie grupy tych skał powstawały w odmiennych roztworach. Dane te, a także specyfika roślinności oraz zamiesz-kałych pod T a t r a m i górali zdecydowały, że Staszic jako jeden z pierwszych zwrócił u w a g ę na szczególne znaczenie regionu w badaniach o c h a r a k t e r z e poznawczym.
R e f e r a t prof. A. S. Kleczkowskiego należał do n a j b a r d z i e j nowatorskich. Oparty został zarówno na analizie publikacji Staszica (głównie Dziennik podróży), jak i dotychczas nieznanych, bądź nie wyzyskanych należycie, archiwaliach z n a j -dujących się w zbiorach A. J. Czartoryskiego i K. Druckiego-Lubeckiego. Ref e r e n t stwierdził, że zagadnieniami górnictwa interesował się Staszic" co n a j -m n i e j 40 lat (od 1784 do 1824 г.), przy czy-m okres ten podzielił na trzy części:
1 P o r ó w n a j J. R ó z i e w i c z a sprawozdanie z Sesji Staszicowskiej w Pile zamieszczone w n u m e r z e 3 z 1976 r. „ K w a r t a l n i k a Historii N a u k i i Techniki".
Kronika 813
1) podróże w l a t a c h 1784—1806, 2) udział w zarządzaniu g ó r n i c t w e m w l a t a c h 1807-—1815, 3) bezpośredni udział w a d m i n i s t r a c j i górniczej w l a t a c h 1816—1824. N a j m n i e j u d o k u m e n t o w a n a jest działalność Staszica w okresie Księstwa W a r szawskiego. N a j l e p i e j , właśnie w oparciu o n o w e materiały, udało się r e f e r e n -towi odtworzyć prace Staszica nad r o z w o j e m górnictwa w czasach K r ó l e s t w a Polskiego. Przy czym u d o k u m e n t o w a n e zostało wielkie poparcie dla Staszica udzielone przez Czartoryskiego w 1815 r o k u oraz k o n t r o w e r s j e z L u b e c k i m w 1824 roku, k t ó r e doprowadziły a u t o r a r o z p r a w y O ziemiorodztwie Karpatów do rezygnacji z z a j m o w a n e g o stanowiska.
Dr S. Czarniecki w dłuższym wystąpieniu wykazał, że postawa Staszica j a k o uczonego i działacza a d m i n i s t r a c j i p a ń s t w o w e j była typowa również dla p r z y -szłych pokoleń geologów polskich, a zwłaszcza L. Zejsznera, H. Łabęckiego, S. Zaręcznego, W. Szajnochy i S. Małkowskiego. W t y m sensie można mówić, iż Staszic był ojcem swego r o d z a j u szkoły geologii polskiej.
W uzupełnieniu tych i n f o r m a c j i dodać należy, że organizatorzy posiedzenia zmontowali pokaz materiałów, o b r a z u j ą c y zarówno dorobek geologiczny Staszica j a k i zainteresowanie jego osobą. Wśród eksponatów, pochodzących ze z b i o r ó w S. Czarnieckiego i A. S. Kleczkowskiego, zwracał u w a g ę m e d a l z p r o f i l e m Staszica i n a p i s e m : A k a d e m i a GórniczoHutnicza im. S t a n i s ł a w a Staszica. J e d -n y m z e k s p o -n a t ó w był też a r t y k u ł S. Czar-nieckiego z „Ziemi N a d -n o t e c k i e j " —• z kwietnia 1976 r. — pt. Stanisław Staszic — prekursor czy ojciec polskiej geologii. Autor w a r t y k u l e t y m polemizował m.in. z niżej podpisanym, o b s t a j ą c przy t r a d y c y j n y m określeniu Staszica — ojciec geologii polskiej. Miło jest mi stwierdzić, że podczas r e f e r a t u na o m a w i a n e j sesji dr Czarniecki zmienił s w ó j pogląd i przedstawił ocenę zasług a u t o r a O ziemiorodztwie Karpatów w f o r m i e możliwej do przyjęcia dla wszystkich zainteresowanych historią n a u k geologicz-nych w Polsce.
Zbigniew Wójcik
D N I S T A S Z I C O W S K I E W H R U B I E S Z O W I E
Stanisław Staszic był w istotny sposób związany z ziemią z a m o j s k ą i H r u -bieszowem. W 1781 r. rozpoczął p r a c ę pedagogiczną u e k s - k a n c l e r z a A n d r z e j a Zamoyskiego. Z rodziną Zamoyskich związany był do końca życia. A n n a z Z a -moyskich Sapieżyna umożliwiła Staszicowi w 1801 r. z a k u p dóbr ziemskich w Hrubieszowskiem. M a j ę t n o ś ć tę w 1816 r. przekazał on chłopom tworząc to-warzystwo rolnicze, pionierską w skali e u r o p e j s k i e j organizację spółdzielczą tego typu. Towarzystwo p r z e t r w a ł o do 1945 roku.
W 1960 r. powstało Towarzystwo Regionalne Hrubieszowskie, k t ó r e g o j e d -n y m z zadań jest zbiera-nie i opracowywa-nie p a m i ą t e k związa-nych ze Staszicem. Temu celowi służy także Muzeum Regionalne w Hrubieszowie, choć o b y d w i e wymienione i n s t y t u c j e m a j ą znacznie szerszy p r o g r a m n a u k o w y i oświatowy. Dni Staszicowskie odbyły się w Hrubieszowie 5—9 czerwca 1976 r. Ich głównymi o r g a n i z a t o r a m i były: Wydział K u l t u r y Urzędu Wojewódzkiego w Z a mościu oraz T o w a r z y s t w o Regionalne Hrubieszowskie. W różnych etapach p r z y -gotowań do obchodów uczestniczył m.in. Zakład Historii Gospodarczej i Myśli Ekonomicznej UMCS, Muzeum Regionalne w Hrubieszowie, Muzeum Ziemi P A N oraz Zakład Historii Nauki, Oświaty i Techniki PAN.
Główną imprezą obchodów była sesja n a u k o w a pt. Stanisław Staszic a Za-mojszczyzna. Przedstawiono na n i e j 8 r e f e r a t ó w . P i e r w s z y m r e f e r e n t e m był p r o r e k t o r UMCS — prof. Ryszard Orłowski. Jego Wprowadzenie stanowiło k r ó t k ą
