Kronika 197
KONFERENCJA NT. POTRZEBY I METODY BADAWCZE W ZAKRESIE
SZKOLNICTWA DOB Y OŚWIECENIA
Konferencję, która odbyła się w Mogilanach pod Krakowem w dniach 5—7 IX 1978 r. zorganizował Zakład Dziejów Oświaty Instytutu Historii Nauki, Oświaty i Techniki PAN. Obrady odbywały się pod przewodnictwem prof. Kamilli Mrozow-skiej (UJ) i prof. Józefa Miąso (IHNOiT PAN). W spotkaniu uczestniczyło ponad 50 osób z różnych ośrodków naukowych kraju, a także historyk oświaty z Francji — dr Dominique Julia.
Zgodnie z założeniami przedstawiono na konferencji referaty, stanowiące wstęp do bardzo wnikliwej dyskusji. Otwarcia sesji dokonał prof. J. Miąso, po czym wy-głoszono następujące referaty: prof. Kamilla Mrozowska — Z problematyki badań nad działalnością Komisji Edukacji Narodowej; dr Dominique Julia — Badania nad szkolnictwem we Francji; doc. Stanisław Salmonowicz — Podstawy prawne funk-cjonowania KEN; dr Władysław Maria Grabski — Podstawy ekonomiczne funkcjo-nowania systemu oświatowego KEN; prof. Mirosława Chamcówna — Specyfika badań nad działalnością szkól głównych; dr Kalina Bartnicka — Znaczenie badań biograficznych; doc. Czesław Majorek — Problem badań nad programami naucza-nia i ich realizacją; dr Irena Szybiak — Problemy badań nad szkolnictwem śred-nim: doc. Stanisław Litak — Problemy badań nad szkolnictwem parafialnym. Na zakończenie prof. Miąso dokonał podsumowania obrad.
Organizatorzy konferencji zakładali, że spotkanie przyczyni się przede wszyst-kim do wytyczenia dróg poznania społecznych uwarunkowań rozwoju oświaty w XVIII w. w Polsce. Znalazło to wyraz zarówno w wystąpieniu prof. Miąso, otwie-rającego sesję, jak i w podstawowym referacie prof. Mrozowskiej, postulującym konieczność prowadzenia dalszych, pogłębionych badań nad działalnością Komisji Edukacji Narodowej przy szerszym wykorzystaniu analiz porównawczych nad roz-wojem oświaty w XVIII w. w innych krajach. Próbą realizacji tego kierunku badań było omówienie stanu badań nad dziejami szkolnictwa francuskiego.
Niemal wszystkie referaty, w mniejszym lub większym stopniu, omawiały pro-blemy dziejów organizacji nauki i szkolnictwa wyższego w Polsce. Duże znaczenie miały wystąpienia doc. Salmonowicza i dra Grabskiego, poruszające zagadnienia legislacyjne i ekonomiczne działalności Komisji Edukacji Narodowej. Mimo obszer-nej literatury przedmiotu pierwszy z referatów w nowatorski sposób nakreślił ca-łokształt ustaw, określających organizację oświaty w Polsce w latach 1773—1795 a ponadto przytoczył dane o organizacji szkolnictwa w innych krajach europejskich w drugiej połowie XVIII w. Drugi z referentów przedstawił ogólny pogląd na cało-kształt finansowania oświaty i nauki w okresie KEN, a w tym także sposoby wyko-rzystania dochodów z dóbr pojezuickich.
Problemy historii nauki rozwinięte zostały szeroko w referatach prof. Cham-cówny i dr Bartnickiej. Pierwsza z referentek, analizując potrzeby uwzględnienia specyfiki szkół wyższych, stwierdziła, że reformę edukacji warunkowały przede wszystkim następujące czynniki: 1) potrzeby szkolenia nauczycieli, lekarzy, mierni-czych; 2) konieczność kierowania szkolnictwem niższych szczebli; 3) rozwinięcie pra-cy naukowej nauczycieli akademickich. Prof. Chamcówna stwierdziła, że twórczość kadry nauczającej w szkołach wyższych nie miała w praktyce większego znaczenia 4 Natomiast dr Bartnicka — nie negując potrzeby nowych monografii szczególnie za-służonych działaczy KEN — zwróciła uwagę na konieczność opracowania biografii
i_ »
1 Sądu tego nie da się obecnie podtrzymać. Zarówno profesorowie Szkoły
Głów-nej KoronGłów-nej, jak i Szkoły GłówGłów-nej Litewskiej pozostawili po sobie bardzo ważki dorobek naukowy, drukowany w Polsce i za granicą. Wiele materiału na ten temat opublikowano w „Studiach i Materiałach z Dziejów Nauki i Techniki", „Pracach Muzeum Ziemi" i innych periodykach.
198 Kronika
określonych g r u p Zawodowych (nauczycieli szkół wyższych i średnich, członków T o -w a r z y s t -w a do Ksiąg Elementarnych itp.).
Pozostałe 3 r e f e r a t y dotyczyły w mniejszym stopniu zagadnień organizacji szkolnictwa wyższego i b a d a ń n a u k o w y c h w Polsce XVIII w. Doc. Majorek zwrócił u w a -gę n a niedocenianie przez badaczy roli osiągnięć ówczesnego przyrodoznawstwa w procesie e d u k a c y j n y m . O potrzebach p r a w i d ł o w e j oceny w p ł y w u szkół głównych na r o z w ó j szkolnictwa średniego mówiła dr Szybiak. Natomiast doc. Litak analizo-wał w k ł a d wykształconego kleru (zwłaszcza Wielkopolski i Ziemi Płockiej) do roz-w o j u szkolnictroz-wa parafialnego. Wskazał on n a ogromne znaczenie archiroz-walióroz-w, sta-nowiących rezultat wizytacji parafialnych. U w y p u k l a m właśnie t e n moment, gdyż wiadomo, iż na wielu plebaniach gromadzono zbiory przyrodnicze. Tym samym o t w i e r a j ą się możliwości znacznego poszerzenia naszej wiedzy o k u l t u r z e umysło-w e j Polski XVIII umysło-w.
Dyskusja po wystąpieniach poszczególnych r e f e r e n t ó w była niezwykle owocna. Zwracano m. in. u w a g ę na konieczność p o n o w n e j analizy literatury u ż y w a n e j n a ó w -czas w szkołach w celu zbadania recepcji istotnych elementów e u r o p e j s k i e j myśli n a u k o w e j XVIII w. (doc. I. Stasiewicz-Jasiukowa); ustalenie wpływu Szkoły Głów-n e j K o r o Głów-n Głów-n e j Głów-na kształtowaGłów-nie się ówczesGłów-nej elity u m y s ł o w e j (doc. R. Dutkowa); Głów-n a s p r a w y rozwoju n a u k przyrodniczych i recepcji nowożytnej myśli n a u k o w e j w p u -blikacjach k a d r y n a u c z a j ą c e j (doc. Z. J. Wójcik); na konieczność szerszej analizy porównawczej szkolnictwa polskiego (prof. J. Miąso, prof. J. Matemicki, dr W. M. Grabski, doc. W. R. Wołoszyński, doc. S. Salmonowicz, prof. M. Chamcówna, prof. M. Mitera-Dobrowolska); dokładniejszej analizy rozwoju n a u k i i szkolnictwa, m. in. n a Pomorzu (doc. L. Mokrzecki); działalność kolonii akademickich (doc. S. Li-tak); działalność K E N w 1794 r. (dr A. Woltanowski); rolę Biblioteki Załuskich (mgr J. Kozłowski) i pijarskiego Collegium Nobilium w życiu umysłowym wczesnego Oświecenia (mgr M. Kinowska) itp. Uwypukliłem zaledwie niektóre wystąpienia, m a j ą c e ścisły związek z dziejami nauki.
Prof. Miąso — podsumowując obrady — powiedział, że dyskusja wykazała po-trzebę opracowania monografii dziejów szkolnictwa w Polsce okresu Oświecenia na szerokim tle u w a r u n k o w a ć społecznych oraz w k o n f r o n t a c j i z ówczesną sytuacją na Zachodzie. W t a k i m ujęciu KEN jest ogniwem rozwoju oświaty i nauki, jednym z elementów rozwoju kulturalnego Polski. Realizacja wzmiankowanych postulatów, wymaga, rzecz zrozumiała, szeregu posunięć, zmierzających do dokładniejszego opracowania bazy źródłowej (publikacja źródeł, bibliografie, biografie itp.). Prace takie zostaną podjęte przede wszystkim w Zakładzie Historii Oświaty IHNOiT PAN. Jest nadzieja, że w najbliższych latach postulaty — przedstawione n a konferencji w Mogilanach — z n a j d ą swe odbicie w syntezie osiągnięć szkolnictwa polskiego XVIII wieku.
Zbigniew J. Wójcik ( W a r s z a w a )
D Z I E J E P O L S K I C H , R O S Y J S K I C H I R A D Z I E C K I C H B A D A Ń P O L A R N Y C H (III S Y M P O Z J U M P O L S K O - R A D Z I E C K I E )
W dniach 26—28 września 1978 r o k u odbyło się III Sympozjum Polsko-Ra-dzieckie poświęcone w z a j e m n y m k o n t a k t o m w n a u k a c h o Ziemi. Pierwsze Sym-pozjum obradowało w Polsce w 1969 г., n a s t ę p n e w Leningradzie w 3 lata później. Dwa poprzednie Sympozja obejmowały p r o b l e m a t y k ę bardzo szeroką, zarówno jeśli chodzi o zasięgi chronologiczny i terytorialny, jak również o zakres t e m a
