Małe i średnie przedsiębiorstwa nowych krajów członkowskich oraz kandydackich wobec akcesji do Unii Europejskiej

Pełen tekst

(1)Zesz yty Naukowe nr. 695. 2005. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Anna Odrobina Katedra Mi´dzynarodowych Stosunków Gospodarczych. Ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa nowych krajów cz∏onkowskich oraz kandydackich wobec akcesji do Unii Europejskiej 1. Uwagi wst´pne Ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa (MÂP) uwa˝ane sà za jednà z g∏ównych si∏ nap´dzajàcych rozwój gospodarczy. Stanowià one „kr´gos∏up” gospodarki rynkowej, a dzi´ki elastycznoÊci szybko i ∏atwo adaptujà si´ do zmiennych warunków popytowo-poda˝owych na rynku. PodkreÊliç równie˝ nale˝y rol´ MÂP w tworzeniu nowych miejsc pracy, co nabiera ogromnego znaczenia w obliczu wysokiej stopy bezrobocia i problemów na wielu rynkach pracy. MÂP sà ponadto êród∏em pomys∏ów i innowacyjnych rozwiàzaƒ, u∏atwiajàc i stymulujàc zmiany w licznych dziedzinach gospodarki. Kolejnym atutem jest dywersyfikacja dzia∏alnoÊci gospodarczej dzi´ki MÂP oraz ich znaczne zaanga˝owanie w wymian´ zagranicznà. Trudno te˝ przeceniç wk∏ad ma∏ych i Êrednich firm w rozwój regionalny, gdy˝ to w∏aÊnie ten sektor przedsi´biorstw, mobilizujàc i aktywizujàc zasoby lokalne, stanowi g∏ównà si∏´ nap´dowà rozwoju1. Wobec powszechnie panujàcego konsensusu odnoÊnie do znaczenia MÂP w stymulowaniu wzrostu gospodarczego uzasadnione wydaje si´ zwrócenie uwagi na sektor ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw w nowych paƒstwach cz∏onkowskich oraz kandydujàcych do Wspólnot Europejskich (WE). Sektorowi temu przypisuje si´ kluczowà rol´ w procesie przemian w krajach Europy Ârodkowowschodniej (EÂW), z których osiem, zgodnie z planem, przystàpi∏o do. 1 Wićej na temat znaczenia MÂP w rozwoju lokalnym: B. Couraut, P. Trouvé, Les dynamiques de PME, Presse Universitaire de France, Paris 2000..

(2) 62. Anna Odrobina. UE 1 maja 2004 r. oraz dwa, które aspirujà do cz∏onkostwa we Wspólnotach Europejskich. Niniejsze opracowanie koncentruje si´ na analizie sektora MÂP w tych w∏aÊnie krajach. Chodzi zatem o Czechy, W´gry, Polsk´, S∏owacj´, S∏oweni´, ¸otw´, Litw´ i Estoni´ oraz Bu∏gari´ i Rumuni´, których akcesja do UE przewidywana jest na 2007 r. Z uwagi na odmiennà sytuacj´ polityczno-gospodarczà oraz uwarunkowania natury historycznej, wy∏àczona z obszaru analizy zosta∏a problematyka MÂP dwóch nowych paƒstw cz∏onkowskich, a mianowicie Malty i Cypru, które obok oÊmiu paƒstw EÂW przystàpi∏y tak˝e do WE w maju 2004 r. W miar´ dost´pnoÊci literatury, podj´to prób´ okreÊlenia znaczenia MÂP dla gospodarek omawianej grupy krajów. Przedstawiono tak˝e systemy wspierania przedsi´biorczoÊci w poszczególnych paƒstwach. Nast´pnie poruszona zosta∏a kwestia wp∏ywu integracji z Unià Europejskà na sektor MÂP z uwzgl´dnieniem analizy szans i zagro˝eƒ dla tego sektora.. 2. Charakterystyka MÂP w nowych krajach cz∏onkowskich i kandydackich Liczba ma∏ych i Êrednich firm, które powsta∏y w Europie Ârodkowowschodniej po 1989 r. by∏a znaczàca2. W 1999 r., zgodnie z szacunkami Komisji Europejskiej, w krajach kandydujàcych wówczas do WE dzia∏a∏o ok. 6 mln ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw3, co stanowi∏o ponad 99% ogó∏u przedsi´biorstw. Zatrudnia∏y one przy tym prawie 30 mln osób, czyli ok. 72% ca∏kowitego zatrudnienia tych paƒstw. W zasadzie wi´kszoÊç MÂP stanowi∏y mikroprzedsi´biorstwa, podobnie zresztà jak w krajach Unii Europejskiej4. W 2000 r. w dziesićiu omawianych krajach funkcjonowa∏o ok. 7,5 mln ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw (tabela 1), a rok póêniej liczba ta wzros∏a do 7,7 mln. Pomimo ogólnego wzrostu liczby tych firm, w niektórych paƒstwach zaobserwowaç mo˝na spadek liczby dzia∏ajàcych MÂP. W najwi´kszym stopniu dotyczy on W´gier, S∏owenii i ¸otwy. MÂP w wi´kszoÊci paƒstw reprezentujà ponad 99% wszystkich przedsi´biorstw (brak danych w przypadku Estonii, ¸otwy i S∏owenii). Blisko po∏owa firm tego sektora dzia∏a w Polsce. 2 Przed 1989 r. w Polsce i na W´grzech istnia∏ ju˝ w pewnym zakresie sektor prywatny, jako efekt reform podj´tych przez komunistów. Z kolei w Czechach i na S∏owacji sektor MÂP na poczàtku przemian odgrywa∏ znikomà rol´. Wszystkie te kraje mia∏y jednak tradycje przedsi´biorczoÊci z czasów przedkomunistycznych, podtrzymywane wi´zami kulturowymi i gospodarczymi z Europà Zachodnià (M. Forst, Helping Small Business in Eastern Europe, „The OECD Observer” 1996, nr 198, s. 51). 3 Liczba ta obejmuje tak˝e MÂP w Turcji, na Cyprze i Malcie (Les PME en Europe, avec un premier regard sur les Pays Candidats, „Observatoire des PME Européennes” 2002, nr 2). 4 W Unii Europejskiej dzia∏a ponad 20 mln ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw, zatrudniajàcych ok. 122 mln osób (2/3 ogó∏u miejsc pracy). 93% MÂP stanowià mikroprzedsi´biorstwa (do 10 zatrudnionych), ok. 6% to ma∏e firmy, a jedynie ok. 1% – przedsi´biorstwa Êrednie (Les PME en Europe...)..

(3) Ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa nowych krajów.... 63. Niemniej w przeliczeniu liczby firm per capita bezkonkurencyjne wyniki osiàgajà przedsi´biorstwa w Czechach, gdzie co piàty statystyczny mieszkaniec jest w∏aÊcicielem ma∏ej lub Êredniej firmy. Dla Polski wskaênik ten jest tak˝e wysoki i kszta∏tuje si´ na poziomie podobnym jak na W´grzech, tj. ok. 80 przedsi´biorstw na 1000 mieszkaƒców. Najs∏abiej rozwini´te sà pod tym wzgl´dem MÂP na ¸otwie, w Rumunii i Bu∏garii, w których liczba przedsi´biorstw na 1000 mieszkaƒców wynosi od ok. 16 do ok. 25. Tabela 1. MÂP w krajach kandydujàcych do UE w latach 2000–2001 (poza rolnictwem) Rok. MÂP (w tys.). MÂP (w % ogó∏u firm). Liczba MÂP na 1000 mieszk.. Bu∏garia. 2000 2001. 0224,2 .. 99,7 .. 024,9 .. Czechy. 2000 2001. 2127,9 2203,1. 99,9 99,9. 206,6 213,9. Estonia. 2000 2001. 0047,4 0053,2. . .. 031,6 035,5. Litwa. 2000 2001. 0149,9 .. 99,2 .. 040,5 .. ¸otwa. 2000 2001. 41,0 39,9. . .. 016,4 016,0. Polska. 2000 2001. 3035,5 3218,1. 99,8 99,8. 079,5 084,3. Rumunia. 2000 2001. 0532,9 0554,0. 99,5 99,6. 023,2 024,1. S∏owacja. 2000 2001. 0341,2 0353,5. 99,8 99,8. 063,2 065,5. S∏owenia. 2000 2001. 0110,7 0109,3. . .. 055,4 054,7. W´gry. 2000 2001. 0845,9 0839,5. 99,9 99,9. 082,9 082,3. Kraj. èród∏o: obliczenia i opracowanie w∏asne na podstawie: UNECE, Small and Medium-Sized Enterprises in Countries in Transition, UNECE, Geneva 2003, s. 85–88; PARP, Raport o stanie sektora MSP w Polsce w latach 2000–2001, Warszawa 2002, s. 7; oraz OECD, Small and Medium Enterprise Outlook, Paris 2002, s. 130.. Ârednie zatrudnienie w przedsi´biorstwach w analizowanych krajach wynosi∏o w 1999 r. 5 osób, co zbli˝one by∏o do wskaênika w krajach UE kszta∏tujà5. Les PME en Europe..., s. 15..

(4) Anna Odrobina. 64. cego si´ na poziomie 6 osób5. Jednak˝e warto zauwa˝yç, i˝ w krajach ba∏tyckich przeci´tna firma jest znacznie wi´ksza ni˝ w krajach pozosta∏ych regionów (tabela 2). Jak wynika z tabeli 2, w okresie 1995–1999 w krajach EÂW przeci´tna wielkoÊç zatrudnienia w MÂP zmniejszy∏a si´ nieznacznie. Jednak w przypadku niektórych paƒstw (Polski, Litwy, S∏owacji i S∏owenii) przeci´tna liczba zatrudnionych w ma∏ym i Êrednim przedsi´biorstwie nie zmieni∏a si´ w badanym okresie. Najwi´ksze zmiany dotkn´∏y W´gry, gdzie Êrednie zatrudnienie w MÂP spad∏o ponad dwukrotnie (z 9 do 4 osób). Tabela 2. Ârednia wielkoÊç zatrudnienia w MÂP w krajach kandydackich w latach 1995–1999 Kraj Bu∏garia Czechy Estonia Litwa ¸otwa Polska Rumunia S∏owacja S∏owenia W´gry. 1995. 1999. 9 6 12 11 17 5 3 8 6 9. 8 5 9 11 15 5 6 8 6 4. èród∏o: Les PME en Europe..., s. 15.. Dzia∏alnoÊç ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw w nowych krajach cz∏onkowskich i kandydujàcych do WE koncentruje si´ zasadniczo na handlu, choç we wszystkich krajach widoczny jest spadek udzia∏u tego sektora w dzia∏alnoÊci MÂP (tabela 3). Najwi´kszy odsetek firm dzia∏ajàcych w handlu wyst´puje nadal w Rumunii (a˝ 63%) i Bu∏garii (ok. 50%). Natomiast najmniej, bo zaledwie jednà czwartà przedsi´biorstw handlowych odnotowujà S∏owenia i W´gry. Stosunkowo niewiele firm dzia∏a w sektorze us∏ug wy˝szego rz´du (tj. poÊrednictwo finansowe czy technologie informatyczne), podczas gdy w Unii Europejskiej w ten rodzaj dzia∏alnoÊci anga˝uje si´ znaczna liczba MÂP. Wyjàtkiem sà tutaj W´gry i S∏owenia, w których blisko po∏owa drobnych firm funkcjonuje w us∏ugach poza handlem. Najmniejszy odsetek przedsi´biorstw zajmujàcych si´ tego typu us∏ugami wyst´puje w Rumunii oraz w Czechach. Ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa z krajów kandydackich w niewielkim stopniu zajmujà si´ równie˝ produkcjà przemys∏owà. W tej dziedzinie udzia∏ przedsi´biorstw kszta∏tuje si´ na poziomie kilkunastu procent we wszystkich krajach z wyjàtkiem Polski, gdzie ok. 23% MÂP zajmuje si´ w∏aÊnie produkcjà przemys∏owà. Tak˝e w budownictwie dzia∏a niewiele ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw (udzia∏ ten si´ga ok. 10%)..

(5) Ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa nowych krajów.... 65. Tabela 3. Struktura MÂP w wybranych krajach kandydackich wed∏ug sektorów w latach 2000–2001 (w %) Kraj. Rok. Handel. Przemys∏. Budownictwo. Us∏ugi. Pozosta∏e. Bu∏garia. 2000 2001. 50,80 .. 14,41 .. 3,60 .. 28,85 .. 2,34 .. Czechy. 2000 2001. 35,90 35,00. 12,80 13,10. 10,80 10,80. 19,30 19,90. 21,2 21,3. Estonia. 2000 2001. 38,80 37,40. 14,50 14,50. 7,40v 7,400. 32,60 35,10. 6,70 5,60. Litwa. 2000 2001. 42,50 39,10. 14,70 15,40. 5,000 4,300. 21,40 23,20. 11,7 13,4. ¸otwa. 2000 2001. 44,10 42,60. 13,30 13,60. 6,300 6,400. 33,30 34,50. 3,00 2,90. Polska. 2000 2001. 36,20 35,80. 22,80 22,60. 11,90 11,60. 25,00 25,60. 4,10 4,40. Rumunia. 2000 2001. 65,60 63,00. 11,10 11,60. 2,900 3,300. 15,10 16,10. 5,30 6,10. S∏owacja. 2000 2001. 43,50 43,90. 14,70 12,70. 7,800 7,900. 28,30 29,80. 5,70 5,70. S∏owenia. 2000 2001. 26,10 25,30. 18,90 18,40. 11,40 11,70. 42,50 43,50. 1,10 1,10. W´gry. 2000 2001. 27,70 26,00. 11,70 11,40. 8,200 8,50v. 48,70 50,20. 3,70 3,90. èród∏o: UNECE, Small and Medium-Sized Enterprises..., s. 95–97.. Post´pujàca internacjonalizacja i globalizacja gospodarki Êwiatowej przejawia si´ w szczególny sposób w handlu mi´dzynarodowym. Warto przyjrzeç si´ zatem, w jakim stopniu ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa w krajach Grupy Wyszehradzkiej6 uczestniczà w handlu zagranicznym. Zdecydowanie najlepiej prezentujà si´ pod tym wzgl´dem MÂP w Polsce. Otó˝ w 2000 r. ich udzia∏ w eksporcie ogó∏em wynosi∏ 46,1%, natomiast w imporcie – a˝ 61,3%7. Na drugim miejscu znajdujà si´ drobne firmy czeskie, na które przypada 36,2% eksportu Czech oraz 49,4% importu8. S∏owackie oraz w´gierskie ma∏e i Êrednie firmy sà znacznie mniej aktywne w tej sferze. W przypadku S∏owacji ich udzia∏ w ogól6 Z uwagi na brak danych statystycznych odnoÊnie do ca∏ej grupy krajów, przedstawione zosta∏y tylko informacje dotyczàce Grupy Wyszehradzkiej. 7 PARP, Raport o stanie sektora MSP w Polsce w latach 2000–2001, Warszawa 2002. 8 OECD, Small and Medium Enterprise Outlook, Paris 2002, s. 100–104..

(6) Anna Odrobina. 66. nym eksporcie si´ga ok. 27% przy udziale w imporcie na poziomie 43,6%9. Natomiast na W´grzech na sektor MÂP przypada zaledwie 18% eksportu10. Indeks rozwoju MÂP Dla oceny rozwoju sektora ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw Europejska Komisja Gospodarcza Narodów Zjednoczonych (UNECE) wprowadzi∏a w 1999 r. indeks rozwoju MÂP. Jest to kompleksowy wskaênik gospodarczy bazujàcy na nast´pujàcych trzech parametrach: udziale sektora prywatnego w gospodarce, udziale MÂP w tworzeniu PKB oraz udziale zatrudnionych w MÂP w zatrudnieniu ogó∏em. Indeks ten mo˝e byç przedstawiony jako u∏amek i (lub) jako wartoÊç PKB per capita wytwarzana w danym kraju przez ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa. Im wy˝szy indeks, tym wy˝szà kulturà przedsi´biorczoÊci i lepiej rozwini´tym sektorem MÂP charakteryzuje si´ gospodarka. Indeks dostarcza tak˝e dobrego narz´dzia do analizy porównawczej zmian otoczenia biznesu w ujćiu dynamicznym11. W najbardziej zaawansowanych krajach regionu EÂW indeks ten wynosi∏ w 2001 r. 700–2200 dolarów na osob´. Jak pokazuje tabela 4, najlepiej rozwini´ty sektor drobnych firm wyst´powa∏ w S∏owenii, na W´grzech i w Polsce. W ujćiu u∏amkowym wskaênik dla tych trzech krajów by∏ na zbli˝onym poziomie (0,223–0,237). Jednak w formie PKB na mieszkaƒca s∏oweƒski indeks (2151 dolarów per capita) by∏ ponaddwukrotnie wy˝szy ani˝eli w´gierski i polski, które oscylowa∏y wokó∏ 1000 dolarów na mieszkaƒca. Na tak wysokà pozycj´ S∏owenii wp∏ywa∏ najwy˝szy poziom rozwoju tego kraju w omawianej grupie (ponad 9 tys. dolarów PKB na osob´). Najgorsze wyniki uzyskiwa∏y ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa rumuƒskie i bu∏garskie, których indeks kszta∏towa∏ si´ na poziomie odpowiednio 100 i 200 dolarów na osob´. Gospodarki te jednak znacznie odstawa∏y od gospodarek innych paƒstw, co wyra˝a∏o si´ choçby niezwykle niskim PKB per capita (ok. 1,5 tys. dolarów). W przypadku Bu∏garii, o niskim poziomie rozwoju przedsi´biorczoÊci decydowa∏ dodatkowo stosunkowo ma∏y udzia∏ ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw w tworzeniu PKB. Z kolei w Rumunii sektor MÂP zatrudnia∏ zaledwie 21% ogó∏u pracujàcych. Tak˝e na Litwie sektor ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw by∏ s∏abo rozwini´ty, na co wskazywa∏ indeks nieznacznie przecie˝ wy˝szy od bu∏garskiego. Na uwag´ zas∏ugiwa∏a równie˝ ¸otwa, której indeks rozwoju MÂP najwy˝szy w ujćiu u∏amkowym (0,287) w przeliczeniu na wartoÊç PKB per capita plasowa∏ si´ dopiero na czwartej pozycji z powodu relatywnie ni˝szego poziomu rozwoju tego kraju. Mo˝na zaobserwowaç, ˝e analizowana grupa paƒstw charakteryzowa∏a si´ rozwini´tym sektorem prywatnym na poziomie od 60% (w przypadku Rumu-. Ibidem, s. 181–185. Ibidem, s. 130–132. 11 UNECE, Small and Medium-Sized Enterprises... 9. 10.

(7) 201. (USD/cap) 730. 0,152. 4797. 56. 34. 80. Czechy. 759. 0,216. 3508. 55,5. 52. 75. Estonia. 219. 0,072. 3064. 32. 32. 70. Litwa. 866. 0,287. 3019. 70. 63. 65. ¸otwa. 916. 0,223. 4108. 65. 49. 70. Polska. èród∏o: A. Szabo, Development of SMEs in Various Regions in Europe, UNECE, 2003.. 0,136. (–). Indeks rozwoju MÂP. 65. Zatrudnieni w MÂP (w %) 1476. 30. Udzia∏ MÂP w tworzeniu PKB (w %). PKB per capita (w USD). 70. Bu∏garia. Sektor prywatny w gospodarce (w %). Wyszczególnienie. 114. 0,070. 1644. 21. 55. 60. 760. 0,213. 3556. 58. 46. 80. 2151. 0,237. 9073. 64. 57. 65. Rumunia S∏owacja S∏owenia. Tabela 4. Indeks rozwoju MÂP w wybranych krajach Europy Ârodkowowschodniej w 2001 r.. 1079. 0,237. 4552. 52. 57. 80. W´gry. Ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa nowych krajów... 67.

(8) 68. Anna Odrobina. nii) do 80% (Czechy, S∏owacja i W´gry). Relatywnie s∏abo rozwini´ty by∏ sektor prywatny w S∏owenii (65%), która pozostawa∏a nawet za Bu∏garià. O rozwoju ma∏ych Êrednich przedsi´biorstw Êwiadczy ich udzia∏ w tworzeniu PKB. Pod tym wzgl´dem ró˝nice pomi´dzy poszczególnymi krajami by∏y znaczne: w Bu∏garii MÂP wytwarza∏y zaledwie 30% PKB, podczas gdy na ¸otwie a˝ 63%. Wyró˝niç nale˝y tak˝e S∏oweni´, W´gry, Rumuni´ i Estoni´, w których ponad po∏owa PKB powstawa∏a w sektorze MÂP. Niskim PKB p∏ynàcym z drobnych firm charakteryzowa∏a si´ natomiast gospodarka czeska, co Êwiadczy∏o o niskiej wydajnoÊci MÂP, gdy˝ 56% pracujàcych wytwarza zaledwie 34% PKB. JeÊli chodzi o pracujàcych w sektorze MÂP, najwy˝szy udzia∏ w zatrudnieniu ogó∏em notowany by∏ na ¸otwie (70%), a tu˝ za nià w Bu∏garii, Polsce i S∏owenii, gdzie a˝ 2/3 pracujàcych znajdowa∏o zatrudnienie w drobnych przedsi´biorstwach. Z kolei najni˝szy odsetek zatrudnionych w ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstwach wyst´powa∏ w Rumunii i na Litwie (odpowiednio 21% i 32%). W Polsce w MÂP zatrudnionych by∏o 65% pracujàcych, którzy wytwarzali blisko po∏ow´ PKB. Ponadto gospodarka polska sprywatyzowana by∏a w 70%. Wyliczony na bazie tych wyników indeks rozwoju MÂP (916 dolarów na osob´) plasowa∏ Polsk´ na trzeciej pozycji w omawianej grupie krajów. Definicja ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw Definicja MÂP w analizowanej grupie krajów podlega ca∏y czas dynamicznemu procesowi zmian. W tej kwestii ogromne znaczenie ma zalecenie Komisji Europejskiej12, zgodnie z którym MÂP zatrudnia do 250 pracowników, jego roczny obrót nie przekracza 50 mln euro a suma bilansowa – 43 mln euro. Za ma∏e przedsi´biorstwo uznaje si´ jednoczeÊnie takie, które zatrudniajàc do 50 pracowników, uzyskuje roczny obrót do 10 mln euro przy sumie bilansowej do 10 mln euro. Mikroprzedsi´biorstwo z kolei, przy obydwu kryteriach finansowych na poziomie nie wy˝szym ni˝ 2 mln euro, daje zatrudnienie najwy˝ej dziesićiu osobom. Dodatkowo stosuje si´ kryterium niezale˝noÊci, co oznacza, ˝e podmiot inny ni˝ ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwo nie mo˝e posiadaç wićej ni˝ 25% udzia∏ów lub g∏osów w MÂP. Wspólna definicja MÂP jest niezwykle istotna w kontekÊcie integracji, poniewa˝ jest ona stosowana jako podstawa decyzji dotyczàcych pomocy publicznej czy funduszy strukturalnych. Perspektywa integracji z Unià Europejskà spowodowa∏a, ˝e w obecnej chwili wi´kszoÊç krajów stowarzyszonych ze Wspólnotà zaadoptowa∏a jej zalecenia definicyjne13. Niemniej nie we wszystkich przypadkach kryteria unijne sà ca∏kowicie przenoszone do ustawodawstwa krajowego. Do kryterium liczby zatrudnionych nie dostosowa∏y si´ jesz12 Zalecenie Komisji Europejskiej 2003/361/CE (JOL 1242 z 20.05.2003, s. 36) zmodyfikowa∏o zalecenie 96/280/CE, podwy˝szajàc jedynie progi finansowe. 13 A. Szabo, op. cit., s. 7–9..

(9) Ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa nowych krajów.... 69. cze Litwa i Bu∏garia. Natomiast unijne kryteria finansowe stosujà jedynie Polska, Estonia i S∏owacja14.. 3. Wspieranie przedsi´biorczoÊci w nowych krajach cz∏onkowskich i kandydackich Tak istotny dla ka˝dej gospodarki sektor ma∏ych i Êrednich firm rozwija si´ tylko wtedy, gdy jest odpowiednio wspierany. Decydujàce znaczenie ma w tym przypadku stworzenie przyjaznych przedsi´biorczoÊci ogólnych warunków funkcjonowania w gospodarce, takich jak: stabilnoÊç makroekonomiczna, przejrzyste prawodawstwo, niska biurokracja i korupcja, zrównowa˝ony system socjalny i podatkowy oraz rozbudowana infrastruktura i dost´pnoÊç wykszta∏conych kadr. Z drugiej strony nale˝y skierowaç bezpoÊrednio do sektora MÂP szeroki wachlarz instrumentów – od po˝yczek, dofinansowania i gwarancji, przez doradztwo, szkolenia, dostarczanie informacji, po infrastruktur´ w postaci inkubatorów przedsi´biorczoÊci, parków technologicznych. Oczywiste jest równie˝, ˝e te bezpoÊrednie instrumenty sà ÊciÊle powiàzane z ogólnymi warunkami funkcjonowania w gospodarce, a naprawd´ skuteczna polityka wobec MÂP powinna braç pod uwag´ wszystkie te czynniki. Instytucjonalne podstawy polityki przedsi´biorczoÊci w krajach kandydackich tworzone by∏y w pierwszej po∏owie lat 90. poprzez powo∏anie do ˝ycia departamentów promocji MÂP, zazwyczaj w ministerstwach gospodarki15. Proces wypracowywania polityki wspierania MÂP w krajach postsocjalistycznych przebiega∏ równolegle z zaawansowaniem przekszta∏ceƒ strukturalnych. Czechy, W´gry, Polska, S∏owacja i S∏owenia pierwsze dostrzeg∏y potrzeb´ wspierania tego sektora jako zasadniczego elementu prywatyzacji i reform gospodarczych. Z pewnym opóênieniem podobne dzia∏ania zosta∏y podj´te w Rumunii i krajach ba∏tyckich. Stosunkowo najpóêniej koniecznoÊç prowadzenia spójnej i ca∏oÊciowej polityki wspierania MÂP uÊwiadomiono sobie w Bu∏garii. Poczàtkowo g∏ównà przeszkod´ dzia∏aƒ na rzecz ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw stanowi∏y braki prawne, ograniczone zrozumienie potrzeb przedsi´biorców, niska jakoÊç infrastruktury, a przede wszystkim bardzo ograniczone Êrodki finansowe. W rzeczywistoÊci dopiero pod koniec lat 90. pojawi∏y si´ pierwsze spójne programy wspierania i rozwoju przedsi´biorczoÊci. Trzeba zaznaczyç, ˝e wi´kszoÊç krajów w ostatnim okresie wypracowa∏a nowà polityk´ wobec MÂP, zmierzajàcà do redukcji barier prawnych i administracyjnych, poprawiajàcà dost´p do kapita∏u, informacji, szkoleƒ itp. W ka˝dym kraju rozwija si´ pewien rodzaj programu czy polityki przedsi´biorczoÊci formu∏owany i koordynowany przez okreÊlone instytucje (tabela 5). Niemniej analizy przeprowadzane przez europejski oddzia∏ ONZ pokazujà, ˝e procedura rejestracji 14 15. Ibidem. M. Forst, op. cit..

(10) Anna Odrobina. 70. przedsi´biorstwa jest w wi´kszoÊci tych krajów nadal bardzo zbiurokratyzowana, relatywnie kosztowna i d∏ugotrwa∏a, a dodatkowo zak∏ócana niejednokrotnie korupcjà. Tabela 5. W∏adze odpowiedzialne za formu∏owanie polityki wobec MÂP w EÂW (2001 r.) Kraj. Instytucja odpowiedzialna za dzia∏ania wobec MÂP. Bu∏garia. Ministerstwo Gospodarki Agencja MÂP. Czechy. Ministerstwo Przemys∏u i Handlu – Departament Wspierania MÂP Agencja Rozwoju Biznesu. Estonia. Ministerstwo Spraw Gospodarczych – Departament Rozwoju Gospodarczego – Wydzia∏ Przedsi´biorczoÊci. Litwa. Ministerstwo Gospodarki – Wydzia∏ Ma∏ego i Âredniego Biznesu Litewska Agencja Rozwoju MÂP. ¸otwa. Ministerstwo Gospodarki – Departament Przedsi´biorczoÊci ¸otewska Agencja Rozwoju. Polska. Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Spraw Socjalnych – Departament MÂP Polska Agencja Rozwoju Przedsi´biorczoÊci. Rumunia. Ministerstwo Ma∏ych i Ârednich Przedsi´biorstw i Spó∏dzielni. S∏owacja. Ministerstwo Gospodarki – Departament Otoczenia Biznesu Narodowa Agencja Rozwoju MÂP. S∏owenia. Ministerstwo Gospodarki – Departament Promocji Przedsi´biorczoÊci Centrum Rozwoju Ma∏ego Biznesu. W´gry. Ministerstwo Gospodarki i Transportu – Wydzia∏ Polityki wobec MÂP, Wydzia∏ Wspierania MÂP. èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie: UNECE, Small and Medium-Sized Enterprises..., s. 100–105.. Jednà z najpowa˝niejszych barier rozwoju przedsi´biorczoÊci w omawianych krajach jest wcià˝ dost´p do kapita∏u. Instytucje bankowe i mi´dzynarodowe organizacje finansowe sà niezwykle nieufne w stosunku do nowo powstajàcych ma∏ych i Êrednich firm. W znacznej cz´Êci kapita∏ poczàtkowy na rozpoczćie dzia∏alnoÊci gospodarczej pochodzi ze êróde∏ prywatnych (z oszcz´dnoÊci w∏asnych czy po˝yczek od przyjació∏ lub rodziny). Wobec tak ograniczonych mo˝liwoÊci, rzàdy sà zachćane do tworzenia programów finansowania alternatywnego i uruchamiania programów gwarancyjnych, po˝ycz-.

(11) Ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa nowych krajów.... 71. kowych czy u∏atwiajàcych zdobywanie kapita∏u poczàtkowego przez przedsi´biorców. Dlatego te˝ w krajach EÂW powsta∏o wiele wyspecjalizowanych instrumentów finansowych skoncentrowanych na sektorze MÂP16. Innà barierà hamujàcà rozwój sektora MÂP, jak wskazujà sami przedsi´biorcy z nowych krajów cz∏onkowskich i kandydujàcych do UE, jest brak stabilnoÊci prawa, nadmierne obcià˝enia fiskalne oraz wysoka represyjnoÊç aparatu skarbowego. Z tych te˝ powodów wielu przedsi´biorców ucieka w szarà stref´, szacowanà obecnie na 20–40% PKB17. Zaznaczyç trzeba, ˝e w aktualnie realizowanych programach wspierania przedsi´biorczoÊci w omawianej grupie paƒstw podejmowane sà dzia∏ania rzàdów w kwestiach zmian legislacyjnych, obni˝ania podatków oraz ∏agodzenia barier administracyjnych. Wszystkie te programy majà tak˝e na celu wspieranie rozwoju technologii i innowacji MÂP, podnoszenie jakoÊci zarzàdzania, promocj´ eksportu czy rozwój e-commerce. Wysi∏ki rzàdów skierowane sà równie˝ na rozwój infrastruktury otoczenia biznesu, czyli inkubatorów przedsi´biorczoÊci, parków technologicznych, oÊrodków doradczych itp.. 4. Szanse i zagro˝enia MÂP zwiàzane z procesem integracji z WE W Unii Europejskiej MÂP traktowane sà w sposób szczególny, co wynika z ogromnego ich znaczenia dla rozwoju gospodarczego oraz uÊwiadomionej koniecznoÊci ich efektywnego wspierania. To w∏aÊnie temu sektorowi przedsi´biorstw nadano kluczowe znaczenie w Strategii Lizboƒskiej, która nakreÊli∏a d∏ugoterminowy cel uczynienia z UE do 2010 r. najbardziej dynamicznej i konkurencyjnej gospodarki na Êwiecie opartej na wiedzy. Realizacja tego celu uwarunkowana jest dynamicznym rozwojem MÂP, które stworzà nowe miejsca pracy i wdro˝à innowacje18. Polityka wzgl´dem ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw w Unii Europejskiej pozostaje jednak w gestii poszczególnych krajów cz∏onkowskich i stàd nie istniejà specyficzne dyrektywy, jakie nale˝a∏oby wdro˝yç do prawodawstwa paƒstw kandydujàcych, dotyczàce wy∏àcznie 16 Jako przyk∏ad mo˝na wymieniç tu polski Fundusz Mikro, który od 1994 r. udzieli∏ ok. 85 mln euro po˝yczek na za∏o˝enie firmy, a skorzysta∏o z nich ok. 24 tys. osób. Zresztà tego typu programy mikropo˝yczek istniejà obecnie we wszystkich omawianych tu krajach. 17 UNECE, op. cit., s. 10. 18 Zresztà Komisja Europejska sukcesywnie w∏àcza paƒstwa kandydujàce w dzia∏ania zwiàzane ze strategià lizboƒskà. W 2001 r. opracowa∏a raport (CC BEST Report) dotyczàcy najlepszych dzia∏aƒ na rzecz wspierania przedsi´biorczoÊci, który dla paƒstw kandydujàcych jest niezwykle cennym êród∏em informacji, s∏u˝àcym poprawianiu otoczenia biznesu. Z kolei w 2002 r. w Mariborze, w S∏owenii, odby∏a si´ konferencja, na której paƒstwa kandydujàce zadeklarowa∏y podjćie dzia∏aƒ we wszystkich obszarach przedstawionych w Europejskiej Karcie Ma∏ych Przedsi´biorstw (Rozszerzenie Unii Europejskiej – czego mogà oczekiwaç przedsi´biorstwa z nowych paƒstw cz∏onkowskich?, oprac. Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Przedsi´biorczoÊci, 2003; t∏um. Polska Agencja Rozwoju Przedsi´biorczoÊci)..

(12) 72. Anna Odrobina. MÂP. Przepisy wspólnotowe w tej dziedzinie majà postaç zaleceƒ i obejmujà programy oraz dzia∏ania podejmowane przez Uni´ Europejskà na rzecz sektora MÂP19. Niemniej znaczna cz´Êç acquis communautaire w innych obszarach bezpoÊrednio wp∏ynie na funkcjonowanie ma∏ych i Êrednich firm w nowych paƒstwach cz∏onkowskich20. Najwi´ksze dotychczas rozszerzenie UE, zarówno pod wzgl´dem zakresu, jak i ró˝norodnoÊci, stanowi wyzwanie dla obecnych i nowych cz∏onków oraz krajów kandydujàcych, ale tak˝e otwiera nowe mo˝liwoÊci dla przedsi´biorczoÊci w Europie. Pomimo ogólnego korzystnego wp∏ywu na gospodarki nowych cz∏onków, trzeba mieç ÊwiadomoÊç, ˝e korzyÊci z integracji b´dà roz∏o˝one nierównomiernie. W przypadku MÂP, z uwagi na ich szczególnà wra˝liwoÊç na zmiany w otoczeniu, uwzgl´dnione muszà byç ich specyficzne potrzeby. Tymczasem porównanie warunków funkcjonowania ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw w wysoko rozwini´tych krajach dotychczasowych cz∏onków UE oraz w omawianych paƒstwach pozwala zaobserwowaç niekorzystnà sytuacj´ w wypadku tych drugich. Funkcjonujà one w zmieniajàcych si´ warunkach rynkowych, ciàgle poszukujà swego miejsca w gospodarkach. Dodatkowe utrudnienia wià˝à si´ z brakiem doÊwiadczenia przedsi´biorców oraz relatywnie skromnym systemem wspierania MÂP. Jak wić majà te przedsi´biorstwa stawiç czo∏o silnym firmom z Unii Europejskiej? Droga krajów EÂW do Unii Europejskiej rozpocz´∏a si´ podpisaniem Uk∏adów Europejskich, które zak∏ada∏y wielop∏aszczyznowà wspó∏prac´ politycznà i gospodarczà, w∏àczajàc w to liberalizacj´ dzia∏alnoÊci gospodarczej. W konsekwencji przedsi´biorcy z nowych cz∏onków i krajów kandydackich odczuli ju˝ wzrost konkurencji i stan´li wobec konkurencji ze strony silnych zachodnich firm. Kraje te przygotowywa∏y si´ przecie˝ do akcesji, co wiàza∏o si´ z ogromnymi kosztami adaptacji prawa do acquis communautaire. W pierwszym rz´dzie chodzi∏o o dostosowanie do jednolitego rynku, o którego z∏o˝onoÊci Êwiadczy choçby fakt, ˝e pe∏na inkorporacja tego ustawodawstwa w krajach samej Wspólnoty nastàpi∏a dopiero kilka lat po symbolicznym. 19 WÊród programów unijnych skierowanych do MÂP znajduje si´ „Wieloletni program na rzecz przedsi´biorstw i przedsi´biorczoÊci”, który jest podstawà prawnà wspierania sektora MÂP, obecnie na lata 2001–2005. Cele programu obejmujà trzy obszary: najlepszà procedur´, instrumenty finansowe oraz us∏ugi dla przedsi´biorstw na szczeblu europejskim (Euro Info). Z kolei „Szósty program ramowy ds. badaƒ naukowych, rozwoju technologicznego i prezentacji” (2002–2006) wspiera badania i innowacje, w znacznej mierze tak˝e w MÂP. „Program Leonardo da Vinci” (2000–2006) natomiast koncentruje si´ na promocji wiedzy, umiej´tnoÊci, zdolnoÊci i kwalifikacji. Tymi trzema programami od pewnego czasu obj´te sà zresztà wszystkie kraje kandydujàce do UE. Od poczàtku lat 90. MÂP w krajach kandydujàcych korzysta∏y z pomocy ze strony WE w ramach programu PHARE. Jak szacuje Komisja Europejska, pomoc z PHARE skierowana bezpoÊrednio do sektora MÂP w EÂW przekroczy∏a 1 mld euro. 20 Chodzi tu o prawodawstwo w nast´pujàcych dziedzinach: swobodny przep∏yw towarów, us∏ug i kapita∏u, prawo spó∏ek, polityka konkurencji, rolnictwo i rybo∏ówstwo, podatki, polityka spo∏eczna i zatrudnienie, regu∏y pomocy publicznej, rynek zamówieƒ publicznych oraz nauka i badania..

(13) Ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa nowych krajów.... 73. 1992 roku21. Nale˝y mieç ÊwiadomoÊç, ˝e proces adaptacji do wymogów jednolitego rynku ∏àczy si´ z koniecznymi ogromnymi inwestycjami ze strony ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw, których jednà z zasadniczych s∏aboÊci jest brak kapita∏u. Koszty i korzyÊci integracji z UE dla ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw dotyczà ich otoczenia makroekonomicznego i prawnego, sfery rynków dóbr i us∏ug oraz czynników produkcji, a tak˝e samych przedsi´biorstw22. W aspekcie makroekonomicznym integracja przyniesie ma∏ym i Êrednim przedsi´biorstwom korzyÊci, wynikajàce z funkcjonowania w warunkach stabilnego otoczenia makroekonomicznego i wzmocnienia pozycji nowych krajów cz∏onkowskich na arenie mi´dzynarodowej. Uczestnictwo we wspólnym rynku spowoduje zapewne wzrost inwestycji zagranicznych dzi´ki podniesieniu atrakcyjnoÊci inwestycyjnej, wzrost wolumenu handlu oraz produkcji wynikajàcej z wyeliminowania barier taryfowych i pozataryfowych. Z drugiej strony, ze znacznymi kosztami w sferze makroekonomicznej wià˝e si´ koniecznoÊç stosowania restrykcyjnej polityki fiskalnej i monetarnej w unii gospodarczo-walutowej czy te˝ ryzyko uzale˝nienia si´ od silniejszych partnerów unijnych. JeÊli chodzi o sfer´ prawnà, to niewàtpliwie do korzyÊci dla MÂP zaliczyç nale˝y stabilnoÊç i przejrzystoÊç prawa oraz w∏àczenie si´ paƒstw z EÂW do unijnego systemu wspierania ma∏ych i Êrednich firm. Koszty prawne z kolei wynikajà nie tylko z dostosowania si´ do prawodawstwa unijnego, ale przede wszystkim ze wzrostu kosztów transakcyjnych, spowodowanego wi´kszym poziomem regulacji rynku i biurokracji. Do rynkowych korzyÊci p∏ynàcych z procesu integracji dla ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw mo˝na zaliczyç: – wzrost ch∏onnoÊci rynku dzi´ki u∏atwieniu dost´pu do bogatych konsumentów z UE, – dost´p do zamówieƒ publicznych na obszarze Wspólnoty Europejskiej, – dost´p do rozbudowanych i nowoczesnych us∏ug dla przedsi´biorców, – objćie ochronà MÂP w ramach polityki konkurencji, – dost´p do partnerów biznesowych, – ograniczenie procedury celnej, – wzrost mo˝liwoÊci wspó∏pracy w ramach wymiany informacji, doÊwiadczeƒ oraz wspólnych projektów. Ten, jak widaç, bardzo obszerny zestaw korzyÊci rynkowych trzeba skonfrontowaç z równie bogatym zbiorem potencjalnych kosztów dla drobnych firm w tej sferze. Przede wszystkim nale˝y wymieniç koniecznoÊç sprostania przez MÂP w nowych krajach cz∏onkowskich wzmo˝onej konkurencji ze stro21 R. Stawarska, Wybrane efekty cz∏onkostwa Polski w Unii Europejskiej w perspektywie makro- i mikroekonomicznej, „Studia Europejskie. Centrum Europejskie UW” 2001, nr 2 (18), s. 103–104. 22 Ibidem, s. 95–122; oraz E. Wojnicka, Integracja z UE z perspektywy ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw, „Wspólnoty Europejskie” 2001, nr 2 (114), s. 31–37..

(14) 74. Anna Odrobina. ny silnych unijnych podmiotów gospodarczych. Negatywnie wp∏ynie tak˝e dostosowanie do obligatoryjnych standardów wspólnotowych. Ograniczeniom ulegnie ponadto pomoc publiczna dla przedsi´biorców. Wielce prawdopodobna wydaje si´ tak˝e utrata konkurencyjnoÊci niektórych wyrobów w wyniku praktyk dumpingowych stosowanych przez silne podmioty z UE. W dziedzinie czynników produkcji do pozytywnych efektów integracji zapewne nale˝y zwi´kszenie mobilnoÊci personelu, dost´p do taƒszego kredytowania oraz us∏ug finansowych i funduszy strukturalnych, których przecie˝ g∏ównym priorytetem jest obecnie wspieranie przedsi´biorczoÊci. Ogromnych korzyÊci spodziewaç si´ mo˝na ze zwi´kszonego transferu nowoczesnych technologii oraz z pe∏nego w∏àczenia MÂP w programy unijne, wspierajàce innowacyjnoÊç przedsi´biorstw. Dodatkowà korzyÊcià b´dzie te˝ dost´p do informacji oraz bezp∏atnego specjalistycznego doradztwa. OczywiÊcie i w tej dziedzinie istnieje wiele zagro˝eƒ dla ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw, które zobligowane zostanà do zintensyfikowania prac badawczo-rozwojowych, a dodatkowo poniosà koszty adaptacji systemu rozliczeƒ i transakcji w nowej walucie. Negatywne efekty wywo∏a wzrost p∏ac i cen nieruchomoÊci. Mo˝na si´ zarazem spodziewaç odp∏ywu kapita∏och∏onnych przemys∏ów i zasobów do „starych” krajów cz∏onkowskich WE, co spowolni tempo rozwoju paƒstw z EÂW23. W koƒcu w sferze samych przedsi´biorstw mo˝na znaleêç potencjalne korzyÊci, wynikajàce ze wzrostu bezpieczeƒstwa i higieny pracy, a tak˝e ekologicznych efektów stosowania norm Êrodowiskowych. W∏àczenie przedsi´biorstw w sieci innowacyjne nie tylko obni˝y koszty innowacji, ale tak˝e przyspieszy proces uczenia si´ przedsi´biorców i absorpcj´ wysokich technologii. OtwartoÊç przedsi´biorstw przyczyni si´ w rezultacie do poprawy ich funkcjonowania. KorzyÊciom tym niestety towarzyszà tak˝e koszty uzyskania odpowiednich certyfikatów i spe∏nienia standardów unijnych, koszty uzyskania informacji i zatrudnienia specjalistów czy te˝ koszty informatyzacji i poszukiwania partnerów. Przedstawione konsekwencje cz∏onkostwa w UE, stanowiàce szanse i zagro˝enia, wymagajà odpowiednich dostosowaƒ na poziomie przedsi´biorstwa. Tworzenie potencja∏u konkurencyjnego firm musi byç procesem ciàg∏ym, uwzgl´dniajàcym zmiany otoczenia rynkowego. OczywiÊcie wa˝na rola przypada tak˝e paƒstwu i ni˝szym szczeblom w∏adzy, które poprzez swe dzia∏ania powinny wspieraç konkurencyjnoÊç swoich firm. Te przedsi´biorstwa, które zdo∏ajà odnaleêç si´ w nowym otoczeniu, zdefiniujà swoje szanse i zagro˝enia, dostosujà swà strategi´ oraz przeprowadzà niezb´dne procesy dostosowawcze, b´dà mia∏y okazj´ zaistnieç i utrzymaç si´ na eurorynku. Brak dzia∏aƒ adaptacyjnych ze strony firm postawi je jednak w obliczu niemocy gospodarczej, 23 M. Domiter, Analiza realnych dostosowaƒ firm polskich do rynku UE ze szczególnym uwzgl´dnieniem scenariuszy dostosowawczych firm MÂP [w:] Internacjonalizacja i globalizacja przedsi´biorstwa i gospodarki, red. J. Rymarczyk, W. Michalczuk, Wydawnictwo AE we Wroc∏awiu, Wroc∏aw 2002, s. 154–164..

(15) Ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa nowych krajów.... 75. gdy˝ nie sprostajà konkurencji w wymiarze technologicznym, jakoÊciowym, informacyjnym czy te˝ cenowym. Trzeba mieç ÊwiadomoÊç, ˝e integracja z UE oznacza dla MÂP w nowych paƒstwach cz∏onkowskich konkurowanie z dynamicznymi i silnymi firmami unijnymi, zdolnymi opanowaç rynek wszystkimi mo˝liwymi sposobami. Tymczasem w celu utrzymania swojej pozycji rynkowej, ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa z omawianej grupy krajów zmuszone zostanà do stosowania elementów euromarketingu oraz zmiany orientacji rynkowej i wprowadzenia euroorientacji24. Wp∏yw rozszerzenia Wspólnot Europejskich na MÂP zale˝ny jest w zasadzie od typu przedsi´biorstwa i bran˝y, w której ono dzia∏a. Jest oczywiste, ˝e firmy nastawione na eksport spodziewaç si´ mogà zwi´kszenia konkurencji. Niemniej w∏aÊnie te przedsi´biorstwa charakteryzuje zazwyczaj wysoka zdolnoÊç i ch´ç innowacji, dlatego te˝ prawdopodobnie b´dà one w stanie dopasowaç swe strategie do otoczenia, aby odnosiç korzyÊci z funkcjonowania na jednolitym rynku. Dla niektórych sektorów w przemyÊle przetwórczym wraz z integracjà pojawi∏y si´ szanse rozwoju. Dotyczy to bran˝ pracoch∏onnych, tj. sektorów tekstylnego, drzewnego, meblarskiego, stalowego, w których analizowane kraje majà tradycyjnie wzgl´dnà przewag´. W sektorze us∏ug, na rozszerzonym rynku skorzystajà turystyka i us∏ugi transportowe. Z kolei producenci wyrobów i us∏ug wymagajàcych wysoko kwalifikowanej si∏y roboczej, mogà odczuç silnà konkurencj´25.. 5. Podsumowanie Sektor MÂP stanowi si∏´ nap´dowà wszystkich gospodarek nowych cz∏onków i kandydujàcych do UE krajów Europy Ârodkowowschodniej. Ma∏e i Êrednie firmy stanowià ponad 99% ogó∏u dzia∏ajàcych na tych rynkach podmiotów gospodarczych. Wytwarzajà przy tym oko∏o po∏ow´ PKB, zatrudniajàc 2/3 ogó∏u pracujàcych. Z przeprowadzonej analizy jednoznacznie wynika, ˝e wraz z zaawansowaniem przemian spo∏eczno-gospodarczych wzrasta znaczenie ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw w tych krajach. Zatem najlepiej rozwini´ty sektor MÂP wyst´puje w S∏owenii, Polsce, na W´grzech i w Czechach. JednoczeÊnie podkreÊliç wypada, ˝e zmiany zarówno w strukturze drobnych firm w analizowanych krajach, jak i w ich szeroko rozumianym otoczeniu idà we w∏aÊciwym kierunku. Zastrze˝enie mo˝na wysunàç jedynie do tempa tych zmian. Pod tym wzgl´dem w omawianej grupie paƒstw najgorzej wypadajà ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa w Bu∏garii i Rumunii, które nadal stojà przed zasadniczymi przemianami.. 24 W.M. Grudzewski, I.K. Hejduk, KonkurencyjnoÊç przedsi´biorstw z Europy Ârodkowej na rynku europejskim, „Ekonomika i Organizacja Przedsi´biorstwa” 2001, nr 9, s. 3–11. 25 Rozszerzenie Unii Europejskiej..., s. 7–8; oraz M. Domiter, op. cit..

(16) 76. Anna Odrobina. Pomimo znacznego post´pu, kultura przedsi´biorczoÊci w krajach EÂW, zw∏aszcza w porównaniu z krajami cz∏onkowskimi UE, nadal jest w fazie poczàtkowej. Dlatego te˝ wydaje si´ konieczne rozwijanie spójnych narodowych programów, które b´dà promowaç indywidualnà inicjatyw´, kreatywnoÊç, a przy tym zapewnià dost´p do wysokiego poziomu kszta∏cenia w zakresie prowadzenia biznesu. W wi´kszoÊci krajów omawianej grupy istniejà systemy wspierania przedsi´biorczoÊci, jednak w obecnej chwili nale˝y intensyfikowaç dzia∏ania na rzecz MÂP. Tworzenie pozytywnego politycznego, prawnego i gospodarczego otoczenia ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw powinno staç si´ jednym z zasadniczych priorytetów rzàdów, a tak˝e ni˝szych szczebli w∏adzy w paƒstwach nowych cz∏onków oraz krajów aspirujàcych do UE. Przedsi´biorstwa w krajach Europy Ârodkowowschodniej stopniowo dostosowujà si´ do nowego wyzwania, jakim jest akcesja do Wspólnot Europejskich. Wp∏yw integracji na ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa ma charakter z∏o˝ony. PodkreÊliç jednak nale˝y, ˝e efekty integracji sà zazwyczaj trudno mierzalne w sensie iloÊciowym. Pomiar korzyÊci i kosztów utrudnia dodatkowo fakt, ˝e sà one w du˝ym stopniu specyficzne dla okreÊlonego podmiotu czy bran˝y. Charakterystycznà cechà samej akcesji jest ponadto koniecznoÊç poniesienia okreÊlonych kosztów adaptacji w krótkim czasie, podczas gdy wi´kszoÊç korzyÊci pojawiç si´ ma raczej w d∏ugim okresie. Rozwój MÂP w paƒstwach Europy Ârodkowowschodniej w du˝ej, je˝eli nie decydujàcej mierze b´dzie determinowa∏ gospodarczy sukces tych krajów w rozszerzonej Unii Europejskiej. Wydaje si´, ˝e utrzymanie pozytywnych tendencji w gospodarkach b´dzie mo˝liwe pod warunkiem dynamicznego rozwoju oraz efektywnego wspierania sektora ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw. Literatura Domiter M., Analiza realnych dostosowaƒ firm polskich do rynku UE ze szczególnym uwzgl´dnieniem scenariuszy dostosowawczych firm MÂP [w:] Internacjonalizacja i globalizacja przedsi´biorstwa i gospodarki, red. J. Rymarczyk, W. Michalczuk, Wydawnictwo AE we Wroc∏awiu, Wroc∏aw 2002. Forst M., Helping Small Business in Eastern Europe, „OECD Observer” 1996, nr 198. Grudzewski W.M., Hejduk I.K., KonkurencyjnoÊç przedsi´biorstw z Europy Ârodkowej na rynku europejskim, „Ekonomika i Organizacja Przedsi´biorstwa” 2001, nr 9. Les PME en Europe, avec un premier regard sur les Pays Candidats, „Observatoire des PME Europeennes” 2002, nr 2. OECD, Small and Medium Enterprises Outlook, OECD, Paris 2002. PARP, Raport o stanie sektora MSP w Polsce w latach 2000–2001, Warszawa 2002. Rozszerzenie Unii Europejskiej – czego mogà oczekiwaç przedsi´biorstwa z nowych paƒstw cz∏onkowskich?, oprac. Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Przedsi´biorczoÊci, 2003; t∏um. Polska Agencja Rozwoju Przedsi´biorczoÊci. Stawarska R., Wybrane efekty cz∏onkostwa Polski w Unii Europejskiej w perspektywie makro- i mikroekonomicznej, „Studia Europejskie. Centrum Europejskie UW” 2001, nr 2 (18). Szabo A., Development of SMEs in Various Regions In Europe, UNECE, Geneva 2003..

(17) Ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa nowych krajów.... 77. UNECE, Small and Medium-Sized Enterprises in Countries in Transition in 2000–2001, Geneva 2003. Wojnicka E., Integracja z UE z perspektywy ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw, „Wspólnoty Europejskie” 2001, nr 2 (114).. Small and Medium-sized Enterprises in New Member and Candidate States in Light of European Union Accession In this article, the author focuses on an analysis of the small and medium-sized enterprise sector in Central and Eastern European countries that joined the European Communities in 2004 and in Bulgaria and Romania, whose accession is expected in 2007. The author defines the importance of SMEs for these countries’ economies and presents the entrepreneurship support systems in each country. She devotes particular attention to the impact of European Union integration on small and medium-sized enterprises using a SWOT analysis..

(18)