Bezrobocie wtórne : uwarunkowania i skala zjawiska

Pełen tekst

(1)Maciej. Frączek. Katedra Gospodarki IAdmlnlstracl1 Publlcxnel. Bezrobocie wtórne. Uwarunkowania i skala zjawiska 1. Wprowadzenie Bezrobocie wtórne, określane w literaturze często również jako powroty do bezrobocia czy też wielokrotne rejestracje bezrobotnych' (w literaturze świa towej także używa się wielu określeIl charakteryzujqcych to zjawisko, są to m.in. recurrenl unemploymenl, repeat(ed) ullemployment, mullipie (repetu) unemployment spells) , jest jednym z najmniej rozpoznanych w Polsce aspektów bezrobocia. Dotychczas podejmowane próby scharakteryzowania tego zjawiska dotyczyły wyłącznie wymiaru lokalnego bezrobocia wtórnego'. Niewąt pliwie główną przyczyną tego stanu był fakt, że statystyki krajowe dotyczące bezrobocia wtórnego zaczęly być prowadzone w Polsce dopiero od 1'994 l'. w ujęciu strumieniowym, dotyczącym napływu i odpływu bezrobotnych oraz od 1997 l'. w ujęciu zasobowym, określającym poziom zjawiska w danym momencie czasu. Niemniej jednak zadziwia brak zainteresowania tematyką bezrobocia wtórnego, zwłaszcza że, jak wykazujl) dane GUS, dotyczy ono ok. 70% populacji polskich bezrobotnych. Wiele uwagi poświęca się głównym grupom ryzyka na polskim rynku pracy, czyli tym kategoriom bezrobotnych, którzy mają szczególne trudności z uzyskaniem zatrudnienia i "wyrwaniem" się ze stanu bezrobocia. Wymieniając grupy ryzyka, mówi się przede wszystkim o długotrwale bezrobotnych, bezrobotnych o niskich kwalifikacjach, mlodzieży (w tym absolwentach), kobietach, niepelnosprawnych, kOIleząc na mieszJ W zależności od kontekstu autor również b~dzic poslugiwul się wymiennie tymi określeniami. 2 Zob. szerzej: Wielokrotne rejestracje bezrobotnych, Ska/a, sll'ukllfra i IIlVw'//I/lwlI'llllia zjawi~ ska IW przykładzie Rejol1owego Urzedu Pracy HI Pabianicach wiatach /990-1996, E. Kwiatkowski (red.), Wojewódzki Urzllcl Pmcy w Łodzi. Rejonowy Urzild Pracy w Pabianicach, Pabianice. 1997; E. Kudlik, Zjawisko pOlVl'Otów do bezrobocia IW przykfadzie rejU/lII 7'o/llaszdlV Mazowiecki [w:] Różne oblicza bezrobocia, M. Szylko-Skoczny (rcd.), InstytuI: Polityki Spoleczncj Wydzialu. Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu, Dom Wydawniczy Elipsa. WarszaWH 1999..

(2) Maciej Frqczek kańcach. wsil. Złożony charakter, skala występowania oraz skutki społeczno -ekonomiczne bezrobocia wtórnego wskazują, że konieczne będzie szersze podejście do kwestii ograniczania bezrobocia w grupach probłemowych. Kategoria bezrobotnych dotkniętych wielokrotnymi rejestracjami nie może oczywiście być w sposób automatyczny wlączona w istniejący katalog grup ryzyka na polskim rynku pracy z tego chociażby względu, że w wypadku bezrobocia wtórnego główne kryterium analizy, jakim jest czas, odnosi się do charakterystyki przebiegu bezrobocia, a nie do cech demograficznych bądź społecznych (wiek, płeć, wykształcenie itd.) osób bezrobotnych. Kategoria tajest tak szeroka, że zawiera bardzo wiele cech charakterystycznych dla wymienionych powyżej grup ryzyka. Z tej racji powracający do bezrobocia stanowią wyjątkowo specyficzną grupę osób o określonych właściwościach zawodowych Uak i społecznych bądź też demograficznych), którzy powinni zostuć objęci bardzo intensywnymi dzialaniami polityki rynku pracy, dostosowanymi do szczególnych cech tej kategorii bezrobotnych i ukierunkowanymi na przywrócenie ich na rynek pracy. Dotychczas polityka rynku pracy nie dotyczy jeszcze tej grupy bezrobotnych, nie są stosowane instrumenty i programy ukierunkowane na przeciwdziałanie i ograniczanie negatyw nych skutków bezrobocia wtórnego. W niniejszym artykule omówiono podstawowe dane dotyczące skali i charakteru zjawiska bezrobocia wtórnego w Polsce. Zostaly one przedstawione na tle doświadczeń europejskich oraz światowych. Dokonano również analizy wybranych pozycji światowej literatury przedmiotu, dotyczącej glównych przyczyn, skutków oraz charakteru bezrobocia wtórnego w poszczególnych krajach".. 2. Istota bezrobocia wtórnego Immanentną cechą bezrobocia wtórnego jest bez wątpienia fakt ponownego rejestrowania się w urzędach pracy tych samych osób w określonym przedziale czasu. Według polskich uregulowm\ za osobę dotkniętą bezrobociem wtórnym uważa się bezrobotnego, który rejestrując si ę w urzędzie pracy posiada już co najmniej jeden wcześniej udokumentowany przypadek bycia bezrobotnym. Bez znaczenia jest tu odstęp czasowy pomięd zy poszczególnymi okresami bezrobocia. Powracający do bezrobocia są ponadto objęci tymi samymi przepisami definiującymi warunki umożliwiające uzyskanie statusu osoby bezrobotnej5. W praktyce oznacza to, że każda osoba będljCa w ewidencji urzędu pracy i zarel Zob. np. SZlIW[t 2002.. Rynek prac)' \\Iobec integracji z Ul/iq. Eflropej.~ką, S. Borkowska (rcd.),IPiSS, Wal'-. 4 Podobnie juk w przypadku polskim tematyka bezrobocia wtórnego jest bardzo słabo reprezentowana w literaturze światowej (w porównaniu chocia:i.by ze zjawiskiem bezrobocia długotrwa. ł ego . 7.. którym bardzo często bezrobocie wtórne bywa mylnie l1t07~~amiunc), Rejestracja osób w um~dach pracy jako bezrobotnych odbywa siQ zgodnie z przepisami ustawy Z dnia 14 grmlnia 1994 l', o Zall1lClllicniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (tekst jednolity Dz.U. 5. 24 styczni n 2001, nr 6. poz. 56, z późno zm.)..

(3) Bezrobocie wtrJflle. Uwarunkowallia i skala. jestrowana po raz drugi lub więcej jest wliczana do zasobów bezrobocia wtórnego. Przepi sy europejskie nieco inaczej regulują kwestię powrotów do bezrobocia. W krajach UE mianowicie za osobę dotkniętą bezrobociem wtórnym u waża się bezrobotnego z co najmniej 3 okresami udokumentowanego bezrobocia . Bezrobocie wtórne najczęściej c harakteryzuj e się następująC!) sekwencji) zdarzeli. Poczt)tkowe okresy pozostawania bez pracy Si) krótkie, stosunkowo szybko ZI1ujduje się kolejne zatrudnienie. Im bardziej jednak zwiększa się liczba okresów bezrobocia, tym stają się one dluższe i tym trudniej jest powrócić do życ ia zawodowego. Wykazali to w swoich badaniach, prowadzonych w latach 80. W Australii P. Trivedi i J. Alexander".. 3. Pomiar bezrobocia wtórnego Zjawisko bezrobocia, w tym bezrobociu wtórnego, można ujmować w dwojaki sposób. Pierwszy z nich to ujęcie w kategoriach strumieniowych . Ma ono charakter dynamiczny, główny akcent kladziony jest więc na napływy i odplywy do(z) zasobu wielokrotnie zarejestrowanych bezrobotnych. Podejśc ie to ułatwia analizę szybkości zmian w zasobie osób bezrobotnych (gdy napływy i odplywy są wysokie wówczas rotacja bezrobotnych jest szybka, gdy niskie powolna). Ujęcie to, mimo niewątpliwych zalet, ma jednak pewną wadę. Przy strumieniowej analizie zasobów bezrobotnych pomijane są chociażby osoby, które naplynęly do bezrobocia przed okrcsem, którego dotyczą badania. Przykladowo roczne badania napływu osób do zasobu bezrobotnych wykluczają wszystkich dotkniętych bezrobociem dlugotrwałym (powyżej l roku). Przez to istotna część populacji bezrobotnych nie jest ujęta w analizie. E. Kwiatkowski zaproponowal następujące formuly do pomiaru zasobów bezrobocia oraz stopy bezrobocia, uwzględniajqce czynnik wielokrotnych rejcstracji bezrobotnych': (I) B = l· T· R, h = liSI' ·T·R, (2) gdzie: B - zasób bezrobotnych, l - łączny naplyw osób do bezrobocia, T - przeciętny okres trwania bezrobocia, II - przeciętna liczba okresów przypadając!l na bezrobotnego, SI' - zasób sily roboczej.. fi P. Trivccli, 1. Alcxandcr. Reelllploy/llellt Propabilily alld M/lllip/e Ullemploymellt Spd/s: A Partial Likelillood Approach, "Jollrnal ofBusincss and Economic Staticlics" 19H9, nr 7(3), s.395-401.. '1. E. Kwiatkowski, Bezrobocie. Pod.\,tawy t/!o/'el)'cZ/lc, PWN, Wnl'szawu 2002, s. 26-46..

(4) iVllIciej Frączek. Zgodnie z tymi równaniami, im wyższa przeciętna liczba okresów bezrobocia przypadających na osobę, tym większe są (przy innych czynnikach niezmienionych) zasób bezrobocia i stopa bezrobocia' . .Tak wcześniej wspomniano, w Polsce od 1994 l'. dostępne Sl) dane statystyczne umożliwiające analizę napływów do zasobów wielokrotnie zarejestrowanych bezrobotnych. Dzięki temu niewl)tpliwie wzbogacona została wiedza co do mechanizmów i struktury bezrobocia wtórnego w Polsce. Drugim możliwym ujęciem zjawiska bezrobocia (w tym wtórnego) jest podejście zasobowe. W odróżnieniu od podejścia strumieniowego ma ono charakter statyczny, polega bowiem na rejestrowaniu liczby bezrobotnych w danym punkcie czasowym (najczęściej stosowane w statystyce rynku pracy jest określanie zasobu bezrobotnych na koniec miesiąca, kwartału oraz roku, gdyż takie charakterystyki stanowią później najlepszl) i naj wygodniejszą podstawę do dokonywania analiz). Wadą tego typu podejścia jest przede wszystkim brak zalet, które posiada ujęcie strumieniowe. Na podstawie danych z danego okresu, nie wzbogaconych o analizę naplywów i odpływów, nie jesteśmy w stanie ocenić dynamiki bezrobocia wtórnego, a tym samym rotacji wielokrotnie rejestrowanych bezrobotnych. Ponieważ od 1997 l'. dysponujemy również danymi statystycznymi o zasobach osób powracających do bezrobocia i ich udziale w ogólnych zasobach bezrobotnych, możliwe stało się wzbogacenie analizy bezrobocia wtórnego o dodatkowy materiał badawczy. Korzystając z dostępnych danych w dalszej części artykułu przedstawiono podstawowe charakterystyki dotyczące skali i struktury bezrobocia wtórnego w Polsce. Aby maksymalnie ograniczyć negatywne cechy ujęcia zasobowego, nie oddającego w pełni dynamiki ksztaltowania się zjawiska powrotów do bezrobocia podczas trwania badanego okresu, przyjęto następujący sposób obliczania współczynnika bezrobocia wtórnego: bil'li , = Bwll'/B,,',. (3). gdzie: b w,,' - uśredniony współczynnik bezrobocia wtórnego, obliczanego dla n okresów, B",,,' - średnia zasobu wielokrotnie zarejestrowanych bezrobotnych, obliczona dla Il okresów, B,,' - średnia zasobów bezrobotnych ogólem, obliczona dla 11 okresów. Równanie (3). będzie więc. /Jw,,' :::::. M Ibidem, 5,. 45.. mialo. postać:. (B"'I' + Bw2 ' + ... + BWI/ _ l' + BII'II')/n. (4).

(5) Bezrobocie wtórne. Uwarunkowania i skala zjawiska. W analizach zasobów wielokrotnie rejestrowanych bezrobotnych przeprowadzonych w tej pracy przyjęto n = 12, obliczając uśredniony wspóJczynnik bezrobocia wtórnego dla okresu I roku (w latach 1997-200 I).. 4. Przyczyny bezrobocia wtórnego Ustalenie czynników wplywających na rozmiary bezrobocia wtórnego, z racji jego złożonego charakteru, jest zadaniem bardzo skomplikowanym. Tradycyjne przyczyny bezrobocia, szczegółowo opisywane w literaturze przedmiotu, ulegają bowiem w wypadku bezrobocia wtórnego skumulowaniu. Bardzo trudno rozgraniczyć w tym wypadku przyczyny pierwotne od przyczyn o charakterze wtórnym. Odpowiedź na pytanie, która (bądź też które) z przyczyn jest (są) prawdziwą genezą zjawiska z pewnością jest jedną z głównych kwestii umożli wiających efektywne przeciwc1zialanie powrotom do bezrobocia. E. Kwiatkowski wymienia następujące czynniki wplywaj'lce na wielkość ponownych rejestracji bezrobotnych9 : - stan koniunktll1'Y gospodarczej, - tempo racjonalizacji zatrudnienia, - stopier\ niedopasowania struktll1'alnego bczrobotnych i ofert pracy, - efektywność aktywnych programów ograniczania bezrobocia, - stopier\ kompensacji dochodów w okresie bezrobocia, - poziom zaradności osób na rynku pracy, - regulacje prawne w zakresie bezrobocia i polityki pai\stwa na rynku pracy. Należy nadmienić, że wymienione powyżej czynniki mają charakter ogólny i uniwersalny, odnoszq się raczej do mechanizmów wplywających na wielkość zjawiska bezrobocia jako takiego. Niemniej jednak są ważnym elementem analizowania bezrobocia wtórnego, gdyż oczywisty jest fakt potęgowania negatywnych aspektów bezrobocia w wypadku bezrobotnych dotkniętych kilkoma okresami pozostawania bez pracy. Mając na uwadze te fakty, konieczne staje się uzupclnienie bądź też doprecyzowanie wymienionych czynników . Kwestią zwiqzaną pośrednio z tymi czynnikami jest obserwowane od pewnego czasu zjawisko dualizacji rynku pracy. B. Chapman i M. Oray mówiąc o rynku pracy wydzielaj q jego dwa sektory: pierwszo- i drugorzędny 10. O ile sektor pierwszorzędny charakteryzuje się relatywnie wysokimi zarobkami, trwalym zatrudnieniem i dobrymi warunkami pracy, o tyle sektor drugorzędny wiąże się z niskimi wynagrodzeniami, nicstabilnością zatrudnienia, brakiem perspektyw i zlymi warunkami pracy. Ważne jest zastrzeżenie, że możliwość przenoszenia się z jednego sektora do dl'ugieWielokrotne rejest/'acje ... , s. 18. B. Chapmrul, M. Orny. YO/lth Unclllploylllellt: Aggregate JncideJ/ce al/d C01/seql/el/cc.I'/o}, ll/dividllllls, DisclIssion PapcI' no 459, Center for Ecollomic Policy Rcscarch, Australil1l1 National IJ. lU. UnivcrsilY, Cunbcrra 2002, s. 16..

(6) go jest bardzo niewielka. Fakt bezrobocia wśród młodych ludzi powoduje, że wzrasta prawdopodobieJ\stwo trafienia do tego drugiego, gorszego sektora rynku pracy, a to z kolei może powodować wkroczenie na ścieżkę wielokrotnych okresów bezrobocia. Podobne wnioski można znaleźć w pracy M.B. Stewarta". Wedlu g niego niskopłatna praca jest czynnikiem powodującym bezrobocie wtórne. Lepiej opłacane miejsca pracy ograniczają to rosnące ryzyko. Wyniki jego badal\ wskazują, że osoba pozostająca bez pracy, która następnie znalazła zatrudnienie, jest zagrożona bezrobociem 2-3 razy bardziej, niż osoba pracująca (nie mająca wcześniej kontaktu z bezrobociem)". Z kolei, patrząc przez pryzmat uzyskiwanego wynagrodzenia, prawdopodobieJ\stwo powrotu do bezrobocia osoby mającej niskopłatną pracę (i wcześniejszy okres bezrobocia) jest ok. 4-krotnie większe, niż osoby pracującej na takich samych warunkach, lecz bez wcześniejszego okresu przebywania bez pracy. Prawdopodobiei\stwo zaś utraty pracy przez osoby dobrze zarabiające (mające za sobą okres bezrobocia i nie mające tego doświadczenia) jest identyczne. Istnieje więc silna korelacja pomiędzy niskimi płacami a bezrobociem wielokrotnym, niemniej jednak nie ma ona charakteru związku przyczynowo-skutkowego. Na podstawie uzyskanych wyników M.B. Stewart stawia tezę, że nie każda praca jest "dobrą" pracą w znaczeniu poprawiania perspektyw życiowych. S. Aho zwrócił uwagę na przyczyny o charakterze makroekonomicznym determinujące poziom zjawiska bezrobocia wtórnego". Według niego powodem utrzymywania się tego rodzaju bezrobocia na wysokim poziomie, mimo znaczącego wzrostu gospodarczego w Finlandii w drugiej połowie lat90., było rosnące strukturalne niedostosowanie popytu i podaży pracy oraz efekt histerezy. S. Aho postawił ponadto tezę, że w tamtym czasie narzędzia polityki rynku pracy nie rozwiązywały problemu, lecz służyły raczej jako środki utrwalające permanentne bezrobocie. Szeroko stosowane środki aktywizujące, jak np. szkolenia i zatrudnienie subsydiowane, nie mialy dużego wpływu na później sze zatrudnienie osób z nieh korzystających. Wręcz przeciwnie, nabraly charakteru polityki socjalnej (m.in. zapobiegały ubóstwu). Wskazuje to na kolejną, jedną z najistotniejszych determinant bezrobocia wtó1'l1ego, mianowicie szeroko rozumianą politykę pa6stwa w obrębie rynku pracy. R. Winter-Ebmer i .J. Zweimliller twierdzl) wręcz, że najczęstszym powodem bezrobocia wtórnego jest uzależnienie bezrobotnych od pomocy oferowanej przez pmlstwo'''.. II M.B. Stewart, Tlw lllfer-re/met! DYI/ulllic.\' (~r Ullcmp/oymellf (///(/ Law Pay, 10th International Confcrcnce on Panel Dala, Berlin, July 5-6, 2002. 12 Ibidem, s. 10. D S. Aha, Cflranie L(Jl/g~/erlll Ullemploymcllf and Laboul" MarkeI Policie.\' ill FilIImu! il/llIe. 1990s. XI NOJ'{lic Sociał Policy Rcscarch Mccting "Rcdcsigning the Wclfare SIute'!" - Policy RcfOl'ms and Thcir COllscqucnccs, Espoo, Finnlaml, August, 22-24 2002. 14 R. Wintcr-Ebmcr, J. Zwcimi.lllcr. Do TlIe)' COIIIC Back Againf Job Searell, Labouf Markel,\' SegmcllIatiolls al/d Stale Depelldellce as Explel/atioJ/s oj Repe(H Ullcmploylllellt. "Empirical St:llistics" 1992,nr 17..

(7) Bezrobocie wtórne. Uwarunkowania i. 5.. Społeczno-ekonomiczne. ,~'ka/a. zjawiska. skutki bezrobocia wtórnego. Skutki bezrobocia wtórnego są analogiczne do tych, które towarzysZl) samemu zjawisku bezrobocia, o wiele jednak intensywniejszy jest poziom ich odczuwania przez osoby dotknięte powrotami do bezrobocia. Odwołując się ponownie do badań E. Kwiatkowskiego, można przytoczyć najistotniejsze wedlug niego skutki ekonomiczno-społeczne bezrobocia wtól'l1ego. Są to m.in."; - wzrost zasobu bezrobocia i stopy bezrobocia w gospodarce, - pogorszenie stanu budżetu pm\stwa, - obniżenie standardu życia bezrobotnych, - marginalizacja dużej grupy osób na rynku pracy, - nasilenie zjawisk patologicznych (alkoholizm, narkomania, przestępczość itp.), - nasilenie negatywnych skutków długotrwałego bezrobocia. Nawiązując do wcześniejszych rozważaI\ dotyczących "dobrej" i "złej" pracyJ6, czy też sektora "pierwszorzędnego i "drugorzędnego"J?, nasuwa się wniosek, że osoby nie posiadające "dobrej" pracy, czy też będące pracownikami sektora "drugorzędnego" są grupą szczególnie narażoną na negatywne skutki bezrobocia wtól'l1ego. R. Stephens i C. Waldegrave mówiiI wręcz o tym, że gdy ludzie wykonują niskoplatne prace, mając w perspektywie powrót do stanu bezrobocia, prawdopodobne jest ryzyko powtarzajqcych się okresów ubóstwa". Trzeba wreszcie wymienić podstawowy skutek bezrobocia wtórnego, który nasuwa się niejako automatycznie. Można stwierdzić, że jeżeli ktoś doświad czyi w życiu wielu okresów pozbawienia pracy, to jest osobą wyjqtkowo zagrożoną albo długim okresem bezrobocia (w razie, gdy jest ona właśnie bezrobotna), ałbo kolejnym okresem bezrobocia w przyszłości (w wypadku, gdy jest aktualnie zatrudniona). Analizy tego aspektu bezrobocia wtórnego dokonane przez wielu naukowców potwierdzają tę tezę. Badania prowadzone przez P.N. Junankara i M. Wooda dowodzą, że wielokrotne okresy bezrobocia zwiększają prawdopodobieństwo ponownej utraty pracy w przyszłości 19. O ile sam fakt jednorazowego doświadczenia bezrobocia nie wpływa na zwiększe nie ryzyka powrotu do niego, o tyłe już przy dużej liczbie okresów pozostawania bez pracy ryzyko powrotu do bezrobocia jest większe. Do podobnych wniosków doszedł też wspomniany wcześniej M.B. Stewart'''. Mamy zatem do ll. Wielokrotne rejestracje .... s. 24-26. M.B. Slcwart, op. cit. 17 B. Chapman, M. Gray, op. cit. 111 R. Stcphcns, C. Waldcgnwc, '/11e l:.1JeL'til/clle,,"s oj' f/w 7hmsfer (/Iul Ta,x System in Redl/cillg POl/ertY;1/ /998. "Sociał Policy JOllrnal aF New Zcalulld" 2001, nr 16. 19 P.N. JUllankal' M. Waod T/Ie flllpa!.'1 ol Youlh UI/elllp/oy/llent,' AI/ Alllllysys oJ ReclIJ'/'ellt Ullemployment [w:J, YOl/th ill fhe Eigll/ies: Pl/persji'OIIl IlIe Ausl/'llliall L(mgi{lIdilltl/ S/ll'vey IS leI. I. I. Research Prajce!, R. Grcgory, T. Karmel (cds), Center foJ' Economic Policy Rcscarch, Austrulian. National Univcrsity Canbcrra 1992, s. 282-304. I. 2łl. M.B. Slcwal't, op. cil..

(8) Maciej /".,., "",". czynienia z doskonałym przykładem sprzężenia zwrotnego przyczyn i skutków bezrobocia wtórnego. Powodem powtórnych rejestracji jest bowiem fakt doświadczenia wcześniej bezrobocia , a kołejny okres pozostawania poza rynkiem pracy skutkuje większym ryzykiem następnego powrotu do bezrobocia. Wyrwanie się z tej sekwencji coraz dłuższych okresów bezrobocia i coraz krótszych okresów niskoplatnej pracy jest zadaniem przerastaj'lcym możliwości bardzo dużej części osób dotkniętych bezrobociem wtórnym.. 6. Przeciwdziałanie negatywnym skutkom bezrobocia wtórnego Ze względu na skalę zjawiska bezrobocia wtórnego oraz wiążące się z nim negatywne skutki społeczno-ekonomiczne możuu postawić pytanie, czy palistwo może pozwolić sobie na dalsze pomijanie tej integralnej ju ż części poł skiego bezrobocia . Bez wątpienia musi nast'lpić jakościowa zmiana w podejści u polityki rynku pracy do osób charakteryzujących się wielokrotnymi okresami bezrobocia. Ta grupa osób wymaga wyjątkowo intensywnej sekwencji programów i działali (a co za tym idzie, bardzo znacznych nakładów finansowych), które będą ukierunkowane na przywrócenie ich do zasobów osób pracujących. Ważna jest ponadto "wartość" tworzonych - z myślą o dotkniętych bezrobociem wtórnym osób - miejsc pracy. Celem polityki rynku pracy nie powinno być, jak zauważył M.B. Stewart, dostarczanie bezrobotnemu jakiejkolwiek pracy, lecz pracy "dobrej", takiej, która zwiększy jego szanse na rynku pracy. Niskoplatna praca zaoferowana bezrobotnemu w nieznaczny tylko sposób przyczynia się do polepszenia kapitału ludzkiego. Jeżeli szanse osób bezrobotnych mają być trwale zwiększone, muszą one uzyskać dostęp do takiej pracy, która zwiększy ich umiejętności, poprawi efektywność i zaoferuje moż liwość lepszych zarobków w przyszł ości". Podobne stwierdzenie znajdujemy u K.W. Frieske, który uważa, że: "cały kłopot bierze się stąd, że marna , dorywcza, iłe opłacana praca jest równie demorali zująca, co jej brak"'" Przykładem programu skierowanego do dotkniętych bezrobociem wtórnym był francuski program TUC, realizowany w 1986 r. Oferował on młodym bezrobotnym z kiłkoma okresami bezrobocia (oraz długotrwałe bezrobotnej mlodzieży) możliwość znacznie subwencjonowanego przez pallstwo zatrudnienia w organizacjach pozarządowych przez okres 3-12 miesięcy (w 1987 r. wydłu żono maksymalny okres uczestnictwa w tym programie do 24 miesięcy)". Podkreślić należy jednak niską efektywność tego programu. Nie spowodował on 21/billem. S. 21. K.W. Fricskc, O mankall/elltach propozycji Davida l-/1I111t!'(l i Stal/isławy Golilloll'skiej, "Polityk n Spoleczna" 2001. nr 3, ,. 21. 23 P. Auspos. J. Riccio, J. Whitc, A Review ąf US WICI E/f/'Opea1/ Lirerallfre 0/1 Ihe Microeco1/omie EJJecrs ol LabouJ' Market Programllles for YOIIllg Pcople, Rcscill'ch and DcvclopmcJlt Report, ESR20, Employment Service, Sheffield 1999. ,. 55-56. 22.

(9) Bezrobocie wtórne. Uwarullkowa1lia i skala zwiększenia szans bezrobotnych na uzyskanie stałej pracy. Jego efektywnych skutków można doszukać się jedynie w ograniczeniu zagrożenia wykluczenia społecznego w tej grupie bezrobotnych. Niemniej jednak przy tworzeniu nowych programów rynków pracy skierowanych do osób dotkniętych bezrobocie wtórnym niepowodzenia TUC mogą być wykorzystane do uniknięcia podob-. nych. błędów. w. przyszłości.. 7. Struktura i skala bezrobocia wtórnego w Polsce W tabelach 1 i 2 zamieszczono wyniki obliczeil własnych, opartych na dostępnych statystykach dotyczących bezrobocia wtól'l1ego w Polsce oraz podano krótkq analizę zaobserwowanych pmwidlowości. Jak wynika z przedstawionych danych, w ujęciu strumieniowym procentowy udzial wielokrotnie rejestrowanych bezrobotnych w ogólnej liczbie nowo zarejestrowanych zwiększał się nieprzerwanie od 1994 r. aż do 1998 1'. (osi>jgnął wtedy najwyższą wartość 71,23%). Z kolei w 1999 1'. bezwzględna liczba osób naplywających do bezrobocia była najwyższa i wynosiła 1728,5 tys., z czego 972,8 tys. stanowili mężczyźni, a 755,7 tys. kobiety (był to również rekordowo wysoki poziom dla obydwu tych grup). Od 19991'. można zaobserwować niewielki spadek udziału wiełokrotnie rejestrowanych bezrobotnych w ogólnej liczbie nowo zarejestrowanych, chociaż wciąż wskaźnik ten jest bardzo wysoki; dla ok. 2/3 nowo rejestrowanych bezrobotnych jest to bowiem kołejny okres pozostawania bez pracy. Można stwierdzić, że napływ do bezrobocia w bardzo istotny sposób zdeterminowany jest przez osoby pozbawione zatrudnienia co najmniej 2 razy w życiu. Uwagę zwraca kilkuprocentowa przewaga napływu mężczyzn nad napływem kobiet. Potwierdza to fakt, że powrotami do bezrobocia bardziej dotknięta jest populacja mężczyzn, mimo że kobiety przeważają liczebnie w ogółnym zasobie bezrobotnych. To również znana prawidłowość, że kobiety podlegają mniejszej rotacji w zasobie bezrobotnych. Rzadziej niż mężczyźni fluktuują pomiędzy stanem zatrudnienia a stanem bezrobocia, stqd też wynika większa liczba mężczyzn w napływach do wielokrotnie zarejestrowanych bezrobotnych. Ciekawych wniosków dostarcza także analiza napływów do bezrobocia w poszczegółnych miesiqcach roku. O iłe - na przykładzie 2001 1'. - od marca do września przewaga powtórnych napływów wielokrotnie zarejestrowanych mężczyzn nad kobietami oscylowała w granicach 10-20 tys. osób, o tyle od października do łutego wynosila już 30-40 tys. osób. Stanowi to dowód na to, że mężczyźni są bardziej mobilni na rynku pracy, częściej podejmują prace o charakterze sezonowym, co powoduje, że częściej bywają dotknięci bezrobociem wtórnym, chociaż mniej sklonne do rotacji kobiety bardziej dotyka zjawisko długotrwałego bezrobocia. Analizując z kolei bezrobocie wtórne przez pryzmat ujęcia zasobowego, zauważalną tendencją jest coroczne zwiększanie się zasobów wielokrotnie zarejestrowanych bezrobotnych (wzrost ten dotyczy zarówno mężczyzn, jak i kobiet). Jest to swego rodzaju naturalny objaw towarzyszący każdemu rynkowi.

(10) Maciej P/'ą czek pracy. W czasach wzrastaj ącej konkure ncji i wymagań stawianyc h pracowniko m nikogo ju ż nie dziwią kilkakrotne okresy w życiu zawodowym pozbawione pracy. Niemniej jednak skala zjawiska w liczbach bezw zglę dnych stanowi powód clo niepokoju. W 2001 r. ok. 2 mln osób zarejestrowanych jako bezrobotne mialy za sobą co najmniej 2 okresy pozostawania bez pracy. Rozpatrując poziom napl ywów i odplywów do i z bezrobocia w 2002 r., należy stwierdzić, że by! to rok kolejnych smutnych rekordów. Tabela l. Wielokrotne rejestracje bezrobotnych w Polsce (w tys . osób)" Rok. Wyszczególnienie. M~zczyżni. Kobiety. Razem. 1994. Bezrobotni ogółem - z 2 lub więcej rejestracjami Bezrobotni nowo znrejestrow ilJli ogó łem - po raz kolejny Bezrobotni ogó ł e m - z 2 lub w ięcej rejeslracjn mi Bezrobotni nowo zarejestrowani ogółem - po raz kolejny Bezrobotni ogółem - z 2 lub wi~cej rejestracjami Bezrobotni nowo 7..arejcslrown"i ogó łem - po rnz kolejny. 1343.0. 1495,0. 2838.n. 11 44.7 539.8. 949.3 362.9. 2094.0 902.7. 1180.2. 1448.6. 2628.8. 1270.3 774.6. 110 1.0 565.7. 237 1,3 1340.3. 983.9. 1375.6. 2539.5. 1285.6 836.2. 939,5 645 ,1. 2225,1 148 1.3. BezrobotIIi ogółem - z 2 lub wi~cej rejestracjami Bezrobotni nowo zarejestrowani ogó łem - po raz kolejny De7.robot ni ogólem - z 2 lub wiQcej rejcstrncjmni Bezrobotni nowo zarejestrowani ogó łem - po raz kolejny Bezrobotni ogół e m - z 21ub wi~cej rejestracjnmi Bczrobo{n i nowo 7.łlrcjcs trown ni ogółem - po raz kolejny. 723.2 517.1 1092.7 809.7. 1103,2 645,9 958.6 633,8. 1826.4 1163 2051.3 1443.5. 760.1 555.4 1139.4 847,2. 1071 .3 659.3 988.3 668.4. 183 1.4 12 14 .7 2127.8 151 5.6. 1042.5 733.7 1395.4 972,8. 1307.3 800 .2 1167,4 755.7. 2349.8 1533.9 2562.8 1728,5. Bezrobotni ogółem - z 21ub więcej rejestracjami Bezrobotni nowo zarejestrowani - po raz kolejny Bezrobo(ni ogólellI - z 2 łub więcej rejestnlcjami Bezrobotni nowo .zarejestrowani - po raz kolejny. 12 11 .0 831,2 1340.3 904.5. 1491,6 904.3 1135.6 714,4. 2702,6 1735.5 2475.9 161 8.9. 1472.9 10055 140r,.1 955.2. 1642 99 1 J070.1 673.9. 3115 1996.5 2476.2 1629.1. 1995. 1996. 1997. 1998. 1999. 2000. 200 1. ogó łem. ogółem. n stnn na kanice roku Żród lo: opracowanie własne nu podstawie: Rocznik SIutystyczny Pracy RP, GUS, WarszCI\v:1 1995, J997, 1999, 200 I; Dasic Slatislical D(lw Oli Sod{/! Policy. Ministry or Labom IIlld Socin ł. Pol icy, Wnrsaw 200 I,.

(11) Bezrobocie wtórne, Uwarunkowania i skala zjawiska Tabela 2.. oraz. Udział. wielokrotnie zarejestrowanych w zasobie bezrobotnych. udział napływów. ogółem. wielokrotnie zarejestrowanych w napływie do bezrobocia. ogólem (w %) Wyszczególnienie. Rok t994. Razem. M~żczyżni. Kobiety. Udział wielokrotnie zarejestrowanych w bezrobotnych ogółcm n. wielokrotnie zarcjcstro~ wanych w napływie do bezrobocia ogólem b. Udział napływów. 1995. 43,11. 47,16. 38,29. 56,52. 60,98. 51,38. 66,57. 65,04. 68,66. 57,83. 62,21. 55,18. 70,37. 74,10. 66,18. 64,82. 72,06. 60,05. 71,23. 74,35. 67,63. 65,60. 71,11. 61,35. 67,45. 69,71. 64,73. 64,69. 69,63. 60,37. 65,37. 67,48. 62,69. Udział wielokl'Otnie zarejestrowanych w bezrobotnych ogółcml!. 63,84. 68,15. 60,15. Udział napływów wielokrotnie zarcjcslro~ wanych w napływie do bezrobocia ogólemb. 65,79. 67,93. 62,98. Udział. wielokrotnie zarejestrowanych w bezrobotnych ogół emil Udział napływów wielokrotnie zarejestro~ wanych w napływie do bezrobocia ogóle mb. 1996. wielokrotnie zarejestrowanych w bezrobotnych ogółem. Udział. ll. Udział napływów wiełokrotnie zarejeslro~. wanych w napływie do bezrobocia ogółem b 1997. Udział. wielokrotnie zarejestrowanych w bezrobotnych ogółem Udział napływów wielokrotnie zarcjestro~ wanych w napływie do bezrobocia ogólem b Udział wielokrotnie zarejestrowany-ch w bezrobotnych ogółcm Udział napływów wielokrotnie zarejestrowanych w napływie do bezrobocia ogółem b l1. 1998. ll. 1999. wielokrotnie zarejestrowanych w bezrobotnych ogółem". Udział. wielokrotnie zarcjcsl['Q~ wanych w napływie do bezrobocia ogólem b Udział wielokrotnie zarejestrowanych w bezrobolnych ogółem Udział napływów wielokrotnie zarejestrowanych w napływie do bezrobocia ogółcm b Udział napływów. 2000. ll. 2001. obliczony na podstawie równania (4); II dla 1997 r. dost!;pne były dunc za okres od maja do grudnia obliczenia własne na podstawie: II/formacja o stclI/ie i .\'/mklurze bezrobocia, KUP Warsza~ wa 1997, 1998, 1999,2000,2001; Rocznik Statystyczny Pracy RP, GUS, Warszawa 1995, 1997, 1999. 200 l: Basic Statisticlll Dala 011 Social Policy, Minis\I'y uf Labom and Sociał Policy, Wmsaw 200 l,. II. Źródło:. t.

(12) I. Maciej. Frączek. Bardziej wiarygodną i dającą pelniejszy obraz skali i sU'uktury bezrobocia wtórnego analizą jest badanie udziału wielokrotnie zarejestrowanych w zasobach bezrobotnych ogólem na podstawie rownania (4) . Dane zaprezentowane w tabelach l i 2 wskazują. że od początku prowadzenia statystyk w zakresie bezrobocia wtórnego. wyhlczając 1997 r. (wskaźnik ten wynosił wtedy 57 .83%) . procentowy udzial wielokrotnie zarejestrowanych bezrobotnych w zasobach bezrobotnych ogólem oscylowal na mniej więcej tym samym poziomie wynoszącym ok. 65% (gdyby przyjęto tradycyjny sposób obli czania wskaźnika - czyli według wartości na koniec grudnia odpowiedniego roku - wówczas wynosilby on odpowiednio: 1997 r. 63.68%. 1998 r. 66.33 %. 1999 r. 65.28%. 2000 r. 64.22% .2001 r. 64.09%). Udział mężczyzn powracaj ących do bezrobocia w populacji bezrobotnych ogółem jest zdecydowanie w i ększy (śred ni o ok . 10%) od analogicznego wskaźnika dla kobiet. Potwierdza to wspomnian ą już tezę o tym. że zjawisko bezrobocia wtórnego w większym stopniu dotyka mężczyzn. Tabela 3. Podstawowe wskaźniki efektywności programów aktywizacji zawodowej realizowanych przez urzędy [,racy w latach 1999-2001 1999. ponowncgo. SIO]>l1. Zadania. Szkolenia Prace interwencyjne. Roboty publiczne Refundacja składki ZUS ReFundacje absolwenckie Staże absolwenckie Prace SpolcC'lllie U7.ytcczne. Programy specjnlne Pożyczki. razem - dlu bezrobotnych - dla pracodawców Inne zadania Razem. liczba osób. zatrudni c-. nia (w %). 146037 174669 77 881 2400 6827 1 64 697 1046 9880 11598 9055 2543. 50.6 65.1 13.2. 73.3 39,5 19,4 25.2. -. -. -. 556500. 51.2. 2000 slopa IX)· liczba nowncgo osób zatrudnicnia (w %) 10871 I 132930 56328 1384 53974 72 862 931 II 593 7338 5507 1831 6021 452072. 49.2 66,4 14,2. 77.8 71.7 36,3 26.2 60,2. -. 43.3 49.8. 2001 stopa 1'0nowllcgo liczba z!\trudnicosób. nin (w %). 51 176 64 H46 32874 1086 26362 45867 632 4972 3737 2955 782 3207 234759. 44.5 67.8 13.3 89,4 73,5 35.2 44.6 62,4. 30.5 48.6. Żród lo; Sektorowy PJ'ogl'{llJl OperacyjfI)' Rozwój Zasobów Ltulzkit:h. MPiS . Wal'liZt" Yn 20H2, s. 57.. W tabeli 3 przedstawiono bardzo istotne. zarówno z punktu widzenia polityki rynku pracy. jak i bezrobotnych zarejestrowanych wielokrotnie. wskaźni ki efektywności programów aktywizacji zawodowej. Stopa ponownego zatrudnienia. czyli odsetek uczestników poszczególnych programów. którzy po ich ukończeniu uzyskali zatrudnienie, jest bardzo istotna w analizie bezrobocia wtórnego. Uczestnicy programów aktywizacji zawodowej są bowiem ju ż dotknięci bezrobociem wtórnym albo mogą go doświadczyć . w razie gdyby efek-.

(13) Bezrobocie wtórne. Uwarunkowania i skala zjawiska tywność danego programu była niewielka. Mimo bowiem powodów do zadowolenia (np. refundacja składki ZUS przez urzędy pracy spowodowała, że ok. 9 na 10 osób dzięki zastosowaniu tego instrumentu znalazło zatrudnienie), widoczne są także negatywne tendencje. Stopa ponownego zatrudnienia na poziomie 13,3% Uak w wypadku robót publicznych), czy też 35,2% (przy stażach absolwenckich) każe postawić pytanie, czy istnieją jakiekolwiek przesłanki do kontynuowania tego typu działm\, Zwłaszcza roboty publiczne stały się swoistego rodzaju przystankiem pomiędzy kolejnymi okresami pobytu na bezrobociu dla bardzo licznej grupy osób, Zasadniczo należy dążyć do jak naj szerszego stosowania instrumentów gwarantujących najwyższe prawdopodobiei\stwo uzyskania zatrudnienia, przy równoczesnym wycofywaniu się z działat\ nieefektywnych. Stopiet\ efektywności używanych instrumentów polityki rynku pracy można uznać za stosunkowo wysoki. Inaczej jednak wygląda sytuacja, gdy weźmiemy pod uwagę skalę realizowanych programów, Ilustracją tego są dane dla lat 1999-200 I, Odsetek osób bezrobotnych, które zostaly objęte aktywnymi programami rynku pracy, wynosił w 1999 r. 23,7%, w 2000 r. 16,7%, a w 2001 r, 7,5%24,. 8. Bezrobocie wtórne w krajach UE I OECD Bezrobocie wtórne to zjawisko widoczne we wszystkich wysoko rozwinię tych pm\stwach, W Narodowym Programie Działml Zapobiegających Ubóstwu i Wykluczeniu Społecznemu (National Action Plan Against Poverty and Social Exclusion 2001) rząd fitlski uznał bezrobocie wtórne, obok bezrobocia długo trwałego, za "najważniejszy problem społeczny Finlandii. Przedłużające się okresy bezrobocia stają się poważnym czynnikiem powodującym wykluczenie społeczne", Opisując niemieckie doświadczenia w zwalczaniu bezrobocia, H, Werner stwierdził, że podczas ożywienia gospodarczego w latach 80, oraz początku lat 90. bezrobocie zmniejszało się znacznie wolniej, niż rosło zatrudnienie". Jako konsekwencja trwałego kryzysu zatrudnienia rozwinęło się bezrobocie o charakterze trwałym, z olbrzymim odsetkiem długotrwale bezrobotnych. Oprócz długotrwale bezrobotnych bezrobocie trwałe składało się z osób, których zatrudnienie jest wielokrotnie przerywane przez okresy bezrobocia. Te powroty do bezrobocia - mające także związek z bezrobociem długotrwalym - nie zawsze są traktowane z taką samą uwagą, jak bezrobocie długotrwale, mimo że mogą skutkować podobnie niekorzystnymi konsekwencjami co do póź24. 25. Obliczenia własne na podstawie: Sektorowy Pl'Ogl'lllll Operacyjny ... , li. 57. H. Werner, Job Place111elIt al/d tJw UIll!mplo)'mcllt Bel/ejit System ill German)', lntcrnatio-. naJ Workshop on the Role ofEmploymcntlUncmploymcnt Insurancc, Scptcmbcr 12-13,2001, Seouł Korca, http://www.kU.rc.kr/cngl ish/scminar/20Q l 0912% 20Country%20report%20-%20gcrmany(Hcinz%20Wcrncl').PDF..

(14) Maciej ",.,,,.,.,,,, niejszej drogi zawodowej jednostki oraz jej szans na ponowne wejście na rynek pracy. Z punktu widzenia polityki rynku pracy szczególn ą uwagę zwraca się na bezrobocie trwale: powroty do bezrobocia dotykają zwlaszcza ludzi mlodych oraz ni sko wykwalifikowanych pracowników, podczas gdy bezrobocie dlugotrwale występuje częściej wśród starszej części populacji. Z kolei L Heikensten , opisując doświadczenia szwedzkie , poruszyi problem osób szczególnie narażo nych na bezrobocie wtórne". Zaliczyi do nich m.in. robotników zwalnianych ze szwedzkich fabryk. Mimo relatywnie niskiego poziomu bezrobocia, osifjgni ęte go w Szwecji w latach 70. i 80. dzięk i aktywnej politycc pal\stwa, prawdopodobim\stwo uzyskan ia ponownego zatrudnieni a zaczę/o maleć. Wydlużeniu ulegla również ś redni a dlugość przebywani a na bezrobociu , powszechne staly się powroty do bezrobocia. Wedlug danych z 1999 r. 27 dotYCZ1lcych calej Unii Europejskiej, spośród osób dotkni ęt yc h bezrobociem w latach 1994-1999 prawie polowa doświad czyła więcej niż jednego okresu pozostawania bez pracy. Porównujfjc to z wynikami badal\ przeprowadzonych w 1994 r., należy stwierdzić, że na przestrzeni pięciu lat stopiell prawdopodobieil stwa powrotu do bezrobocia nieco się zwiększył. Rozpatrując zasób bezrobotnych przez pryzmat pIci i wieku, zauważalny jest nieco większy stopień p rawdo podobień s twa powrotu do bezrobocia przez bezrobotnych mężczyzn oraz osoby bezrobotne w starszym wieku, z tym że różnice te nie wydają się na tyle wyraźne , aby móc na ich podstawie s taw i ać hipotezy badawcze. Z jednej strtony wielokrotne okresy bezrobocia dotykajl) głównie krajów charakteryzuj ących się wysoką stoP'l bezrobocia, jak Finlandia, Grecja. Włochy i Hiszpania. Z drugiej zaś w krajach o niskim bezrobociu - np. Austria, Dania, Irlandia , Holandia, Portugalia i Wielka Brytania - odnotowuje s i ę wysoki udział osób dotkniętych bezrobociem tylko raz'8 . Według raportu Biura Statystyki Pracy amerykal\sk iego Ministerstwa Pracy" w 1995 r. wskaźnik udziału bezrobotnych z w ięcej ni ż jedną rejestracją w ogólnej liczbie bezrobotnych wynosił 29,7% (13,7% bezrobotnych rejestrowało się 2 razy, a 16% pozostających bez pracy - 3 i więcej razy). W 1997 r. wskaźnik ten wyniósł odpowiednio 29,3% (13,7% i 15 ,6% bezrobotnych). W Stanach Zjednoczonych odsetek ten zmienia się w zależności od cyklu gospodarczego,jednak od kOllea lat 60. pozos tawał w zasadzie cal y czas na poziomie ok. 30% bezrobotnych. Jak wskazują jednak najnowsze dane30 , wsk a źnik. 26 L. Hcikcllstcn, SI/ldies in tlw Sll'IIcllfral ClulIlge ant! LabofIl' Market Adjl/srlllellf, EPI, Stock· holm 1984. 21 Europcun Commisioll. Ad hoc Lal)(J/f/" Market Sfl1'I'ey w/um!: EII/ployees, "Europcan Eco· nomy" 2000. Supp!. B .nr 3. 28 M. Corsi, E.rplorinl: UlIelllploymenf illllw ElIl'Opeall Ulliml, 2001, s. 5. http://www .ccon~Jlo l ,unisi.it/aisscc/200 t/corsi.pdf. 29 Work E\l'eriellcc oj Ihe Popu/alioll , BLS 1995, 1997. hlll):/IwWW.SllIts,bls.gov/cps/hoIllC.hllll. lO Work Experietlce o/IIIe Populaticm BLS 2001 , hup:/lwww.SłAlS . bl s.gov/cpsJhomc.htm . I.

(15) Bezrobocie wtórIle . Uwarunkowania i skala .. ten obniżyl się. Dane dla lat 2000-2001 przedstawiono na rys . 1. Dane dotyczą ce struktury wielokrotnie bezrobotnych wedlug pici w USA prezentuje tabela 4.. 30. 27,7. 24.7. 25 20. 15,3. % t5. to 5. O '"--L,--:-'-'". 2 lub więcej okresy bezrobociu. D 2000 Gl 200t. Rys. 1. Powrotny do bezrobocia w USA (udzial procentowy w liczbie bezrobotnych ogółem). Źródlo: Wo/'k Experiel/.ce oj tlJe Popu/arioll, BLS 200 I , http://www.litatli.bls.gov/cps/home.htm.. Tnbela 4. Wielokrotnie bezrobotni w USA wedlug pIci w liczbie bezrobotnych ogółem). (udział. procentowy. M~ŻC7.yżlli. Wyszczególnienie Wielukrotne rejestracje bezrobotnych ogólem 2 okresy bezroboci:! 3 lub wi~ccj okresów bezrobocia. Kobiety. 2OftO. 2001. 2000. 200 t. 29.7 12.7 17 ,0. 26,5 t2.6 13,9. 25.t t 1,9 13,2. 22.4 10 .9 t t ,5. Żr6<1 10: Work E,rperiellce ąlthe Popl//mion, DLS 2001, http://w·ww.stats.bls.g()v/cps/holl1c.htm.. Z kolei w Kanadzie w okresie jednego roku powroty do bezrobocia (dotyczą one ok. 30% bezrobotnych) są stosunkowo częstsze niż w Australii. gdzie ksztnltuj(l się na poziomie ok. 20%Jl.. ~I Empfo)lmellt O//tlook,. OECD, Pnris 1988..

(16) Frączek. 9. Wnioski Bezrobocie wtórne to bez wątpienia zjawisko w istotnym stopniu wpływa jlJce na stan i charakter polskiego bezrobocia. Niestety w literaturze brakuje szczegółowej analizy powrotów do bezrobocia, co bardzo zubaża wiedzę o istocie bezrobocia. W Polsce w polityce rynku pracy nie dostrzega się tego aspektu bezrobocia, nie są więc podejmowane działania zmierzające do ograniczenia poziomu powrotów do bezrobocia. Doskonałym przykładem, na którym można byłoby się wzorować, jest chociażby angiclski New Deal for Young People. Jest to program oferujący młodym bezrobotnym, dotkniętym bezrobociem wtórnym, programy wspomagające powrót na rynek pracy. Opierając się na doświadczeniach brytyjskich, i nie tylko, warto byłoby stworzyć w Polsce szeroki zakres instrumentów obejmujących tę grupę bezrobotnych. Bez specyficznych dziaJal\ ukierunkowanych właśnie na nich bardzo trudno bę dzie wyraźnie zmniejszyć udział wielokrotnie zarejestrowanych bezrobotnych chociażby do poziomu 40-50%. Należy również dokonać przedefiniowania obowiązującego w statystyce pojęcia osoby wielokrotnie zarejestrowanej. Na współczesnym rynku pracy fakt posiadania w całym życiu zawodowym kilku okresów pozbawionych pracy jest czymś coraz bardziej naturalnym. Tymczasem w sprawozdawczości prowadzonej przez urzędy pracy za osobę dotkniętą wtórnym bezrobociem uważa się kogoś, kto od 1990 r. (a zatem od momentu prowadzenia ewidencji bezrobotnych w Polsce) co najmniej 2 razy rejestrował się w urzędzie pracy jako osoba bezrobotna. Fakt ten bez wątpienia powoduje zawyżenie faktycznego poziomu bezrobocia wtórnego oraz przyczynia się do zamazania jego prawdziwego charakteru, przyczyn i skutków oraz struktury. Być może rozsądne byłoby wprowadzenie ograniczenia przedziału czasu (np. do 3 lat), w którym badałoby się liczbę okresów pozostawania bez pracy każdego bezrobotnego. Dzięki temu ła twiej byłoby określić potencjalną grupę ryzyka na rynku pracy i równocześnie efektywniej adresowana bylaby pomoc do dotkniętych bezrobociem wtórnym. Bezrobocie wtórne, będąc zjawiskiem wielowymiarowym, wymaga bardzo pogłębionej analizy. Dopiero pełna wiedza o podstawowych jego determinantach,jednoznaczne określenie skali oraz struktury zjawiska będą mogły pomóc w zdecydowanym ograniczeniu poziomu bezrobocia w Polsce. Literatura Aha S" Chl'oll;c Lang-terJll Unelllplo)'mel/llIlld Lobollf Market Palicies in Fil/lal/d in/he /990s, XI Nordic socia! policy research mccting "Redesigning the we.!fare slate?" - Policy Rcforms and Theil' Consequences, Espoo, Finnland, August, 22-24 2002. Auspos P., Riccio J., White J" i\ Review oj' US mul EIf/'opean Li/erature OH tlle Microeeo-. nomie EJj'eels oj' LabolI/' Market Prograllllllesj'ol' Yotmg People, Rescarch Hnd Develapment Report, ESR20, Employment SerYice, Sheffield 1999.. Basic S/atistical Data Oll Social Policy, Minislry af LabolIt' and Sacia! Policy, WarsHw 2001..

(17) Bezrobocie wtórne. Uwarunkowania i skala zjawiska Chapman B., Oray M., Youth Unemployment: Aggregate /ncie/ence a1ld COllsequencesj'or //ldividuals, Disctlssion Paper no 459, Center fol' Ecollomic Policy Reseal'ch. Australian National Univcrsity, C~mbel'ra 2002. Cors i M., Explorillg Ullemploymellt ill the European Ul/i01l, 2001, http://www.ccon-pol.unisi .it/aissec/200 1/cOL'si .pdf. EII/p/o)'mem Outlook, OECD, Paris 1988. European Commision, Ad hoc LabolIr Market Sl/I"vey amOllg Employees, "European Economy" 2000, Suppl. B, nr 3. Fl'ieske K.W., O mankamentach propozycji Davida Hl/me'a i Stanislawy Golillowskiej, "Polityka Spoleczna" 2001 , nr 3. Heikensten L., Stlldfes in tlJe Strt/etl/ral Clwllge and La/Jour Market Adjustmellt, EFI, Stockholm 1984. Inforlllat'ja o stanie i strukturze bezrobocia, KUP, Warszawa 1997, 1998, 1999,2000,2001. Junankar P.N., Waocl M., T/Je /11/poct oj' YOl/tli UnelllploymclIt: all Allalysis oj Recurrent Unel1lployment [w:] Youth in t/te Eighties: Papers [rom t/ze AustJ'aliall LOlIgitudiol Survey Resem'cll Project, R. Gregory, T. Karmel (eds), Center for Economic Policy Research, Australian National University, Canberra 1992. Kudlik E., ZjalVisko powrotów do bezrobocia na przykladzie rejonu Tomaszów Mazowiecki [w:] RóżIle oblicza bezrobocia, M. Szylko-Skoczny (red.), Instytut Polityki Spolecznej Wydziału Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 1999. Kwiatkowski E., Bezrobocie. Podstawy teoretyczne, PWN, Warszawa 2002. Natiollal Actioll Plan AgatlIs! Poverty and Sodal Exclt/sioll, Ministry ar Social Affairs and I-Ieaith, 2001, l'innland, http://www.vn.fi/stm/english/tao/publicat/nalionallindex.htm. Rocznik Statystyczny Pracy RP, GUS, Warszawa 1995, 1997, 1999,2001. Rynek pracy wobec integracji z Unią Europejską, S. BOl'kawska (red.), lPiSS, Warszawa 2002. Sektorowy Program Operacyjny Rozwój Zasobów Ludzkich, MPiPS, 2002. Stephens R., Waldegrave C., The Ejfectiveness o/tlle Tramier and Tax System in Reducing Poverty ill /998, "Social Policy Journal ofNew Zealand" 2001, nr 16. Slewart M.B., The Inter-related Dynamics oj' Ullemploylllellt aJ/d Law Pay, 10th International Conference on Panel Data, Berlin, July 5-6, 2002. Trivedi P., Alexander J., Reelllplo)'lIlem Propabilily alld Mllltiple Ullel11ploylllellt Spe/ls: A Partial Likelihood Approach, "Jollrnal ofBllsiness and Ecotlomic Statictics" 1989. nr 7(3). Ustawa o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu z dnia 14 grudnia 1994 r. (tekst jednolity Dz.U, nr 6, poz. 56 z 24 stycznia z 2001 r. z późno zm.). Werner H., Job Placement and the Ullemployl1lellt Bellejit System in Gerll1Cllly, International Workshop on the Role ofEmploymentlUnemployment Insurancc, September 12-13, 2001, Seoul Korea, http://www.kli.re.kr/english/seminar/20010912% 20Coulllry%20report%20-%20germany(Heinz%20Werner).PDI'. Wielokrotne rejest/'acje bezrobotnych. Skala, struktura i ltIvarllllkowclIlia zjawiska na przykładzie Rejonowego Urzędll Prac)' HI Pabianicach IV lataclI1990-/996, E. Kwiatkowski (red.), Wojewódzki Urząd Pracy w Łodzi, Rejonowy Urząd Pracy w Pabianicach, Pabint,ice 1997. Winter-Ebmer R., Zweimliller J., Do T/ley Come Back AgaiII? Job Search, LabolIr Markets Seglllel1tatiolls and State DepelUlellce as Explellaliolls oj Repem Unemploylllellt. "Empirical Statistics" 1992, nr 17. Wark EXl'erience aft/le PopIlImialI, BLS 1995, 1997,2001, hltp://www,stals.bls.gov/cps/home.htm..

(18) Secondary Unemploymenl. Causes, Condilions and Scale Secondary unemployment is one. ar. lhe most poorly diilgnosed aspecls. ar. uncmployment in Poland and, as ił multi-dimel1sional phenomenon, undoubtedly requires. very thorough analysis, Ollly complete knowledge about ils basic determinanls and a precise determination af its scaleand structure will be af any assistance in precipitating a significant drop in unemployment in Poland. Sceking to fili these gaps, (his article. presents basic datu on the scale and character ar secondnry unemployment in Poland in the. context af Ellropean and global experience. The author also offers a discllssion - limited by lhe seope of lhe papcI' - af worlllliterature on lhe subject, covering lhe causes, effects and. chnracter ar secondary uncmployment in variolls countries. The article - both empirically and analyticnlly - should be treated as an altempt to oUlline the problem mlher tłum fi thorough analysis af secondary unemployment..

(19)