Liturgia między teologią a polityką

Pełen tekst

(1)ROCZNIKI LITURGICZNO-HOMILETYCZNE Tom 4 (60) – 2013, s. 121-138. KS. BOGUSAW MIGUT. *. LITURGIA MIDZY TEOLOGI A POLITYK. Podstawow rzecz dla jasnego ujcia tego problemu jest sprecyzowanie wieloznacznych poj wystpujcych w tak sformuowanym temacie: „liturgia”, „teologia”, „polityka”. W tym celu naley sign do wokósoborowego i soborowego nauczania Ko cioa.. 1. WYJA NIENIE POJ. 1.1. HERMENEUTYKA CI GO CI POJCIA „LITURGIA” Obecne rozumienie liturgii warto zobaczy , ledzc nauczanie trzech nastpujcych po sobie dokumentów Ko cioa, czyli: encykliki Piusa XII Mediator Dei, Konstytucji o liturgii witej Sacrosanctum Concilium II Soboru Watykaskiego oraz Katechizmu Kocioa katolickiego. W ujciu encykliki Mediator Dei liturgia to dziaanie Chrystusa, przyczajcego braci w kulcie Ojca. Chrystus Kapan jest centrum liturgii. On te jest Podmiotem i Obiektem kultu zgromadzenia Ko cioa. Konstytucja o liturgii daje perspektyw historiozbawcz liturgii. Katechizm Kocioa katolickiego ukazuje jej perspektyw wewntrztrynitarn i kosmiczn. Zbawienie, dane od Boga definitywnie w Chrystusie i przez Chrystusa, przechodzi teraz efektywnie za po rednictwem liturgii do ycia wiernych. Sakramentalno liturgii przechowuje i przekazuje Boe zbawienie konkretnym osobom i caej spoeczno ci ludzkiej. Zadaniem liturgii jest bowiem stopniowe dopenianie w poszczególnych osobach i caej ludzko ci penego obrazu Chrystusa, a przez to oddawanie czci Bogu. Istotnym rysem tego Ks. dr hab. BOGUSAW MIGUT, prof. KUL – kierownik Katedry Duchowo ci Liturgicznej, Dyrektor Instytutu Liturgiki i Homiletyki na Wydziale Teologii KUL; adres do korespondencji email: bmigut@kul.pl.

(2) 122. KS. BOGUSAW MIGUT. obrazu jest posuszestwo i pene mio ci oddanie si Ojcu Niebieskiemu. W ten sposób liturgia oznacza nie tylko sam celebracj, ale rozciga si na cae ycie chrze cijaskie jako kult Boga przez Chrystusa w Duchu witym. Sama celebracja liturgiczna, poza przemian czowieka na wzór Chrystusa, jest modlitw Ko cioa i z Ko cioem za cay wiat, w tym take za rzdzcych pastwami. Celebracja zawiera te liczne elementy ksztatujce sposób postrzegania wiata z perspektywy Boej, czyli eschatologicznej (Królestwo Boe) 1.2. POJCIE „TEOLOGIA ” Za reprezentatywn dla wspóczesnej nauki definicj teologii mona uzna t, która znajduje si w Leksykonie teologii fundamentalnej. „Teologia […] jest nauk o Bogu i o relacjach midzy Bogiem, czowiekiem a wiatem; take zespó nauk wyja nianych tre ci wiary religijnej (w tym dogmatów); gównie jej

(3) ródem jest wiara w Objawienie Boe” 1. Istotnym dopowiedzeniem jest to, e tak pojmowana teologia „daje pierwszestwo mówicemu Bogu”. Naley mówi o „teologii posusznej Bogu dla dobra czowieka”. Okre lajc pojcie teologii w kontek cie liturgii, naley stwierdzi , e liturgia jest wpisana w cao dziaania Boga w historii. Dziaanie za Boga jest Jego Objawieniem, a jego przekazem w Ko ciele jest doktryna Ko cioa i liturgia. Mona by doda trzeci no nik Tradycji – ycie chrze cijaskie w perspektywie Objawienia Boego goszonego w Ko ciele i celebrowanego w liturgii Ko cioa. Liturgia jest szczególnym, a zarazem ogólnodostpnym dla chrze cijan miejscem objawiania si Boga dla zbawienia czowieka. adna teologia, wierna temu Objawieniu, nie moe pomija liturgii. Nie chodzi tu tylko o refleksj teologiczn nad liturgi ani te o pojmowanie jej jako

(4) róda teologii (fons), ale przede wszystkim o rozumienie jej jako miejsca, w którym yje teologia (locus theologicus). Liturgia yje w Ko ciele jako czyn Boga, zbawczy czyn Chrystusa, cho nieoderwany od sowa. Liturgia jest istotnym

(5) ródem i odniesieniem teologii tak w jej wymiarze naukowym, jak i yciowym. Zagadnienie wiary i Objawienia cz si z liturgi. Objawienie jest bowiem kontynuowane 1. L. B a l t e r. Teologia. W: Leksykon teologii fundamentalnej. Red. M. Rusecki, K. Kaucha, I.S. Ledwo, J. Mastej. Lublin–Kraków: Wydawnictwo „M” 2002 [dalej skrót: LTF] s. 1228..

(6) LITURGIA MIDZY TEOLOGI A POLITYK. 123. w liturgii przez aktualizacj jego peni, jaka miaa miejsce w Jezusie Chrystusie. W odniesieniu do wiary liturgia jest jej najgbszym wyrazem. Wiara osobista zostaje w liturgii zanurza w Tradycji i w wierze Ko cioa. Teologia to przede wszystkim posuszestwo czowieka wobec mówicego Boga w odniesieniu do siebie samego i do otaczajcego wiata. Teologia to take widzenie wiata i siebie w Boej perspektywie. Teologia to w kocu próba wyraenia prawdy o wiecie, czowieku i Bogu jzykiem ludzkich poj . 1.3. POJCIE „POLITYKA ” Katolicka nauka spoeczna rozrónia dwa sposoby pojmowania polityki. W pierwszym znaczeniu polityka jest roztropn trosk o dobro wspólne. W drugim znaczeniu polityka jest walk o zdobycie wadzy politycznej lub o jej utrzymanie2. Kiedy mówimy o zaangaowaniu Ko cioa w polityk, mamy na my li gównie pierwszy sposób pojmowania polityki, czyli sub na rzecz dobra wspólnego. Przez dobro wspólne Ko ció za rozumie „sum tych warunków ycia spoecznego, dziki którym jednostki, rodziny i zrzeszenia mog peniej i atwiej osign swoj wasn doskonao ” (KDK 74). „Wasna doskonao ” jest równoznaczna z „doskonao ci”, mona powiedzie „celowo ci”, dan i zadan przez Stwórc. Polityka jest wic sub czowieka i spoeczno ci ludzkiej na rzecz, zadanej przez Boga, celowo ci poszczególnych ludzi w relacji do caej spoeczno ci ludzkiej oraz celowo ci poszczególnych grup spoecznych oraz caej ludzko ci. Troska o dobro wspólne nie moe jednak wyklucza wpywu na wadz polityczn, czyli zdobycia i posiadania jej. Podobnego opisu dwóch poj polityki dokonuje Kongregacja Wychowania Katolickiego we Wskazaniach dotyczcych studiów i nauczania doktryny spoecznej Kocioa w ramach formacji kapa skiej z 30 grudnia 1988 r. Posuguje si ona kwantyfikatorami „szersze” i „wsze” pojcie polityki. Cae posoborowe nauczanie Ko cioa zawiera zblione do powyszego pojmowanie polityki. Polityka w szerszym znaczeniu odnosi si do wszystkiego, „co wie si z godno ci i podstawowymi prawami czowieka, dobrem wspólnym, sprawiedliwo ci spoeczn” (Wskazania nr 63). W wszym natomiast znaczeniu „zaangaowanie polityczne” pojmuje si jako „podejmowanie konkretnych decyzji, formuowanie programów, prowadzenie kam2. Por. J a n P a w e II. Encyklika Laborem exercens nr 20..

(7) 124. KS. BOGUSAW MIGUT. panii, dziaania w organach przedstawicielskich, sprawowania wadzy” (tame). W pierwszym z powyszych znacze w polityk zaangaowani s wszyscy obywatele, w drugim jest ona domen pewnej wybranej i niewielkiej grupy osób, zaangaowanych w t dziedzin. Przedstawione powyej rozumienia pojcia „polityka” wzajemnie si uzupeniaj i winny zachowywa cisy zwizek midzy sob. Jan Pawe II w nauczaniu spoecznym na temat polityki podkre la jej ogólnohumanistyczny wymiar oraz chrze cijaski sens w trzech podstawowych relacjach. Pierwsza relacja to odniesienie do prawa objawionego przez Boga. W tym sensie polityka jest wyrazem suby prawdzie. Suba prawdzie jest w swej najgbszej istocie realizacj Boego powoania ukierunkowanego ku dobru kadego czowieka, które jest charakterystyczn cech caej posugi Ko cioa. Druga istotna relacja dla polityki to jej odniesienie do podmiotu caego ycia spoecznego, jakim jest czowiek. Jan Pawe II podkre la, e caa dziaalno polityczna w ostatecznej analizie jest „z czowieka”, „poprzez czowieka” i „dla czowieka”. Polityka jest sub czowiekowi, którego dobro zostao poznane w wietle prawdy o nim w relacji do Boga i drugiego czowieka. Trzecia relacja, w jakiej powinna by ujmowana polityka, jest jej odniesienie do zasady dobra wspólnego, stanowicej istotny element goszonej przez Ko ció wizji ycia spoecznego. Tam bowiem, gdzie si wa sprawy dobra wspólnego, objawia si dobro kadego czowieka 3. 1.4. INTERPRETACJA TEMATU W konsekwencji oznacza to, e teologia liturgiczna w swej refleksji nie moe koncentrowa si na samej celebracji liturgicznej, lecz postrzega j w odniesieniu do wzajemnych relacji Stwórcy i stworzenia, Boga i czowieka, Boga i poszczególnych spoeczno ci ludzkich oraz Boga i caej ludzko ci. Teologia liturgiczna winna uwzgldnia liturgi w sensie kosmicznym, skupiajc si jednak w konkretnej celebracji liturgicznej. W tym znaczeniu sformuowanie „liturgia midzy teologi a polityk” rozumie si jako po redniczc rol liturgii midzy Bogiem, Jego Objawieniem a yciem czowieka, spoeczno ci ludzkich (np. naród) i caej ludzko ci. Celebracja liturgiczna jest miejscem sakramentalnego ksztatowania i formowania czowieka/ludzi, a przez to szerszej spoeczno ci ludzkiej i ota3. Por. P. N i t e c k i. Polityka. W: Encyklopedia nauczania Jana Pawa II. Red. A. Zwoliski. Radom: PWE 2003 s. 372-373..

(8) LITURGIA MIDZY TEOLOGI A POLITYK. 125. czajcego wiata. Jest ona miejscem otwarto ci na wiat, modlitwy za wiat i miejscem przemiany wiata na drodze przemiany serca czowieka.. 2. LITURGIA KOSMICZNA DZIAANIEM BOGA DLA DOBRA CZOWIEKA. Aposto Pawe, koncentrujc si na zagadnieniu po rednictwa midzy czowiekiem a Bogiem, stworzy rozbudowan nauk o zbawieniu – odkupieniu – nowym stworzeniu czowieka. Autorem tego wydarzenia jest osoba Jezusa Chrystusa, Boga i Czowieka. Kluczowym wydarzeniem dziejów jest Jego krzy. Ofiara Jego ycia – ofiara krzya jest za konieczn zasad dziejów, z której naley wyciga wane wnioski dla ycia jednostek i spoeczestw. Za najwaniejsze dzieo w. Pawa w tym wzgldzie uzna naley List do Rzymian, w którym ukazana jest nauka o yciu chrze cijan w wiecie, o ich stosunku do wiata w perspektywie eschatologicznej oraz o

(9) ródach indywidualnej i spoecznej mocy chrze cijan w wiecie. Dla ukazania zasad ycia chrze cijan w wiecie, eschatologicznej perspektywy ich ycia oraz

(10) róde ich wewntrznej mocy Pawe eksponuje trzy charakterystyczne elementy: transcendencja (Bóg i Jego Królestwo), chrystologia wraz z eklezjologi oraz Boy plan zbawienia 4. Elementy te cz si ci le z Pawowym ujmowaniem liturgii jako uprzedzajcego dziaania Boga w wymiarze kosmicznym i uniwersalnym. 2.1. LITURGIA KOSMICZNA A TRANSCENDENCJA I UDZIELNIE SI BOGA I J EGO K RÓLESTWA Królestwo Boe ma wymiar eschatologiczny i wyrasta z transcendencji Boga, ale zarazem z Jego mio ci do wiata. Najpierw zstpio ono w harmonii dziea stworzenia. Teraz zstpio ono od Boga w Jezusie Chrystusie i jest wyrazem mio ci Boga. Tylko wcielenie Syna Boego pozwala czowiekowi – w takiej mierze, w jakiej sta si on uczestnikiem natury Chrystusa – odzyska pierwotny obraz Boy (por. Rz 8, 1-4) i dostpi usprawiedliwienia (por. Rz 3, 26). Królestwo Boe jest alternatyw dla rzdów cezara, czym , co je przekroczy i zastpi (eschatologia). Ludzko i wiat s naznaczone grzechem, podobnie jak wszystkie doczesne królestwa ludzkie. 4. Por. M. S c a t t o l a. Teologia polityczna. Warszawa: IW PAX 2011 s.41..

(11) 126. KS. BOGUSAW MIGUT. Widoczna tu idea transcendencji dzieli wiat na dwa królestwa: królestwo wieczne, czyli Królestwo Chrystusa i osób z nim zjednoczonych, i królestwo doczesne, zwizane z przemijaniem i z grzechem. Jedynym ratunkiem dla królestwa „z tego wiata” jest przyjcie Królestwa Boego 5. U w. Pawa atwo doszuka si w tym kontek cie idei liturgii kosmicznej, obecnej te w Katechizmie Kocioa katolickiego za spraw obecnego papiea Benedykta XVI, który zaprosi do zredagowania cz ci Katechizmu po wiconej liturgii, francuskiego dominikanina Jeana Corbona6. Katechizm przywouje najpierw pojcie „ekonomii sakramentalnej” (KKK 1076), aby nastpnie przywoa pojcie „bogosawiestwa” (KKK 1077). Liturgia kosmiczna wpisana jest w ide „bogosawiestwa” (KKK 1076). „Bogosawienie jest czynno ci Bosk, która daje ycie i której

(12) ródem jest Ojciec. Jego bogosawiestwo jest równocze nie Sowem i darem (benedictio – eulogia)” (KKK 1078). W odniesieniu do czowieka pojcie „bogosawiestwo” oznacza adoracj i oddanie si Stwórcy (por. KKK 1078). Liturgia kosmiczna zaczyna si ju w wewntrznym yciu Trójcy witej, w mio ci, polegajcej na udzielaniu si sobie nawzajem poszczególnych Osób Boskich. Dopiero drugim etapem liturgii jest udzielanie si Boga na zewntrz – kiedy Bóg stwarza wiat i udziela swoje ycia wiatu. Bóg udziela si na zewntrz, ale wobec wiata zachowuje sw transcendencj, a wiat posiada sw autonomi. Czowiek jako stworzenie rozumne jest wezwany przez Boga do przyjmowania Jego mio ci i do odpowiedzi mio ci w imieniu caego stworzenia. Grzech czowieka oddala wiat od Boga, a czowiek staje si konkurentem Boga. wiat jako królestwo grzechu potrzebuje ponownie Boej interwencji, nowego bogosawiestwa, nowej liturgii. Jezus Chrystus zapocztkowuje ponowne królowanie Boga na ziemi. Dopiero w Jego yciu i posuszestwie ludzko i wiat s zdolne odpowiedzie Bogu na Jego bogosawiestwo. Jezus Chrystus rozpoczyna oddolny kierunek liturgii, od czowieka do Boga. Królestwo Boe, zstpujce w Jezusie Chrystusie, jest liturgi – bogosawiestwem, które uzdolnia wiat stworzony do liturgii – bogosawiestwa, które wyraa si przede wszystkim w posuszestwie Bogu. Zstpienie Królestwa Boego w Chrystusie uzdolnia ludzi do posuszestwa i stania si uczestnikami tego Królestwa, ale nie. 5. Por. tame. Por. K. P o r o s o. Trynitarna koncepcja liturgii Jeana Corbon w wietle wspóczesnej teologii liturgii i jej wpyw na Katechizm Kocioa Katolickiego z 1992 roku. Kraków: Mps w Bibliotece Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawa II 2013. 6.

(13) LITURGIA MIDZY TEOLOGI A POLITYK. 127. czyni ich jego uczestnikami bez ich woli. Dlatego nadal istniej na wiecie dwa królestwa, Królestwo Boe i „królestwo ludzkie – z tego wiata”, które zostanie ostatecznie przezwycione w czasach ostatecznych, gdy Bóg stanie si wszystkim we wszystkich (por. 1 Kor 15, 28). 2.2. LITURGIA KOSMICZNA A CHRYSTUS I KO CIÓ Królestwo Boe trwa przez Ko ció i w Ko ciele. Ko ció jest te znakiem przyjcia i panowania Królestwa Boego. Aby zrozumie te prawd eklezjologiczn, trzeba odkry centralne miejsce w dziejach Jezusa Chrystusa, który jest prawdziwym Synem Boym i któremu cze oddaje cay. wiat stworzony, widzialny i niewidzialny (por. Flp 2, 5-11). Jezus jako Po rednik umoliwia przemian idc od ciaa do ducha, poniewa sta si czowiekiem i do wiadczy mki krzya. Sam mier Jezusa Pawe ukazuje na sposób kultyczny jako uwielbienie Ojca i u wicenie braci. Pawe stwierdza, e Bóg ustanowi Jezusa „narzdziem przebagania przez wiar moc Jego krwi” (Rz 3, 25). Mówic o „narzdziu przebagania”, w. Pawe nawizuje do tak zwanego propicjatorium w pierwszej wityni jerozolimskiej, które byo metalowym przykryciem arki przymierza i suyo jako miejsce spotkania Boga i czowieka, miejsce Jego tajemniczej obecno ci w. wiecie ludzi. Miejsce to (propicjatorium) w dniu wielkiego wita Pojednania (Jom Kippur) skrapiano krwi zwierzt ofiarnych, która symbolicznie umoliwiaa grzechom z minionego roku zetkn si z Bogiem i w ten sposób grzechy ci nite w przepa dobroci Boej zostaway niejako wchonite przez moc Boga, przezwycione i wybaczone. ycie rozpoczynao si od nowa. Obrzd ten by wyrazem pragnienia, aby wszystkie grzechy ludzkie rzuci w otcha Boego miosierdzia i pozby si ich w ten sposób. Ale, jak stwierdza Ratzinger, za pomoc krwi zwierzt nie dokona si tego procesu. Dlatego niezbdny by bardziej rzeczywisty kontakt grzechu czowieka i mio ci Boej. Nastpio to na krzyu Chrystusa, Syna prawdziwego Boga, który sta si prawdziwym czowiekiem i wzi na siebie wszystkie nasze winy. Jezus Chrystus jest miejscem spotkania ludzkiej ndzy i Boskiego miosierdzia. W Jego kochajcym sercu „rozpuszcza si” grzech wiata i dokonuje si odnowa ycia 7.. 7. Por. J. R a t z i n g e r. Eucharystia i misja. W: Koció pielgrzymujca wspólnota wiary. Red. S.O. Horn, V. Pfnür. Kraków: Wydawnictwo „M” 2005 s. 84-87; B e n e d y k t XVI. Katechezy o w. Pawle. Kraków: ESPE 2009 s. 152-153..

(14) 128. KS. BOGUSAW MIGUT. Dlatego tylko i wycznie ofiara Jezusa moe usprawiedliwi czowieka i ustanowi wspólnot wiernych, która trwa o tyle, o ile uznaje, przyjmuje i uczestniczy w ofierze Chrystusa (por. Rz 3, 26). Miar tej ofiary nie jest wielko cierpie Jezusa na krzyu, ale Jego cakowite i pene mio ci posuszestwo Ojcu dla naszego zbawienia. Jak Jezus jest po rednikiem midzy Bogiem a lud

(15) mi, gdy w mio ci i posuszestwie umar na krzyu, tak Ko ció Boy gromadzi si wokó Chrystusa tylko za po rednictwem krzya w postawie posuszestwa. Ofiara krzyowa jest centralnym wydarzeniem liturgii kosmicznej, a Jezus Chrystus Pierwszym Liturgiem tej liturgii. Jego za mio i posuszestwo wyraone w ofierze krzyowej s gównym aktem kultu liturgii kosmicznej. Ofiara krzyowa jest tym samym fundamentem chrystologii, a ta z kolei rodzi eklezjologi, w której wspólnota wierzcych jest powiernikiem i po rednikiem zbawienia 8. mier krzyowa jako gówne wydarzenie liturgii kosmicznej jest szczególnie uobecniane w celebracji liturgicznej, a zwaszcza w celebracji Eucharystii w czasie Ko cioa. Ko ció pochodzi z chrystologii eucharystycznej. Jest on wspólnot wiernych, rodzc si z krzya Chrystusa i gromadzc si wokó krzya. Eklezjologia eucharystyczna zasadza si na prawdzie, e Ko ció jest ciaem mistycznym Chrystusa, zjednoczonym przez Jego ciao rzeczywiste, które przez swoj mier poczyo to, co boskie, z tym, co ludzkie. Ofiara Chrystusa, bdc gównym aktem kultu i u wicenia w liturgii kosmicznej, stanowi istotny rodek komunikacji midzy sfer bosk a ludzk i prowadzi do powstania Ko cioa, opartego na po rednictwie sakramentalnym. W tym sensie Eucharystia to obietnica Królestwa Boego, która speni si w paruzji, ale te jego antycypacja, a wic cz ciowe urzeczywistnienie tego Królestwa ju teraz na ziemi 9. W Ko ciele i w Eucharystii liturgia kosmiczna nabiera ksztatu konkretnej suby na rzecz dobra poszczególnych ludzi i ludzkich spoeczno ci, na rzecz dobra wspólnego i dobra poszczególnych osób w ramach spoeczno ci ogólnoludzkiej. W tym sensie liturgia kosmiczna staje si swoistym wzorcem dla polityki jako troski o dobro wspólne. Jezus Chrystus jako Liturg liturgii kosmicznej przez swe posuszestwo wyraone w ofierze krzya, uobecniane w Ko ciele w kadej celebracji Eucharystii, wzywa ludzi do uczestnictwa w Jego liturgii poprzez posuszestwo woli Ojca Niebieskiego. Aposto Pawe wzywa Rzymian, aeby 8 9. Por. S c a t t o l a. Teologia polityczna s.42. Por. tame s. 43..

(16) LITURGIA MIDZY TEOLOGI A POLITYK. 129. swoje ciaa, to jest siebie samych, „dali na ofiar yw, wit, Bogu mi, jako wyraz waszej rozumnej suby Boej” (Rz 12, 1). Przy tym pojcie „rozumnej suby Boej” tumaczy kard. Ratzinger, sigajc do

(17) ródosowu greckiego (

(18) [logike latreia]) jako zgodna z Logosem suba Boa. W mistyce greckiej pierwszego wieku po Chrystusie interpretowano to tak, e sam Boski Logos modli si w czowieku, wprowadzajc go w ten sposób w swoje wasne Bóstwo. Suba Boa ma by na wzór LogosuChrystusa i Jego moc. Chrze cijanin ma y pragnieniem, aby LogosChrystus, który jest prawdziw ofiar, wczy nas w swoj ofiar, uczyni nas na ksztat Logosu, eby nas upodobni do Sowa i tym sposobem uczyni nas rzeczywi cie „rozumnymi”, tak eby Jego ofiara staa si nasz ofiar i jako nasza zostaa przyjta i policzona przez Boga10. Ludzie staj si w ten sposób liturgami na wzór Chrystusa i w Chrystusie, czyli „politykami” w najgbszym znaczeniu tego pojcia, gdy przez posuszestwo Bogu najlepiej su nie tylko ich dobru indywidualnemu, ale te dobru wspólnemu. Wi

(19) liturgii kosmicznej z posugiwaniem na rzecz spoeczno ci ludzkiej ukazuje Pawe, gdy stwierdza: „jestem z urzdu s u g ( [leitourgos]) Chrystusa Jezusa wobec pogan, sprawujcym wit czynno. goszenia Ewangelii Boej po to, by poganie stali si ofiar mi Bogu, u wicon Duchem witym” (Rz 15, 16). Ratzinger interpretuje te sowa w odniesieniu do innej spoecznej dziaalno ci oraz do kultu starotestamentalnego. Goszenie Ewangelii nie jest dla Pawa religijn czy filozoficzn propagand ani te jak misj spoeczn czy osobist czynno ci charyzmatyczn, lecz jest to „kapaska czynno ofiarnicza, eschatologiczne posugiwanie: wypenianie i dopenienie starotestamentowej liturgii ofiar. […]” Pawe przedstawia siebie jako „kapana sprawujcego ofiar eschatologicznego kosmosu”11. Tu te mona mówi o w subie liturgii kosmicznej jako „polityce” w najgbszym znaczeniu. 2.3. LITURGIA KOSMICZNA A BOY PLAN ZBAWIENIA I ESCHATOLOGIA w. Pawe w nowy sposób rozwija biblijn ide historii zbawienia, w której Bóg ma pewien plan zarówno dla czowieka, jak i dla caego stworzenia. Pawe naucza, e chrze cijanie nie nale do wiata, ale yj w. wiecie dlatego musz okre li i nawiza odpowiedni stosunek ze wiatem 10 11. Por. R a t z i n g e r. Eucharystia i misja s. 104. Tame s. 107..

(20) 130. KS. BOGUSAW MIGUT. doczesnym. To wa nie w tym duchu Pawe przypomina, e wszelka wadza na wiecie pochodzia od Boga (por. Rz 13, 1) i e z tej racji zachodzi konieczne powizanie midzy wol Bo a istnieniem ludzkich wadz i urzdów12. Wszystkie doczesne problemy ludzkie wpisane s w zamys Boy w stosunku do wiata. Wpisane s one w Boy plan zbawienia, który ma wymiar kosmiczny. Boy plan zbawienia prowadzi z powrotem do Osoby Jezusa Chrystusa, do Jego krzya jako centralnego wydarzenia dziejów oraz do Jego ofiary jako centralnej zasady dziejów. To za nieustannie w doczesno ci musi uobecnia si w Bogu tajemnicze postanowienie, które objawio si w Jezusie Chrystusie i powinno zosta ogoszone caemu wiatu (zob. Ef 3, 9-11). Jego gównym elementem, dotyczcym zarówno pojedynczego czowieka, jak i ludzko ci, nie moe by nic oprócz ofiary krzya, której owocem jest zmartwychwstanie i wprowadzenie ludzkiej natury do rzeczywisto ci nadprzyrodzonej13. Krzy Chrystusa zapocztkowuje nowy wymiar liturgii kosmicznej, która staje si bogosawiestwem, adoracj Boga ze strony czowieka w Chrystusie. Chrystus w misterium wniebowstpienia powróci do Ojca, przynoszc mu wasn mio i posuszestwo w imieniu caej ludzko ci. Tylko On jest godzien uwielbi Ojca w imieniu caej ludzko ci i dlatego tylko On jest Liturgiem liturgii niebieskiej. On te przycza w tej liturgii moc Ducha witego Ko ció pielgrzymujcy na ziemi, aby ten w yciu osób i spoeczestw stawa si uczestnikiem liturgii niebieskiej. Tylko w perspektywie uznania zwierzchno ci i kultu Boga czowiek nabiera wa ciwej perspektywy ycia doczesnego tak w wymiarze indywidualnym, jak i spoecznym. Liturgia niebieska, która ma wymiar eschatologiczny, daje czowiekowi i spoeczestwom moliwo penej oceny warto ci swoich wyborów w doczesno ci i umocnienie w drodze prowadzcej do ostatecznego zjednoczenia z Bogiem. W tym sensie jest ona sub na rzecz dobra wspólnego, czyli ma wymiar polityczny w najgbszym i najszerszym znaczeniu pojcia „polityka”.. 12 13. Por. S c a t t o l a. Teologia polityczna s. 43. Por. tame s. 42..

(21) LITURGIA MIDZY TEOLOGI A POLITYK. 131. 3. CELEBRACJA LITURGII/EUCHARYSTII SUB BO NA RZECZ DOBRA LUDZKIEGO. Termin „suba Boa” (naboestwo) oznacza najpierw u wicajc sub Boga na rzecz czowieka, a nastpnie odpowied

(22) czowieka w celebracji liturgicznej, zwaszcza we Mszy wietej i innych formach kultu (pobono. ludowa). Od strony Boga pierwszym aktem liturgii kosmicznej (bogosawiestwo), wypywajcym z wzajemnego udzielania si sobie Trzech Osób Boskich, jest stworzenie wiata i czowieka, jej szczytem paschalne misterium Jezusa Chrystusa, a spenieniem przebóstwienie (liturgia niebieska), czyli „rzeczywisto , w której Bóg stanie si wszystkim we wszystkich (por 1 Kor 15, 28). Od strony czowieka liturgia kosmiczna (bogosawiestwo) jest kultem i adoracj Boga przez Chrystusa w Duchu witym. W celu konkretnego spotkania si u wicajcej mocy Boga i adoracyjnej – kultycznej – postawy czowieka konieczna jest konkretna celebracja liturgiczna w yciu Ko cioa. Uprzywilejowane miejsce z racji aktualizacji caego misterium Chrystusa w yciu Ko cioa ma Eucharystia. Ona jest przez to uprzywilejowanym miejscem u wicenia czowieka i kultu Boga, a take wanym miejscem formacji chrze cijaskiej. 3.1. LITURGIA/EUCHARYSTIA MIEJSCEM ZBAWIENIA I WYZWOLENIA CZOWIEKA MOC C HRYSTUSA I J EGO MISTERIUM PASCHALNEGO Warto najpierw zwróci uwag, e Ko ció w swoim nauczaniu za pierwszy i najwaniejszy rodzaj liturgii uznaje Eucharysti. Dzieje si tak dlatego, e aden z sakramentów nie ma tak wyra

(23) nego wskazania Jezusa Chrystusa, który nie tylko ustanawia Eucharysti, ale ustanowienie to czy ze swym misterium paschalnym. Jest to jedyne w historii zbawienia ustanowienie „obrzdu” wyprzedzajce wydarzenie, do którego si odnosi. Cel Ofiary eucharystycznej utosamia si z celem wcielenia, ycia i ofiary krzyowej Jezusa Chrystusa. Ko ció sprawuje Eucharysti jako miejsce cigle na nowo uobecnianej i udzielanej aski zbawienia i odkupienia, której

(24) ródem jest Chrystus i Jego misterium paschalne. Jak o wasnych siach ludzko po grzechu pierworodnym nie bya w stanie powróci do Boga i y peni Jego ycia, lecz potrzebowaa do tego Boej pomocy, Boego Sowa, które stao si ciaem i przyjo z mio ci ludzk dol cznie z cierpieniem i mierci, otwierajc drog do Boga, tak i teraz cigle potrzebuje zjednoczenia z Osob Sowa Wcielonego.

(25) 132. KS. BOGUSAW MIGUT. i uczestnictwa w Jego zbawczym dziele. Potrzeba Eucharystii w yciu chrze cijan wypywa z konieczno ci zbawienia (ac. salus – zbawienie, zdrowie), czyli uzdrowienia natury ludzkiej, oraz odkupienia, czyli wyrwania z niewoli zego. Zbawienie wie si zatem z potrzeb cao ciowego wyzwolenia i uzdrowienia czowieka, prowadzcego w konsekwencji do ycia yciem Boym. Zbawienie to jest dostpne czowiekowi w Osobie i dziele Jezusa Chrystusa, które w peni uobecnione jest w Eucharystii. Eucharystia, dajc ludziom dostp do Osoby Jezusa Chrystusa, daje im najprawdziwsz wolno i ca, cho sakramentaln i personaln, moc wolno ci. Eucharystia daje czowiekowi mistyczne

(26) ródo wolno ci indywidualnej i zbiorowej. Dziki wierze i Eucharystii ukazuje inny wiat we mnie i naokoo. Przede wszystkim pokonuje si jaki negatywny absolut nico ci i osiga si istnienie – wyzwolone, duchowe, wieczne, wedug zapowiedzi w ogrodzie Eden. Jak zauwaa wspóczesny polski teolog, „przez realny kontakt z Osob Chrystusa w Eucharystii uzyskuj – przynajmniej stopniowo – wolno od wszelkich determinizmów za moralnego, wyzwolenie od ogranicze duchowych, od ciasnoty duszy, jednostronno ci, uwolnienie od grzechu, winy, sabo ci”14. W Eucharystii czowiek otrzymuje zadatek uwolnienia od przemijania w nico . Ona jest pokarmem na ycie wieczne, nadaje wymiar nieprzemijajcy naszym najwarto ciowszym pragnieniom i czynom. „Eucharystia jest sakramentem wolno ci religijnej i rodzcym take pen wolno doczesn w granicach prawdy, dobra, mio ci i susznego prawa. Kademu czowiekowi, kadej epoce i kadej spoeczno ci dana jest przez sprawiedliwego Boga ta sama w gruncie rzeczy sytuacja ycia, która daje szans wygrania wszystkiego bez wzgldu na rónice okoliczno ci. Jest to wa nie nasza wolno . Ale wraz z tym sprawiedliwym darem wolno ci zobowizani zostali my do penej odpowiedzialno ci za wolno . Nie moemy niczego zrzuci na ze czasy” 15. Czowiek szuka miejsca, gdzie moe spotka si z Bogiem, a w Bogu – z innymi lud

(27) mi. Szuka miejsca, gdzie spotyka ca histori w perspektywie eschatologicznej. Centrum tym ustanowi Chrystus Eucharysti, która jest streszczeniem caej historii objawienia, odkupienia i zbawienia w jednym miejscu i czasie. Chrystus da ludziom w Eucharystii kontakt empiryczny ze sob, ale i sakramentalno-mistyczny, indywidualny, ale i spoeczny. „Bóg –. 14. Por. Cz.S. B a r t n i k. Teologia spoeczno-polityczna. Lublin: Agencja Wschodnia 1998 s. 432. 15 Tame s. 433..

(28) LITURGIA MIDZY TEOLOGI A POLITYK. 133. na zasadzie witej liturgii pokona dla nas odlego ci osób, rzeczy, zdarze, historii. I pod znakami chleba i wina w liturgii uobecnia i uaktualnia cae swoje dzieo zbawcze i ca Osob”16. Eucharystia jest tym samym umocnieniem i uzdolnieniem czowieka do ycia w wiecie i przemiany wiata. Daje mu ona moc pync z Osoby i misterium paschalnego Chrystusa. W komunii w sowie Boym, a jeszcze peniej w komunii eucharystycznej otrzymuje czowiek wezwanie moc do przemiany siebie na wzór Chrystusa i budowania Królestwa Boego na ziemi. 3.2. LITURGIA/EUCHARYSTIA WEZWANIEM DO PRZEMIANY YCIA I MIEJSCEM FORMACJI. Najwaniejsz prawd o liturgii jest jej moc przemiany jako daru dla czowieka oraz wczenie czowieka w kult i adoracj Boga. Prawda o obdarowaniu czowieka w liturgii jest powizana z wezwaniem czowieka do odpowiedzi na ten dar. Odpowiedzi za jest jego ycie po celebracji liturgicznej, które ma rozwija dary otrzymane podczas celebracji. „Obdarowanie i odpowied

(29) na dar” s gówn zasad ycia chrze cijaskiego i wi si z biblijn ide przymierza. W ten sposób liturgia stanowi wezwanie do nawrócenia i przemiany wiata. Liturgia ma take liczne elementy formacyjne. One równie stanowi wyzwanie i zobowizanie dla czowieka nie tylko do przemiany jego ycia, ale do przemiany wiata wokó niego, w tym take do usuwania struktur za, je li takie istniej. Elementy formacje liturgii nie stanowi jej istoty, ale dodatkowo wzmacniaj wyzwanie wypywajce z obdarowania. Spo ród dokumentów Ko cioa w tym wzgldzie na szczególn uwag zasuguje encyklika Jana Pawa II Ecclesia de Eucharistia (EdE). Ukazuje ona wyra

(30) nie, e Eucharystia jako dar nadprzyrodzony i eschatologiczny wzywa i zobowizuje do przemiany rzeczywisto ci ziemskich. Ze wzgldu na donioso tego dokumentu pozwol sobie na przywoanie wielu fragmentów numeru dwudziestego. Papie stwierdza: „znaczc konsekwencj tego wpisanego w Eucharysti ukierunkowania ku eschatologii jest równie fakt, i w naszej dziejowej wdrówce daje ona impuls i zasiewa ywe ziarno nadziei w nasze codzienne zadania i obowizki” (EdE 20). Co wicej, fakt, e Eucharystia ma wymiar eschatologiczny i nadprzyrodzony, nie osabia poczucia odpowiedzialno ci za otaczajcy wiat, ale nawet go rozbudza. Eucharystia w kadym 16. Tame s. 432..

(31) 134. KS. BOGUSAW MIGUT. czasie, take na przeomie tysicleci (dokument zosta ogoszony 17 kwietnia 2003 r.) wzywa do tego, aeby chrze cijanie czuli si bardziej ni kiedykolwiek wezwani do wypenienia obowizków przynalenych mieszkacom tej ziemi, czyli „do budowania wiata na miar czowieka i odpowiadajcego we wszystkim zamysowi Boga” (tame). Spo ród wielu problemów, „które zaciemniaj horyzont naszych czasów”, a do których rozwizania uzdolnia i wzywa Eucharystia, papie wylicza nastpujce: wysiek na rzecz pokoju, troska o budowanie „w stosunkach midzynarodowych trwaych fundamentów sprawiedliwo ci i solidarno ci, obrona ycia ludzkiego od poczcia a do jego naturalnego koca oraz dawanie nadziei najsabszym, najmniejszym i najuboszym” (por. tame). Nie ulega wtpliwo ci, e dokument ten, podobnie jak caa nauka Ko cioa, widzi w Eucharystii uzdolnienie i wezwanie do zaangaowania w wiecie w duchu Ewangelii, w tym take do zaangaowania politycznego, w obu znaczeniach17. Jeszcze wyra

(32) niej stwierdza to papie w zakoczeniu omawianego numeru: „Goszenie mierci Pana «a nadejdzie» (1 Kor 11, 26) zakada, i wszyscy uczestniczcy w Eucharystii podejm zadanie przemiany ycia, aby w pewnym sensie stao si ono cae «eucharystyczne». Wa nie ten owoc polepszania egzystencji i zaangaowanie na rzecz przemiany wiata zgodnie z Ewangeli, wyraaj aspekt eschatologiczny Ofiary eucharystycznej i caego ycia chrze cijaskiego: «Przyjd

(33) , Panie Jezu!» (Ap 22, 20)” (tame). 3.3. EUCHARYSTIA AKTUALIZACJ OFIARY CHRYSTUSA I WEZWANIEM DO OFIARY DUCHOWEJ. Kada liturgia, a najbardziej Eucharystia moe by ukazywana jako wezwanie do na ladowania Chrystusa, miejsce otwarcia si na Ducha witego i napenienia Nim, ale take miejsce ofiary przebagania, dzikczynienia i uwielbienia. Tym jednak, co ukazuje jej najgbszy sens, jest aktualizacja ofiary Chrystusa, która bdc najpierw ofiar duchow staa si na krzyu take ofiar krwaw, oraz nieustanne wczanie w t jedyn i niepowtarzaln ofiar duchowych ofiar uczestników. Doskonao krzyowej ofiary Chrystusa wypywa z tego wszystkiego, co dokonao si Jego w wiadomo ci, w Jego wewntrznej i najgbszej wizi. 17. Por. powyej punkt 1.3. i zawarte tam nauczanie Kongregacji Wychowania Katolickiego we Wskazaniach dotyczcych studiów i nauczania doktryny spoecznej Kocioa w ramach formacji kapa skiej nr 63).

(34) LITURGIA MIDZY TEOLOGI A POLITYK. 135. z Ojcem i z bra mi. Chocia mier Chrystusa stanowi rzeczywi cie jedyn prawdziw ofiar w historii caej ludzko ci, to dzieje si tak nie dziki mocy. mierci jako takiej, lecz dziki wiadomo ci Chrystusa, który si za nas wyda, speniajc swe duchowe kapastwo, zapowiedziane w Wj 19, 5-6. Chrystus spenia je przez swe przylgnicie do woli Ojca, co wyra

(35) nie wypowiada sowami: „Moim pokarmem jest wypeni wol Tego, który Mnie posa, i wykona Jego dzieo” (J 4, 34). Chrystus obwie ci nawet, e Jego. mier bdzie prób takiej postawy: „Gdy wywyszycie Syna Czowieczego, wtedy poznacie, e Ja Jestem i e Ja nic od siebie nie czyni, ale e to mówi, czego mnie Ojciec nauczy. A Ten, który Mnie posa, jest ze Mn: nie pozostawi Mnie samego, bo Ja zawsze czyni to, co si Jemu podoba” (J 8, 28-29). Szczególnym momentem skadania duchowej ofiary, kiedy posuszestwo Ojcu nabrao smaku mierci, jest modlitwa Chrystusa w Ogrójcu. Mona powiedzie , e wa nie ten moment, ukazany przez ewangelistów jako podjcie decyzji na mk i mier , podsumowuje wszystkie duchowe ofiary zoone dotychczas przez Chrystusa i stanowi istotn cz ofiary krzyowej. Sowa „niech si stanie wola Twoja” (Mt 26, 43) wypowiedziane w Ogrójcu s cakowit ofiar z ycia i maj warto najpeniejszej ofiary duchowej w ziemskim yciu Chrystusa. mier Chrystusa na krzyu stanowi ostatni akt Jego wewntrznej ofiary. Wydaje si, e wewntrzny i duchowy charakter mierci Chrystusa jako ofiary podkre laj do wyra

(36) nie sowa modlitwy wypowiedziane na krzyu: „Ojcze, w Twoje rce powierzam ducha mojego” (k 23, 46). Niezalenie od uwag egzegetycznych wydaj si by one naturaln konsekwencj modlitwy w Ogrójcu i wyraa , e „miejscem” i „sposobem” skadania duchowej ofiary Ojcu bya dla Chrystusa modlitwa 18. Ta ofiara aktualizuje si w Eucharystii i wzywa uczestników do zoenia przez nich ofiar duchowych, polegajcych na wypenianiu woli Ojca (por. J 4, 34; Hbr 5, 7; 10, 5-10). Ten, który kocha Ojca caym swym yciem, a nawet. mierci wzywa w kadej Eucharystii do na ladowania Go w mio ci do Ojca oraz czerpania mocy z Jego ofiary. Wyra

(37) nie mówi to w. Pawe w Li cie do Rzymian, gdy zachca, aby ofiara chrze cijan bya na wzór Chrystusa i w zjednoczeniu z Nim –

(38) [logike latreia] (por Rz 12, 1). £ródem poznania woli Boga w celebracji Eucharystii jest proklamowane sowo Boe. Odzwierciedla to biblijny paradygmat zauwaony przez Louisa 18. Por. B. M i g u t. Ofiara Chrystusa w ujciu teologii liturgicznej. „Liturgia Sacra” 10 : 2004 z. 2 s. 235-236..

(39) 136. KS. BOGUSAW MIGUT. Bouyera ju w Ksidze Wyj cia podczas zawierania Przymierza na Synaju. Podstawowym aktem pierwszego zgromadzenia Ludu u stóp Synaju byo wic suchanie Sowa Boego i przyjcie go w modlitwie wiary penej uwielbienia. Przyjcie sowa Boego nie mogo jednak pozosta ani tylko w sferze poznania, ani w sferze estetyki. Zakadao ono ze strony ludu ofiar z siebie, zastosowanie si do wymaga usyszanego sowa, na gruncie obietnic zawartych w objawieniu Boego imienia. Zaufanie obietnicom, wielkiej obietnicy blisko ci z Bogiem, ofiarowanej czowiekowi, i posuszestwo objawionej woli Boej wyraa si równocze nie w drugim akcie zgromadzenia, do którego pierwszy w naturalny sposób prowadzi. Jest to dar ofiarny, ofiara, któr Bóg wyznaczy swoim sowem. W ten sposób bezpo redni konsekwencj suby Sowa jest suba ofiary. W tej ostatniej Lud zobowizuje si do posuszestwa Boemu Prawu, wierzc obietnicom, które Bóg potwierdza równocze nie, przyjmujc ofiar Ludu, to znaczy potwierdzajc, e jest on Jego Ludem. Tak zostaje zawarte przymierze midzy Bogiem a Ludem (por. Wj 3,19, 20 i 24)19. Paradygmat ten wypeni si w yciu i mierci Chrystusa i jest kontynuowany w kadej celebracji Eucharystii. Uprzywilejowanym miejscem wezwania do ofiary duchowej, ale te do otwierania oczu uczestników na problemy, „które zaciemniaj horyzont naszych czasów” (EdE 20), jako konkretyzacji ofiary duchowej, stanowi homilia. To jej zadaniem jest budzenie wiadomo ci uczestnika i wezwanie go do podejmowania ofiary duchowej do nawrócenia w takiej rzeczywisto ci spoecznej i politycznej, w jakiej przyszo mu y . Mówi o tym dobitnie Katechizm Kocioa katolickiego, który odnosi nawrócenie osobiste do zaangaowania spoecznego. Katechizm wskazuje najpierw konieczno odwoywania si „do duchowych i moralnych zdolno ci osoby oraz do staego wymagania jej wewntrznego nawrócenia, by doprowadzi do zmian spoecznych, które rzeczywi cie suyyby osobie” (KKK 1888). Nastpnie uzasadnia, e „pierwszestwo przyznane nawróceniu serca w aden sposób nie eliminuje, lecz, przeciwnie, nakada obowizek uzdrawiania instytucji i warunków ycia – je li skaniaj do grzechu – w taki sposób, by byy zgodne z normami sprawiedliwo ci i sprzyjay dobru, a nie staway mu na przeszkodzie” (tame). Tak oto wyra

(40) nie wida , e ofiara duchowa, ci le zwizana z nawróceniem, do czego wzywa homilia, jest ukierunkowana nie tylko an ycie indywidualne, ale te na ycie spoeczne i polityczne.. 19. Por. L. B o u y e r. Wprowadzenie do ycia duchowego. Warszawa: IW PAX 1982 s. 28..

(41) LITURGIA MIDZY TEOLOGI A POLITYK. 137. Ofiara duchowa zostaje wczona przez Chrystusa podczas Modlitwy Eucharystycznej w Jego jedyn ofiar. Chleb i wino przynoszone do otarza przez wiernych, symbolizujce ich ofiary duchowe, staj si podczas Modlitwy Eucharystycznej Ciaem i Krwi Chrystusa, czyli jednocz si z jedyn ofiar za ycie wiata. Tak te Chrystus staje si pokarmem na umocnienie wiernych w wypenianiu ycia podjtymi ofiarami duchowymi poza obrbem celebracji liturgicznej, tak aby ich cae ycie uczyni liturgi. Czowiek potrzebuje Jego aski, aby y mio ci na Jego wzór i w zjednoczeniu z Nim. W tym kontek cie jeszcze gbiej rozumiemy nauczanie kolejnego numeru Katechizmu, gdzie stwierdza si, e „bez pomocy aski ludzie nie mogliby dostrzega wskiej nieraz cieki midzy maoduszno ci, która ulega zu, a przemoc, która chce je zwalcza , a w rzeczywisto ci je pomnaa. Jest to droga mio ci – mio ci Boga i bli

(42) niego. Mio stanowi najwiksze przykazanie spoeczne. Szanuje drugiego i jego prawa. Wymaga praktykowania sprawiedliwo ci, do czego tylko ona nas uzdalnia” (KKK 1889).. PODSUMOWANIE. Ko ció przyjmuje rozumienie polityki jako suby czowieka i spoeczno ci ludzkiej na rzecz, zadanej przez Boga, celowo ci poszczególnych ludzi w relacji do caej spoeczno ci ludzkiej oraz celowo ci poszczególnych grup spoecznych i caej ludzko ci. Dodaje jednak od razu, e troska o dobro wspólne nie moe wyklucza wpywu na wadz polityczn, czyli zdobycia i posiadania jej, a co wicej – wyra

(43) nie do niej zobowizuje. Ta odpowiedzialno za wiat wpisana jest w liturgi kosmiczn i w konkretn celebracj liturgiczn, zwaszcza eucharystyczn. W niej bowiem czowiek obdarowany yciem Boym jest nieustannie wzywany do przemiany. wiata w duchu Ewangelii na drodze osobistego nawrócenia. Jak stwierdzi Jan Pawe II: „«Goszenie mierci Pana a nadejdzie» (1 Kor 11, 26) zakada, i wszyscy uczestniczcy w Eucharystii podejm zadanie przemiany ycia, aby w pewnym sensie stao si ono cae eucharystyczne” (EdE 20). Chrystus, stajc si pokarmem w Eucharystii, umocnienia wiernych w uczynieniu ich caego ycia, osobistego i spoecznego, liturgi, czyli miejscem uwielbienia Boga. Celebracja liturgiczna nie jest jednak miejscem i sposobem walki o wadz polityczn, co wicej – czynienie z niej trybuny politycznej, sprowadzanie do roli narzdzia konkretnej partii, niszczy cakowicie jej wymiar nadprzyrodzony i eschatologiczny. Liturgia, podobnie jak Ko ció, jest miej-.

(44) 138. KS. BOGUSAW MIGUT. scem i sposobem miowania kadego czowieka przez Boga niezalenie od jego przynaleno ci partyjnej.. BIBLIOGRAFIA B a r t n i k Cz.S.: Sakramentologia spoeczna. Lublin: Standruk 2000. B a r t n i k Cz.S.: Eucharystia. Lublin: Standruk 2005. B u r g h a r d t W.J.: Just Word and Just Worship: Biblical Justice and Christian Liturgy. „Worship” 73 : 1999 nr 5 s. 386-398. E d w a r d s D.: Eucharist and Ecology: Keeping Memorial of Creation. „Worship” 82 : 2008 nr 3 s. 194-213 L’Eucaristia. Grembo della Chiesa. Red. Pontificio Comitato per i Congressi Eucaristici. Città del Vaticano: LEV 2011. M a h o n y R.: The Eucharist and Social Justice. „Worship” 57 : 1983 nr 1 s. 62-61.. LITURGY BETWEEN THEOLOGY AND POLITICS Summary The Church defines politics as service for the good of man and mankind. The goal is to integrate the teleological dimension of the lives of individuals, as assigned to them by God, within the functioning of mankind as a whole, as well as the teleological dimension of community life in relation to mankind as a whole. The Church also adds that care for common good cannot preclude exerting influence on political power, that is on gaining and sustaining it. Moreover, the Church expresses an overt obligation that the faithful participate in political activities. This kind of responsibility for the world is part of cosmic liturgy and of each concrete liturgical celebration, especially that of the Eucharist. It is through the Eucharist that man is granted a chance to participate in the life of God and is constantly called to engage in changing the world in the spirit of the Gospel through individual metanoia. As stated by John Paul II: “Proclaiming the death of the Lord “until he comes” (1 Cor 11 : 26) entails that all who take part in the Eucharist be committed to changing their lives and making them in a certain way completely ‘Eucharistic’” (EdE 20). Christ, making his presence in an Eucharistic meal, empowers the faithful to make their whole lives – personal and social—a liturgy, that is a meeting space for God and man. Nevertheless, liturgical celebration can never be an arena and a means of political strife. When liturgy becomes a tool in the hands of a particular political party its supernatural and eschatological dimension is completely destroyed. Similarly to the Church, the liturgy is a space and a method of God's granting His love to each man, irrespective of their political orientation. Translated by Konrad Klimkowski. Sowa kluczowe: Liturgia, Eucharystia, polityka, teologia polityczna, dobro wspólne, eucharystyczny styl ycia, przemiana wiata. Key words: Liturgy, Eucharist, politics, political theology, common good, Eucharistic lifestyle, transformation of the world..

(45)