• Nie Znaleziono Wyników

Sprawna komunikacja wewnętrzna i zewnętrzna determinantą efektywnego funkcjonowania i rozwoju struktury klastrowej

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Sprawna komunikacja wewnętrzna i zewnętrzna determinantą efektywnego funkcjonowania i rozwoju struktury klastrowej"

Copied!
11
0
0

Pełen tekst

(1)

Sprawna komunikacja wewnętrzna i

zewnętrzna determinantą

efektywnego funkcjonowania i

rozwoju struktury klastrowej

Ekonomiczne Problemy Usług nr 123, 29-38

(2)

Ekonomiczne Problemy Usług nr 123 IS S N : 1 8 9 6 -3 8 2 X | w w w .w n u s .e d u .p l/p l/e p u /

DOI: 10.18276/epu.2016.123-03 | strony: 29-38

RO M AN CHORÓB

Uniwersytet Rzeszowski

SPRAWNA KOMUNIKACJA WEWNĘTRZNA I ZEWNĘTRZNA DETERMINANTĄ EFEKTYWNEGO FUNKCJONOWANIA I ROZWOJU STRUKTURY KLASTROWEJ

Streszczenie

Zasadniczym celem niniejszego opracowania jest ukazanie znaczenia komunikacji wewnętrznej i zewnętrznej wpływającej na funkcjonowanie innowacyjnych powiązań integracyjnych. Sprawna komunikacja warunkuje nie tylko efektywne funkcjonowanie, ale również dynamiczną ekspansję inicjatyw klastrowych. Należy podkreślić, że prawi­ dłowo funkcjonujące struktury klastrowe wpływają nie tylko na konkurencyjność regio­ nu, ale również na rozwój gospodarki lokalnej, regionalnej i międzynarodowej.

Słowa kluczowe: komunikacja, integracja, innowacje, klaster, ekspansja.

Wprowadzenie

Skuteczna komunikacja zachodząca wewnątrz podmiotu gospodarczego, jak i poza nim, odgrywa istotną rolę w jego właściwym rozwoju, szczególnie w warun­ kach dynamicznie zmieniającego się otoczenia rynkowego. Dokonując analizy znaczenia komunikacji w grupie czy organizacji, należy podkreślić, że stanowi ona podstawę zasadniczych funkcji, takich jak sprawowanie kontroli, motywowanie, wyrażanie uczuć oraz informowanie. Zarówno formalna, jak i nieformalna komuni­ kacja służy kontrolowaniu zachowania członków organizacji poprzez komunikowa­ nie pożądanego sposobu zachowania, bądź przeciwstawiając się postępowaniu nie­ właściwemu. Przekazywanie danych czy niezbędnych informacji stanowi kluczowy składnik procesu podejmowania decyzji. Właśnie dzięki sprawnej komunikacji możliwe staje się skuteczniejsze działanie przy mniejszym poziomie ryzyka (Rataj 2016).

Głównym celem niniejszego opracowania jest ukazanie znaczenia komunika­ cji wewnętrznej i zewnętrznej wpływającej na funkcjonowanie innowacyjnych

(3)

powiązań integracyjnych. Sprawna komunikacja warunkuje nie tylko efektywne funkcjonowanie, ale również dynamiczną ekspansję inicjatyw klastrowych. Z kolei prawidłowo funkcjonujące struktury klastrowe wpływają nie tylko na konkurencyj­ ność regionu, ale również na rozwój gospodarki lokalnej, regionalnej i międzynaro­ dowej. Praca ma charakter teoretyczny i poznawczy, została wzbogacona wynikami własnych badań empirycznych pochodzącymi z województwa podkarpackiego, a prowadzone aktualnie dalsze badania pozwolą na prezentację ich szczegółowych wyników w przyszłości.

1. Zagadnienie komunikacji i jej znaczenie w organizacji

Pojęcie komunikowania pochodzi z łacińskiego communico, oznaczającego „czynić wspólnym, coś z kimś dzielić”, a także „komuś czegoś użyczyć, udzielić, dopuścić do udziału”. Polskie określenie „komunikacja” jest bliskie znaczeniowo angielskiemu communication oraz communicate. Najczęściej przez komunikowanie rozumie się przekazywanie wiadomości pomiędzy nadawcą a odbiorcą. Pełny pro­ ces komunikowania się powinien przebiegać w dwóch kierunkach (Rataj 2016). Na taką dwukierunkowość procesu wskazuje również Nęcki (1996), definiując komu­ nikowanie się interpersonalnejako podejmowaną w określonym kontekście wymia­ nę werbalnych, wokalnych i niewerbalnych sygnałów (symboli) w celu osiągnięcia lepszego poziomu współdziałania partnerów. Brak skutecznej komunikacji jest jedną z głównych barier na drodze do efektywnej działalności grupowej. Dotyczy to zarówno przekazywania odpowiednich wiadomości, jak również rozumienia ich znaczenia.

Komunikowanie się jest systemem, który leży u podstaw wszelkich procesów zachodzących w organizacji, wpływających na ich skuteczność. Niezależnie od charakteru pracy efektywne komunikowanie się jest istotne głównie z dwóch po­ wodów: po pierwsze jest rozprzestrzeniające się i zajmujące większość dnia pracy; po drugie - jest niezbędne do sprawnego funkcjonowania organizacji i do sukcesu jej członków (Stankiewicz 2006),jest warunkiem realizacji funkcji zarządzania, bez czego nie byłoby współpracy i wspólnych celów (Kuczera 2012). Różnorodność narzędzi komunikacyjnych, jakimi obecnie dysponują organizacje, w znaczącym stopniu ułatwia i usprawnia przebieg tego procesu. Różnorodność tajest dodatkowo potęgowana poprzez wirtualizację, zarówno samej komunikacji, jak i działalności gospodarczej (Czapiewski 2010). Oddziałuje jednocześnie na znacznie skuteczniej­ sze rozpowszechnianie wiedzy i wprowadzanie innowacji w organizacji (Makowiec 2012).

Konkurencyjność podmiotów w coraz większym stopniu uzależniona jest od informacji uzyskiwanej w procesie komunikacji, którą na poziomie przedsiębior­ stwa można rozpatrywać jako komunikację zewnętrzną (przebiegającą między or­

(4)

Roman Chorób 31

ganizacją ajej otoczeniem zewnętrznym) i wewnętrzną - odnoszącą się do interak­ cji między członkami organizacji (Stor 2002). Warto podkreślić, że żadna złożona forma współdziałania i kooperacji nie może istnieć bez komunikacji. Komunikowa­ nie się umożliwia zaistnienie stosownego współdziałania między ludźmi, niezbęd­ nego do realizacji określonych wartości, zarówno stanowiących cel dążenia poje­ dynczej jednostki, jak i kilku współpracujących osób (Winkler 2008). Tym samym powstanie, rozwój i trwanie jakiejkolwiek ludzkiej interakcji, struktury, organizacji czy kultury pozostaje w pełni zależne od procesu komunikowania się (Casmir

1996).

Proces skutecznej komunikacji, jak wspomniano powyżej, to przekazywanie informacji z korzyścią i zrozumieniem dla wszystkichjego uczestników. Efektywna komunikacja przyczynia się do wzrostu aktywności, większej skuteczności zmian organizacyjnych, podniesienia poziomu zaufania pracowników w odniesieniu do firmy. Poprzez komunikację wyjaśniać należy takie formy interakcji społecznych, jak kooperacja, naśladownictwo, przywództwo, wywieranie wpływu (Makowiec i Matusiński 2009). Skuteczność prowadzonej komunikacji zależy w dużej mierze od trafności diagnozy wyjściowej sytuacji komunikacyjnej oraz umiejętności wyko­ rzystania tej wiedzy przy planowaniu przyszłych działań, w tym działań marketin­ gowych. Niezbędne do tego są odpowiednie kompetencje, kreatywność, elastycz­ ność oraz sprawność w realizacji przyjętych założeń. Złożoność tego rodzaju sytu­ acji decyzyjnej ulega zwielokrotnieniu w przypadku, kiedy w roli nadawcy nie występuje jeden podmiot gospodarczy, lecz ich grupa charakteryzująca się szeroko rozumianą różnorodnością (Hajduk 2015). Taka sytuacja ma miejsce m.in. przy planowaniu komunikacji marketingowej prowadzonej w imieniu powiązań koope- racyjnych,jakimi są struktury klastrowe, których krótki przegląd zostanie zaprezen­ towany w kolejnej części opracowania.

2. Przegląd koncepcji innowacyjnych powiązań integracyjnych

Z uwagi na fakt, że definicje klastra (grona, wiązki przemysłowej, sieci współ­ pracy) w różnych przekrojach i odniesieniach były już wielokrotnie prezentowane w dostępnej literaturze przedmiotu, jak również ze względu na ograniczoną obję­ tość, w niniejszym opracowaniu zrezygnowano z ich przytaczania, a skupiono się jedynie na krótkim przeglądzie koncepcji klasteringu, determinantach rozwoju oraz

korzyściach płynących z ich funkcjonowania.

Koncepcja klastra stała się nowym sposobem myślenia zarówno o kreowaniu konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw, jak i o rozwoju regionów. Zakłada ona stymulowanie współpracy pomiędzy poszczególnymi podmiotami życia gospodarczego, przyspieszenie wprowadzania procesów i produktów innowa­ cyjnych, co z kolei prowadzi do poprawy pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstw

(5)

funkcjonujących w klastrze oraz do ekspansji regionów, w których są one zlokali­ zowane. Warto podkreślić, że w klastrze relacje między przedsiębiorstwami nie ograniczają się do stosunków handlowych, kooperacyjnych czy kapitałowych, ale dotyczą również transferu wiedzy i informacji ułatwiających wprowadzanie nowych technologii. Ważny jest tu również udział regionalnych instytucji edukacji, nauki (ośrodki badawcze, uczelnie wyższe) i władz publicznych. Problematyką klastrów w coraz większym stopniu interesują się społeczności lokalne, władze regionalne i krajowe. Ponadto samorządy różnych szczebli angażują się w ich popu­ laryzację, podkreślając często istotną rolę klastrów w tworzonych strategiach roz­ woju (Przybylska 2008).

Pojęcie klastra, spopularyzowane przez Portera (2001), odnosi się do lokal­ nych skupisk podmiotów reprezentujących sektor naukowy, sektor przedsiębiorstw oraz władze publiczne, które dzięki ścisłej współpracy, skoncentrowanej na wspól­ nym celu, mogą szybciej i efektywniej tworzyć obdarzone ogromnym potencjałem innowacje w ramach łańcucha wartości, co przekłada się na wzrost ich konkuren­ cyjności (Meier zu Kócker i Gamatz 2012; Moszkowicz i Bembenek 2013). W klastrze występują efekty synergii w obszarze transferu i rozwoju wiedzy po­ szczególnych członków tej struktury, przez co klaster promuje tworzenie, przepływ i dyfuzję wiedzy, w tym też technologii w swej strukturze, tak by kreować zinte­ growaną sieć innowacji, która ewoluuje stopniowo w czasie i umacnia swoją pozy­ cję konkurencyjną na rynkach innowacji oraz w gospodarce (Dolińska 2012).

Perspektywa możliwych korzyści płynących ze struktur klastrowych dla przedsiębiorstw oraz regionów zachęca potencjalnych uczestników do zaangażowa­ nia się w rozwój tej struktury. Działając wspólnie, można zracjonalizować we­ wnętrzne procesy w firmach i instytucjach, skorzystać z synergii między partnera­ mi, wspólnie czerpać z zasobów i infrastruktury, dzielić i w konsekwencji minima­ lizować ryzyko podejmowanych działań oraz przede wszystkim generować zyski przez zmianę podejścia do konkurentów. Potencjalne korzyści obejmują ponadto (Koszarek 2011):

- wzrost specjalizacji, pozwalający każdemu z podmiotów skoncentrować się najego kluczowych kompetencjach;

- pozyskanie i dołączenie uzupełniających kompetencji poprzez zdobycie nowej wiedzy i doświadczenia lub zlecenie zadania do kompetentnego partnera;

- rozszerzenie zakresu oferowanych produktów i możliwość oferowania peł­ nego systemu rozwiązań i procesów;

- pełniejsze wykorzystanie dostępnych zasobów i możliwości produkcyj­ nych;

- budowanie istotnej bazy know-how;

- poprawę dostępu do informacji i ograniczenie niepewności (wymiana do­ świadczeń);

(6)

Roman Chorób 33

- korzystanie ze wsparcia dla uczestników oferowanych przez inicjatywę; - zwiększenie przychodów przez nowe kanały sprzedażowe, łatwiej dostęp­

ne informacje o nowych rynkach, niwelowanie barier wejścia; - dostęp do infrastruktury tworzonej na potrzeby klastra;

- wzrost innowacyjności poprzez zwiększenie współpracy ze sferą badaw­ czo-rozwojową.

3. Komunikacja wewnętrzna i zewnętrzna - formy i znaczenie w rozwoju klastrów w świetle badań własnych

Koncepcja klastra rozszerza koncepcje kapitału społecznego poprzez rozpa­ trywanie mechanizmów, za których pośrednictwem struktura stosunków w sieci w danym położeniu geograficznym przynosi korzyści poszczególnym firmom. Ko­ rzyści te wynikają z wzajemnego zaufania i przenikania się organizacji, a sprzyjają im wielokrotne interakcje i świadomość wzajemnej zależności w danym regionie. Zdecydowanie zachęcają one do tworzenia interakcji promujących efektywność, pobudzających innowacje i prowadzących do tworzenia nowych przedsiębiorstw. Sprawna komunikacja wspiera te procesy, a odpowiednie nią zarządzanie (np. po­ przez zastosowanie narzędzi komunikacji marketingowej), może sprzyjać kreowa­ niu sieci powiązań między uczestnikami klastra (Porter 2001).

Komunikacja (wewnętrzna i zewnętrzna) klastra to pewnego rodzaju zdolność polskich podmiotów gospodarczych oraz społeczeństwa do kooperacji pomiędzy konkurentami, a zatem uzyskiwania synergii wynikającej z kooperencji oraz nawią­ zywania relacji współpracy sprzyjających kreowaniu spójnych powiązań siecio­ wych. Komunikacja w aspekcie marketingowym staje się niezbędnym narzędziem inicjatyw klastrowych, które podejmują działania na rzecz i w celu rozwoju struktur klastrowych. Umiejętność wykorzystania komunikacji marketingowej w klastrach wpływa na kształtowanie kontaktów między uczestnikami tych systemów, a na­ stępnie umożliwia budowanie pozycji struktury klastrowej w otoczeniu. Dzięki koordynacji działań między członkami klastra, a tym samym kształtowaniu we­ wnętrznego systemu komunikacji, możliwe jest kreowanie wizerunku i budowanie marki (Małachowska 2012).

Podstawą procesu komunikowania się w strukturze klastrowej jest odkrycie płaszczyzny porozumiewania się między jej uczestnikami. Doniosłą rolę w tym procesie pełni wzajemne zaufanie, posiadane kwalifikacje oraz umiejętność współ­ pracy członków organizacji, co podkreślali również inni autorzy (Chorób i Chorób 2015; Fura i Surmacz 2014). Zdolność porozumiewania się w klastrze oznacza dobór właściwych narzędzi komunikacji. W nawiązaniu do powyższego, bazując na

(7)

wynikach badań własnych1 2, na rysunku 1 zaprezentowano formy komunikacji pre­ ferowane przez przedsiębiorców-uczestników struktur klastrowych.

Z przedstawionych danych wynika, że najbardziej popularnymi formami ko­ munikacji pomiędzy przedsiębiorcami a innymi uczestnikami inicjatywy klastrowej były (w odsetkach odpowiedzi): poczta elektroniczna (93,7%); komunikacja telefo­ niczna (87,5%) oraz szkolenia, najlepsze praktyki i seminaria (75%). Świadczy to o tym, że wymienione przez ankietowanych formy komunikacji sprzyjają funkcjo­ nowaniu i rozwojowi reprezentowanej inicjatywy klastrowej. Nieco mniej po­ wszechnymi formami komunikacji, w opinii ankietowanych przedsiębiorców, oka­ zały się: wspólne eventy, imprezy okolicznościowe (50%); publikacje w postaci raportów z prowadzonych działań, badań i analiz rynku (43,7%); wewnętrzne dzia­ łania public relations, np. zasady przyjmowania członków (31,2%) oraz wdrożenie systemów informatycznych, np. dostęp do klastra przez Internet (31,2%). Najmniej popularną formą komunikacji okazała się poczta tradycyjna, na którą wskazał co 8. ankietowany przedsiębiorca.

R y s . 1. P r e f e r o w a n e f o r m y k o m u n i k a c j i w e d ł u g o p i n i i p r z e d s i ę b i o r c ó w - u c z e s t n i k ó w i n i ­ c j a t y w k l a s t r o w y c h ( w g s k a l i w a ż n o ś c i ) 2

Ź r ó d ło : o p r a c o w a n i e w ł a s n e n a p o d s t a w i e b a d a ń a n k i e t o w y c h .

Niezwykle istotna dla rozwoju struktury klastrowej jest również jej promocja w otoczeniu. Jednak, jak pisze S. Kotylak, należy zwrócić uwagę na to, by działania promocyjne nie były jednostronnym przekazem, lecz stanowiły prawdziwą komu­ nikację (Kotylak 2013). Przedsiębiorstwo, które chce być wygranym na rynku, musi dobrze tworzyć swoje strategie marketingowe, w tym celu musi mieć dostęp do informacji i umieć w sposób skuteczny je wykorzystać, dlatego też przedsiębior­ stwo powinno posiadać system informacji marketingowej (Budziewicz-Guźlecka, 2009). Promocja taka może być realizowana za pomocą odpowiednich form dzia- 1 2

1 B a d a n ia a n k ie t o w e p r z e p r o w a d z o n o w 2 0 1 5 r o k u w ś r ó d 8 0 p r z e d s ię b io r c ó w - - u c z e s t n i k ó w w s z y s t k i c h c z t e r e c h k la s t r ó w b r a n ż y r o l n o - s p o ż y w c z e j n a P o d k a r p a c iu w r a m a c h r e a liz a c j i w ł a s n e g o p r o j e k tu b a d a w c z e g o f i n a n s o w a n e g o z e ś r o d k ó w N a r o d o w e g o C e n tr u m N a u k i ( D E C - 2 0 1 1 / 0 1 / D / H S 4 / 0 3 9 1 1 ) .

(8)

R o m a n Chorób 35 ła ń , ś r o d k ó w p r z e k a z u , p r e z e n ta c ji c z y w y d a w n ic tw s p r z y ja ją c y c h p o z n a n i u d a n e g o k l a s t r a p r z e z z a in te r e s o w a n e p o d m io ty f u n k c jo n u ją c e w b liż s z y m c z y d a ls z y m o to c z e n iu . Z a s a d n ic z e z n a c z e n ie w tej k w e s tii m a j ą p o s ia d a n e ś r o d k i f in a n s o w e n a r e a liz a c ję p o s ta w io n y c h c e ló w . P o n a d p o ł o w a ( 5 8 ,7 % ) a n k ie to w a n y c h p r z e d s ię - b io r c ó w - u c z e s tn ik ó w i n ic ja ty w k la s tr o w y c h p o s i a d a ł a w y o d r ę b n i o n y b u d ż e t n a p r o m o c ję k la s tr a , p o d c z a s g d y 4 1 ,3 % z n i c h ta k im b u d ż e te m n i e d y s p o n o w a ło . N a r y s u n k u 2 z a p r e z e n to w a n o w a c h la r z d z ia ła ń , j a k i e p o d e jm o w a n e b y ł y p r z e z a n k i e ­ to w a n y c h p r z e d s ię b io r c ó w - u c z e s tn ik ó w in ic ja ty w k la s t r o w y c h s łu ż ą c y c h ic h p r o ­ m o c ji. Z z a p r e z e n to w a n y c h d a n y c h w y n ik a , ż e n a jb a r d z ie j p o p u la r n y m i f o r m a m i p r o m o c ji in ic ja ty w k la s tr o w y c h b y ł y (w o d s e tk a c h o d p o w ie d z i) : w y s y ł k a i n f o r m a ­ c ji p o c z t ą e l e k tr o n ic z n ą ( 9 2 ,5 % ) o r a z w s p ó ln e w y j a z d y n a ta r g i, w y s ta w y , m is je g o s p o d a r c z e i g ie ł d y k o o p e r a c y jn e ( 8 1 ,2 % ) . N ie c o m n ie j p o w s z e c h n e w o p in ii a n k ie to w a n y c h b y ły : o r g a n i z a c j a k o n f e r e n c ji, d n i o tw a r ty c h , i m p r e z ( 5 6 ,2 % ) ; d r u k w y d a w n ic tw i m a te r ia łó w p r o m o c y jn o - r e k la m o w y c h ( 5 0 ,0 % ) ; r e k l a m a z e w n ę tr z n a ( 4 8 ,7 % ) ; d z i a ł a n i a p u b l i c r e la tio n s ( 4 5 ,0 % ) ; r e k l a m a w p r a s ie , r a d iu , te le w iz ji i i n te r n e to w a ( 4 3 ,7 % ) o r a z p r e z e n ta c je n a n o ś n ik a c h o p ty c z n y c h i c y f r o w y c h (3 7 ,5 % ) . N a jm n ie j p o p u la r n y m i d z ia ła n ia m i s łu ż ą c y m i p r o m o c ji k la s tr ó w o k a z a ły się: u p o m in k i r e k la m o w e w p o s ta c i g a d ż e tó w ( 3 1 ,2 % ) ; p r o m o c j a w y s y ł k o w a i k a t a ­ l o g o w a ( 2 5 ,0 % ) o r a z o f e r ty p r z e z te l e f o n - c a l l c e n te r ( 1 2 ,5 % ).

Rys. 2. D z iałan ia p o d ejm o w an e przez przed sięb io rcó w -u czestn ik ó w inicjaty w klastro w y ch w celu ich p ro m o cji (w g skali w a ż n o śc i)3

Źródło: o p racow anie w łasn e n a pod staw ie b a d a ń ankietow ych.

O d b io r c a m i p o w y ż s z y c h d z ia ła ń p r o m o c y jn y c h w g łó w n e j m ie r z e b y li p r z e d ­ s ię b io r c y o r a z m ie s z k a ń c y r e g io n u , w k tó r y m f u n k c jo n u je in i c j a t y w a k la s tr o w a ( o d p o w ie d n io p o 8 7 ,5 % w s k a z a ń ) , j a k r ó w n i e ż s a m i p r z e d s ię b io r c y - u c z e s tn ic y s tr u k tu r y k la s tr o w e j ( 8 1 ,2 % w s k a z a ń ) . W n ie c o m n ie js z y m s to p n iu o d b io r c a m i p o w y ż s z y c h d z ia ła ń b y ły : a d m in is tr a c ja s a m o r z ą d o w a ( 5 0 ,0 % w s k a z a ń ) o r a z

(9)

uczelnie wyższe regionu (43,7% wskazań). W niewielkim stopniu odbiorcami dzia­ łań promocyjnych były uczelnie wyższe spoza regionu (11,2% wskazań). Jeśli na­ tomiast chodzi o zasięg prowadzonych działań, to w głównej mierze były to działa­ nia organizowane w regionie, w którym działa inicjatywa (93,7% wskazań), w mniejszym stopniu działania ogólnopolskie (68,7% wskazań) i organizowane w mieście, w którym funkcjonuje struktura klastrowa (56,2% wskazań). Natomiast niemal co 3. ankietowany przedsiębiorca wyraził pogląd, że były to działania na poziomie międzynarodowym.

Podsumowanie

Właściwy przebieg komunikacji w organizacji, szczególnie w strukturze kla­ strowej będącej grupą podmiotów gospodarczych, warunkuje dynamikę jej proce­ sów rozwojowych. W otoczeniu bliższym klastra istotne jest budowanie wiarygod­ nych przekazów, które sprzyjają lepszej koordynacji wspólnych działań oraz szyb­ szemu osiąganiu porozumień, szczególnie w kwestiach spornych dla każdej ze stron. Efektywna integracja wewnętrzna, bazująca na wzajemnym zaufaniu, stwarza możliwość pokazania otoczeniu zewnętrznemu pozytywnego wizerunku klastra, będącego zbiorem określonych norm i wartości reprezentowanych przez uczestni­ ków inicjatywy w postaci marki. Z kolei marka, będąc niezbędnym atrybutem każ­ dej firmy, szczególnie struktury klastrowej, determinuje osiągnięcie znaczącej po­ zycji i długofalowego sukcesu na wymagającym rynku globalnym.

Literatura

1. Budziewicz-Guźlecka A. (2009), Rola informacji w internetowej komunikacji

marketingowej, w: Marketing przyszłości. Trendy. Strategie. Instrumenty. Współ­ czesne wyzwania komunikacji marketingowej nr 42, s. 505, Wydawnictwo Uniwer­

sytetu Szczecińskiego, Szczecin.

2. Casmir F.L. (1996), Komunikacja ludzka w perspektywie wielokulturowej, w: Komunikacja międzykulturowa - zderzenia i spotkania, red. A. Kapciak, L. Ko- prowicz, A. Tyszka, s. 17-18, Warszawa: Instytut Kultury.

3. Chorób R., Chorób E. (2015), Informacja, wiedza i zaufanie w kreowaniu ekspansji

innowacyjnych struktur integracyjnych w dobie społeczeństwa cyfrowego,

w: Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy. Społeczeństwo, przedsiębiorstwa

i regiony w dobie gospodarki elektronicznej, red. M.G. Woźniak, Zeszyt nr 44

(4/2015), część 1, s. 47-49, Rzeszów: Wyd. Uniwersytetu Rzeszowskiego.

4. Czaplewski M. (2010), Możliwości i korzyści z wykorzystania Internetu w kontak­

(10)

Roman Chorób 37

Szczecińskiego nr 595, Ekonomiczne Problemy Usług nr 55, red. G. Rosa, A. Sma­ lec, L. Gracz, s. 491-499, Wyd. Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin. 5. Dolińska M. (2012), Wpływ klastrów na rozwój wiedzy i zastosowanie innowacji

w przedsiębiorstwach, w: Klastry - wiedza, innowacyjność, rozwój, red. J. Buko,

M. Frankowska, s. 65, Zeszyty Naukowe nr 719, Ekonomiczne Problemy Usług nr 94, Szczecin: Wyd. Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.

6. Fura B., Surmacz T. (2014), Zarządzanie środowiskowe w przedsiębiorstwach jako

narzędzie służące budowie zielonych łańcuchów dostaw, „Logistyka”, nr 6.

7. Hajduk G. (2015), Specyfika komunikacji marketingowej powiązań kooperacyjnych

naprzykładzie klastrów, „Logistyka”, nr 2, s. 1479-1486.

8. Koszarek M. (2011), Strategia klastra - czy jest niezbędna do rozwoju?, w: Inicjatywy klastrowe: skuteczne działanie i strategiczny rozwój, red. M. Kosza­ rek, s. 9-10, Warszawa: PARP.

9. Kotylak S., (2013), Przemysł kreatywny jako element marketingu terytorialnego, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego nr 775, Problemy Zarządzania, Finansów i Marketingu nr 30, s. 85-98, Szczecin.

10. Kuczera K. (2012), Przesłanki i kierunek zmian komunikacji pomiędzy firmą

i klientami w kontekście ewolucji postaw oraz rozwoju cyfrowych narzędzi komuni­ kacyjnych, „Management and Business Administration” nr 2, s. 92.

11. Makowiec M. (2012), Komunikacja wewnętrzna w przedsiębiorstwie opartym na

wiedzy, w: Zachowania organizacyjne w kontekście zarządzania wiedzą, red.

B. Mikuła, s. 91, Kraków: Fundacja Uniwersytetu Ekonomicznego.

12. Makowiec M„ Matusiński W. (2009), Komunikacja wewnętrzna a sprawność

funkcjonowania organizacji, w: Globalizacja a społeczne aspekty przeobrażeń i zmian organizacyjnych, red. A. Potocki, s. 473, Warszawa: Difin.

13. Małachowska M. (2012), Komunikowanie w klastrze - wykorzystanie public rela­

tions jako instrumentu zarządzania organizacją klastrową, w: Klastry - wiedza, innowacyjność, rozwój, red. J. Buko, M. Frankowska, Zeszyty Naukowe nr 719,

Ekonomiczne Problemy Usług nr 94, s. 195, Szczecin: Wyd. Uniwersytetu Szcze­ cińskiego.

14. Meier zu Kocker G., Garnatz L. (2012), Klastry jako instrumenty inicjujące prace

badawczo-rozwojowe między Niemcami aKoreą, s. 17, Warszawa: PARP.

15. Moszkowicz K., Bembenek B. (2013), Rola badań marketingowych w klastrze

w kontekście koncepcji zarządzania wiedzą, w: Wiedza w zarządzaniu 'współczesną organizacją, red. G. Bełz, M. Hopej, A. Zgrzywa-Ziemak, Prace Naukowe nr 299,

s. 50, Wrocław: Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego.

16. Nęcki Z. (1996), Komunikacja międzyludzka, s. 109, Kraków: Wydawnictwo Pro­ fesjonalnej Szkoły Biznesu.

17. Porter M.E. (2001), Porter o konkurencji, s. 246-248, 283, Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne.

(11)

18. Przybylska K. (2008), Polityka ekonomiczna w zakresie rozwoju klastrów, w: Państwo a rynek we współczesnej gospodarce. Wybrane problemy, red. Z. Dach, s. 133, Kraków: Polskie Towarzystwo Ekonomiczne.

19. Rataj A. (2016), Komunikacja w organizacji, http://www.racjonalista.pl/kk.php/ s,6663 [dostęp 7.01.2016].

20. Stankiewicz J. (2006), Komunikowanie się w organizacji, s. 13, Wrocław: Astrum. 21. Stor M. (2002), Komunikowanie się w organizacji, w: Zarządzanie kadrami red. T.

Listwan, s. 295, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe C.H. Beck.

22. Winkler R. (2008), Zarządzanie komunikacją w organizacjach zróżnicowanych

kulturowo, s. 39, Kraków: Oficyna Wydawnicza Wolters Kluwer Polska.

EFFICIENT INTERNAL AND EXTERNAL COMMUNICATION EFFECTIVE DETERMINANTS OF FUNCTIONING AND DEVELOPMENT OF CLUSTER STRUCTURES

Summary

The main objective of this study is to show the importance of internal and external communications affecting the functioning of the innovative integration links. Good communication determines not only sustainable, but also dynamic expansion of cluster initiatives. It should be emphasized that a properly functioning cluster structures affect not only the competitiveness of the region, but also for local economic development, regional and international.

Keywords: communication, integration, innovation, cluster, expansion.

Cytaty

Powiązane dokumenty

Muszalska U., Kara śmierci w Japonii – historia, podstawy prawne i procedura egzekucyjna, „Wro-

Stanisław Gołub,Sławomir Kadrow. Kolonia

Jednak zdarza się i tak, że właśnie w czwartym tomie Ojcowie Kościoła prowadzą nas po świętach, których sami nie znali (święto Niepokalanego Poczęcia z VIII w.,

[r]

Poprzez nauczanie języka obcego realizowane są następujące cele: komunikacja z innymi ludźmi w świecie rzeczywistym, opanowanie szczegółowych sprawności językowych i

 potrzeby społeczne – komunikujemy się by zaspokoić potrzebę:  przyłączenia - posiadanie poczucia, że jest się uczestnikiem jakiś.

4 (c), compared with the microstructure of the solder bulk on Cu and H-Cu substrates, the microstructure of the SAC305 solder bulk has higher β-Sn content and lower concentration

Były to: dzienniki korespondencji wchodzącej i wychodzą- cej, teczki ściśle tajne i tajne z dokumentami za lata 1946–1953 (wszystkie przesznurowane i opatrzone pieczęcią