A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S _______________________ FPL I A OECONOMICA 92,1909 У________________
Ewa K u c h a r s k a - S t a s ia k
ROZWÓJ BUDOWNICTWA MIESZKANIOWEGO
A ZMIANY W WARUNKACH MIESZKANIOWYCH W WOJEWÓDZTWIE LÓOZKIM
I . Wprowadzenie
Rozwój budownictwa mieszkaniowego c z ę s to stanow i przedmiot ana l i z i ocen. W poszczególnych opracowaniach dominuję rozważania do t y c z ą c e : m ie js c a budownictwa mieszkaniowego w c a ł o k s z t a ł c i e d z i a ł a l n o ś c i i n w e s t y c y j n e j , rozwoju nakładów na budownictwo m ieszkaniowe, efektów d z i a ł a l n o ś c i b u do w lanej, s t r u k t u r y i n w e s t o r s k i e j czy potrzeb m ieszkaniow ych. Ta tematyka badart podejmowana j e s t c o r o c z n i e . Sprzy j a temu i s t n i e j ą c a sprawozdawczość s t a t y s t y c z n a .
Znacznie r z a d z i e j przedmiotem badart i ocen są warunki m ieszka niowe l u d n o ś c i . Stan ow ią one z j e d n e j s tr o n y o f e k t b i e ż ą c e j d z i a ł a l n o ś c i i n w e s t y c y j n e j i d z i a ł a l n o ś c i m inionych dekad, z d r u g i e j e- f e k t d b a ł o ś c i o s ta n t e c h n i c z n y i s t n i e j ą c e g o zasobu.
Mała e l a s t y c z n o ś ć podaży nowych mieszkań do i s t n i e j ą c e g o zasobu powoduje, że warunki mieszkaniowe c e c h u je względna i n e r c j a . N a j p e ł n ie js z y m o n ic h źródłem i n f o r m a c j i są narodowe s p i s y powszechne, przeprowadzane ja k o s p i s y p e łne bądź m ik r o s p i s y . Podejmowane b y ły ju ż w i e l o k r o t n i e . W 1984 r . GUS p rz e p ro w a d z ił o s t a t n i s p i s . Doko nany został- metodą r e p r e z e n t a c y jn ą ( m i k r o s p i s ) . Jego celem było d o s t a r c z e n i e m. i n . i n f o r m a c j i o zmianach w warunkach mieszkaniowych l u d n o ś c i , j a k i e n a s t ą p i ł y w o k r e s i e 1979-1984, t j . od d aty p r z e p ro wadzenia o s t a t n i e g o s p is u powszechnego. O publikow anie tyc h danych przez GUS w układ ach wojewódzkich sta n ow i o k a zję do p r z e ś l e d z e n i a zmian w warunkach mieszkaniowych lu d n o ś c i m i e j s k i e j na t e r e n i e
wo-Dr, a d iu n k t w Z a k ł a d z i e Ekonomiki Budownictwa i I n w e s t y c j i UL.
jewództwa łó d z k ie g o . Ponieważ głównym czynnikiem ty c h zmian pozo s t a j e budownictwo in w e s t y c y j n e , rozważania nasze połączymy z a n a l i zą tempa budownictwa mieszkaniowego. Skoro warunki mieszkaniowe c e c h u je pewna i n e r c j a , próba p r z e ś le d z e n ia zmian w s y t u a c j i mieszka n io w e j musi ob jąć r e l a t y w n i e d łu g i o k re s .
2. S y t u a c j a mieszkaniowa lu d n o ś c i m i e j s k i e j w o k r e s i e międzywojennym
S y t u a c j a mieszkaniowa w P o l s c e międzywojennej b y ła złożona i tru d n a . Uwarunkowane to b y ło w znacznym s to p n iu splotem o b ie k ty w nych czynników d e m ograficznych, ekonomicznych i s p o łe c z n y c h . " O d c i nek p o l i t y k i mie szkaniowej b y ł jednym z t y c h , na k tó r y c h n ajb a rd zie j może w yraź nie u w id a c z n ia ł s i ę k a p i t a l i s t y c z n y c h a r a k t e r przedwrześ- n io w e j P o l s k i i klasowość j e j p o l i t y k i g o s p o d a rc z e j, c h ro n ią c a i n t e r e s y posiad aczy i grup z nimi bezpośrednio z w ią z a n y c h " 1. Państwo n i e t y l k o n i e p ro w a d ziło p raw ie żadnej a k c j i budowlanej d la s z e r o k i c h mas p r a c u j ą c y c h , n ie u d z i e l a ł o d o s t a t e c z n e j pomocy d la i n s t y t u c j i zajm ujących s i ę budownictwem społecznym, le c z p r z e c i w n i e , " f in a n s o w a ło i s tw a r z a ło c i e p l a r n i a n ą atm osferę w ła ś n ie d l a budów-2 n ic tw a mieszkań przeznaczonych na użytek grup u p rz y w ile jo w a n y c h " . P o p i e r a ł o rozwój p ryw a tn e j in i c j a t y w y . , rezygnowało z podatku docho dowego i od n ieru c h o m o śc i, k t ó r e mogłyby być użyte na budownictwo mieszkaniowe d la lu d n o ś c i r o b o t n i c z e j .
W o k r e s i e międzywojenpym c a ł y obszar województwa łó d zkieg o n a l e ż a ł do bardzo zaniedbanych pod względem warunków m ieszkaniowych. S p u ścizn a d ziejow a b y ła d la tego te re n u wyjątkowo n i e k o r z y s t n a . Za decydowały o tym s p e c y f i c z n e warunki rozwoju m iast przemysłowego o- kręgu łó d z k ie g o , k t ó r y w przededniu wybijchu I wojny ś w ia to w e j b y ł największym ośrodkiem w łókienn iczym n i e t y l k o w K r ó l e s t w i e P o ls k im , l e c z w całym p aństw ie r o s y js k im . Intensywnemu rozwojowi przemysłu t o w a rz y s z y ł gwałtowny wzrost l i c z b y l u d n o ś c i , s z c z e g ó ln i e w Ł o d z i, P a b i a n i c a c h , Z g ie rz u i A le k sa n d ro w ie . K a p i t a ł p ryw a tn y , dominujący w rozwoju budownictwa mieszkaniowego do I I wojny ś w ia to w e j n i e c h ę t n i e in w estow ał w rozwój budownictwa mieszkaniowego. O k o lic z n o ś c ią
1 A. A n d r z e j e w s k i , 0 r o l i i n i c j a t y w y p r y w a t n e j w budow nictw ie mieszkaniowym, "Dom" 1984, nr 1-2, s . 24.
o g r a n i c z a j ą c ą z a in t e r e s o w a n ie k a p i t a ł u budownictwem mieszkaniowym b y ł y zarówno znacznie k o r z y s t n i e j s z e l o k a t y w przemyśle i handlu, ja k również mała zdolność p ł a t n i c z a , p r z e w a ż a ją c e j w m ia s ta c h , l u d n o ś c i r o b o t n i c z e j 7 . W r e z u l t a c i e , wzrastającem u zapotrzebowaniu na m ieszkanie t o w a rz y s z y ły znacznie skrom nie jsz e rozm iary budownictwa mieszkaniowego. Ekonomiczna s ła b o ś ć lu d n o ś c i r o b o t n i c z e j i r e k r u t u j ą c e j s i ę z n a p ł y w a j ą c e j ze wsi b ie d o ty z ż y t e j z nędzą, s k ł a n i a ł a do wznoszenia k i e p s k i c h t e c h n i c z n i e domów o przewadze mieszkań j e dnoizbowych. 0 tym, że wznoszone tu budynki b y ł y mniej t r w a ł e i bar d z i e j prym itywne, świadczą in fo r m a c je z 1914 r . d otyczące t e c h n i c z nego szacunku p r z e c i ę t n e j w a r t o ś c i h i p o t e c z n i e obciążonych n i e r u chomości. "Szacunek te n , o k re ś lo n y w Ł odzi w roku 1914 sumą 55 399
r u b l i , j e s t znacznie n iż s z y n iż w Warszawie - 90 402 r u b l e " 4 .
Po I w o jn ie św ia to w e j k w e s tia mieszkaniowa p r z y b r a ł a rozm iary k r y z y s u , k t ó r y - choć b y ł znamienny d la w s z y s tk ic h m iast Europy - w Ł odzi w y s t ą p i ł ze szczeg ó lną o s t r o ś c i ą . Wśród m iast e u r o p e j s k ic h Ł ódź p o s ia d a ła najwyższy odsetek mieszkart jedno- i dwuizbowych, n a j g ę ś c i e j z a lu d nion ych - w 1921 r . w Ł odzi w l o k a l a c h je d n o iz b o wych zam ieszkiw ało aż 56,7% l u d n o ś c i , gdy w Warszawie 28,7%, w Sztokholm ie 7,5%, Londynie 6,2%, Poznaniu 4,8% Wiedniu 4,2%, B e r l i - n ie 3,0%5 .
0 przyczynach i rozwoju tr u d n e j s y t u a c j i m ieszkaniow ej w Ł odzi p isano w i e l o k r o t n i e 6 , znacznie r z a d z i e j o m iastach województwa łódz k i e g o 7 . P ozostaw ały one w c i e n i u w i e l k i e j Ł o d z i. W 1930 r . Z. Grab s k i p i s a ł "W ośrodku przemysłowym łódzkim c a ł y szereg m iast i m ia s te c z e k z n a jd u je s i ę w warunkach bezpośrednio gorszych m ie sz k a n io wych n iż Łódź. Miasto Pabianice posiada 70% l o k a l i jednoizbowych.
Po-2
w ie r z c h n ia ta k ie g o m ieszkania wynosi p r z e c i ę t n i e 20 n r . Są one za
^ L. Mroczka, Warunki mieszkaniowe robotników łó d z k ic h w latach 1918-1939, "R o c z n ik Ł ó d z k i" 1977, t . X X I I , s . 151.
‘ A. G i n s b e r t , Zo studiów nad problemem komunalnym Ło d z i , " Z e s z y ty Naukowe S G P i S " 1959, nr 13, s . 37.
Z. G r a b s k i , K ryzys mieszkaniowy w P o l s c e , Warszawa 1930, s . 24, B i b l i o t e k a Towarzystwa Reformy M ie s z k a n io w e j.
P o r . m. i n . A. G i n s b e r t , Ł ódź. Studium monogra f i c z n e , Łódź 1962; In s p e k c j a p racy w 1925 r . , M i n i s t e r s t w o P r a c y i O p ie ki S p o łe c z n e j 1927; Sprawozdania i C zynności Okręgu I I I ; Sta t y s t y k a m iasta Ł o d z i, W y d z ia ł S t a t y s t y c z n y M a g i s t r a t u , t . I : Trzy- l e c i e 1918-1920, red . E. Grabowski.
S. B e r e z o w s k i , Rozwój małych m ia st województwa łó d z k i e g o , " Z e s z y t y Naukowe S G P i S " 1957, nr 5.
mieszkane przez ro d zin y l i c z ą c e n i e m niej n iż 5 osób. 10% tych Q
mieszkań zajmuje dwie do trz e c h rod zin razem"
Trwałą cechą s y t u a c j i m ieszkaniow ej lu d n o ś c i m i e j s k i e j b y ł n ie t y l k o niedobór mieszkań mierzony ic h l i c z b ą czy p o w i e r z c h n ią , a l e także z ł y s ta n t e c h n i c z n y . To o s t a t n i e z ja w is k o zdeterminowane zo s t a ł o n i e t y l k o prowizorycznym ch arakterem w ie lu wznoszonych o- b ie k tó w , a l e również n ie w ła ś c iw ą d b a ł o ś c i ą o stan t e c h n i c z n y . Sprzy j a ł a tomu prowadzona przez państwo p o l i t y k a s t a ł y c h czynszów. W 1919 r . wydano ustawę o o c h ro n ie lo k a to ró w , w i e l o k r o t n i e n o w e liz o waną. Z a b r a n i a ł a ona podwyżki czynszów ponad poziom z 1914 r . oraz o g r a n i c z a ł a swobodę w ł a ś c i c i e l i domów w dysponowaniu m ieszkaniam i. Obok pozytywów, j a k i n g e r e n c j a państwa pomiędzy k a m ie n ic z n ik a i l o k a t o r a , n i o s ł a ze sobą w i e l e n ie k o r z y s t n y c h , nie zam ierzo nych na s tę p s tw . Jednym z n ic h b y ło - przy o g r a n i c z a n i u wysokości czynszów i i n f l a c j i l a t 1918-1924 - z m n ie js z a n ie wydatków na t e c h n ic z n e u- trzym an ie budynków. O c h r a n ia ją c ro d z in y uboższe, ustawa u d e r z y ła we w ł a ś c i c i e l i domów zamieszkanych przez b i e d o t ę , a w ię c domów o s ł a bym s t a n d a r d z ie budowlanym. W ł a ś c i c i e l e t y c h domów, n i e mogąc l i czyć na w zrost komornego, n i e rem ontowali i c h .
D alsze s p u s to s z e n ie w zasob ie mieszkaniowym p r z y n i ó s ł окгез I I wojny ś w ia t o w e j. Na t e r e n i e województwa łó d z k ieg o pewna część zaso bu u l e g ł a z n i s z c z e n i u , a l e przede wszystkim w i e l e budynków dopro wadzonych z o s t a ł o do kom pletnej r u i n y na skutek zaniedbywania r e montów i k o n s e r w a c j i .
W c h w i l i wyzw olenia ok oło 80% budynków m ie sz k a ln yc h na t e r e n i e t o d z i k w a l i f i k o w a ł o s i ę do remontów k a p i t a l n y c h . W ystę p u ją ce k a t a s t r o f y budowlane w yw oła ły ko niecz no ść przeprowadzenia l u s t r a c j i domów m ie s z k a ln y c h , c z y l i oceny ic h stanu tec h n ic z n e g o . Wykazała o- na "k o n ie c z n o ś ć r o z b i ó r k i około 100 budynków zdewastowanych brakiem n a l e ż y t e j k o n s e r w a c j i . Z t e j l i c z b y ok oło 50* obiektów powinno być
9 ewakuowane m oż liw ie szybko, gdyż grożą zawaleniem"
0
G r a b s k i , K ryz y s mieszkaniowy . . . , s . 26. 9 K r o n i k a , "Dom" 1948, nr 5-6, s . 39.
i . Rozwój budownictwa m ieszkaniowego 1 zmiany w s t a n i e zasobów mieszkaniowych w województwie ł ódzkim w. o k r e s i e P o l s k i Ludowej
Model s o c j a l i s t y c z n y gospodarki p lan ow ej s t w o r z y ł podstawy do poprawy warunków mieszkaniowych lu d n o ś c i . Z z a ło ż e n ia rozwój bu downictwa mieszkaniowego p r z e s t a ł być problemem wtórnym, odbiciem efektywnego popytu i k a l k u l a c j i i n i c j a t y w y p r y w a t n e j . W r z e c z y w i s t o ś c i n ie s t a ł s i q czyn nik iem s z y b k ic h p r z e k s z t a ł c e ń w warunkach zam ieszkiw an ia l u d n o ś c i . W znacznym s to p n iu uwarunkowane to z o s t a ł o
c z y n n ik a m i:
- demograficznymi - przyrostem n aturalnym s p o łe c z e ń stw a ,
- ekonomicznymi - k o n ie c z n o ś c ią u p rz em ysłow ie nia i u r b a n i z a c j i
- społecznymi - dążeniem do wyrównywania o d z ie d z ic z o n y c h dyspro p o r c j i w warunkach mieszkaniowych przy ograniczonym u d z i a l e ś ro d ków własnych l u d n o ś c i ,
Nie bez zn a cze n ia b y ła s ła b o ś ć p o l i t y k i budowlano-mieszkanio- wej i n i e d o c e n i a n i e m ieszkania n i e t y l k o z punktu w id z en ia jego sp o łe c zn y c h w a r t o ś c i , a l e także rozwoju gospodarczego. 0 rozm iarze dokonań świadczą dane zestaw io ne w ta b . 1. Na t e r e n i e m iast w o je wództwa łó d z k ieg o wybudowanych z o s t a ł o p raw ie 254 t y s . mieszkań o ponad 819 izbach m ie sz k a ln ych .
Dominująca część nowego budownictwa z l o k a liz o w a n a z o s t a ł a na t e r e n i e Łodzi - ponad 80S.
Rozwój budownictwa mieszkaniowego w omawianym o k r e s i e n ie p r z e b i e g a ł równom iernie. Znajdujemy tu n i e t y l k o o d b i c i e o g ó l n o k r a jo wych zmiennych t e n d e n c j i t r a k t o w a n ia budownictwa mieszkaniowego w p la n ach in w e s t y c y j n y c h , a l e również s p e c y f i c z n e t r a k t o w a n ie Łodzi 1 m iast województwa. J e s t to s z c z e g ó ln i e widoczne do 1960 r . , gdy u- d z i a ł województwa w e f e k t a c h mieszkaniowych b y ł r e l a t y w n i e n i e znaczny. Na województwo t o , zamieszkane przez około 6% l u d n o ś c i m i e j s k i e j w s k a l i k r a j u (wedłu g s p is u z 6 X I I I960 r . ) , p rzyp a d a ł o w l a t a c h 1951-1960 ok oło 4,2% przekazanych do e k s p l o a t a c j i miesz kań i 4 , IX i z b . P rz y to c z o n e l i c z b y n a b i e r a j ą szczególnego zn a cze n i a wobec tru d nych warunków m ieszkaniow ych, o d z ie d z ic z o n y c h po o- k r e s i e rozwoju k a p i t a l i s t y c z n y c h stosunków m ieszkaniow ych. Na takim t r a k t o w a n iu województwa z a c i ą ż y ł a z j e d n e j s t r o n y świadomość r e l a ty w n ie mało zniszczonego je g o zasobu mieszkaniowego w o k r e s i e woj-k r a j u ,
T a b e l a 1 Rozmiary budownictwa mieszkaniowego w l a t a c h 1945-1985 (w t y s . )
P o l s k a m ia sta Województwo ł ó d z k i e - m ia s ta
m ieszkania iz b y
L a t a
m ie sz ogółem w tym ogółem w tym
k a n ia iz b y w o je wódz two u d z i a ł w p u l i k r a j o w e j Łódź u d z i a ł w p u l i k r a j o w e j w o je wódz two u d z i a ł w p u l i k r a j o w e j Łódź u d z i a ł w p u l i k r a jo w e j 1945-1950 - - 2,5 - 2 , * - 7,3 - -1951-1960 5B8,9 1 667,0 24,7 * , 2 22,5 3,8 69,1 A . l 62,9 3,6 1961-1970 1 259,8 3 673,8 81,2 6,5 70,6 5,6 239,6 6,5 208,4 5,7 1971-1980 1 884,6 6 694,6 118,8 6,3 94,7 5,0 409,9 6 . 1 321,7 4,8 1981-1985 723,9 2 677,9 26,7 3,7 1 ? ,5 2,7 93,6 3,5 67,2 2,5
Ź r ó d ł o : "R o c z n ik S t a t y s t y c z n y GUS" 1986, tabl. 9 ( 6 4 6 ) ; Budownictwo w województwie- o i e j s k i r a łódzkim ( l a t a 1975-1982), M a t e r i a ł y na Plenum KZ PZPR, Wojewódzki Urząd S t a t y s t y c z ny w m. Ł o d z i , 1983, tabl. 13; "R o c z n ik S t a t y s t y c z n y GUS" 1971, tabl. , 5 ( 5 7 9 ) ; Rocznik S t a t y s t y c z n y GUS" 1901, t a b l . 3 2 (6 6 7 ); "R o c z n ik S t a t y s t y c z n y m. Ł o d z i " 1946-1965, tabl. 105; " R o c z n i k S t a t y s t y c z n y m. Ł o d z i " , 1971, t a b l . 105; Budownictwo mieszkaniowe w l a t a c h 1970-1981, Warszawa 1983, t a b l . 11. Ew a K u c h a rs k a -S ta a ia k
n y, z d r u g i e j s tr o n y podporządkowanie rozwoju budownictwa mieszka niowego p o l i t y c e z a t r u d n i e n i a w p rzem yśle. Obszar m iast województwa łó d z k i e g o , p o s ia d a j ą c y stosunkowo mało zniszczoną w wyniku d z i a ł a ń wojennych i o k u p a c ji h i t l e r o w s k i e j s u b s ta n c ję budowlaną, n ie mógł s ta n o w ić terenu ak tyw ne j p o l i t y k i i n w e s t y c y j n e j . O k o lic z n o ś c ią do datkowo n i e k o r z y s t n i e w p ływ ającą na dopływ środków państwa b y ł do-1- m inu jąc y przemysł l e k k i , z a t r u d n i a j ą c y miejscową lu d n o ść, ś r o d k i i n w e s t y c y j n e kierowane b y ł y na t e r e n y b a r d z i e j z n is z c z o n e , a w o- k r e s i e planu s z e ś c i o l e t n i e g o 1950-1955 na t e r e n y , na k t ó r y c h p roces u p rzem ysłow ienia k r a j u wymagał s tw o rz e n ia m ie js c zam ieszkania d la n a p ł y w a j ą c e j ze wsi lu d n o ś c i .
Tempo oddawanych nowych mieszkań, c h o c ia ż skromne, p r z y c z y n i ł o s i ę do wzrostu zasobów mieszkaniowych - ta b . 2.
T a b e l a 2 Zmiany w s t a n i e zasobów mieszkaniowych w m ia sta c h (w t y s . )
L a ta P o lsk a - m iasta Województwo ł ó d z k i e m iesz ka n ia izby m ieszkania izby ogółem w o j . w tym Ł ódź ogółem w o j . w tym Łódź 1950 2 445 5 970 281,9 172,2 521,8 313,0 1960 3 560 8 894 341,1 203,2 672,7 391,2 1970 4 596 12 474 407,3 239,8 973,8 563,7 1978 5 841 17 605 373 ,8 279,9 1 014,6 705,6 19B0 6 232 19 103 360,5 295,7 985,4 805,0 1985 6 931 22 041 303,6 312,1 1 072,4 866,6 Ź r ó d ł o : "R o c z n ik S t a t y s t y c z n y GUS" 1961, t a b l . 18(4 16 ); "R o c z n ik S t a t y s t y c z n y Gospodarki M ies zk a n io w ej i Komunalnej" 1974, tabl. 1; "R o c z n ik S t a t y s t y c z n y GUS" 1981, t a b l . 21 ( 6 5 6 ); "R o c z n i k S t a t y s t y c z n y GUS" 1986, t a b l . 5 ( 6 4 2 ) ; "R o c z n ik S t a t y s t y c z n y Województwa Łódzkiego" 1986, 19Ó6, t a b l . 1.
P r z y r o s t zasobów m ieszkaniow ych, mierzony w l i c z b i e e k s p l o a t o wanych mieszkań i iz b b y ł w tym o k r e s i e na t e r e n i e województwa łódz k ie g o s ła b s z y n iż ś r e d n i k ra jo w y p r z y r o s t w m ia s t a c h .
Po 1960 r . ro z p o c z ą ł s i ę k o r z y s t n y okres w rozwoju budownictwa mieszkaniowego d l a województwa. W d ek ad zie 1961-1970 oddano 81,2 tys. m ieszkań, t j . 239,6 t y s . iz b . U d z i a ł województwa w o g ó ln o k r a jo w e j
p u l i oddawanych mieszkań w zrósł z 4,2% w l a t a c h 1951-1960 do 6,5% w l a t a c h 1961-1970, a o g ó ln o k ra jo w e j p u l i iz b odpowiednio z 4,1% do 6,5%. Ta k o rz y stn a ten d e n c ja utrzymana z o s t a ł a również w n a s tę p n e j d e ka d zie. Dane s t a t y s t y c z n e i l u s t r u j ą c e s ta n zasobów m ie sz k a n io wych, zamieszczone w tab . 2, n i e o d z w i e r c i e d l a j ą w p e ł n i zmian i n i e są porównywalne z uwagi- na wprowadzony w 1975 r . nowy p o d z ia ł a d m i n i s t r a c y j n y .
Po 1900 r . rozpoczyna s i ę wyjątkowo trudny okres w rozwoju bu downictwa mieszkaniowego w c a ł e j P o l s c 6 . Skromne m ożliw ości r e a l i z a c y jn e p o z o s ta ją w o s t r e j s p rz e c z n o śc i z potrzebami m ieszkaniow y mi, wzmocnionymi poprzez rozbudzone w l a t a c h s ie d e m d z i e s ią t y c h a s p i r a c j e w z a k r e s i e standardu mieszkaniowego. S y s te m a ty c z n ie m a leje l i c z b a mieszkań oddawanych do u żytk u: w 1981 r . oddano 5752; w 1982 r . - 5543; w 1983 Г. - 5268; w 1904 r . - 5103, a w 1985 Г. już t y l k o 5036. U d z i a ł województwa w o g ó ln e j p u l i oddawanych mieszkań spadł z 6,3% w l a t a c h 1971-1980 do 3,7% w o s t a t n i e j p i ę c i o l a t c e , a w l i c z b i e oddawanych izb z 6,1% do 3,5%.
P rzy p o l i t y c e m i n i m a l i z a c j i wyburzeń, te n ieznaczne p r z y r o s t y p o z w o l i ł y na p ow ięk sz en ie stanu zasobów mieszkaniowych. Na k o n ic c 1905 r . w m iastach województwa łó d z k ie g o b y ło 383,6 t y s . mieszkań, t j . 1 072,4 t y s . iz b ( t a b . 2 ) .
Ootychczasowe l i c z b y d o s t a r c z y ł y i n f o r m a c j i o zmianie i l o ś c i o wego stanu zasobów m ieszkaniow ych. Towarzyszą im, co j e s t n i e z m i e r n ie ważne, zmiany ja k o ś c io w e - nbwy zasób, to zasób г punktu w id z e n ia budowlanego ja ko ś c io w o l e o s z y , o niepalnym m a t e r i a l e ś c i a n , z a sób wyposażony w i n s t a l a c j e , zasób o p r z e c i ę t n i e w iększych p o w i e r z c h n ia c h użytkowych j e d n e j izby i jednego m ie sz k a n ia .
W 1984 r . w ś w i e t l e o s t a t n i e g o s p is u mieszkań, u d z i a ł mieszkań wybudowanych przed 1944 rokiem w y n o s i ł 37,2%, a mieszkań pochodzą cych sprzed 1918 r , ju ż t y l k o 12,9%. P o z o s t a ł a część zasobu, to
zasób wybudowany w P o l s c e Ludowej. L ic z b y te są wyższe n iż p r z e c i ę t n i e w m iastach P o l s k i , gdzie wynoszą one odpowiednio 32,2% i 11,8%. S t r u k t u r ę mieszkań według okresu budowy i wýbranych form w ł a s n o ś c i zestaw iono w tab . 3. M ies z k a n ia s t a r e , pochodzące sprzed I i I I wojny ś w i a t o w e j , dominują w "tzw. za sob ie komunalnym (z a s o b ie terenowych organów adrainis-trac j i państw ow ej) i w niewykazywanyn w t a b e l i za sob ie prywatnym. Widoczne to j e s t zarówno na t e r e n i e m iast województwa m ie js k ie g o łó d z k i e g o , j a k i w s z y s tk ic h m iast w P o l s c e .
Dane zawarte w t e j t a b e l i p ośred n io in fo rm u ją o dynamicznie wzrasta j ą c e j r o l i s p ó ł d z i e l c z o ś c i m ieszkaniow ej ja k o in w e s t o r a .
T a b e l a 3
S t r u k t u r a mieszkań według okresu budowy i formy w ła s n o ś c i budynku w 1984 r . W y s z c z e g ó ln ie n ie Ogó łem W budynkach wybudowanych w o k r e s i e przed 1918 1910--1944 1945--1970 -1978 1971- 1979--1904 P o ls k a - m iasta m 100,0 11,8 20,4 32,0 22,3 13,5 1 100,0 10, В 19,6 31,1 23,9 14,6 w tym:
w budynkach sta n o w ią c y c h w ł a s n o ś ć : terenowych organów a d m i n i s t r a c j i państwo wej m 100,0 19,5 32,3 40,0 7,4 0,8 s p ó ł d z i e l n i budownic- c.twa mieszkaniowego m 100,0 0,1 0,7 27,4 42,7 29,1 Województwo łó d z k i e m 100,0 12,9 24,4 30,1 22,2 10,4 w tym: 1 100,0 И . 9 22,8 29,7 23,9 11,7 w budynkach s ta n o w ią cych w ła sno ść:
terenowych organów a d m i n i s t r a c j i państwowej m 100,0 22,6 35,2 35,2 6,7 0,3 s p ó ł d z i e l n i budownic twa mieszkaniowego m 100,0 - 0,4 26,7 47,2 25,7 m - m ie s z k a n ie , 1 - ludność Ź r ó d ł o : T a b l i c e wynikowe d la P o l s k i i województwa m i e j s k ie g o łó d z k i e g o , M i k r o s p is 1984 r , CGUS. 1985].
0 j a k o ś c i eksploatowanego zasobu mieszkaniowego d e c y d u je m. in . wyposażenie w i n s t a l a c j e . Odpowiednie dańe, u s t a lo n e w t r a k c i e mi k r o s p is u w 19Q4 r . zestaw io no w t a b . 4. W m ia s ta c h województwa łó d z k ieg o s ta n wyposażenia w wodociąg, u stęp s p łu k iw a n y , ł a z i e n k ę , gaz oraz c e n t r a l n e og rze w a n ie, j e s t gorszy n iż p r z e c i ę t n i e w m ia s t a c h p o l s k i c h . W mieszkaniach zarządzanych przez terenowe organy admi n i s t r a c j i państwowej u d z i a ł mieszkań wyposażonych w powyższe i n s t a l a c j e j e s t o k i l k a czy nawet k i l k a n a ś c i e p ro c e n t n i ż s z y . Przyjmując, że
s ta n substandardowy mieszkań wyznacza brak wodociągu, na t e r o n i e województwa m ie js k ie g o łó d z k ie g o około 13X mieszkań należy^do miesz kań substandardow ych.
T a b e l a 4 M ieszk a nia według wyposażenia w i n s t a l a c j e
W tym wyposażone W y s z c z e g ó ln ie n ie ogó łem wodo c i ą g ustęps p ł u k iw a ny ł a z i e n ka gaz cen t r a l ne 0- grze- wanie P o ls k a - m iasta 100,0 92,7 81,7 77,0 78,9 67,3 w tym:
w budynkach sta n ow ią cych w ła sn o ść:
terenowych organów admi
n i s t r a c j i państwowej 100,0 93,2 74,9 64,6 80,3 58,5 s p ó ł d z i e l n i budownictwa
mieszkaniowego 100,0 99,9 99,9 99,6 98,2 9 B , 5
Województwo łó d z k i e 100,0 86,4 73,4 67,4 76 ,6 64,9
w tym:
w budynkach sta n ow ią cych w ł a s n o ś ć :
terenowych organów admi
n i s t r a c j i państwowej 100,0 84,2 61,5 50,4 70,2 45,9 s p ó ł d z i e l n i budownictwa
mieszkaniowego 100,0 99,6 99,9 99,8 98,3 99,7
Ź r ó d ł o : W yn ik i s p is u l u d n o ś c i i mieszkań metodą r e p r e z e n t a c y j n ą z 6 X I I 1984 r . , ta b . 5.
Przy t e j dość negatywnej o c e n ie n ie można pominąć f a k t u , że wo jewództwo ł ó d z k i e b y ło przedmiotem s z c z e g ó ln i e intensywnego inw e s to w a n ia , o czym świadczą przemiany r e j e s t r o w a n e w t r a k c i e k o l e j nych spisów - t a b . 5. P i ę c i o k r o t n i e szybsze b y ło doposażenie m iesz kań w wodociąg i ustęp n iż p r z e c i ę t n i e w k r a j u , ponad dwudzie s t o k r o t n i e w gaz s i e c i o w y , p raw ie o ś m io k ro tn ie w c e n t r a l n e ogrzewa n i e . Te k o rz y s tn e zmiany z a c h o d z iły ze szczeg ó lną in te n s y w n o ś c i ą na t e r e n i e małych m ia s t , k t ó r e w momencie s t a r t u b y ł y zn aczn ie s ł a b i e j wyposażone n iż m iasto wojewódzkie Ł ódź.
T a b e l a 5
Zmiany w wyposa2eniu mieszkań w podstawowe i n s t a l a c j e w m ia sta ch (w X) U d z ia ł mieszkań wypęsaźonych w W y s z c z e g ó ln ie n ie wodo c ią g u stęp s p ł u k i wany ł a z i e n kę gaz s i e c i o wy ce n t r a l n e o g r z e wanie Rok 1950 P o ls k a 42,3 25,7 14,2 26,2 4,9 m iasto Łódź 25,8 15,8 8,7 11,8 3,0 woj. łó d z k i e 7,6 4,2 3.2 1,1 0,6 Rok 1960 P o ls k a 55,4 35,6 26,0 33,7 13,2 m iasto Łódź 48,8 27,3 17,7 25,1 12,6 w o j. łó d z k i e 16,9 12,1 10,3 2,3 2,9 . Rok 1970 P o lsk a 74,3 54,2 47,0 47,5 35,8 m iasto Łódź 71,2 51,2 45,0 57,3 41,2 woj. ł ó d z k i e 65,6 47,6 41,5 48,5 37,9 Rok 1978 P o ls k a 87,2 72,9 69,1 59,7 56,9 m iasto Łódź 83,7 69,2 65,9 72,0 60,3 w o j. ł ó d z k i e 00,2 66,4 61,4 64,1 57,4 Rok 1984 Po ls k a 92,7 81,7 • 79,9 67,3 m iasto Łódź 89,1 75,2 68,7 80,1 66,7 woj. łó d z k i e 86,7 73,8 67,9 71,4 65,4 Ź r ó d ł o : "R o c z n ik S t a t y s t y c z n y Gospodarki M ie s z k a n io w e j i Kom unalnej" 1965, t a b l . 13, 14; "R o c z n ik S t a t y s t y c z n y Gospodar k i M ies zk a n io w ej i. Kom unaln ej" 1974; Narodowy S p i s Powszechny z d n ia 7 X I I 1978, Łódź, Gospodarstwa domowe i warunki m ie s z k a n io we, t a b l . 5 ( 3 9 ) ; W y n ik i s p is u lu d n o ś c i i mieszkań metodą r e p r e z e n t a c y j n ą z d n ia 6 X I I 1904, t a b . 5.
4. Zmiany w warunkach mieszkaniowych lu d n o ś c i
Przyto czo n e d otychcz as dane dokumentują pozytywne zmiany w w i e l k o ś c i i j a k o ś c i eksploatowanego zasobu, Sta n ow ią c podstawę do poprawy środowiska mieszkaniowego. Obok tyc h czynników o warunkach m ieszkaniowych lu d n o ś c i decyd uje w i s t o t n y sposób s y t u a c j a demo g r a f i c z n a . Województwo ł ó d z k i e c h a r a k t e r y z u j e s i ę najniższym w k r a j u tempem p r z y r o s t u lu d n o ś c i m i e j s k i e j . Stąd też zmiany w p r z e c i ę tnych warunkach mieszkaniowych wyprzedzają zmiany w p r z y r o ś c i e z a sobu. S p r z y j a temu p o l i t y k a m i n i m a l i z a c j i wyburzeń, o g ra n ic z a n y c h w y łą c z n ie do ubytków n a t u r a l n y c h czy wyburzeń podyktowanych p r z y czynami u r b a n i s t y c z n y m i .
W skaźniki c h a r a k t e r y z u j ą c e zmiany w s y t u a c j i m ieszkaniow ej ze staw io no w ta b . 6. Jako podstawę oceny p r z y j ę t o sz>eść powszechnie używanych m ierników: p r z e c i ę t n ą l i c z b ę osób na iz b ę , p r z e c i ę t n ą l i c z b ę iz b w m ie sz k a n iu , p r z e c i ę t n ą l i c z b ę gospodarstw domowych, p r z e c i ę t n ą p o w ie rz c h n ię użytkową na 1 osobę, a tak że l i c z b ę osób k o r z y s t a j ą c y c h z wodociągu.
W omawianym o k r e e i e zarówno na t s r e n i e Łodzi j a k i p o z o s t a ł y c h m ia st województwa w y s t ą p i ł y i s t o t n e , pozytywne zmiany w warunkach m ieszkaniow ych. W ś w i e t l e wyników o s t a t n i e g o s p is u na jedną izbę przypada m niej n i i jedna osoba, gdy w 1950 r . wskaźnik ten b y ł dw uk ro tn ie wyższy; p r z e c i ę t n i e a k t u a l n i e zamieszkiwane m ieszkanie j e s t w iększe o jedną i z b ę , p r z e c i ę t n i e jedna osoba dysponuje po w ie r z c h n ią p r z e k r a c z a ją c ą 16 m2; g w ałtow n ie z m n ie js z y ła s i ę l i c z b a lu d n o ś c i zam ieszkująca m ie sz k a nia sub stan d ard o w e, c z y l i m ieszkania pozbawione wodociągu - ob ecn ie ponad 13% lu d n o ś c i na t e r e n i e wszy s t k i c h m ia st województwa n i e k o r z y s t a z wodociągu, gdy w 1950 r . odpowiednia w ie l k o ś ć w y n o s iła ponad 90% d la m ia st województwa i pra wie 70S d la Ł o d z i. Tendencję m a le ją c ą wykazuje również p r z e c i ę t n a l i c z b a gospodarstw domowych z a m ie szku jąc ych jedno m ie s z k a n ie .
Powyższe w i e l k o ś c i dowodzą, że e f e k t w y s i łk u i n w e s t y c y jn e g o po-r
noszonego na obszarze województwa łó d z k ie g o j e s t znaczny, a jego m iarą j e s t n ie w ą t p liw a poprawa warunków m i e s z k a n i o w y c h W a r t o j e d nakże p o d k r e ś l i ć , że p rzy to czo n e d o ty c h c z a s l i c z b y dotyczą w i e l k o ś c i p r z e c i ę t n y c h , k tó r o zawsze d a ją uproszczony o b r a z . j e ś l i chodzi o s y t u a c j ę mieszkaniową czy tempo zachodzących zmian. Na p r z e c i ę t n e s k ł a d a j ą s i ę bowiem odmienne warunki mieszkaniowe w p oszczególnych
T a b e l a 6 W ska ź niki c h a r a k t e r y z u j ą c e zmiany w s y t u a c j i m ie sz kaniow e j w m ia sta c h
L a t a P r z e c i ę t n a ba osób na l i c z -iz b ę P r z e c i ę t n a l i c z b a iz b w m ieszkaniu P r z e c i ę t n a l i c z b a gospodarstw dom. w m ieszkaniu P r z e c i ę t n a pow ie r z c h n ia użytkowa na 1 osobę L ic z b a osób k o r z y s t a j ą c a z wodocią gu Pol ska województwo P o l ska województwo P o l ska województwo P o l ska województwo P o l ska województwo razem w tym: Łódź razem W tyn: Łódź razem w tyra: Ł ódź razem w tym: Łódź razem w tym Ł ódź 1950 1,55 1 ,81a 1,93 2,44 1 , 90a 1,82 1.32 1,17® 1,34 • • 46,5 8, 7a 30,6 1960 1,60 1,7 5 a 1,78 2,50 2 , 05a 1,93 1,22 1 , 15a 1,14 * • • 62,2 19, l a 53,0 1970 1,33 1 , 42a 1,33 2,77 2 , 43a 2,36 1,19 l , 1 3 a 1,13 12,9 11,8 12,8 80,1 3 3 ,9a 80,2
1978 1,10 1,07 1,06 3,07 2,68 2,67 1,18 14,6 14,8 15,0 86,6
1984 1,01 0,99 0,99 3,22 •2,83 2,80 1,08 1,06 1,07 1 j ,-8 16,1 16,1 93,5 87,5 69,8
a W i e l k o ś c i t e n i e u w z g lę d n ia ją w yd zielo neg o m iasta wojewódzkiego.
Ź r ó d ł o : " R o c z n i k S t a t y s t y c z n y Gospodarki M ie s z k a n io w e j i Kom unalnej” 1965, tabl. 9 i ta b . 19; "R o c z n ik S t a t y s t y c z n y GUS" 1971, tab l. 17(589); "R o c z n ik S t a t y s t y c z n y GUS" 1982, t a b l . 5(56 0); Narodowy S p i s Powszechny z 1978 r . W y n ik i S p is u l u d n o ś c i i mieszkań metodą re p r e z e n t a c y j n ą z d n ia 6 X I I 1984, t a b . 5. R oz w ój b u d o w n ic tw a m ie sz k a n io w e g o
m ia s ta c h , a nawet w d z i e l n i c a c h czy re jo n a c h u r b a n i s t y c z n y c h . P r z y kładem t a k i c h r o z p i ę t o ś c i j e s t te r e n Ł o d z i, k tó r a o d z i e d z i c z y ł a po zaborach i o k r e s i e międzywojennym zróżnicowaną zabudowę m ie s z k a n io wą. T rw a łe , s o l i d n i e zbudowane budynki dominowały w ś r ó d m i e ś c i u , wo k ó ł którego c z ę s to w sposób nieplanow y i żywiołowy r o z w i j a ł a s i ę c zęść m ieszkalna przedmieść o znacznie słabszym s t a n d a r d z i e budow lanym. I tym w ła ś n ie -tradyoyjni-e rob otniczym d z ie ln ic o m p rzy p a d ł n a jw ię k s z y awans.
Rozwój budownictwa mieszkaniowego w o k r e s i e P o l s k i Ludowej przy c z y n i ł s i ę n ie t y l k o do o g ó ln e j poprawy s y t u a c j i m ieszkaniow ej w wo je w ó d z tw ie , a l e zn iw elow ał również r ó ż n ic e w p r z e c i ę t n y c h warunkach zam ieszkiw an ia w poszczególnych m ia sta ch a także d z i e l n i c a c h .
5. Próba oceny a k t u a l n e j s y t u a c j i m ieszkaniow ej
J a k k o lw ie k rozwój s y t u a c j i m ieszkaniow ej n a le ż y o c e n ić pozy t y w n ie , to a k t u a ln a s y t u a c j a mieszkaniowa zaw ie ra szereg n i e r o z w i ą zanych problemów. N ależy do n ic h zarówno brak mieszkań, r e l a t y w n i e gorsze warunki mieszkaniowe na t e r e n i e m iast województwa łó d z k ieg o w porównaniu z p r z e c i ę t n ą k r a jo w ą , ja k również z ró ż n ic o w a n ie warun ków zam ieszkiw an ia w starym i nowym b u dow nictw ie.
P r z y j r z y j m y s i ę ko le jn y m , zasygnalizowanym problemom. Szacowany d e f i c y t mieszkań na k o n ie c 1985 r . w y n ió s ł na t e r e n i e województwa 90,6 t y s . , w tym 02,4 t y s . na t e r e n i e Ł o d z i. W i e l k o ś c i te tworzą z a r e je s tr o w a n e w s p ó ł d z i e l c z o ś c i m ieszkaniow ej l i c z b y o c z e k u ją c y c h na m ieszkanie członków - 18,0 t y s . i p e ł n o l e t n i c h kandydatów ze zgromadzonym wkładem - 79,8 t y s . ^ W i e l k o ś c i te w y ra ż a ją p otrze b y p o k ry te s i ł ą nabywczą. Wśród o c z e k u ją c y c h osób są t a c y , d la k t ó r y c h sam odzielność zam ieszkiw an ia j e s t warunkiem prawidłowego f u n k c jo n o wania już i s t n i e j ą c e j r o d z i n y , t a c y , d la k t ó r y c h j e s t warunkiem z a ło ż e n i a ro d z in y oraz t a c y , k t ó r z y tę r o d z in ę p l a n u j ą z a ło ż y ć w przy s z ł o ś c i . A zatem w ie lk o ś ć ta akumuluje w s o b ie różny s t o p i e ń p i l n o ś c i z a s p o k a ja n ia p otrze b mieszkaniowych. Spójrzmy na niższą g r a n i c ę p o trz e b , wyznaczoną przez sam odzielność zamieszkiwania już f u n k c jo n u ją c y c h gospodarstw domowych. In te re s u ją c y c h w tym z a k r e s i e danych
s t a r c z a s p i s mieszkań z 1984 r. Okazuje s i ę , Ze na t e r e n i e województwa łó d z k ie g o 20,9 t y s . mieszkań zajmowanych j e s t przez w i ę c e j niż jed no gospodarstwo domowe, z czego 18,8 t y s . przez dwa, a ponad 2 tys. mieszkań przez t r z y gospodarstwa. Spośród mieszkań zamieszkiwanych przez dwa gospodarstwa 3,9% p osiada m ie sz k a nie o j e d n e j i z b i e , 15,3% o dwóch iz b a c h , 37,4% o t r z e c h iz b a c h , a 30% o c z t e r e c h iz b a c h . Reszta przypada na m ieszkania p ię c io i z b o w e i w ię k s z e . Spośród mieszkań zamieszkiwanych przez t r z y gospodarstwa - 3,8% p osiada m ieszkania Jednoizbow e, 6,3% dwuizbowe, 13,9% trzyizbowe, 26,6 cz te - roizbow e. Na t e r e n i e Łod zi w i e l k o ś c i te k s z t a ł t u j ę s i ę n i e k o r z y s t n i e j a r ó ż n ic a s ię g a od 0,5% do 1,5%.
S y t u a c j a pod względem s a m o d z ie ln o ś c i zam ieszk iw an ia zarówno w Łodzi Ja k i w p o z o s t a ł y c h m ia sta ch województwa j e s t k o r z y s t n i e j s z a n iż p r z e c i ę t n i e w m ia sta c h P o l s k i - w y stę p u je m niej mieszkań z a j ę tyc h przez dwa, a w s z c z e g ó ln o ś c i przez t r z y gospodarstwa domo we - ta b . 7. Je d na kż e, co J o s t elementem negatywnym oceny, na t e r e n i e m iast województwa j e s t w iększy u d z i a ł mieszkań najm niejszych - jedno- i dwuizbowych n i e s a m o d z i e ln ie zam ieszkiwanych.
T a b e l a 7 S t r u k t u r a mieszkań według l i c z b y iz b oraz l i c z b y i typu
gospodarstw domowych w m iastach w 1984 r .
M ie s z k a n ia o l i c z b i e izb W y s z c z e g ó ln ie n ie Ogółem 1 2 3 4 5 i wię c e j 1 2 3 4 5 6 7 P o lsk a l i c z b a gospodarstw domovjych p rzy p a d a j ą c y c h na m ieszka n i e 1,08 1,01 1,03 1,05 1,09 1.25 m ieszkania razem w % 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 u d z i a ł mieszkań za j ę t y c h przez 1 gos podarstwo w % 93,5 98,6 97,3 95,1 92,5 81,1 u d z i a ł mieszkań z a j ę t y c h przez 2 gos podarstwa w % 5,5 1,3 2,5 4,6 6.5 14,4 u d z i a ł mieszkań z a j ę t y c h przez 3 gos podarstwa w % 1,0 0,1 0.2 0,3 1.0 4.5
Tabela 7 ( c d . ) 1 2 3 4 5 6 7 Województwo łófazkie l i c z b a gospodarstw domowych p rzypada ją c y c h na mie szkanie 1,06 ' 1,02 1,03 J.,05 1,10 1,27 m ieszkania razem w X 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 u d z i a ł mieszkań za j ę t y c h przez 1 gos podarstwo w % 94,4 98,1 96,8 95,2 91,0 80,3 u d z i a ł mieszkań za j ę t y c h przez 2 gos podarstwa w X 5,0 1,7 3,1 4,6 8,2 14,1 ' u d z i a ł mieszkań .za j ę t y c h przez 3 gos podarstwa w % 0,6 0,2 0,1 0,2 0,8 5,6 Łódź l i c z b a gospodarstw dortowych p rzypada j ą c y c h na m ieszka n ie 1,07 1,02 1,04 1,05 1,11 4 1,32 m ieszkania razem w % 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 u d z i a ł mieszkań za j ę t y c h przez 1 gos podarstwo w X 94,0 97,8 96,5 94,7 90,3 77,3 u d z i a ł mieszkań za j ę t y c h przez 2 gos podarstwa w X 5.3 2,0 3,3 5,1 8,7 15,0 u d z i a ł mieszkań za j ę t y c h przez 3 gos podarstwa w X • 0,7 0,2 0,2 0,2 1,0 7,7
Ź r ó d ł o : O b l i c z e n i a własne na p o d s ta w ie: W yn iki s p is u lud n o ś c i i mieszkań metodą r e p r e z e n t a c y jn ą z dnia 6 X I I 1984 r .
j e ś l i przyjmiemy za bardzo umowne k r y t e r iu m oceny d e f i c y t u mieszkań n ies a m o d zieln o ś ć z a m ie s z k iw a n ia , to głę bokość d e f i c y t u s ię g a na t e r e n i e województwa łó d z k ieg o 20,9 t y s . mieszkań, co rów noznaczne j e s t p raw ie c z t e r o l e t n i m efektom in w e s tyc y jn ym . O d l i c z a j ą c z t e j p u l i mieszkań m ieszkania c z te r o - i p ię c io i z b o w e zajmowane przez d+/3 gospodarstwa domowe i m ieszkania p ię c io i z b o w e z a m ie s z k i wane przez t r z y gospodarstwa domowe, otrzymujemy l i c z b ę p r z e k r a c z a j ą c ą 11 t y s . mieszkań. Wyraża ona n a j p i l n i e j s z y , od l a t e w id e n c jo nowany, brak mieszkań.
Drugim wymienionym przez nas problemem,' stanowiącym element o- ceny a k t u a l n e j s y t u a c j i m ie sz k a n io w e j, są d y s p r o p o rc je w p r z e c i ę tnych warunkach zam ieszkiw an ia na t e r e n i e m iast województwa łó d z k ieg o w stosunku do p r z e c i ę t n e j k r a j o w e j . Widoczne to j e s t zarówno w w i e l k o ś c i mieszkań j a k i w ic h wyposażeniu w podstawowe i n s t a l a c j e . W ie lk o ś ć m ieszkania mierzona p r z e c i ę t n ą l i c z b ą iz b w m ieszka n iu j e s t na t e r e n i e województwa o 0,39 iz b y m niejsza n iż p r z e c i ę t n i e w k r a j u ( t a b . 6 ) . Równoważne to j e s t d z i e s i ę c i o l e t n i e m u d y s t a n s o w i, gdyż tak a w ie lk o ś ć m ieszkania cechowała p r z e c i ę t n e mieszkanio w m i e ś c i e , w P o l s c e na początku l a t s ie d e m d z i e s ią t y c h . Znacznie g orsze, n iż p r z e c i ę t n i e w k r a j u , j e s t wyposażenie mieszkań w wodociąg, ustęp s p łu k iw a n y , ł a z i e n k ę , gaz i c e n t r a l n e ogrzewanie ( t a b . 4 ) . L ic z b a osób k o r z y s t a j ą c a z wodociągu, uznanego za p o d s ta wowy element w y p o s a ż e n ia , j e s t о 6X n iż s z a na t e r e n i e m ia st wojewódz twa n iż w k r a j u ( t a b . 6 ) .
P rz y p ró b ie oceny s y t u a c j i m ie sz k a n io w e j, n i e sposób pominąć r o z p i ę t o ś c i w warunkach zam ieszkiw an ia w nowym i starym budownictwie. S t w o r z y ł j e n ie t y l k o p roces n a tu r a ln e g o tec h n ic z n e g o i społecznego z u ż y c ia budynków m ie s z k a ln y c h , a l e także n ie w ła ś c iw a d b a ło ś ć o ten zasób, p r z e j a w i a j ą c a s i ę w zbyt s ł e b e j a k tyw n o ści remontowej i mo d e r n i z a c y j n e j . S t a ł o s i ę to przyczyną p ow sta nia znacznych z a le g ło śc i rem ontowo-modernizacyjnych. W yk az a ła to i n w e n t a r y z a c j a t e c h n ic z n a zasobu mieszkaniowego przeprowadzona w l a t a c h 1971-1900. Na t e r e n i e Ło d z i, P a b i a n i c , Konstantynowa zinwentaryzowano ponad 19 t y s . bu dynków, w tym 95X s t a n o w i ł y budynki m ie s z k a ln e . Finansowe potrzeb y remontowe w zinwentaryzowanych budynkach s i ę g a ł y w cenach 1982 - 43,8 mld z ł . Ponad 5 t y s . budynków z a k w a lifik o w a n y c h z o s t a ł o do remontu k a p i t a l n e g o , a 572 budynki przewidywano do w y b u rze n ia . U- w z g l ę d n ia ją c s t r u k t u r ę wiekową, p otrze b y remontowe skumulowane zo s t a ł y głó w nie w za sob ie s ta ry m , pochodzącym sprzed 1900 r . uwzglę d n i a j ą c formy w ła s n o ś c i w za sob ie prywatnym czynszowym. Z a l e g ł o ś c i remontowe n i e om in ęły również zasobu zabytkowego, s z c z e g ó ln i e s t a nowiącego wła sność p ryw a tną .
Stan t e c h n i c z n y zasobów na t e r e n i e województwa o k a za ł s i ę znacz n ie gorszy n iż na t e r e n i e Ł o d z i. W ystęp u je tu zdecydowanie m n ie jsz y u d z i a ł budynków o małyn i średnim s to p n iu z u ż y c ia .
Ponoszone n ak ła d y na t e c h n ic z n e u trzym a n ie n i e w y s t a r c z a j ą na l i k w i d a c j ę n a r a s t a j ą c y c h objawów z u ż y c i a , a tym b a r d z i e j z a l e g ł o ś c i remontowych. Należy za z na cz yć, że p o trze b y remontowe w województwie
łódzkim należ ą do n a jw ię k s z y c h w k r a j u , gdy tymczasem w a rto ś ć na-2
kładów ponoszonych na te c h o ic z n o utrzym anie na 1 m p. u. n a le ż y tu do n a j n i ż s z y c h . D alsze •zaniedbywanie d z i a ł a l n o ś c i remontowej o d b i j a s i ę n i e t y l k o na j a k o ś c i świadczonych u słu g mieszkaniowych w sta rym z a s o b ie , a l e co g orsza , prowadząc do d e k a p i t a l i z a c j i możne spo wodować gwałtowne r e d u k c je w p r z y r o ś c i e nowych mieszkań. Od p r z y j ę ty c h kierunków oraz tempa ro z w ią z a n ia tych problemów z a le ż e ć będzie d a ls z a poprawa warunków m ieszkaniowych.
