Ruch zatrudnionych w gospodarce uspołecznionej województwa miejskiego łódzkiego w latach 1975-1980

(1)

A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S _____________ FOLIA OECONOMICA 33. 1963

E l ż b i e t a K ryńska *

RUCH ZATRUDNIONYCH W GOSPODARCE USPOŁECZNIONEJ WOJEWÓDZTWA MIEJSKIEGO ŁÓDZKIEGO W LATACH 1975-1980

O kres zaw arty pom iędzy la ta m i 1975-1980 s ta n o w ił d l a ż y c ia s p o łe c z n o -g o s p o d a rc z e g o województwa m ie js k ie g o łó d z k ie g o e ta p ro z w o ju , k tó r y można uważać za z a m k n ię ty . G ra n ic z n e l a t a te g o o k re s u wyznaczone z o s t a ł y p r z e z dwa z ja w is k a o s z e r o k ic h im p li k a c ja c h d l a c a ł o k s z t a ł t u rozw oju n i e ty lk o w ojewództwa, a l e ca łe g o k r a j u . W roku 1975 z o s t a ł a p rzeprow adzona re fo rm a p o d z ia łu a d m in is tra c y jn e g o k r a j u , w wyniku k t ó r e j pow ołanych z o s t a ł o do ż y c ia 49 województw, w śród k tó ry c h z n a la z ło s i ę województwo m ie j s k ie ł ó d z k i e . P o w sta ło ono w m ie js c e dwóch J e d n o s te k s z c z e b la w ojew ódzkiego p o p rz e d n ie g o u k ład u a d m in is tra c y jn e g o : m ia s ta Ło d z i i województwa łó d z k ie g o . Podstaw ę u tw o rz e n ia i fu n k cjo n o w an ia nowej J e d n o s tk i s ta n o w iła a g lo m e ra c ja m ie js k a : Łódź w raz z oko lic z n y m i m ia sta m i1. Wysoki o d s e te k lu d n o ś c i województwa m ie j s k ie g o łó d z k ie g o z a m ie s z k a łe j w m ia s ta c h (9 1 ,3% , z czego w Ł odzi 8 1 ,3 % ) o r a z duża k o n c e n tr a c ja p o t e n c j a ł u p ro d u k cy jn e g o 1 u r z ą dzeń i n f r a s t r u k t u r y ekonom icznej i s p o łe c z n e j w g r a n ic a c h adm ini s t r a c y j n y c h w ojew ództw a, n a d a ły mu c h a r a k t e r a g lo m e r a c ji m ie j- s k o -p rz e m y sło w e j. S tw o rz y ło t o k o n ie c z n o ść i m ożliw ość p rz e p ro w ad zania badań w z a k r e s i e p ro b le m a ty k i z a tr u d n ie n i a w n o w ej, n i e m a ją c e j swego o d pow iednik a w p r z e s z ł o ś c i , J e d n o s tc e a d m in is tr a c y j n e j .

D rugi ro k g r a n ic z n y , p r z y j ę ty d l a p o trz e b n i n i e j s z e g o bada

* Mgr, s t . a s y s t e n t w Z a k ła d z ie P lan o w an ia i P o l i t y k i Ekono m ic z n e j I n s t y t u t u P o l i t y k i R e g io n a ln e j UŁ.

1 Z o b .: Województwo m ie js k ie ł ó d z k i e . M o n o g rafia. Z a ry s d z ie jó w , o b ra z w sp ó łc z e sn y , persp ek ty w y ro z w o ju . Łódź 1931, s . 147.

(2)

n i a , t o rok 1980. W ro k u tym w ż y c iu p o lity c z n y m , społecznym i gospodarczym k r a ju z a s z ły i s t o t n e zm iany. S ta n o w iły one p o d ło że d a ls z y c h p rze m ia n , w s z c z e g ó ln o ś c i w z a k r e s ie fu n k cjo n o w an ia g o s p o d a rk i n aro d o w ej. D la ic h p rz e p ro w a d z e n ia n ie z b ę d n e s t a ł o s i ę p rzy g o to w a n ie g ł ę b o k i e j re fo rm y , k t ó r e j jednym z z a ło ż e ń j e s t o d e j ś c i e od n a k a z o w o -ro z d z ie lc z e g o system u k ie r o w a n ia gospo d a rk ą narodow ą, k t ó r y zdominował p ro c e s y g o s p o d a rc z e , w s z c z e g ó ln o ś c i w l a t a c h 1975-1980. Je g o zewnętrznym objawem b y ł b rak s k u te c z n ie d z ia ł a j ą c y c h in stru m en tó w ekonom icznych. W p o l i t y c e za t r u d n i e n i a powodowało t o k o n iec z n o ść sto s o w a n ia n a r z ę d z i n a k a - z o w o -a d m ln istra c y jn y o h w c e lu r a c j o n a l i z a c j i z a t r u d n i e n i a i wpły w ania n a je g o e fe k ty w n o ść . Pierwszym zw iastunem refo rm y w za k r e s i e gospodarow ania s i ł ą ro b o cz ą w p r z e d s ię b io r s tw a c h s t a ł a s i ę Uchw ała n r 118/80 Rady M in istró w z d n ia 17 l i s t o p a d a 1980 r . w s p ra w ie zmian w s y s te m ie k ie ro w a n ia p rz e d s ię b io rs tw a m i państw o wymi w 1981 r . Uchwała t a z w ię k s z a ła sam o d zieln o ść p r z e d s ię b i o r s t w w d z ie d z in i e u s t a l a n i a poziomu z a tr u d n ie n i a ; obowiązywać z a c z ę ła od 1 s ty c z n i a 1981 r . D la te g o w ydaje s i ę , i ż o k re s 1975- -1 9 8 0 d l a procesów zacho d zący ch w o b r ę b ie z a t r u d n i e n i a ma dość j e d n o l i t y c h a r a k te r . M o n o lltyczn ość t a pow oduje, że można dokony wać p ró b wnioskowań 1 u o g ó ln ie ń w tym z a k r e s i e , n i e p o p e łn ia ją c i s t o t n e g o b łę d u p r z e z p r z y j ę c i e z a ło ż e n ia o s t a ł o ś c i uwarunkowań b ad an y ch procesów .

Celem n i n ie js z e g o o p raco w ania J e s t p r z e d s ta w ie n ie ruchu p r a cowników p e łn o z a tru d n io n y c h w w ojew ództw ie m iejskim łódzkim w l a t a c h 1975-1980. P rz e z ru c h z a tru d n io n y c h rozum ie s i ę zmiany s ta n u z a tr u d n ie n i a w y n ik a ją c e ze zw olnień i p r z y ję ć p racow ni ków2 .

Główne elem en ty ru ch u z a tru d n io n y c h to s 1j zmiany m ie js c a p ra c y p r z e z osoby p r a c u ją c e ,

2 ) p r z y j ę c i a nowych pracow ników ro z p o c z y n a ją c y c h p r a c ę za wodową ,

3) z w o ln ie n ia zw iązan e z p r z e jś c ie m w s ta n b i e r n o ś c i zawodo w ej lu b zgonem.

W p o l s k i e j p r a k ty c e s t a t y s t y c z n e j do ruchu z a tru d n io n y c h z a l i c z a s i ę t e ż z w o ln ie n ia k o b i e t n a b e z p ła tn e u rlo p y m a c ie rz y ń s k ie 1 ponowne p r z y j ę c i a po zak o ń czen iu t a k i c h urlopów .

(3)

Ruch z a tru d n io n y c h J e s t o b iek ty w ną k o n ie c z n o ś c ią n o rm a ln ie r o z w ij a ją c e j s i ę g o s p o d a rk i i p o w in ien być ta k wmontowany w sy stem p o l i t y k i z a t r u d n i e n i a , by Jeg o ro zm iary n i e powodowały n i e pokojów n iew sp ó łm iern y ch do p a n u ją c e j s y t u a c j i . T w ie rd z e n ie , że

k ażda zm iana m ie js c a p ra c y im p lik u je negatyw ne konsekw encje d l a g o s p o d a rk i J e s t p ro sty m p r z e n ie s ie n ie m w ąskozakładowego punktu w id z e n ia n a skom plikowane p ro c e sy sp o łeczn e"1. J e ż e l i zmiana m ie js c a p ra c y p r z y n o s i pracow nikow i k o r z y ś c i w p o s t a c i w ym iernej bądź n ie w y m ie rn e j, t o J e s t t o w y sta rc z a ją c y m powodem d l a u zn a n i a J e j za s p o łe c z n ie k o r z y s tn ą . J e s t to t e z a na pewno dysku s y jn a , tym n ie m n ie j w ś w i e t l e i d e i h u m a n iz a c ji'p r a c y t e n p u n k t w id z e n ia . Jak s i ę w y d a je , pow inien być rów nież b ra n y pod uwagę p rz y o k r e ś la n iu z e s p o łu in stru m en tó w p o l i t y k i z a t r u d n i e n i a na

kiero w an y ch n a s te r o w a n ie ruchem z a tr u d n io n y c h . J e d y n ą zdecydo w anie sz k o d liw ą form ą p ły n n o ś c i j e s t , naszym zdaniem , p o rz u c a n ie p r a c y . Prawo p ra c y u s t a l a z a sa d y , k t ó r e m ają za z a d a n ie ochronę p a rtn e ró w sto su n k u p raco w n iczeg o p r z e d zaskakującym d z ia ła n ie m d r u g i e j s tr o n y . Taką o c h ro n ą J e s t I n s t y t u c j a w ypow iedzenia, o b e j m u jąca o św ia d c z e n ie o wypow iedzeniu p r a c y i o k re s m iędzy wypo w iedzeniem a u sta n ie m sto su n k u p r a c y , zwany okresem wypowiedze n i a . P o rz u c e n ie p ra c y J e s t z jaw isk iem szkodliw ym , gdyż s ta w ia • z a k ła d p ra c y wobec z a sk a k u ją c e g o i n a g łe g o f a k tu o d e j ś c i a p r a cow nik a, n a k tó re g o d a ls z e z a tr u d n ie n i e z a k ła d l i c z y ł . S tą d t e ż t e j fo rm ie o d e jść po św ięco n a pow inna być s z c z e g ó ln a uwaga pod m iotów p o l i t y k i z a t r u d n i e n i a na w s z y s tk ic h s z c z e b la c h .

Na k s z ta łto w a n ie s i ę w ie lk o ś c i elem entów ruchu z a tr u d n io n y c h , w s z c z e g ó ln o ś c i w yodrębnionych w c z e ś n ie j grup d r u g i e j i t r z e c i e j , podstawowe z n a c z e n ie ma s y t u a c j a d e m o g ra fic zn a badanego re jo n u 1 j e j zmiany w analizow anym o k r e s i e . Podstawowe c z y n n ik i d e m o g ra fic z n e r z u t u j ą c e n a k s z ta łto w a n ie s i ę ru ch u z a tr u d n io n y ch w w ojewództwie m ie jsk im łódzkim w l a t a c h 1975-1980 k s z t a ł - to w a ły s i ę n a s tę p u ją c o :

- w skaźnik u ro d ze ń p o z o sta w a ł n a w z g lę d n ie s ta ły m poziom ie (14,3% . w roku 1975* 15,0%« w roku 1980, w m ię d z y c z a s ie n i e z a

-^ P o r . t M. K a b a j , W p o sz u k iw an iu tra c o n e g o c z a s u , "Nowe D rogi" 1980, n r 9 , 3 . 112-113*

** Na p o d sta w ie I n f o r m a c ji W ydziału Z a tr u d n ie n ia i Spraw So c ja ln y c h za 1980 ro k o ra z za l a t a 1976-1980, Łódź 1981, s . 4 - 7 .

(4)

notow ano p o w a ż n ie jsz y c h zmian Jego w y s o k o ś c i), b y ł on Jednak z n a c z n ie wyższy, n i ż w o k r e s ie p o p rz e d n ic h p i ę c i u l a t (w roku 1970 w y n o sił 10,6%» i do roku 1975 r ó s ł w stosunkow o szybkim te m p ie , co b y ło wynikiem tzw . ech a d e m o g ra fic z n e g o ),

- w skaźn ik zgonów w z r a s t a ł s y s te m a ty c z n ie С w 1970 r . w y n o sił 9,7%о, w 1975 r . 1 0 ,4 # ., w 1980 r , - 1 2 ,1 # .),

- n a wysokim p o z io m ie k s z ta łto w a ł s i ę w skaźnik ak ty w n o ści za wodowej k o b i e t , w ynoszący według s p is u powszechnego z roku 1978 5 8 ,5 # ( p r z y p rz e c ię tn y m w k r a ju 4 5 ,4 # ) ; w ysoki b y ł ta k ż e u d z ia ł k o b i e t w z a tr u d n ie n iu w g osp o d arce u s p o łe c z n io n e j, w y n o sił on na k o n ie c roku 1980 5 0 ,4 # Сw 1975 r . u d z i a ł te n w y n o sił 4 9 , 6 # ^

- s t r u k t u r a lu d n o ś c i w edług w ieku c h a ra k te ry z o w a ła s i ę dużym - pow yżej 14# - u d z ia łe m osób w w ieku poprodukcyjnym o r a z s t o

sunkowo dużym u d z ia łe m osób w wieku p rzedem erytalnym w o g ó ln e j l i c z b i e z a tru d n io n y c h ,

- w y s tą p iło , s z c z e g ó ln ie w o s t a t n i o h l a t a c h , z ja w is k o wyraź n y ch zmian w po ziom ie ak ty w n o ści zawodowej, g łów nie w m łodszych g ru p a c h wieku p ro d u k c y jn e g o , p r z e z w z ro s t o d s e tk a m ło d z ie ż y kon t y n u u ją c e j naukę w s z k o ła c h p o lic e a ln y c h i w yższych o ra z w s t a r s z y c h g ru p ach w ieku p ro d u k cy jn eg o p r z e z s tw o rz e n ie m ożliw oś c i w c z e ś n ie js z e g o o d e j ś c i a n a e m e ry tu rę n ie k tó r y c h g ru p z a tr u d - n io n y c h .

Punktem o d n i e s i e n ia d l a a n a liz y ru c h u z a tru d n io n y c h w woje w ództw ie m iejskim łó d zk im w l a t a c h 1975-1980 J e s t s t r u k t u r a za t r u d n i e n i a i k ie r u n k i J e j p r z e k s z ta ł c e ń w g o sp o d a rc e u s p o łe c z n i o n e j , w k t ó r e j z a tru d n io n y c h b y ło w tym o k r e s i e 90# og ó łu p r a c u ją c y c h w g o sp o d arce narodow ej województwa.

W o k r e s i e tym w y s tą p ił spadek z a tr u d n ie n i a ogółem o 5 ,8 # ( 3 1 ,8 t y s . o s ó b ), p rz y czym od b y ł s i ę on kosztem z a t r u d n i e n i a w

P rzy czy n znacznego z m n ie js z e n ia s i ę p rz y ro s tó w z a tr u d n ie n i a w s k a l i c a łe g o k r a ju w l a t a c h 1975-1978 M. KabaJ u p a t r u j e ws

1) w ię k s z e j s k ło n n o ś c i k o b ie t do k o r z y s t a n ia z b e z p ła tn y c h u r l o pów n a wychowanie d z i e c i , 2 ) znacznym z w ię k sz e n iu l i c z b y osób p rz e c h o d z ą c y c h n a e m e ry tu rę , 3 ) z m n ie js z a n iu s i ę a k ty w n o śc i za wodowej pewnych grup l u d n o ś c i, s z c z e g ó ln ie m ło d z ie ż y ; m ia ło m ie j s c e z ja w is k o w z ro stu l i c z b y młodych l u d z i , k tó rz y n i e podejroowa- , l i p r a c y po u k o ń c z en iu s z k o ły , p o z o s ta j ą c n a u trz y m a n iu r o d z i

ców, 4 ) tw o rz e n iu s i ę tzw , d ru g ie g o rynku p r a c y . Z ob,s М. K. a - b a J , G ospodarow anie zasobam i p r a c y , "Z y c ie G ospodarcze" 1979, n r 4 1 , s . 1, 4 .

(5)

Z a tr u d n ie n ie w g o sp o d a rc e u s p o łe c z n io n e j województwa m ie js k ie g o łó d z k ie g o według d z ia łó w w l a t a c h 1975-1900 W y szc z e g ó ln ie n ie S ta n z a tr u d n ie n i a w d n iu 31 XII (w t y s . o s ó b ) W skaźnik s t r u k t u r y Cw # ) 1975 1979 1900 1975 1979 1980 1 2 3 4 5 6 7 Ogółem S f e r a p r o d u k c ji ma 5 3 1 ,8 507,1 4 9 9 ,4 100,0 100,0 100,0 t e r i a l n e j ' w tym: 4 3 4 ,6 4 0 6 ,3 3 9 6 ,9 0 1 ,7 0 0 ,1 7 9 ,5 p rz e m y sł 202,0 2 6 3 ,9 2 5 0 ,9 5 3 ,0 5 2 ,0 5 1 ,0 budownictwo 5 2 ,5 4 3 ,3 3 9 ,0 9 ,9 8 .5 0 ,0 r o ln ic tw o 6 ,4 _{7 ,1} 7 .0 1 ,2 1,4 le ś n ic tw o 0 ,9 0 , 8 0 .0 0 ,2 0 .2 0 ,2 t r a n s p o r t 1 łą c z n o ś ć 2 7 ,6 2 7 ,7 2 7 ,2 5 ,2 5 .5 5 ,4 h a n d e l 4 5 ,2 4 3 ,0 4 3 ,0 8 ,5 8 .5 0 ,6 g o sp o d a rk a kom unalna S f e r a p o za p ro d u k c ją 15,0 1 5,3 1 4 ,9 2 ,0 3 .0 3 ,0 m a t e r i a ln ą w tym: g o sp o d a rk a m ieszka n iow a o ra z niem a t e r i a l n e u s łu g i g o s p o d a rk i kom unal 9 7 ,2 1 0 0 ,0 1 02,5 1 0.3 1 9 ,9 2 0,5 n e j n auka i rozwój t e c h 1 1 ,0 * 1 2 ,6 1 2 ,0 _2.1 _{2 .5} 2 ,6 n i k i 11 ,9 1 1 ,2 11,1 2 ,2 2 ,2 2 ,2 o ś w ia ta i wychowanie 2 9 ,9 3 0 ,2 3 1 ,0 5 ,6 6 ,0 6 .2 k u l t u r a i s z tu k a o c h ro n a zdrow ia 1 4 . 7 4 , 9 5 ,0 0 .9 1 ,0 1 .0 o p ie k a s p o łe c z n a k u l t u r a f iz y c z n a , t u r y s t y k a i wypo 2 3 ,9 25,4 2 6 ,2 4 .5 5 .0 5 ,2 czynek 2,1 3 .3 3 ,3 0 .4 0 ,6 0 ,7

(6)

T a b e la 1 ( c d . ) 1 2 3 4 5 6 7 a d m i n i s t r a c j a pań stwowa i wymiar s p ra w ie d liw o ś c i 5 .2 4 ,9 4 , 7 1 ,0 1 ,0 0 ,9 f i n a n s e i u b e z p ie c z e n ia _{3 ,1} 3 ,2 3 ,4 0 ,6 0 ,6 0 ,7

Dane o b ejm ują pracow ników p e łn o z a tr u d n io n y c h ł ą c z n i e z se zonowo i dorywczo z a tru d n io n y m i o r a z pracow ników n i e p e ł n o z a t r u d - n io n y c h w głównym m ie js c u p r a c y j b e z p r a c y n a k ł a d c z e j , p r o w iz ji i a g e n c j i .

Ź r ó d ł o : I n f o r m a c ja W ydziału Z a tr u d n ie n ia i Spraw So c j a l n y c h z a rok 1980 o r a z z a l a t a 1 976-1980, Łódź 1981, s . 13. s f e r z e p r o d u k c ji m a t e r i a l n e j , s z c z e g ó ln ie w p rz e m y ś le 1 budow n i c t w i e . Było t o wynikiem r e a l i z a c j i p r z y j ę ty c h zadań p o l i t y k i z a t r u d n i e n i a , z m ie r z a ją c e j do r a c j o n a l i z a c j i i poprawy Je g o e fe k ty w n o ś c i. W s z c z e g ó ln o ś c i c h o d z iło o u z y s k a n ie p o żąd an y ch zmian w s t r u k t u r z e ro z m ie s z c z e n ia zasobów p r a c y w s f e r a c h i d z ia ła c h g o s p o d a r k i. K onieczno ść z w ię k s z a n ia z a t r u d n i e n i a w usługow ych d z i a ł a c h g o s p o d a rk i w ym agała, p rz y o g r a n ic z o n e j podaży zasobów p r a c y i zwiększonym u b y tk u n a tu ra ln y m , o g r a n ic z a n ia z a tr u d n ie n i a w d z i a ł a c h , w k tó ry c h w y s tę p u ją n a jw ię k s z e p o t e n c j a l n e m ożliw oś c i w z ro s tu p r o d u k c ji p r z e z z w ię k s z a n ie w y d a jn o ści p r a c y . W s f e r z e p o z a p ro d u k c ją m a t e r i a l n ą n a jw y ż sz y w z ro s t z a t r u d n i e n i a wy s t ą p i ł w d z i a l e o c h ro n a zd ro w ia i o p ie k a s p o łe c z n a . W g o sp o d a rc e u s p o łe c z n io n e j województwa m ie js k ie g o łó d z k ie g o d z ia łe m dominu jącym j e s t p rz e m y s ł, choć u d z i a ł je g o w z a tr u d n ie n i u ogółem w o k r e s i e omawianych s z e ś c i u l a t s p a d ł o 1,2%. Zauważa s i ę i s t o t n ą te n d e n c ję w z ro stu u d z ia ł u z a t r u d n i e n i a w s f e r z e p o z a p ro d u k c ją m a t e r i a l n ą , z w ła sz c z a w d z i a l e o c h ro n a z d ro w ia i o p ie k a s p o łe c z n a .

M alejącem u z a tr u d n ie n i u w g o sp o d a rc e u s p o łe c z n io n e j wojewódz twa to w a rz y sz y te n d e n c ja do z m n ie js z a n ia s i ę ru ch u z a tr u d n io n y c h w badanym o k r e s i e .

N ajw yższą l i c z b ę zarów no p r z y ję ć do p r a c y , J a k i ( z w yjątkiem ro k u 1979) zw o ln ień z p r a c y ogółem notow ano w 1975 ' r . Spadek l i c z b y p r z y ję ć do p r a c y ogółem i m ężczyzn ma c h a r a k t e r s t a ł e j t e n d e n c j i . N a to m ia st w l a t a c h 1978-1979 w y s tą p ił n i e w i e l k i w z ro s t

(7)

T a b e l a 2 Dynamika ruchu z a tru d n io n y c h w g o sp o d a rc e u s p o łe c z n io n e j

województwa m ie js k ie g o łó d z k ie g o w l a t a c h 1975-1980 według p ł c i

Rok P r z y ję c i do p ra c y Z w olnieni z p r a c y

ogółem m ężczyźni k o b ie ty ogółem m ężczyźni k o b ie ty

1975 119 794 71 862 47 932 113 918 69 307 44 611 1976 111 768 68 319 43 449 111 448 68 408 43 P40 1977 107 099 64 591 4 2 508 111 958 68 293 43 665 1978 107 357 63 856 4 3 501 113 727 68 091 45 636 1979 106 443 61 900 44 543 118 863 68 100 50 763 1980 97 753 57 177 1*0 576 104 126 60 663 43 463 1975 - 1 00,0 1976 93 95 91 98 99 96 1977 89 90 89 98 99 98 1978 90 89 91 100 98 102 1979 89 86 93 104 98 114 1980 82 80 85 91 88 97

Ź r ó d ł o : O b lic z e n ia w łasne na p o d sta w ie danych Wojewódz k ie g o U rzędu S ta ty s ty c z n e g o w Ł o d z i.

p r z y ję ć do p ra c y k o b i e t (J e d n a k p o n iż e j poziomu ro ku 1975) a dość gw ałtow ny spadek ty c h p r z y ję ć zanotow ano w 1980 r . Spadek l i c z by zw o ln ień z p ra c y p r z e b i e g a ł z n a c z n ie w o l n i e j , co j e s t konse kw encją zw iązku przyczynow o-skutkow ego pom iędzy k s z ta łto w a n ie m s i ę ruchu z a tru d n io n y c h a w ie lk o ś c ią z a tr u d n ie n ia } m ia ł on rów n i e ż m niej Jed norodny c h a r a k te r . L ic z b a zw olnień z p r a c y męż czyzn z m n ie js z a ła s i ę p o w o li do roku 1979, n a to m ia s t w roku 1980 s p a d ła dość g w a łto w n ie . L ic zb a zw o ln ie ń k o b i e t w l a t a c h 1978- -1 9 7 9 w z ro s ła powyżej poziomu roku 1975, by sp aść dość z n a c z n ie w 1980 r . W roku tym n a s t ą p i ł o pewne z a łam an ie d o ty ch czaso w ej dynam iki zw olnień z p r a c y , co d o ty c z y zarówno m ężczyzn, Ja k i k o b i e t . Z ja w isk a pow yższe w sposób b l i ż s z y w y ja ś n ić może s tr u k t u r a p r z y ję ć do p ra c y w edług ź r ó d e ł r e k r u t a c j i o r a z s t r u k t u r a zw o ln ie ń z p ra c y w edług ro d zajów .

W l i t e r a t u r z e p rz e d m io tu i w b a d a n ia c h em p irycznych ' zw o ln ie niom pracow ników p ośw ięcono z n a c z n ie w ię c e j m ie js c a n i ż p r z y j ę

(8)

-clom , t r a k t u j ą c J e Jak o p o j ę c i e p ie rw o tn e w sto su n k u do p r z y j ę ć , k t ć r e n a s tę p u ją Jako e f e k t p ły n n o ś c i k a d r . Poniew aż p r z y j ę c i a do p ra c y po r a z d r u g i 1 k o le jn y s ta n o w ią w wojew ództw ie m iejskim łódzkim ponad 80# o g ó łu p r z y j ę ć , decydujem y s i ę w tym momencie n a t a k i to k rozum owania.

J a k w ykazały w y n ik i w ie lu a n a l i z i badań p rz y c z y n i s t n i e j ą c e j p ły n n o ś c i k a d r przep ro w adzan ych p r z e z M in is te r s tw o P ra c y , P ła c i Spraw S o c ja ln y c h , p łyn n ość t a wywoływana J e s t p rze d e w s z y s tk i m i

- zróżnicow anym i m ożliw ościam i płacow ym i p o sz c z e g ó ln y c h za kładów i g a ł ę z i g o s p o d a rk i, .

- ła tw o ś c ią podwyżki p ła c p rz y zm ian ie m ie js c a p ra c y w ogó l e , w tym ta k ż e w o b r ę b ie J e d n o ste k s to s u ją c y c h t a k i e same p r z e p i s y p ła c o w e ,

- niew łaściw y m i sto su n k a m i w p r a c y , brakiem o b ie k ty w n e j o ce n y wyników p ra c y o r a z zw iązanego z n i ą system u z ró ż n ic o w a n ia p ł a c , awansów i w y ró ż n ie ń ,

- ró ż n ic a m i poziomu i z a k re s u św ia d cz e ń s o c ja ln y c h na r z e c z pracow ników i i c h r o d z in ( o r g a n i z a c j a wypoczynku urlopow ego, U rz ą d z e n ia re k re a c y jn o -s p o rto w e 1 I n n e , o p ie k a nad d z ie ć m i, o p ie

k a z d ro w o tn a ^

- zróżnicow aniem s z a n s na o trz y m a n ie m ie sz k a n ia p r z e z p r a cowników w p o sz c z e g ó ln y c h z a k ła d a c h p r a c y ,

- n ie d o s ta te c z n y m uw zg lęd nien iem w p ła c a c h r ó ż n ic o r g a n i z a c j i p r a c y o r a z r ó ż n ic t e c h n i k i i t e c h n o l o g i i o k r e ś la ją c y c h s to p ie ń u c i ą ż l i w o ś c i p r a c y ,

- s y t u a c j ą n a rynku p r a c y , c h a r a k te r y z u ją c ą s i ę d e fic y te m s i ł y r o b o c z e j, a w ięc s tw a r z a ją c ą w aru n k i do ła tw e j zmiany p r a c y . O s t a t n i a z w ym ienionych p rzy c z y n J e s t przejaw em w ew nętrzne go inform o w an ia s i ę u k ła d u , Jakim J e s t ry nek p r a c y , o Jego s t a n i e i dostosow yw ania s i ę elem entów te g o u k ład u (p o d a ż y i popytu n a s i ł ę ro b o c z ą ) do te g o s ta n u . W w arunkach w ystępow ania d e f i c y tu s i ł y r o b o c z e j, gdy l i c z b a w olnych m ie js c p ra c y p r z e k r a c z a z n a c z n ie l ic z b ę c h ę tn y c h do p o d ję c ia p r a c y , sk ło n n o ść do zmiany

£

F lu k tu a c ja k a d r w l a t a c h 1976-1978 o ra z d z i a ł a n i a zm ierza j ą c e do s t a b i l i z a c j i z a t r u d n i e n i a , Warszawa 1980 (m p is p o w ie l., W ydział Z a tr u d n ie n ia i Spraw S o c ja ln y c h U rzędu M ia s ta Ł o d z iJ , s . 5 -6 .

(9)

m ie js c a z a tr u d n ie n i a u l e g a z w ię k sz e n iu , wzmagając J e d n o c z e ś n ie w k o n sek w en cji p o p y t na s i ł ę ro b o c z ą . O p ó źn ien ie w c z a s i e . J a k i e to w a rz y sz y temu z ja w is k u ,J e s t źró d łem " s p i r a l i f l u k t u a c y j - n e j " . P o w sta je ona Jak o wynik k o n k u r e n c ji między zakład am i o nowych pracow ników . J e d n o s t k i z a tr u d n ia j ą c e s t a r a j ą s i ę oferow ać im le p s z e w a ru n k i, w yższe p ł a c e , o b n iż a ją wymagania w z a k r e s ie d y s c y p lin y , k w a l i f i k a c j i , w y d a jn o ści p ra c y l t p . Im w yższa l i c z b a o d e j ś ć , tym w ięk sza J e s t p o trz e b a u z u p e łn ie n ia zw olnionych m ie js c p r a c y , k t ó r e w w arunkach n ie d o b o ru k a d r mogą być u z u p e ł n io n e J e d y n ie kosztem in n y ch zakładów ^.

Wskazany z e s p ó ł p rzy o z y n p ły n n o ś c i k a d r można o k r e ś l i ć ja k o n i e z a le ż n y od p ra c o w n ik a , zdeterm inow any w s z c z e g ó ln o ś c i p o l i ty k ą p ł a c i p o l i t y k ą s o c ja l n ą zakładów p r a c y . J a k w ykazują bada n i a , d a je s i ę rów nież w yodrębnić z e s p ó ł cech s p r z y ja ją c y c h wyż s z e j s k ło n n o ś c i do zmian m ie js c a p r a c y , re p re z en to w a n y c h p rz e z z a tru d n io n y c h :

- z a m ia r zmiany m ie js c a p ra c y c z ę ś c i e j d e k la r u ją m ężczyźni o r a z praco w nicy p o s ia d a ją c y w y k s z ta łc e n ie z a s a d n ic z e zawodowe i ś r e d n i e te c h n ic z n e ,

- c z ę ś c i e j z a m ie r z a ją zm ienić p r a c ę pracow n icy s z e re g o w i, - w raz ze w zrostem s ta ż u p ra c y ogółem i w danym z a k ła d z ie p ra c y l i c z b a pracow ników d e k la r u ją c y c h z a m iar zm iany m ie js c a p r a c y m a le je 8 .

J a k z te g o w ynika, l i c z b a zw o ln ień z p r a c y , a w ięc i p ły n n o ść k a d r , J e s t uwarunkowana s t r u k t u r ą z a tr u d n ie n i a w edług w ie k u , p ł c i i k w a l i f i k a c j i . P rz ep ro w a d z e n ie te g o ty p u badań d l a ca ł e j p o p u l a c j i osób z m ie n ia ją c y c h p r a c ę , n a p o d sta w ie i s t n i e j ą c e j b a z y danych f a k to g r a f ic z n y c h n ie j e s t Jedn ak m ożliw e. Z k o n ie c z n o ś c i w ięc o g ra n ic z y ć musimy swe ro z w a ż a n ia do r e j e s t r a c j i fak tów

i p ró b dokonywania a n a l i z y w ograniczonym z a k r e s ie . 7

0 " s p i r a l i f l u k t u a c y j n e j" p i s z ą : M. K a b a j . D oskonale n i e gospo d aro w ania zasobam i p r a c y . "Nowe D rogi" 1973, n r s . 130- -1 3 1 ; K a b a j , W p o szu k iw an iu tra c o n e g o c z a s u , s . 117; J . P e n с , 0 n ie k tó r y c h w arunkach d o b r e j -p ra c y , "Nowe D rogi" 1980, n r 9 , s . 99; S. B e d n a ~ ~ ’ '.iw o ś c i p raco w n

i-м.

N o w i c k i , P ra c a s łu ż b y p ra c o w n ic z e j a f l u k t u a c j a , " S łu ż b a P racow nicza" 1980, n r 7 - 8 , s . 11; p o r . t e ż : J . P e n c , E fektyw n o ść go sp o d aro w an ia zasobam i p r a c y w Ł o d z i, " Z e sz y ty Nau kowe U n iw e rs y te tu Ł ódzk ieg o " 1978, s e r . I I I , n r 18, s . 28.

c z e j , " S łu ż b a P raco w n icza" ó M Ы „ г _ I- i

(10)

T a b e l a 3 Dynamika zw o ln ień z p ra c y w g o sp o d a rc e u s p o łe c z n io n e j

województwa m ie js k ie g o łó d z k ie g o w l a t a c h 1975-1980 według ro d zajó w zw o ln ień i p ł c i

(1975 - 100) R odzaje zw o ln ień 1976 1977 1978 1979 1980 W d ro d z e w ypow iedzenia p r z e z z a k ła d p ra c y 0 105 91 76 74 73 M 108 96 80 76 73 к 98 79 66 69 72 W d ro d z e w ypow iedzenia p r z e z pracow nika 0 87 92 97 104 87 M 88 95 99 108 91 к 86 88 93 98 82 P o r z u c i l i jaracę 0 93 95 91 87 82 M 92 96 90 85 82 к 94 92 92 91 84 P r z e s z l i na r e n tę inwa l i d z k ą lu b em ery tu rę 0 109 121 133 202 119 M 112 128 133 187 108 к 108 115 132 215 127 Z m arli 0 99 98 108 90 95 M 102 96 108 88 97 к 87 104 108 971 86 K o b ie ty , k tó r e o trz y m a ły u r lo p b e z p ła tn y 117 122 127 129 131 Z in n y c h przy czyn 0 100 ₉₅ 100 92 90 M 106 98 102 90 90 • к ₈₉ 91 95 94 90 0 - ogółem , M - m ężczy źn i, К - k o b i e t y . Ź r ó d ł o : J a k w t a b . 2. W o k r e s i e od 1975 do 1930 r . o b se rw u je s i ę w w ojewództwie m iejsk im łódzkim s z y b k i s t a ł y spadek l ic z b y zw o ln ień w drodze w ypow iedzenia p rz e z z a k ła d p r a c y . T e n d e n cja t a d o ty c z y zarówno u a z i * ł ’j teg o typu zw o ln ień w o g ó le , zw olnień m ężczyzn, já k 1 ko b i e t . Można p r z y p u s z c z e ć , l ż j e s t to wynikiem k s z ta ł to w a n i a s ię

(11)

s y t u a c j i na rynku p ra c y województwa. S y tu a c ja t a c h a ra k te r y z o w ała s i ę p o g łę b ia ją c y m d e fic y te m s i ł y ro b o c z e j. D la te g o , Jak e ię w y d a je , J e d n o s tk i z a tr u d n ia j ą c e p r z e ja w ia ły pewną postaw ę a se k u r a c y jn ą , o b ja w ia ją c ą s i ę p rz e z n ie z w a ln ia n ie pracow ników , mimo i s t n i e n i a ku temu p r z e s ł a n e k , by n i e mieć tr u d n o ś c i z po zysk a niem nowych pracow ników . Dynamika zw o ln ień w d ro d ze wypowiedze n i a p r z e z p racow nika po gwałtownym spadku w roku 1976 wykazywała s t a ł y w z ro s t do roku 1979, by ponownie sp a ść ra p to w n ie w 1980 r . S t a ł ą te n d e n c ję spadkową wykazywała l i c z b a zw olnień w d ro d z e po r z u c e n ia p r a c y , co J e e t n ie w ą tp liw ie z jaw isk iem pozytywnym. Tym n ie m n ie j w dalszym c ią g u w 1980 r . co c z w a rte z w o ln ie n ie męż czyzny z p ra c y n a stę p o w a ło w d ro d ze p o r z u c e n ia p r a c y . Wśród ko b i e t u d z i a ł te g o ty p u o d e jś ć z p ra c y С w o g ó le z w o ln ie ń ) J e s t zna c z n ie n iż s z y n iż wśród m ężczyzn, a l e ró w nież n a le ż a ło b y go oce n ić Jak o z b y t wysoki (13,4% w 1980 r . ) . O d e jś c ia z p r a c y wyka z u ją c e s t a ł ą te n d e n c ję w zrostow ą, to z w o ln ie n ia w dużym s to p n iu u z a le ż n io n e od d z ia ła ń prowadzonych w ram ach sz e ro k o p o j ę t e j po

l i t y k i s p o łe c z n e j - p r z e j ś c i a na r e n t ę in w a lid z k ą 1 em eryturę o ra z o d e j ś c i a z p ra c y k o b i e t , k tó r e o trz y m a ły u r lo p b e z p ła tn y d l a o p i e k i nad d z ie ć m i.

W ro k u 1979 n a s t ą p i ł znaczny w z ro s t lic z b y zw olnień z t y t u ł u p r z e j ś c i a na e m e ry tu rę , s z c z e g ó ln ie w śród k o b i e t . Było t o wyni kiem w prow adzenia w 1978 r . n a p r z e c ią g Jednego roku m ożliw ości w c z e ś n ie js z e g o p r z e j ś c i a na em ery tu rę osobom, k tó r e m ia ły wyma gany s t a ż p r a c y , n a to m ia s t n i e o s ią g n ę ły J e s z c z e odpow iedniego w ieku. D ecyzja t a n i e z o s t a ł a p rz e d łu ż o n a z powodu p e r t u r b a c j i wywołanych p rz e z n i ą na rynku p ra c y o r a z j e j skutków fin an so w y ch . W łaśnie te n czy nn ik spowodował w głów n ej m ie rze w z ro s t lic z b y zw o ln ień wśród k o b i e t , a w k o n sek w en cji i ogółu z w o ln ie ń w l a t a c h 1978-1979. Znaczne z m n ie js z e n ie Jeg o o d d z ia ły w a n ia w roku 1980, p rz y Jednoczesnym isto tn y m spadku w s z y s tk ic h form zw olnień spowodowało poważne z m n ie ja z e n ie s i ę o g ó ln e j l ic z b y zw o ln ień w tymże, ro k u .

C h a ra k te ry s ty c z n y J e s t i s t o t n y s t a ł y w z ro st l i c z b y i u d z ia ł u w l i c z b i e ogółem z w o ln ie ń , zw o ln ień z p ra c y k o b i e t , k tó r e o trz y m a ły u r lo p b e z p ła tn y d l a o p ie k i nad dziećm i. Poniew aż w sk a

i-9

Z o b .: M. W i n 1 e w s к 1 , System e m e ry ta ln y i problem y Jego d o s k o n a le n ia , " P o li t y k a S p o łe cz n a " 1980, n r 6 , s . 6 .‘

(12)

Ruch z a tr u d n io n y c h w g o s p o d a rc e u s p o łe c z n io n e j w 1975-198O 5 7

n i k u ro d z e ń w analizow anym o k r e s ie p o z o s ta w a ł n a w z g lę d n ie sta ły m «

p o z io m ie , a w arunki u z y s k a n ia u r lo p u b e z p ła tn e g o w tym c z a s i e n i e u l e g ł y z m ia n ie , p rz y c z y n te g o z ja w is k a , j a k s i ę w y d a je , na le ż a ło b y szukać w s z e r s z y c h uw arunkow aniach, t a k i c h J a k : s ta n i n s t y t u c j i o p i e k i nad małym d z ie c k ie m i s to p ie ń d o s tę p n o ś c i do n i c h , w z ro s t dochodów lu d n o ś c i , n i e p o k ry ty w zrostem p odaży d ó b r i u s łu g i In n y ch .

J e d n o c z e ś n ie w l a t a c h 1 9 7 5 - 1 9 8 0 s t a l e z w ię k s z a ła s i ę l i c z b a k o b i e t p o w ra c ają cy c h z u rlo p ó w b e z p ła tn y c h , a u d z i a ł te g o r o d z a ju p r z y j ę ć do p ra c y w o g ó ln e j l i c z b i e p r z y j ę ć w z ró s ł z 8 ,1 # w- roku

19 7 5 do 1 3 , 0 # w ro k u 1 9 8 0 . J e s t to Jed y n y ty p p r z y j ę ć , k tó r y w analizow anym o k r e s i e wykazywał s t a ł ą te n d e n c ję w z r o s tu .

T a b e l a 5 Dynamika p r z y ję ć do p ra c y w g o s p o d a rc e u s p o łe c z n io n e j województwa m ie js k ie g o łó d z k ie g o w l a t a c h 1975-1980 w edług ź r ó d e ł r e k r u t a c j i 1 p ł c i (19 7 5 - 100) Ź ró d ło r e k r u t a c j i 1976 1977 1978 1979 1980 P o d ejm u jący p ra c ę po r a z 0 87 89 87 88 81 p ie rw s z y M 86 83 79 79 74 К 89 96 94 98 89 a b s o lw e n c i s z k ó ł 0 93 97 94 92 87 M ₈₉ 88 64 82 78 К 98 106 105 101 97 p o z o s t a l i 0 78 78 74 83 72 M 82 77 71 75 67 . к 74 79 77 91 77 K o b ie ty p o w ra c ają ce z u rlo p ó w b e z p ła tn y c h 117 136 148 152 137 P o z o s t a l i 0 94 88 88 86 79 M 97 91 91 87 01 к 88 81 83 84 77 0 - ogółem , M - m ę ż c z y ź n i, К - k o b i e t y . Ź r ó d ł o : Ja k w t a b . 2

(13)

T a b e l a 6 S t r u k t u r a p r z y ję ć do p ra c y w g o sp o d a rc e u s p o łe c z n io n e j województwa m ie js k ie g o łó d z k ie g o w l a t a c h 1975-1980 w edług ź r ó d e ł r e k r u t a c j i i p ł c i Cw # ) Ź ró d ło r e k r u t a c j i 1975 1976 1977 1978 1979 1980 P od ejm ujący p ra c ę po r a z 0 19 ,5 1 8 ,2 19,4 1 8 ,8 19,4 19,4 p ie rw s z y M 1 6 ,7 15,1 15,4 1 4 ,9 1 5 ,4 15,4 К 2 3 ,7 2 3 .1 2 5 ,5 2 4 ,7 2 4 ,9 2 4 ,9 a b s o lw e n c i s z k ó ł 0 1 2 ,0 1 2 ,0 1 3 .0 1 2 ,6 12,4 1 2,8 M _{10 ,3} 9 .6 10,0 9 .7 9 .8 10,0 К 1 4 ,6 1 5 ,8 1 7,5 1 7 ,0 1 6,0 1 6 ,7 p o z o s t a l i 0 7 .5 6 ,2 6 ,4 _{6 ,2} 7 .0 6 ,6 и 6 ,4 _{5 .5} 5 ,4 5 .2 5 .6 5 .4 к _{9 ,1} _{7 .3} 8 ,0 7 .7 8 .9 8 .2 Z zakładów u s p o łe c z n io n y ch 1 n ie u s p o łe c z n io n y ch - p r z e n i e s i e n i służbow o o r a z p r z y j ę c i z In n y c h zakładów p r a 0 4 5 ,4 а 3 5 ,8 4 3 .3 5 9 .5 6 5 .3 6 6 ,4 cy za porozum ieniem M 4 7 ,4 а 3 7 ,7 4 7 ,1 6 5 .0 7 1 ,6 7 2 ,4 m iędzy zakładam i к 42,6® 3 2 ,8 3 7 ,7 5 1 .3 5 6 ,4 5 7 ,8 : K o b ie ty p o w ra c a ją c e z 0 3 ,2 4 ,1 4 .9 5 .3 5 .5 5 .4 u rlo p ó w b e z p ła tn y c h к 8,1 1 0 ,4 12.3 13.1 13.1 13,0 i P o z o s t a l i 0 3 1 ,9 4 1 ,9 3 2 ,4 1 6 ,3 9 .9 8 ,9 M 3 6 ,0 4 7 ,2 3 7 ,4 20,1 1 3 ,0 12,1 к 2 5 ,7 3 3 ,6 24,4 1 0 ,9 5 .7 4 .3 Ogółem 0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 M 100,0 10 0,0 100,0 100,0 100,0 100,0 к 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 0 - ogółem , M - m ę ż c z y ź n i, К - k o b i e t y .

a Z zakładów u s p o łe c z n io n y c h i n ie u s p o łe c z n io n y c h p o za r o l nictw em , p r z e n i e s i e n i służbow o o r a z p r z y j ę c i za obopólnym po rozu m ieniem .

(14)

P odejm ujący p r a c ę po r a z p ie rw sz y s ta n o w il i w wojew ództw ie m ie jsk im łódzkim od 18,2% do 19,5% o g ó łu p r z y j ę ty c h do p ra c y . I c h dynam ika m ia ła pewną te n d e n c ję spadkow ą. Na uwagę z a s łu g u je f a k t , i ż n a jw ię k sz y sp a d ek t e j k a t e g o r i i p r z y ję ć n a s t ą p i ł w roku 1976, a w ięc w ro k u , w którym d e c y z ja o zm ianach g r a n i c adm ini s t r a c y j n y c h województw w p ły n ę ła i s t o t n i e n a z a s i ę g lo k a ln y c h rynków p r a c y . Spadek t e n wywołany b y ł wyraźnym z m n ie jsz e n ie m s i ę l i c z b y o só b p o d e jm u ją c y c h p ra c ę po r a z p ie r w s z y , n i e będący ch ab so lw en ta m i s z k ó ł w yższych, p o l i c e a l n y c h , ś r e d n i c h i z a sa d n ic z y c h zawodowych. Grupę " p o z o s ta ły c h " tw o rz ą o so b y , k t ó r e u p r z e d n io n i e p ra c o w a ły , bądź m ia ły p rze rw ę w p ra c y d łu ż s z ą n i ż t r z y l a t a o r a z a b s o lw e n c i s z k ó ł podstaw owych i o so b y , k t ó r e o d p a d ły z c y k lu k s z t a ł c e n i a podstaw ow ego. S ą d z ić w ię o n a le ż y , że w raz z po w sta niem in n y c h ośrodków w ojew ódzkich t e r e n a g lo m e r a c ji ł ó d z k i e j p r z e s t a ł być ta k siln y m magnesem p rz y c ią g a ją c y m pracow ników t e j g ru p y , J e s t to o c z y w iś c ie J e d y n ie h i p o t e z a , k t ó r e j w e r y f i k a c ja wy m agałaby p rz e p ro w a d z e n ia szczeg ó ło w y ch b a d a ń .

Na uwagę z a s łu g u je ró w n ież f a k t , i ż n ie c o i n a c z e j k s z t a ł t u j ą s i ę te n d e n c je w śród p o d ejm u jący ch p r a c ę po r a z p ie rw sz y k o b i e t i m ężczyzn. Wśród mężczyzn t e n d e n c ja spadkowa J e s t Jedno zn a cz n a we w s z y s tk ic h p rz y p a d k a c h , n a to m ia s t w śród k o b i e t o b s e r - ' w uje s i ę pewne w a h a n ia , co wpływa n a n i e j e d n o l i t y p r z e b i e g dy n a m ik i o g ó łu p r z y ję ć do p ra c y osób p o d e jm u ją c y c h J ą po r a z p ie rw s z y . Z ró żn ico w an ie w edług p ł c i d o ty c z y rów nież u d z i a ł u t e j ka t e g o r i i osób w o g ó le p r z y ję ć do p ra c y (w s k a ź n ik d l a m ężczyzn wa h a ł s i ę w g r a n ic a c h 1 4 ,9 -1 6 ,7 % , n a to m ia s t d l a k o b i e t w y n o s ił od 2 3 ,1 # do 25,5% ). N ie o b se rw u je s i ę J e d n o c z e ś n ie w yraźnych t e n d e n c j i do w z ro stu lu b spadku ty c h w skaźników .

Na r ó ż n ic ę w s t r u k t u r z e p r z y ję ć do p r a c y w edług p ł c i wywie r a ł o wpływ w ie le czy nnik ó w , a g łó w n ie - m n ie js z a w śród k o b ie t c z ę s t o tl iw o ś ć zmian m ie js c p r a c y , a t a k ż e i c h t r u d n i e j s z a , z pun k tu w id z e n ia m o żliw o śc i z a t r u d n i e n i a , s y t u a c j a n a rynku p r a c y .

Wśród p r z y ję ć do p r a c y n a j b a r d z i e j powszechnym b y ło p r z e n i e s i e n i e służbow e o ra z p r z e n i e s i e n i e z a porozum ieniem m iędzy z a k ła dam i. Obserwowało s i ę zn aczny w z ro s t u d z ia łu te g o ty p u p r z y ję ć w o g ó le p r z y ję ć do p r a c y (o d 4 5 ,4 # w ro k u 1975 do 6 6 ,4 # w roku 1 9 8 0 ). Są one n a j k o r z y s t n i e j s z e d l a pracow ników z p u n k tu w id z e n ia zach o w an ia u p raw nień p ra c o w n ic z y c h . J a k s i ę w y d aje, może to być w ięc ró w n ież sk u tk ie m o d d z ia ły w a n ia s y t u a c j i n a rynku p r a c y ;

(15)

t r u d n o ś c i z pozyskiw aniem nowych pracow ników powodowały w Je d n o s tk a c h z a tr u d n ia ją c y c h chęć s tw o r z e n ia Ja k n a jw ię k s z y c h udo g o d n ień d l a po dejm u jący ch p r a c ę .

Ruch z a tru d n io n y c h w ró żn y ch d z i a ł a c h g o s p o d a rk i narodow ej k s z t a ł t u j e s i ę n ie je d n a k o w o . Uwarunkowane J e s t t o (c o z o s ta ło w c z e ś n ie j z a sy g n a liz o w a n e) s t r u k t u r ą z a tr u d n ie n i a w p o sz c z e g ó ln y c h

d z i a ł a c h , a głó w n ie s t r u k t u r ą w edług p ł c i , k w a l i f i k a c j i , w ieku, • t a ż u p r a c y , zawodową. Są to podstawowe elem enty r ó ż n i c u ją c e sk a l ę i n a t ę ż e n i e ru ch u z a tr u d n io n y c h .

Dynamika ruchu z a tr u d n io n y c h w g o sp o d a rc e u s p o łe c z n io n e j w w ojew ództw ie m iejsk im łó dzk im w l a t a c h 1976-198010 ma c h a r a k te r n i e j e d n o l i t y . P rzy sta ły m spadku l i c z b y p r z y ję ć do p r a c y , o b s e r w uje s i ę w z ro s t l i c z b y zw o ln ień do 1979 r . i poważny ic h spadek w 1980 r . J e s t to p ra w id ło w o ść , k t ó r ą c h a r a k te r y z u je s i ę s f e r a p r o d u k c j i m a t e r i a l n e j ogółem i główny d z i a ł g o s p o d a rk i u s p o łe c z n i o n e j - p rz e m y s ł. N a jsz y b sz y sp ad ek l ic z b y p r z y ję ć do p ra c y w ystępow ał w bud ow nictw ie - w roku 1980 o s ią g n ą ł 62% l i c z b y p rz y 

j ę ć w tym d z i a l e z ro k u 1976. W 1980 r . w y s tą p ił ta k ż e n a j i s t o t n i e j s z y spadek l i c z b y zw o ln ień z p r a c y , k tó r y s z c z e g ó ln ie duże n a t ę ż e n i e m ia ł w t a k i c h d z i a ł a c h , J a k : p rze m y sł, budow nictw o, t r a n s p o r t i łą c z n o ś ć , g o sp o d a rk a kom unalna, g o sp o d a rk a m ieszkaniow a o r a z n i e m a te r ia l n e u s ł u g i g o s p o d a rk i k o m u n aln e j, k u l t u r a i s z tu k a , k u l t u r a f iz y c z n a , tu r y s t y k a i w ypoczynek, f in a n s e i u b e z p ie c z e n i a .

J a k s i ę w y d aje, J e s t to wynikiem pewnego n ie p o k o ju , J a k i za ry so w a ł s i ę w roku 1980 wśród z a tru d n io n y c h w ty c h d z i a ł a c h co do p r z y s z ł o ś c i zawodowej. Świadomość k o n ie c z n o ś c i p r z e k s z ta ł c e ń w s t r u k t u r z e z a t r u d n i e n i a , k t ó r a w y n ik n ę ła w tym c z a s i e , mogła z r o d z ić niepew ność - czy po z w o ln ie n iu s i ę z p ra c y n i e b ę d z ie t r u d n o ś c i z z a tru d n ie n ie m s i ę w nowym m ie js c u . Po c z ę ś c i p o tw ie r d z a t ę h ip o te z ę w c z e ś n ie j z a sy g n a liz o w a n a praw idłow ość - zm n iej s z e n i e o g ó ln e j l i c z b y zw o ln ień z p ra c y w roku 1980 n a s t ą p i ł o w e f e k c i e z m n ie js z e n ia p ły n n o ś c i k a d r , p rz y u trz y m u ją c e j s i ę dość w y s o k ie j dynam ice o d e jś ć z p ra c y z p rz y c z y n n a tu r a ln y c h . I n t e r e

s u ją c e b y ło b y p rz e p ro w a d z e n ie a n a l i z y k s z ta ł to w a n i a s i ę dynam iki z w o ln ie ń zarówno w w ym ienionych d z i a ł a c h , Jak i w c a ł e j g o sp o d a rc e

10

Zmiana k l a s y f i k a c j i g o s p o d a rk i n aro do w ej u n ie m o ż liw ia w łą c z e n ie do a n a li z y w tym fra g m en c ie roku 1975.

(16)

S tru k tu r a zwolnień z pracy w gospodarce u sp o łe c z n io n e j województwa m iejskiego łódzkiego

w la ta c h 1975-1980 według rodzajów zwolnień fw łO

Rodzaje zwolnień 1975 1976 1977 . 1978 1979 1980 V drodze wypowiedzenia 0 9 .1 9 .8 8 ,4 7 ,0 6 ,4 7 ,2

p rze z zakład pracy И 10,9 1 1 ,9 10,6 8 ,9 8 ,4 9 .1 К 6 ,3 6,1* 5.1 4 ,1 3 ,8 4 .6 W drodze wypowiedzenia 0 22,8 20,4 21,4 22,1 2 2 ,7 2 1 ,В p rz e z pracownika и 2 3 .5 2 1 ,0 2 2 ,6 2 3 ,7 2 5 ,8 24,4 к 2 1 ,7 1 9 ,3 19,6 1 9 ,8 1 8 ,7 18,3 P o r z u o lli pracę, 0 2 2 ,2 2 1 ,0 21.5 2 0 ,2 18,4 19,9 M 2 6 ,it 2 4 ,7 25,8 2 4 ,3 2 2 ,8 2 4 ,6 к 15,6 1 5 ,2 1 4 ,7 14,1 12,5 13,4 P r z e s z li na re n tę 0 • • • 5 .7 5 ,4 6 ,3 inw alidzką M • • • 5 .2 5 ,1 5 ,9 к • • • 6 .5 5 ,8 6 ,8 P r z e s z li na emeryturę 0 9 ,4 е 10,5® 11.5® 6 .7 1 2 ,7 5 ,9 M 7,2® 8 ,1 а 9,3® 4 , 5 8 ,5 3 ,0 w tymj « k o rz y s ta li z upraw к 12,7* 1 4 ,2 е 1 5 ,0 е 9 .9 1 8 ,3 9 .9 n ie n ia w cześn iejsze 0 - - - 2 .7 8 ,8 2 .8 go p r z e já c la n a eme M - - - 1 .2 5 .5 0 ,8 ry tu rę к _- _- _- _{5 ,0} _13,4 _{5 ,7} Zmarli 0 1 .2 1 .3 1 .2 1 .3 1.1 1 .3 и 1.6 1 .6 1 .5 1 .7 1 .4 1 ,8 к 0 .7 0 , 6 0 ,8 0 .7 0 ,6 0 ,6 K obiety, k tó re o tr z y 0 6 .2 7 .5 7 .7 7 .9 7 .7 8 ,9 mały u rlo p b e zp ła tn y

к

1 5 .9 19.3 1 9 ,7 1 9 .7 1 8 ,0 2 1,3 Z Innych przyczyn 0 29.1 2 9 ,6 2 8 ,2 2 9 ,1 2 5 ,5 2 8 ,7 м 30,<* 3 2 ,6 3 0 ,2 3 1 ,7 2 7 ,9 3 1 ,3

к

27,0 2 4 ,9 25,1 2 5 ,2 2 2 .3 25,1 Ogółem 0 100,0 100,0 100,0 1 00,0 1 00,0 100,0

м

100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

к

100,0 100,0 100,0 1 00,0 1 00,0 100,0 0 - ogółem, M - m ężczyźni, К - k o b ie ty . a P rz e n ie s ie n i na em eryturę lu b r e n tę . Z r ó d ł ot Jak w ta b . 2.

(17)

Dynamika ru c h u pracow ników p e łn o z a tr u d n io n y c h w g o sp o d a rc e u s p o łe c z n io n e j

województwa m ie js k ie g o łó d z k ie g o w l a t a c h 1976-1980 w edług d z ia łó w g o s p o d a rk i naro d ow ej (19 76 = 1 0 0 ,0 ) W y s z c z e g ó ln ie n ie P r z y j ę c i do p ra c y Z w o ln ie n i z p ra c y 1977 1978 1979 1980 1977 1978 1979 1980 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Ogółem 9 5 ,8 9 6 ,1 9 5 ,2 8 7 ,5 100,5 102,0 1 0 6 ,7 9 3 ,4 S f e r a p r o d u k c ji m a t e r i a l n e j 9 5 ,6 9 3 ,9 9 1 ,7 8 3 ,2 101,3 102,1 106,4 92,1 w tym: p rz e m y s ł 9 6 ,4 9 5 ,6 9 4 ,9 8 7 ,2 1 0 0 ,7 1 02,9 1 0 9 ,3 94 ,4 budow nictw o 9 8 ,8 9 1 ,5 8 2 ,2 6 2 ,0 9 9 ,5 9 5 ,3 9 7 ,8 7 8 ,3 r o ln i c tw o 9 4 ,1 9 0 ,5 8 5 ,9 7 4 ,7 10 8 ,8 107,8 9 7 ,6 8 6 ,6 le ś n i c tw o 9 8 ,6 8 6 ,7 114,0 1 9 0,9 9 0 ,4 8 7 ,3 9 8 ,7 147,8 t r a n s p o r t i łą c z n o ś ć _{8 9 ,9} 9 2 ,4 8 9 ,1 7 1 ,4 9 5 ,5 96 ,4 9 5 ,8 76 ,4 h a n d e l _{8 5 ,3} _{8 9 ,5} _{8 4 ,9} _{9 3 ,5} _104,1 _106,0 _{1 0 6 ,8} _105,4

go: n o d a rk a kom unalna 1 1 6 ,7 9 6 ,9 1 14,9 103,7 1 1 2 ,8 104,3 1 1 8 ,2 106,9

R uc h z a tr u d n io n y c h w g o sp o d a rc e u s p o łe c z n io n e j w 19 75-19BQ

(18)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 S f e r a p o z a p ro d u k c ją m a t e r i a l n ą 9 6 ,8 1 0 6 ,7 112,4 108,3 9 6 ,0 1 01,6 1 0 8,0 100,1 w tym; g o s p o d a rk a m ieszk an io w a o r a z n i e m a t e r i a l n e u s ł u g i g o s p o d a rk i ko m u n aln ej _{8 2 ,3} _{1 1 1 ,7} _{1 1 7 ,9} _{1 04,2} _{9 0 ,8} _103,4 _126,1 113,9 n a u k a i rozw ój t e c h n i k i _115,6 _108,3 _{1 1 8 ,5} _{1 05,7} _{9 0 ,4} _{8 9 ,5} _100,3 8 8 ,3 o ś w i a ta i wychowanie _104,6 _116,1 _{1 2 4 ,0} _{1 20,3} _{9 3 ,1} 9 1 ,5 9 6 ,1 8 6 ,9 k u l t u r a i s z tu k a _{10 3 ,5} _{1 01,6} _{1 1 6 ,9} _104,9 _{1 0 5 ,5} 101,5 1 0 4 ,6 9 0 ,4 o c h ro n a zd ro w ia i o p ie k a s p o łe c z n a _{9 0 ,1} _100,4 _{9 8 ,8} _{1 0 9 ,8} 9 7 ,7 109,1 9 9 ,9 1 0 5 ,7 k u l t u r a f iz y c z n a , t u r y s t y k a i wy poczyn ek _{1 17,0} _{8 3 ,7} _{7 4 ,7} _{6 8 ,2} _{1 5 3 ,6} _173,4 1 6 3 ,7 146,0 a d m i n i s t r a c j a państw ow a i wym iar

s p r a w ie d liw o ś c i _{9 5 ,7} _{9 9 ,2} _{1 00,4} _{9 0 ,8} _{9 5 ,2} _{9 3 ,6} _101,4 _{8 9 ,9} f i n a n s e i u b e z p ie c z e n ia _{9 6 ,5} _{9 8 ,8} _118,1 _{8 9 ,4} _{7 7 ,1} _{8 7 ,4} _{9 5 ,6} _{6 4 ,2} Ź r ó d ł o : J a k w t a b . 2 . E lż b ie ta K ry ń sk a

(19)

u s p o łe c z n io n e j.w k o le jn y c h m ie s ią c a c h 1980 r* ^ P o z w o liło b y to za pewne n a w skazan ie p rz y c z y n o d c h y le ń od dotychczasow ego tre n d u z w o ln ie ń z p ra c y i p o t w i e r d z ił o bądź o b a l i ł o pow yższą h ip o te z ę . N i e s t e t y , i s t n i e j ą c a b a z a danych s ta t y s ty c z n y c h u n ie m o ż liw ia p rz e p ro w a d z e n ie t a k i e j a n a l i z y ,

W p o z o s ta ły c h d z i a ł a c h g o s p o d a rk i u s p o łe c z n io n e j sp ad ek zwol n ie ń w ro k u 1980 m ia ł ró w n ież m ie js c e , l e c z w m n ie js z e j s k a l i . W zrost n a s t ą p i ł J e d y n ie w l e ś n i c t w i e o r a z w o c h ro n ie zd row ia 1 o p ie c e s p o łe c z n e j.

K onsekw encją celow ych d z ia ła ń . w k ie ru n k u p r z e k s z t a ł c e n i a s t r u k t u r y z a tr u d n ie n i a w badanym o k r e s i e J e s t pewna te n d e n c ja w z ro s tu p r z y ję ć w s f e r z e poza p r o d u k c ją m a t e r i a l n ą . Najwyższy w z r o s t p r z y ję ć do p r a c y m ia ł m ie js c e w d z i a l e o ś w ia ta 1 wycho w a n ie . Na p r z e k s z t a ł c e n i a s t r u k t u r y z a t r u d n i e n i a , a w konsekwen c j i - n a ru c h z a tr u d n io n y c h , i s t o t n y wpływ m ia ło s to s o w a n ie w l a t a c h 1975-1980 n a r z ę d z i n a k a z o w o -a d m ln is tra c y jn y c h w p o l i t y c e za t r u d n i e n i a . P r z e ja w ia ło s i ę to w ró ż n y c h form ach: b lo k a d p r z y j mowania pracow ników , b lo k a d s ta n u z a t r u d n i e n i a n a dany d z ie ń ,

z m n ie js z a n iu stanów z a t r u d n i e n i a , k o r e k t p la n u z a t r u d n i e n i a n a dany ro k w to k u Jego r e a l i z a c j i 11. D o ty c z y ły one ró ż n y c h w ycin ków g o s p o d a rk i u s p o łe c z n io n e j : d z ia łó w , g a ł ę z i bądź r e s o r tó w 1 o d n o s iły s i ę do c a ł o ś c i lu b t y lk o c z ę ś c i z a tr u d n io n y c h ( n p . p r a cowników na s ta n o w is k a c h n i e r o b o t n ic z y c h ) . Nie u l e g a w ątp liw o ś c i , że s to s o w a n ie i c h d ow odziło s ł a b o ś c i system u ekonom icznego 1 b ra k u wypracowanych mechanizmów r e g u lu ją c y c h równowagę na ryn ku p r a c y . Był to Je d n ak Je d en z i s t o t n i e j s z y c h czynników d e t e r m in u ją c y c h ru c h z a tr u d n io n y c h , a Jeg o w ystępow anie w ró żn y c h po s t a c i a c h p r z e z c a ły badany о к ге з k o m p lik u je o b iek ty w n ą a n a li z ę ru c h u .

U d z ia ł p o s z c z e g ó ln y c h elem entów ru ch u z a tr u d n io n y c h w s f e r z e p r o d u k c ji m a t e r i a l n e j , w g lo b a ln y c h ro z m ia ra c h z ja w is k a , s y s te m a ty c z n ie m a le je , l e c z w dalszym c ią g u J e s t wyższy n i ż w yn ikało by t o z u d z ia łu z a tru d n io n y c h t e j s f e r y w z a tr u d n ie n i u ogółem .

1 1

M. K a b a j , Metody o p t y m a li z a c j i z a t r u d n i e n i a , " P o l i ty k a S p o łe c z n a " 1976, n r 5 , s . 5; t y t u ł y n ie k tó r y c h aktów praw n y ch m ających n a c e lu r a c j o n a l i z a c j ę z a t r u d n i e n i a i z w ię k sz e n ie Je g o e fe k ty w n o ś c i z n a le ź ć można w I n f o r m a c ji W ydziału Z a tru d n i e n i a i Spraw S o c ja ln y c h . . . , s . 12.

(20)

S t r u k t u r a p r z y ję ć

i

zw oln

i

eń z p ra c y w g o sp o d a rc e u s p o łe c z n io n e j

województwa m

i

e j s k i e g o ł ó d z k ir ^ o w l a t a c h W 5 - 1 9 8 0 w edług d z ia łó w g o s p o d a rk i narodow ej

W y s z c z e g ó ln ie n ie P r z y j ę c i a Z w o ln ie n ia 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Ogółem 100,0 _{100,0 1 0 0 ,0 100,0 100,0 100,0 100,0} _{10 0,0 100,0 100,0 100,0 100,0} S f e r a p r o d u k c ji ma t e r i a l n e j • 8 3 ,1 8 2 ,9 8 1 ,2 8 0 ,0 7 9 ,0 • 8 3 ,4 8 4 ,2 8 3 ,5 8 3 ,2 8 2 ,3 w tym : p rz e m y s ł 4 6 ,0 4 8 ,2 4 8 ,5 4 8 ,0 4 8 ,0 4 8 ,0 5 0 ,2 4 9 ,2 4 9 ,3 5 0 ,0 5 0 ,4 4 9 ,7 budow nictw o 1 4 ,3 1 2 ,8 1 3 ,2 1 2 ,2 11,1 9 ,1 1 5 ,0 1 3 ,9 1 3 ,8 13,0 1 2 ,8 1 1 ,7 r o ln ic tw o _1*9 2 ,2 2 ,1 2 ,0 1 .9 1 ,8 _1,1 1 ,9 2 ,0 2 ,0 1 .7 1 ,7 le ś n i c tw o 0 ,1 0 ,1 0 ,1 0 ,1 0 ,2 0 ,3 0 ,1 0 ,1 0 ,1 _{0 ,1} 0 ,1 0 ,2 t r a n s p o r t i ł ą c z n o ść 6 ,8 6 ,2 5 ,8 6 ,0 5 ,8 5 ,1 5 ,7 6 ,1 5 ,8 5 ,7 5 ,5 5 ,0 h a n d e l _{9 ,5} 9 ,6 8 ,5 8 ,9 8 ,5 1 0 ,2 8 ,5 8 ,6 8 ,9 9 ,0 8 ,6 9 ,7 g o s p o d a rk a komu n a l n a _{5 ,5 a} 2 ,8 3 ,4 2 ,9 3 ,4 3 ,4 5,4® 2 ,9 3 ,2 2 ,9 3 ,2 3 ,2

(21)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 4 ---12 13 S f e r a p o z a p ro d u k c ją m a t e r i a l n ą • 1 6 ,9 17,1 1 8 ,8 2 0 ,0 2 1 ,0 • 1 6 ,6 1 5 ,8 1 6 .5 1 6 ,8 1 7 ,7 w tym : g o s p o d a rk a m ie sz k a n io w a o r a z niem a t e r i a l n e u s ł u g i g o s p o d a rk i komu n a l n e j • 3 ,0 2 ,6 3 .5 3 .7 3 ,6 • f 2 ,5 2 ,3 2 ,6 3 .0 3 .1 n a u k a i rozw ój t e c h n i k i 1 ,9 1 ,4 1*7 1 ,6 1 .7 1 .7 1 .9 1 .8 1r 6 1 .5 Í . 7 1 .7 o ś w i a ta i wychowanie 4 , 6 3 ,7 4 , 0 4 .4 4 . 8 5 .1 3 .8 4 . 2 3 ,9 3 .8 3 ,8 3 .9 k u l t u r a i s z tu k a 1 ,0 0 ,8 0 , 9 0 , 8 1 .0 0 . 9 0 .9 0 .9 0 . 9 0 ,8 - 0 , 8 0 ,8 o c h ro n a z d ro w ia i o p ie k a s p o łe c z n a 6 ,2 5 ,9 5 .5 6 ,1 6 .1 7 .3 5 .4 5 .3 5 .1 5 .6 4 . 9 6 ,0 k u l t u r a f i z y c z n ą t u r y s t y k a i wypoczy n e k 0 ,3 0 ,9 1 ,1 0 , 8 0 .7 0 , 7 0 ,2 0 .4 0 . 7 0 . 7 0 . 7 0 ,7 a d m i n i s t r a c j a p a ń stwowa i wym iar

s p r a w ie d liw o ś c i 0 , 5 0 ,7 0 , 7 0 ,7 0 . 7 0 , 7 0 ,6 0 . 8 0 .7 0 .7 0 . 7 0 ,7

f i n a n s e i u b e z p ie

c z e n i a 0 , 7 0 ,6 0 , 6 0 ,6 0 ,7 0 , 6 0 ,7 0 , 7 _{i °»5} 0 ,6 0 ,6 0 ,5

a G ospodarka kom unalna i m

i

e szk a n io w a Ż r ó d ł o : J a k w t a b , 2. R uc h z a t r udn io ny ch w g o sp o d a rc e u s p o łe c z n io n e j w 1975-19Ö O

(22)

Wpływ n a to ma g łó w n ie u d z i a ł ruchu z a tru d n io n y c h w b u d o w n ictw ie. Poniew aż je d n a k ro z m ia ry te g o ru ch u z a l e ż ą w d e c y d u ją c e j mie r z e od w ie lk o ś c i z a t r u d n i e n i a , w c e lu w yelim inow ania te g o wpły wu posłużym y s i ę d a l e j w sp ó łczyn n ikam i r u e ł u z a tr u d n io n y c h - w sp ó łczy n n ik iem zw o ln ie ń z a tru d n io n y c h i w sp ó łczynnikiem p r z y ję ć pracow ników .

W spółczynnik z w o ln ie ń c h a r a k te r y z u je Inten sy w n o ść zw olnień z a tr u d n io n y c h . O b lic z a s i ę go w edług w zorut

Z

g d z ie t

Z - l i c z b a pracow ników zw o ln io n ych w badanym o k r e s i e ,

L - l i c z b a pracow ników z a tru d n io n y c h w o s ta tn im d n iu p o p rz e d n ie g o Z

o k r e s u . ч

W spółczynnik p r z y j ę ć do p ra c y c h a r a k te r y z u je o g ó ln e ro zm iary p r z y ję ć do p r a c y , o k r e ś l a bowiem o d s e te k pracow ników p r z y j ę ty c h do p r a c y w c ią g u b adanego o k re s u !

P

g d z ie t

P - l i c z b a pracow ników p r z y j ę ty c h do p ra c y w badanym o k r e s i e . W o p racow an iu n in ie js z y m w s p ó łc z y n n ik i ruchu z a tr u d n io n y c h o b lic z o n o Jak o skorygow ane - l i c z b ę pracow ników zw o ln io n y ch po m n ie jsz o n o o l i c z b ę k o b i e t , k t ó r e o trz y m a ły u r lo p b e z p ła tn y n a o p ie k ę nad małym d z ie c k ie m , a l ic z b ę p r z y j ę t y c h p o m n iejszo n o o l i c z b ę k o b i e t p o w ra c a ją c y c h z ty c h u rlo p ó w ( d l a w yelim in ow ania wpływu t e j grupy n a r z e c z y w is tą w ie lk o ś ć ru ch u z a tr u d n io n y c h ) .

W n ie m a l w s z y s tk ic h d z ia ł a c h g o s p o d a rk i u s p o łe c z n io n e j wo jew ództw a m ie js k ie g o łó d z k ie g o ( z w y ją tk ie m l e ś n i c t w a , h a n d lu , o ch ro n y zd ro w ia i o p i e k i s p o łe c z n e j ) w y s tą p ił w ro k u 1980 spadek obu w spółczynników ru c h u z a tr u d n io n y c h . 0 i l e w l a t a c h 1975-1979 tru d n o b y ło b y wskazać n a główne t e n d e n c je zmian w spółczynników , o t y l e sp ad ek ic h w ro k u 1980 J e s t w y raźny , w n i e k t ó r y c h d z ia ł a c h o s ią g a n aw et dość d u żą s k a lę (w bu d o w n ictw ie o k o ło 5%, w t r a n 

s p o r c i e i łą c z n o ś c i o k o ło a w d z i a l e f in a n s e i u b e z p ie c z e n ia o k o ło 7 9 0 . Najwyższymi w spółczynnikam i ruchu z a tru d n io n y c ii w b a

(23)

-/ W sp ó łc z y n n ik i ru chu z a tr u d n io n y c h w g o sp o d a rc e u s p o łe c z n io n e j

województwa m ie js k ie g o łó d z k ie g o w l a t a c h 1975-1980 w edług d z ia łó w g o s p o d a rk i n arod o w ej

г ... .

W y s z c z e g ó ln ie n ie W sp ó łc z y n n ik i p r z y ję ć W sp ó łc z y n n ik i zw o ln ie ń 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Ogółem 2 2 ,9 21,1 2 0 ,0 2 0 ,2 2 0 ,2 19,1 21,1 2 0 ,3 2 0 ,3 2 0 ,8 22,1 19,6 S f e r a p r o d u k c ji ma t e r i a l n e j • 21,1 2 0 ,0 19,8 1 9 ,7 *18,5 • 2 0 ,4 2 0 ,6 2 1 ,0 2 2 ,4 1 9 ,8 w tym : p rz e m y s ł 1 8 ,9 18,4 1 7 ,7 1 7 ,7 1 8 ,0 17,1 1 9 ,0 18,1 1 8 ,3 1 8 ,9 2 0 ,5 18,1 budow nictw o 3 0 ,7 2 7 ,7 2 8 ,2 2 6 ,9 2 5 ,3 2 0 ,5 3 0 ,4 2 9 ,6 3 0 ,3 30 ,1 3 2 ,4 2 7 ,8 r o ln ic tw o 4 9 ,2 3 7 ,5 3 2 ,9 3 1 ,4 3 0 ,0 2 6 ,3 2 7 ,6 3 1 ,3 3 2 ,0 3 1 ,4 2 9 ,0 2 5 ,3 le ś n ic tw o 2 1 ,9 18,0 1 7 ,8 1 7 ,7 2 1 ,1 3 6 ,2 1 4 ,6 1 9 ,5 1 7 ,7 17,1 1 8 ,5 3 0 ,0 t r a n s p o r t i ł ą c z no ść 3 2 ,6 2 5 ,7 2 2 ,6 2 3 ,0 2 1 ,8 1 7 ,8 2 5 ,3 2 4 ,6 2 2 ,9 2 2 ,9 2 2 ,7 1 8 ,2 h a n d e l _{2 6 ,3} 24 ,1 1 9 ,4 2 0 ,7 2 0 ,1 2 3 ,3 2 0 ,9 2 0 ,0 2 0 ,3 2 0 ,9 2 1 ,7 2 1 ,9 g o s p o d a rk a kom unal n a 2 7 ,0 a 2 1 ,2 2 4 ,3 2 0 ,0 24,1 2 1 ,9 2 4 ,6 a 2 1 ,1 2 3 ,5 2 1 ,5 2 4 ,8 22 ,4 o\ R uc h z a tr u d n io n y c h w g o sp o d a rc e u s p o łe c z n io n e j w 1 9 7 5 -1 9 8 0

(24)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 S f e r a p o za p r o d u k c ją m a t e r i a ln ą • 2 1 ,2 2 0 ,2 22,1 2 2 ,7 2 1 ,7 • 1 9 ,8 1 8 ,7 1 9 ,8 2 0 ,6 18,6 w tym : g o sp o d a rk a m ie s z k a n io wa o r a z n i e m a t e r i a l ne u s ł u g i g o s p o d a r k i kom unalnej • 33 ,1 2 6 ,6 3 5 ,7 3 4 ,8 2 9 ,6 • 2 7 ,4 2 4 ,2 27,1 3 0 ,8 2 6 ,7 n a u k a i rozw ój t e c h n i k i 19,4 1 2 ,9 15,1 1 4 ,2 1 5 ,5 1 4 ,2 1 7 ,7 1 5 ,6 1 4 ,2 1 4 ,5 1 6 ,4 14,5 o ś w ia ta i wychowanie 2 0 ,2 1 4 ,0 1 5 ,0 1 6 ,8 1 8 ,2 1 7 ,3 15,1 1 5 ,4 1 4 ,7 1 4 ,6 1 5 ,3 13,5 k u l t u r a i s z tu k a 1 9 ,9 21,1 2 1 ,2 2 1 ,4 2 4 ,9 2 1 ,9 1 7 ,0 2 2 ,1 2 2 ,3 2 2 ,2 2 3 ,4 1 9 ,7 o c h ro n a zd ro w ia i o p ie k a s p o łe c z n a 3 2 ,7 2 7 ,6 2 3 ,9 2 6 ,2 25 ,4 2 8 ,0 2 5 ,5 2 3 ,4 2 1 ,9 2 4 ,3 2 2 ,1 2 2 ,8 k u l t u r a f iz y c z n a , t u r y s t y k a i wypoczy nek 76,1 8 9 ,4 5 6 ,3 33,1 29,4 2 6 ,7 4 3 ,2 4 1 ,5 3 4 ,8 3 2 ,4 30,0 2 6 ,5 a d m i n i s t r a c j a p a ń stwowa i wymiar s p r a w ie d liw o ś c i 1 9 ,0 14,1 1 3 ,6 14,1 1 4 ,5 13,8 2 1 ,5 1 5 ,2 1 5 ,2 1 4 ,9 1 6 ,3 1 4 ,7 f i n a n s e i u b e z p ie c z e n i a 2 8 ,8 20,1 1 9 ,6 1 9 ,2 2 3 ,4 16,6 2 2 ,9 2 1 ,1 1 5 ,6 1 7 ,8 1 9 ,5 11*5

a G ospodarka kom unalna i m ie sz k an io w a .

(25)

danym o k r e s i e c h a ra k te ry z o w a ły s i ę d z ia ły » budow nictw o, o ch ro n a z d ro w ia i o p ie k a s p o łe c z n a , k u l t u r a f iz y c z n a , t u r y s t y k a 1 wy p o c z y n e k , r o ln ic tw o . W dwóch o s t a t n i c h d z ia ł a c h p r a c u j e n i e w ie l k i o d s e te k o g ó łu z a tr u d n io n y c h , s t ą d n i e r z u t u j ą one w z a sa d n i c z y sp o só b n a s k a lą z ja w is k a . W ysokie n a tę ż e n ie ru ch u z a tr u d n io n y c h w b udow nictw ie j e s t obserwowaną c z ę s to p ra w id ło w o ś c ią , k tó r e j uwarunkowania zw iązan e s ą ze s p e c y f ik ą p ra c y 1 s t r u k t u r ą z a - tru d n lo n y c h w tym d z i a l e • N a to m ia s t n a tę ż e n ie ru c h u z a tru d n io n y c h w d z i a l e o c h ro n a z d ro w ia 1 o p ie k a s p o łe c z n a wymagałoby b l i ż s z e go om ów ienia. W o k r e s i e 1975-1980 w d z i a l e tym n a s t ą p i ł najw yż sz y p r z y r o s t z a t r u d n i e n i a w porów naniu z Innymi d z ia ła m i gospo d a r k i u s p o łe c z n io n e j ( 2 , 3 t y s . o s ó b ) . Wymagało t o o c z y w iś c ie b e z w zględnego ‘w z ro stu p r z y j ę ć do p r a c y , s t ą d w ysokie s ą w a r to ś c i w spółczynników p r z y ję ć w tym d z i a l e . Z d r u g ie j s tr o n y Je d n ak no towano tam wysoki poziom w spółczynników z w o ln ie ń . J a k s i ę w y d aje, z a s a d n ic z y wpływ m ają n a t a k i e k s z ta ł to w a n i e s i ę w sp ó łc zy n n ik a z w o ln ie ń dwa c z y n n ik i , a w ła ś c iw ie i c h łą o z n e o d d z ia ły w a n ia .C h o d z i t u o w arunki p r a c y w d z i a l e o c h ro n a zd ro w ia i o p ie k a spo ł e c z n a , t o J e s t wysoką o d p o w ie d z ia ln o ś ć , tr u d n o ś ć , n ie k o r z y s tn y c z a s p r a c y , s k o ja r z o n e z n isk im w s to s u n k u do in n y ch d z ia łó w go s p o d a r k i w ynagrodzeniem . Powoduje t o z w ię k sz e n ie l i c z b y o d e jś ć . z p r a c y , a co za tym i d z i e - p r z y ję ć rek o m p ensujący ch u b y t k i za t r u d n i e n i a .

Wysokimi w spó łczy nnikam i ru ch u z a tru d n io n y c h c h a ra k te r y z u j e s i ę ró w n ież d z ia ł» g osp o d ark a m ieszkaniow a o r a z n i e m a t e r i a l ne u s ł u g i g o s p o d a rk i k o m u n aln ej. W tym d z i a l e ta k ż e n a s t ą p i ł w badanym o k r e s i e duży p r z y r o s t z a t r u d n i e n i a ( 1 , 8 t y s . o s ó b ), co w n a tu r a ln y sp o só b w ypłynęło n a k s z ta łto w a n ie s i ę w spół c z y n n ik a p r z y j ę ć . P rz y c z y n y w ysokiego poziomu z w o ln ie ń w tyra d z i a l e wymagałyby je d n a k p rz e p ro w a d z e n ia odręb n y ch b a d a ń .

12

A n a liz u ją c p rzy c z y n y w ysokiego n a tę ż e n ia ru ch u z a tr u d n io nych w b u d o w n ic tw ie , J . W itkowski w sk azu je nas sezonow y c h a ra k t e r p r o d u k c ji p r z e d s i ę b i o r s t w budow lanych, czemu to w a rz y sz y s e zonowy spad ek w y n a g ro d z e n ia , s p r z y j a j ą c y o d e jśc io m pracow ników ; b r a k s p e c j a l i s t ó w w n ie k tó r y c h zawodach budow lanych n a rynku p r a c y , co u ł a t w i a zm ianę m ie js c a p r a c y w p o sz u k iw an iu le p s z y c h zarobków o ra z u d z i a ł w z a tr u d n ie n i u dużego o d s e tk a ro b o tn ik ó w n iew y k w a lifik o w an y c h . P o r . í J . W i t k o w s k i , Ruch 3 i ł y r o b o c z e j w o ls z ty ń s k im o śro d k u przemysłowym, O ls z ty n 1974, s . 6 6 , 66.

(26)

P rzeprow adzona a n a l i z a dynam iki i s t r u k t u r y ru ch u z a tr u d n io n y ch up ow ażn ia do я form ułow ania k i l k u wniosków. P rz e d e w szystkim

n a uwagę zw raca f a k t odm ienn o ści k s z ta ł to w a n i a s i ę ru ch u z a tr u d n io n y c h w Jego p o s z c z e g ó ln y c h p r z e k r o ja c h w dwóch krańcow ych l a t a c h badanego o k re s u : w roku 1975, a s z c z e g ó ln ie w roku 1900. Wydaje s i ę , że i s t o t n e p r o c e s y , J a k i e m ia ły m ie js c e w t y c h l a t a c h , w p ły n ę ły n a ru c h z a tr u d n io n y c h . Zwraca uw agę, że odbyło s i ę t o w z a s a d z ie b e z s p e c j a l n e j i n g e r e n c j i d z i a ł a ń o c h a ra k t e r z e a d m in istra c y jn y m ( o i l e o c z y w iś c ie u z n a ć , że d z i a ł a n i a t e v s to s u n k u do ruchu z a tru d n io n y c h m ia ły m ie js c e w całym o k r e s i e , a w ięc n i e b y ły w yjątkow e w ty c h dwóch l a t a c h ) .

J a k s i ę w y d aje, można b y ło b y dokonywać w d ro d ze szczegó ło w y ch badań p ró b oceny wpływu n a s k a lę i n a tę ż e n ie ru ch u z a tr u d n io n y c h zmiany o b s z a ra rynku p ra c y ł ó d z k i e j a g lo m e r a c ji o r a z s i ł y p r z y c i ą g a n i a centrum te g o ż rynku i c e n tró w lo k a ln y c h podrynków, c z y l i p rz e m ia n , J a k i« n a s t ą p i ł y w wyniku zmiany p o d z ia łu adm ini s tr a c y jn e g o k r a j u . N a to m ia s t gw ałtow ne zm iany, J a k ie z a s z ły w po s z c z e g ó ln y c h p r z e k r o ja c h ruch u z a tr u d n io n y c h w 1980 r ., tru d n o by

ło b y w ią z ać z czym Innym, Ja k z przeczuw anym i J e d y n ie p r z e z za tr u d n io n y c h , a n i e fak ty c zn y m i zm ianam i. J a k ie z a jś ć m ia ły po roku 1980. Na to w sz y stk o n a ło ż y ł s i ę o c z y w iśc ie z e s p ó ł uwarun kowań ru ch u z a tr u d n io n y c h , wskazywany w c z e ś n ie j, k tó r e g o od d z ia ły w a n ie ma m ie js c e w każdym o k r e s i e .

W w ojewództwie m ie jsk im łódzkim w badanym o k r e s i e s tw ie r d z o no m ięd zy d ziało w e z ró ż n ic o w a n ie d ynam iki 1 n a tę ż e n ia ruchu za tru d n io n y c h . Trudno b y ło b y o k r e ś l i ć k ie r u n k i p rzep ły w u z a tr u d n io n y c h pomiędzy d z ia ła m i g o s p o d a rk i u s p o łe c z n io n e j . Porów nując ro z m ia ry zw olnień i p r z y ję ć do p ra c y w p o sz c z e g ó ln y c h s f e r a c h g o s p o d a r k i, można J e d y n ie p r z y p u s z c z a ć , i ż w badanym o k r e s i e n a s t ą p i ł o pewne p rz e m ie s z c z e n ie pracow ników ze a f e r y p r o d u k c ji m a t e r i a l n e j do s f e r y p o z a p r o d u k c ją m a t e r i a ln ą .

P ły n n o ść k a d r można o c e n ić Jak o w ysoką, gdyż n a jw a ż n ie jsz y m ź ró d łe m r e k r u t a c j i pracow ników b y ło z a tr u d n ie n i e w g o sp o d arce n a ro d o w e j. U d z ia ł o d e jś ć z p ra c y z powodów in n y ch n i ż " n a t u r a l ne" J e s t rów r.ieź w y so k i, co гаzem w s k a z u je , i ż w ię k s z a c z ęść ruchu z a tru d A io n y ch w ią z a ła s i ę ze zm ianą m ie js c a p r a c y . Zarów no t o z ja w is k o , J a k i w ie le in n y c h , ś w ia d c z ą o znacznym w pływ ie,

J a k i na s k a lę ruchu z a tru d n io n y c h m ia ła s y tu a c j a na rynku p r a c y województwa m ie js k ie g o łó d z k ie g o . Pod p r e s j ą t e j s y tu a