Romualda Franczuk,Roman
Domagała
Mała Nieszawka, gm. Wielka
Nieszawka, woj. toruńskie, st. 1
Informator Archeologiczny : badania 22, 131-132
Informator Archeologiczny 1988
131
z k w a d ra to w y c h cegiełek o d łu g o śc i b o k u 16-17 c m I g ru b o ś c i 5 -6 c m , o ra z pom ieszczen ie p rzy leg ające do n iej od s tro n y p ó łn o cn o -zach o d n iej. Był to b u d y n e k p ra w d o p o d o b n ie n a rzu cie p ro s to k ą ta , d re w n ia n y , p o sa d o w io n y n a p o d m u ró w ce z bloków p iask o w ca, k a m ie n i w a p ie n n y c h 1 cegły “palców ki". P o d m u ró w k ę zlokalizow ano tylko w c e n tra ln e j części o b ie k tu , w p o m ie s z c z e n ia c h z a w ie ra ją c y c h u rz ą d z e n ia o g rzew cze. P o m ie sz c z e n ia p o b o c z n e p o s ia d a ły po d w alin y dębow e p o sad o w io n e b ezp o śred n io n a ziem i. D w ór m o ż n a d a to w a ć n a p o d sta w ie zab y tk ó w ru c h o m y c h n a p rzeło m XV 1 XVI w. Liczne śla d y s p a le n iz n y św ia d c z ą o z n is z c z e n iu d w o ru w s k u te k p o ż a ru .
Po s p a le n iu dw ó r z o sta ł ro z e b ra n y do poziom u p o d w alin 1 p o d m u ró w ek , a n a s tę p n ie z a s y p a n y ziem ią p o ch o d zącą p raw d o p o d o b n ie z p o g łęb ian ia fosy. N a ta k z n iw elo w an y m po raz d ru g i te re n ie p o b u d o w an o , za p e w n e w p o c z ą tk u XVI w. n a s tę p n y dw ór, całkow icie d re w n ia n y . W 1988 r. o d sło n ię to fra g m e n t d zied z iń ca u tw ard zo n eg o z a p ra w ą w a p ie n n ą , w y la n ą n a w a r stw ie niw elacyjnej g ru z u ceglanego. Nie o d k ry to d o tą d b u d y n k ó w zw iązan y ch z tą o s ta tn ią fazą z a s ie d le n ia zam c zy sk a. M ożna J ą łączyć z o p is e m z n a n y m z XVI1-w iecznych In w en tarzy .
W ykop zlokalizow any w południow o-w schodnim n aro ż n ik u zam czy sk a odsłonił wysoki s łu p e k zb u d o w an y z ciosów w ap ien n y ch , piaskow ca 1 cegły ‘‘palców ki", n a fu n d am en cie z k am ien i granitow ych, analo g iczn ie do o d k ry ty ch w ro k u ubiegłym . Potw ierdza to palisadow y c h a ra k te r u m o c n ie ń n a całym obwodzie kraw ędzi zam czyska.
Z zab y tk ó w ru c h o m y c h o d k ry to 1 m o n e tę - s r e b rn y sz e lą g A lb re c h ta P ru sk ie g o z 15 3 0 r., fra g m e n ty n a c z y ń g lin ia n y c h (w yklejono całkow icie 1 d z b an ek ) 1 sz k la n y c h , frag m en ty u p rzęży k o ń sk iej, sp rz ą c z k i ż e la z n e do p a s a o ra z liczne gw oździe l h a k i żelazne.
M ateria ły I d o k u m e n ta c ję złożono w M uzeum R eg io n aln y m w K ra śn ik u . P r re w i d u j с s i ę k o n ty n u a c ję b a d a it.
[
_ w o j:_W TOcław»kieL u b ią ż , g m . W oiów ,B a d a n ia pro w ad ziła m gr lnż. a rc h . E w a Łużyn lec k a. K o n su l ta n t: prof. d r h a b , E d m u n d M ałachow icz, F in a n s o w a ł WO А-К we W rocław! u. P ierw szy sezo n b a d a ń . R atow nicze b a d a n ia In w en tary zacy jn e b ro w a ru 1 p ie k a rn i z XII - XX w.
W ojew ódzki O ś ro d e k A rcheologicz n o -K o n se rw a to rsk i w e W rocław iu
N ajo k azalszy m b u d y n k ie m g o sp o d a rc z y m k la s z to ru c y ste rsk ie g o w L u b iążu J e s t b u d y n e k daw nego b ro w aru 1 p iek arn i. J e s t o n położony w południow o-zachodniej części w zgórza k la s z tornego. P ierw sze w zm ian k i o w z n ie sie n iu ty ch o b iek tó w g o sp o d a rc z y c h p o ch o d zą z 1404 I 1452 r. N a jsta rsz y p rz e k a z ik o n o g raficzn y d a to w a n y Je s t n a poł. XVIII w.
W zw iązku z re m o n te m ły ch o b iek tó w pro w ad zo n o n a d z ó r ro b ó t b u d o w la n y c h 1 w y k o n an o In w en tary zację zach o w a n y c h reliktów z sie d m iu faz b u d o w la n y c h .
I. Pod k o n ie c XII w. w c z a sie bud o w y pierw szego c e n o b iu m cy ste rsk ie g o w L u b iążu , założono b u d y n e k g o sp o d a rc z y o w y m ia ra c h i 1,5 x 6 ,6 m. P rzetrw ała p iw n ica tego założenia w zn ie sio n a Z cegieł o u k ła d z ie w endyjsklm .
II. W pierw szej połow ie XIII W. d o b u d o w a n o do p o łu d n io w o -w sch o d n ieg o n a ro ż n ik a k u c h n ię o w y m ia ra c h 6 ,5 x 5 ,5 m k ry tą sk le p ie n ie m stożkow ym .
III. W d ru g iej połow ie XIH w, do k u c h n i d o b u d o w a n o od s tro n y z a c h o d n ie j b u d y n e k g o sp o d a rc z y o w y m ia ra c h 8 .3 x 10,8 m częściow o podpiw niczony. P iw nica była s k le p io n a k o le b ą o stro h ik o w ą.
IV. W XIV - XV w. n a s tą p iła p rz e b u d o w a w n ę trz Istn ie ją c y c h trz e c h b u d y n k ó w , dow odem tego J e s t w y m ian a połu d n io w ej ś c ia n y b u d y n k u z k o ń c a XII w.
V. W la ta c h 2 0 -ty c h XV1II w. w łączono re lik ty zn iszczo n y ch p o żarem b u d y n k ó w ś r e d n io w ieczn y ch w o b rę b bud o w li now ożytnej. W zniesiono d w u k o n d y g n a c y jn y , n a k ry ty podw ójnym d a c h e m trzy n asto o slo w y b u d y n e k .
VI. C ałk o w ita p rz e b u d o w a o b ie k tu w p o c z ą tk a c h XIX w. B u d y n e k w ydłu żo n o n a zach ó d , p rz e b u d o w a n o w n ętrza, zw iększono Ilość ko n d y g n acji, o b llco w an o elew acje.
VII. Na p o c z ą tk u XX w. zm ien io n o n ie k tó re ś c ia n y działow e, za g ru zo w a no czę ść piw nic, w ym ien io n o n ie k tó re sk le p ie n ia n a stro p y .
B a d a n ia b ę d ą k o n ty n u o w a n e .
I
M ała N ie u a w k a , g m . W ie lk a I N ie a z a w k a , w o j, t o r u ń s k i e ,В
____________
M u zeu m O kręgow e O d d ział A rcheo- logll w T o ru n iu ____________________
B a d a n ia p ro w ad ziła m gr R o m u ald a F ra n c z u k , p rzy w sp ó łp ra c y m g r R o m an a D om agały. F in a n s o w a ł WKZ w T o ru n iu . J e d e n a s ty sezo n b a d a ń . R elikty z a m k u po krzyżacki ego (XIV-XV w.).
132
PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE p ra c a m i o b jęto Jego cz ę ść w sc h o d n ią o pow ierzchni 36 m 2. Założono rów nież po Jednym so n d a ż u n a d o m n ie m a n y c h p rzęd za m czaeh północnym l w sch o d n im .O d sło n ię te w sk rz y d le z a c h o d n im relik ty z a b u d o w y w y jaśn iły podział tego sk rz y d ła n a trzy p o m ieszczen ia. O d s tr o n y s k rz y d ła południow ego k u c h n ia z p a le n is k ie m p rzy ś c ia n ie p ó łn o c nej, dalej w k ie r u n k u p ó łn o c n y m po m ieszczen ie śro d k o w e z w n ę k ą o raz p o m ieszczen ie p ó ł n o c n e , którego e k s p lo ra c ja nie z o sta ła zak o ń czo n a. Poza k u c h n ią , p rz ezn aczen ie p o zo sta ły c h p o m ieszczeń n ie Je s t, n a o b ecn y m e ta p ie b a d a ń , m ożliw e do o k re ś le n ia . W śród ru c h o m e g o m a te ria łu zabytkow ego n ajw ięk szą g ru p ę s ta n o w ią frag m en ty c e ra m ik i z XIV - XV w ., p rz e d m io ty m etalo w e (brązow e, głów nie żelazne), frag m en ty sz k ła naczyniow ego i w itrażow ego, k o ści zw ierzęce, łu s k i l o śc i rybie.
S o n d a ż e założone n a p rz e d z a m c z a c h potw ierdziły lo k alizację Jed n eg o z p rz e d z a m c z n a p ó łn o c od z a m k u , gdzie w w arstw ie k u ltu ro w e j o d k ry to m a te ria ł z XIV - XV w. (frag m en ty c e ra m ik i, p rz e d m io ty żela zn e, frag m en ty szk lą naczyniow ego i okien n eg o ). P ro b lem p rzed za- m a c z a w sch o d n ieg o p o zo stał o tw arty . U kład w a rstw o ra z p rz e m ie sz a n ie w y stę p u ją c e g o w n ic h m a te ria łu zabytkow ego (frag m en ty c e ra m ik i z okresów : h alsz ta c k ie g o , w czesno- I p ó ź n o śre dn io w ieczn eg o o ra z c z a só w now ożytnych) n ależ y In te rp re to w a ć n a jp ra w d o p o d o b n ie j Jak o w y n ik p ra c n iw elac y jn y ch z w iązan y ch z położonym ob o k g o sp o d arstw em .
M ię d z y le s ie , w o j, w a tb rły s fc ie
B a d a n ia prow adził m gr L. B e rd u ła . F in an so w ało M u zeu m Ziem i K łodz kiej. D rugi sezo n b a d a ń . Ś red n io w ieczn a h u ta sz k ła .
G łów ny n a c is k położono n a ro z p o zn an ie w ielkości s ta n o w is k a , szczególnie w Jego części położonej n a lew ym b rz e g u Owczego P o to k u . W ty m c e lu w y k o n an o 16 w ykopów so n d ażo w y ch o pow . 4 m a o raz Jed en w ykop o pow ierzchni 2 5 m 2. U dało się u s ta lić w p rzy b liż e n iu z asięg s ta n o w is k a . W w ykopie 11/88 o d k ry to fra g m e n t k o n s tru k c ji k a m ie ń n o -g lin ian ej, n a jp ra w d o p o d o b n ie j fu n d a m e n t ś c ia n y p ie c a do w ytopu szk ła. 2 w a rstw sp ieczo n ej glin y p o z y sk a n o żużel sz k la n y , b ryły ciem nozielonego sz k ła , k ilk ad ziesiąt frag m en tó w d o n ic o raz k ilk a s e t fra g m e n tów n a c z y ń g lin ia n y c h . W o p a rc iu o c e ra m ik ę o raz d a n e ze źró d eł p is a n y c h c h ro n o lo g ię s ta n o w is k a o zn aczo n o n a XIV w.
M a te ria ły arch eo lo g iczn e o raz d o k u m e n ta c ja z n a jd u je się w M u zeu m A rcheologicznym w e W rocław iu.
B a d a n ia b ę d ą k o n ty n u o w a n e . P a rz ę c z e w ,
« o jJü d tjU e
B a d a n ia prow adził doc. d r h a b . Leszek KaJzer. F in a n s o w a ł WKZ w Łodzi. P ierw szy s e z o n b a d a ń . "F o rtallcja“ ro d z in y P arzęczew sk ich z XV - XVI [XVII w.) w.
P arzęczew n a d rzeczk ą G n id ą , m iasteczk o od 1421 r.. sta n o w ił o śro d e k k lu c z a m a ją tk o w e go P arzęczew sk ich , k tó ry c h po tęg a p rzy p ad ła n a la ta od połow y XIV po trz e c ią ćw ierć XV w. W łą k a c h n a d rz e k ą , n a p ó łn o cn y -zach ó d od ry n k u , zach o w ał się ko p iec o ś re d n ic y p o d sta w y ok. 26 m 1 w y so k o ści 4 m , k tó ry nie był d o ty ch cz as p rzed m io tem b a d a ń te ren o w y ch . P race w ery flk acy jn o -so n d ażo w e m iały n a c e lu p o zn an ie Jego ch ronologii i c h a r a k t e r u zab u d o w y .
N asy p p rzecięto po o si N-S trzem a w ykopam i p ro w ad zo n y m i od w ierzch o łk a k o p c a do Jego p ó łn o cn eg o p odnóża. P rz e b a d a n a p o w ierzch n ia, w y n o sz ą c a łącz n ic 25 m 2 (ok. 55 m 3) sta n o w i Jego p ó łn o cn y p ro m ień . Z naleziono p o n a d 8 0 0 u ła m k ó w n aczy ń g lin ia n y c h 1 n ie lic z n e przed-
m io ty z in n y c h tw orzyw , łącz n ie 1014 zabytków .
S tw ierd zo n o , że o b ie k t tra k to w a ć n ależ y Jak o dw ufazow y. Z fazy pierw szej z a c h o w a ła s ię tylko c ie m n a w a rs tw a k u ltu ro w a , u lo k o w a n a niew iele p o n a d p o zio m em lą k . Z naleziono w niej 5 fra g m e n tó w n a c z y ń p ó ź n o śred n io w ieczn y ch , w y k o n a n y c h w "tradycyjnej" tech n o lo g ii, k tó re d a to w a ć m o ż n a o rie n ta c y jn ie n a XV w.
N a to m ia s t u s y p a n ie k o p ca zw iązan e było z fazą d ru g ą , o k re ś lo n ą licznym i fra g m e n ta m i n a c z y ń 1 k a lla m i plecow ym i n a XVI w. Na w ierzchołku n a s y p u s t a ł w tedy d re w n ia n y d w ó r, po k tó ry m (oprócz ru c h o m o śc i) p o zo stał poziom g lin ian eg o k le p isk a i m izern a w a rstw a k u ltu r o w a. W niej zn ale zio n o w sz y stk ie p o zo stałe zab y tk i. P ra w d o p o d o b n ie ta k ż e z d ru g ą fazą łączyć m o ż n a d re w n ia n e , o b s y p a n e era ty k am i m o szczen ia, z a p o b ie g ające ro z s u w a n iu się n a s y p u .
Z re k o n s tru o w a n ie form 1 ro zm iaró w dw oru n ie Je s t możliwe, ch o ć n a p ew no był lo b u d y n e k b ez p o d p iw n icze n ia. F u n k cjo n o w ał od I połow y XVI do I połow y (lub połowy) XVII w., a n a s tę p n ie u leg ł s p a le n iu .
B a d a n ia w y k azały w ięc, że dw ó r n a k opcu nie m oże by ć łą c z o n y z o k re s e m najw ięk szej p ro s p e rity P arzęczew sk ich , z a ś s a m n a s y p n ic Je s t o b ie k te m p ó źn o śred n io w ieczn y m , lecz
K o n se rw a to r Z a b y tk ó w A rcheologi c z n y c h w Łodzi
M u zeu m A rcheologiczne we W rocław iu
