Michał Gawlikowski
Wyspa Bidżan
Informator Archeologiczny : badania 14, 282-284
282
jako naszyjniki. W te j grupie grobów znajdują s ię także pochówki nowo rodków grzebanych w dużych naczyniach* Druga, mniej liczna grupa g ro bów zaw ierała zw łoki osobników dorosłych p łci obojga, grzebanych w głę bokich, dużych wykopach, których ściany, podłogę i dach umacniano, jak s ię wydaje, plecionką obmazywaną syltem nilowym /technika "w ic k e r w ork 11/, m atam i lub m oże belkowaniem. P rz y zwłokach ustawiano bogate wyposażenie grobowe, składające s ię z naczyń ceram icznych "stołow ych ", naczyń kamiennych, miedzianych naczyń, n arzędzi 1 broni, b iżu terię oso bistą /karneol, am etyst/, komplety kosm etyczne /paleta + naczyńko + ły żeczka/. W jednym z tych grobów znaleziono unikatowy model łod zi pa- pterusowej /rzecznej/ wykonany z alabastru, należący do a rc y d zie ł sztu ki predynastycznej.
Na nekropoli z czasów grecko-rzym skich, położonej na tym samym stanowisku co pochówki predy nas tyczne /i dlatego eksplorowanej/, odkry to 163 groby. Regułą było tutaj układanie zwłok na wznak, z głową sk ie rowaną na zachód. Odkryto tr z e c i grobowiec zbudowany z suszonej cegły, będący pochówkiem zbiorow ym , a inny, odkryty je s z c z e w toku drugiej kampanii, wy eksplorowano znajdując w nim 27 osobników, p rzy czym n ie które zw łoki były mumifikowane: na niektórych czaszkach zachowały s ię twarzowe m aski pośm iertne z gipsu. M aski ta k ie odkryto także w Innych pochówkach, pojedynczych. Noworodki i niem owlęta grzebano w am forach. W północnej c z ę ś c i łańcucha plaszczytstych pagórków / T e ll es Sabaa Banat/, gdzie spodziewano s ię n atrafić na warstw ę osadniczą z okresu predynastycznego, w je go górnych partiach natrafiono na osadę z okresu gre c k o -rzym s k ie go , prawdopodobnie związaną funkcjonalnie ze w sp ółczes
nym je j, sąsiednim cm en tarzyskiem . W osadzie zbadano budowle m ie s z kalne z suszonej cegły, a chronologię obiektu w yznaczyły m .in , znaleziska monet.
P o d k re ś lić trzeba, że po zakończeniu tegoroczn ej kampanii odbył s ię podział zabytków, w wyniku którego Muzeum A rch eolo giczn e w P o z naniu uzyskało do swych zbiorów /Dział Kultur Antycznych/ dużą 1 cenną k olek cję zabytków o ch ron ologii predynastycznej.
I R A K
W YSPA B ID Ż A N Polska Stacja A rc h e o lo g ii śródziem n om orskiej UW D yrekcja Generalna Starożytności Iraku
Badaniami kierow ał d oc.d r hab. Michał G aw li kowski. P ra c e były finansowane p rze z D yrek cję Generalną S tarożytności Iraku o ra z S tację AS UW . Drugi sezon badań. Osadnictwo od okresu asyryjsk iego X IH w . przed n .e . do X - X I w , n . e . Wyspa Bidżan znajduje s ię na E u fracie w o d legło ści około 100 km od granicy s y ry js k ie j. Badania m ają charakter ratunkowy i związane są
283
z budową zbiornika wodnego /tzw. Haditha P ro je c t/ .
Na wyspie wzniesiono w okresie średnio asyryjskim /X III-X I w .p .n .e ./ fo r te c ę graniczną, adaptowaną następnie w okresie partyjskim / i-n w iek n . e ·/ · Badania drugiego sezonu objęły pow ierzchnię około 255 m2 i pozw oliły na identyfikację następujących warstw /poziomy liczone w dół od n ajw yższego obecnie punktu wyspy/: w arstw a muzułmańska
/120 cm /, sasanldzka /170 cm/, rzym ska /220 cm/, partyjska /260 cm/, asyryjska /300 cm /.
1. P ozio m a s y ry js k i nie został w tym sezon ie osiągnięty. N a leżą do n ie go dobrze zachowane mury badane w poprzednim sezonie* W arstw y p óźn iejsze zaw ierają lic zn e fragm enty ceram ik i asyry jsk iej na w tór nym złożu.
2. P o wielowiekowym opuszczeniu wyspę wykorzystano ponownie jako tw ierd zę graniczną w czasach partyjskich. Prawdopodobnie wzmianka o m iejsco w o ści Izan nesopolis w itinerarlum Izydora z Charaksu /1 w .n .e ./ odnosi s ię do Bidżan.
Odnaleziono kamienne fundamenty budowli składającej s ię z r e gularnych pom ieszczeń o wymiarach 2,70 m na 2,70 m o p rzezn a czeniu magazynowym. Bardzo lic zn e są znaleziska ceram iczn e, głów nie w postaci naczyń zasobowych, a także glazurowanych naczyń sto łowych. N iektóre pom ieszczenia są całkow icie wypełnione naczyniami,^ potłuczonymi celow o w m iejscu ich składowania. Jest prawdopodobne, że te zniszczenia należy w ią za ć ze zdobyciem wyspy p rze z wojska rzym skie w cza s ie kampanii partyjskiej cesarza Lucjusza W erusa, w roku 163/164 n .e .
3. Na ruinach wzniesiono kilka słabo zachowanych budowli, z którym i łą czą s ię znaleziska w postaci rzym skich lampek oliwnych, rz y m skich monet z H -III wieku, a także rzym skiej ceram ik i kuchennej, typu zw . b rittle w a re . Jest to bardzo twarda i krucha ceramika o grubości ścianek zaledwie 2-3 mm, pokryta żłobkowaniem, barwy ciem noczerw onej. Znana je s t ona dobrze w okresie rzym skim w S yrii, a występuje również w północnym Iraku, w yłącznie jednak na stanowiskach związanych z arm ią rzym ską.
Znaleziska te wskazują na obecność rzym skiego garnizonu na w yspie. Jest to najdalej wysunięty na południe wzdłuż Eufratu posterunek rzym sk i. Granica Imperium sięgała w ięc w tych okolicach znacznie dalej niż dotychczas sądzono, około 150 km poza tw ierd zę Dura- Europos, uważaną za ostatnią placówkę Rzymu nad Eufratem . 4. Posterunek został następnie opuszczony, prawdopodobnie w czasie
ofensywy a r m ii sasanidzkiej w roku 240, Nastąpiła p rzerw a w użyt kowaniu wyspy, po czym pojawiła s ię zabudowa o charakterze w ie j skim . Charakterystyczne są dla niej w ielk ie naczynia zasobowe, używane rów n ież jako studzienki ściekowe. Znaleziono także lampkę oliwną datowaną na V -V I wiek.
5. W arstw a muzułmańska reprezentowana je s t w yłącznie p rze z ułamki ceram ik i. Jest t o w yłącznie ceram ika luksusowa, stołowa, związana
284
zapewne z letn im i pobytami pod namiotem. Można ją datować na IX -X w iek.
W trak cie prac zbadano również stanowisko Lu m elra położone na wschodnim brzegu rz e k i, naprzeciw wyspy. Odczyszczono grób skal ny z okresu partyjsklego, który nie d ostarczył niestety żadnych zna le z is k . Stwierdzono też bardzo gęstą koncentrację ceram ik i a s y ry j sk iej na płaskowyżu wschodniego brzegu. Są to zapewne pozostałości czasowych obozowisk wojskowych naprzeciw fo rte c y na w yspie.
Badania będą kontynuowane, przede wszystkim z zam iarem lep szego zbadania warstwy a s y ry js k ie j,
J U G O S Ł A W I A v
DEBRESTE, S .R . Macedonia Polska Akadem ia Nauk Stanowisko "G ra d is te " Instytut H is to rii Kultury
M aterialnej w W arszaw ie Instytut Kultury
Starosłowiańskiej w F rile p ie Badaniami kierow ała ze strony polskiej dr Jadwiga Rauhutowa, ze. strony m ace dońskiej dyrektor Instytutu Kultury Staro słowiańskiej w P r lle p ie dr Bosko Babic. N adzór naukowy sprawował p r o f.d r h ab .W i told H ensel. Siódmy sezon badań. Finansował Instytut H is to rii Kultury Starosłowiańskiej w P r lle p ie . Osadnictwo późnor zym skie, wczesno bizantyjskie i w czesnośredniow ieczne. W roku sprawozdawczym kontynuowano badania na Stanowisku "G ra d iete" w m iejsco w o ści Debreifte,
Do w ażniejszych wyników tegorocznych można z a lic z y ć , p rzed e w szystkim odsłonięcie całkowitego rzutu poziom ego fundamentów fo r ta - licjum gocklego z IV - V wieku. Mury tej budowli o s ze ro k o ś ci do 1,80 m w zniesiono z kamieni na grubej w arstw ie zaprawy wapiennej.
W c z ę ś c i wschodniej badanego terenu, w pobliżu absydy bazyliki z VI wieku odsłonięto natomiast fragm ent lic a wewnętrznego muru ob wodowego tw ierd zy w czesnoblzantyjskiej. W m urze znajdował s ię otw ór o wym iarach 30 x 30 cm ze starannie wykonanym stropem i dnie w y łożonym płytkami kamiennymi, którego funkcja nie je s t obecnie jasna. N ie wykluczone, że otw ór ten p rzech odził p rz e z całą szero k o ść muru.
W śród zabytków architektonicznych znajduje s ię , odsłonięta na wtórnym złożu marmurowa stela grobowa z wyobrażeniem rodzinnej sceny figu raln ej i starogreckim napisem wyrytym pon iżej. Pochodzi
