Eski Mosul. Tell Raffaan i Tell Rijim

Waldemar Chmielewski,Piotr

Bieliński,Ryszard F.

Mazurowski,Andrzej Reiche

Eski Mosul. Tell Raffaan i Tell Rijim

Informator Archeologiczny : badania 18, 196-197

ISO

-u m -u ż liw lło -u s t a l e n i e d o k ł a d n i e j n i ż -u p rz e d n io je g o r z -u t -u poziom ego w dwóch o k r e s a c h b-udowy. W d ru g im o k r e s i e (VI w .l p o g łę b io n o n a r t e k s o o k o ło i a b u d u ją c nowy mur fasadow y k o ś c i o ł a . P rz e ­ budowa n a r t e k s u ł ą c z y ł a s i ę c h r o n o lo g ic z n ie z przebudow a głów nego k o rp u su t e j n a jw ię k s z e j s p o ś ­ ró d k i l k u d z i e s i ę c i u d o ty c h c z a s zn an y ch w c z e s n o c h r z e ś c ija ń s k ic h b a z y l i k w B u ł g a r i i . Po z e w n ę trz ­ n e j p ó łn o c n o -w sc h o d n e j s t r o n i e n ao su o d k ry to c a łk o w ic ie p o z o s t a ł o ś c i p o m ie s z c z e n ia , z k tó r e g o w io d ło w e jś c ie do o ł t a r z o w e j c z ę ś c i b a z y l i k i . B y ło ono o r g a n i c z n i e zw ią z a n e z n a o se n i być może p e ł n i ł o f u n k c ję d ia k o n ik o n u . W je g o s ą s i e d z t w i e o d k r y to n a l e ż ą c e do ł a ź n i leg io n o w y ch p ó ł k o l i s t e b a se n y k ą p ie lo w e wraz z c z ę śc io w o odkrytym w г . 1982 w i e l k i ą ^ p r a e f o m i u u t . Poniew aż p o t ę i n e n u ry p ra e fu rn iu m i basenów p rz y obecnym j e s z c z e s t a n i e zach o w an ia w znoszą s i ę ponad poziom p o s a d z k i b a ’ z y l i k i , n a le ż y p r z y p u s z c z a ć , że ów a n ty c z n y o b i e k t w ykorzystyw any b y ł ró w n ie ż w c z a s a c h w cze sn o -b i z a n t y j s k i c h , le c z d l a n ie z n a n y c h p r z y n a jm n ie j n a r a z i e , c e ló w , N ie j e s t w y k lu c z o n a , że c z ę ś c i ą ty c h legionow ych te rm b y ły a n ty c z n e p o m ie sz c z e n ia o d k r y te pod g łów ną nawą b a z y l i k i , a frag m en ­ ta r y c z n e t e ż pod nawą p o łu d n io w ą . N a jw ię k s i« z o d k ry ty c h c z ę ś c io w o t r z e c h p o m ie sz c z e ń o w ym iarach

9x 5τη ma d o b rz e zachow aną p o sa d z k ę t p ł y t c e ra m ic z n y c h . Na n i e k t ó r y c h p ł y t a c h o d c i ś n i ę t e s ą s te m p le L egionu I I t a l s k i e g o . P o sad z k a d r u g ie g o p o m ie s z c z e n ia b e z p o ś r e d n io s ą s i a d u j ą c e g o z tam ­ tym le ż y o p ra w ie 1 m od poziom u p o s a d z k i ze ste m p lam i w a r s z t a tu le g io n o w e g o . N a jp ra w d o p o d o b n ie j pod n ią z n a jd u je s i ę p iw n ic a h ip o k a u s ty c z n a . P rzy od k ry w an iu a n ty c z n y c h p o m ie sz c z e ń pod b a z y l i k ą z n a le z io n o k i l k a n a ś c i e monet b rą z o w y c h , a m ięd ry innym i t e ż fra g m e n ty marmurowego w y p o sa ż e n ia b a z y l i k i pow rzucane do jam kopanych p o z n i s z c z e n i u k o ś c i o ł a zapew ne p r z e z Ś re d n io w ie c z n y c h po­ sz u k iw aczy sk a rb ó w .

B ad an ia b ę d ą kontynuow ane w 19Θ6 r . p r z e z e k s p e d y c ję UAM,

С ? F В

KATO INEAł PAPHOS P o lsk a S t a c j a A rcheologów Ś ró d z iem ­

n o m o rs k ie j UN w K a irz e B a d an ia p r o w a d z i l i t d o c , d r h a b , W ik to r A n d rz e j Daszew­ s k i - k ie ro w n ik w y k o p a lis k , p r o f , d r h a b , Z o fia S z t e t y ł - ł o { i n s t y t u t A r c h e o l o g i i UN), E w doksia P a p u c i { i n s t y t u t A r c h e o lo g ii UJ) - a r c h e o lo d z y , d o c , d r h a b . Z b ig n iew B orkow ski ( I n s t y t u t A r c h e o lo g ii UN) - e p i g r a f i k , dr. l n ł . S t a n i s ł a w M edeksza - a r c h i t e k t , Ja c e k Kucy - f o t o g r a f .

D z ie w ię tn a s ty se z o n bad ań (0 1 .1 0 ,1 9 8 4 - 0 9 .1 1 .1 9 Θ 4 г . ) . P a ła c p ó źn o rzy m sk i, K ontynuowano o d s ł a n i a n i e p ó źn o rzy m sk ieg o p a ł a c u p o ło ż o n e g o na o b s z a r z e K a lo u te a a w z a ­ c h o d n ie j c z ę ś c i p ółw yspu p a f i j s k i e g o . p r a c e k o n c e n tro w a ły s i ę w s k r z y d le północnym i zach o d n im , g d z ie o d k r y to s z e r e g pom ieezezerf o różnym p r z e z n a c z e n iu ,

N s k r z y d le północnym o d s ł o n i ę t o kom pleks b asen ó w , c y s t e r n o ra z p o m ie sz c z e ń o p o sa d z c e w o d o o d p o rn ej. C ały z e s p ó ł ma c h a r a k t e r d u żeg o w a r s z t a tu r z e m i e ś l n i c z e g o . W s k r z y d l e zach o d n im , w o d k ry ty c h p o m iesz czeń s z c z e g ó ln ie i n t e r e s u j ą c e j e s t p o m ie s z c z e n ie p o d z ie o n e , k t ó r e p r z y k r y t e b y ło s k l e p ie n ie » kolebkowym. In n e z a w ie r a ło d u ż ą l i c z b ę d o b rz e zachow anych p ó fn o rz y m s k lc h i w c z e s n o b lz a n ty ń s k ic h a m fo r.

W ykopaliska we wschodnim s k r z y d l e p a ła c u o d s ł o n i ł y w schodni p o r ty k p e r y s t y l u , p o ło ż o n e ­ go c e n t r a l n i e w s to s u n k u do c a ł o ś c i z a ł o ż e n i a . P o rty k m ia ł 45 m d łu g o ś c i 1 b y ł z d o b io n y m o z a i­ kami g eo m etry czn y m i, k tó r y c h w ię k s z o ś ć s i ę z a c h o w a ła .

K ontynuowano ró w n ie ż p r a c e w b e z p o śre d n im s ą s i e d z t w i e w s c h o d n ie j f a s a d y p a ł a c u . W po­ przed n im ro k u o d k r y to Łu kom pleks w s p a n ia ły c h m ozaiek z p r z e d s ta w ie n ia m i f i g u r a l n y m i . P r z e p r o ­ wadzono t r z y so n d a ż e , d z i ę k i którym ro z p o z n a n o d a l s z e p o m ie s z c z e n ia , w tym dwa z d o b io n e m o zaik a­ mi g eo m etry czn y m i, ż n a le z lo n o w ie le fragm entów m a lo w id e ł Ś c ie n n y c h , n i e k t ó r e z n i c h n o s z ą ś l a ­ dy p r z e d s ta w ie ń f i g u r a l n y c h .

P o z o s ta ło ś c io m a r c h ite k to n ic z n y m to w a r z y s z y ły l i c z n e z n a l e z i s k a c e r a m i k i , lampek o liw ­ n y c h , t e r a k o t i m onet.

I R A K

U n iw e r s y te t W arszaw ski I n s t y t u t A r c h e o lo g ii

Badani a ’ p r o w a d z i l i î p ro f* d r h a b . W aldemar C hm ielew ski - k ie ro w n ik w y k o p a lis k , Ór P i o t r B i e l i ń s k i - k ie ro w n ik w y k o p a lisk p o d c z a s n ie o b e c n o ś c i p r o f . C h m ielew sk ieg o ! d r R y szard F , M azurow ski, mgr A n d rz e j R e ic h e (Muzeum Narodowe w W a rsz aw ie)· P ie rw sz y se z o n b a d a ń . P ra c e p r o ­ wadzone w ram ach Baki Mosul Dam P r o j e c t obejm ow ały wy­ k o p a lis k a n a sta n o w is k a c h T e l l P e f f a a n 1 T e l l f tijtm o r a z b a d a n ia g e o m o rfo lo g ic z n e 1 p o w ie rz c h n io w e w o k o l i ­ c a c h T e l l R a ffa a n ,

1. T e l l R a ffaan

We w sc h o d n ie j c z ę ś c i t e l l u o tw a r to c z t e r y wykopy o ł ą c z n e j p o w ie rz c h n i 44 w*. Na g ł ę b o ­ k o ś c i 40 e s p rz y k ra w ą d z i t e l l u n a to m ia s t 80 cm, b l i ż e j je g o ś r o d k a s tw ie rd z o n o o b e c n o ść w arstw y k u ltu r o w e j, k t ó r e j m ią ż s z o ś ć w y n o s iła 3 0-40 c a . Z n a le z io n o ś l e zachow aną c e ra m ik ę d a to w a n ą na ESKI MOSUL

Ю 7

-w czesny U ruk, n a r z ę d z i a o b sydiano-w e i k rz e m ie n n e , p r z ę ś l l k o r a z l i c z n e k o ś c i z -w ie r z ą t. Nie s t -w i e r ­ dzono żad n y ch p o z o s t a ł o ś c i k o n s t r u k c j i , j e d y n i e w jednym z wykopów o d k r y to Ś lad y o g n isk a .

2 , T e l l f tljijp

O tw orzono dwa wykopy o w ym iarach 10 x 5 (wykop "A" wq w sc h o d n ie j c z ę ś c i t e l l u , wykop "B* w c z ę ś c i z a c h o d n i e j ) . И w ykopie "A" s tw ie rd z o n o o b e c n o ść c z t e r e c h w arstw s t r a t y g r a f i c z n y c h .

W arstwa i t do k t ó r e j na l e ż a dwa mury g r u b o ś c i 60 cm i 1 m, tw o rz ą c e praw dopodobnie n a ro ż ­ n ik być może datow ana na o k r e s n e o a s y r y j s k l . W w a rstw ie 1 1 o d k r y to ru in y domu z kamiennym ło ż y s ­ kiem d rz w i zachowanym in s i t u , kam ienną p o sa d z k ą X " ta n n u r " n a z e w n ą trz . Z w arstw y t e j poch o d zi te ra k o to w a głow a z n a le z io n a na p o s a d z c e . Warstwa I I ze w zględu na w y s tę p u ją c ą w n i e j ce ra m ik ę d a ­ tow ana j e s t n a o k r e s ś r o d k o w o a s y ry js k i - p o c z ą te k n e o a s y ry js k ie g o *

w w a rstw ie I I I s tw ie rd z o n o o b e c n o ść muru kam iennego w raz z fragm entem p o sa d z k i g l i n i a n e j . W ięk szo ść z n a l e z i o n e j t u t a j c e r a m ik i r e p r e z e n t u j e ty p C h a b u r. W arstwa IV c h a r a k t e r y z u j e s i ę wy­ stę p o w an iem murów z c e g ły m ułow ej o r a z c e r a m ik i N in iv a V. W wykopie "B" stw ie rd z o n o w ystępow anie dwóch w arstw « W g ó r n e j w a rstw ie w y s tą p iły ś la d y k o n s t r u k c j i kam iennych ( ic h p la n tr u d n o na r a z i e u s t a l i ć ) o r a z s i l n i e p rz e m ie s z a n a c e r a m ik a , w w a rstw ie d o ln e j p o z o s ta ło ś c io m a r c h i t e k t u r y kam ien­ n e j to w a r z y s z y ła c e ra m ik a Chabur*

Na p o w ie r z c h n i t e l l u z n a le z io n o n e o a e y r y j s k i c y l i n d e r z p r z e d sta w ie n ie m k lę c z ą c e g o łu c z ­ n i k a o r a z ł u c z n ik a ja d ą c e g o n a k o n iu , datow any na X-IX w. p , n , e ,

3 . B a d a n ia g e o m o rfo lo g ic z n e i p o w ie rz c h n io w e ,

n Prow adzone b y ły p r z e z p r o f , W .C hm ielew skiego i d r. ft,F . M azurow skiego, Na o b s z a rz e 12 km* s tw ie rd z o n o o b e c n o ść 25 s ta n o w is k , z k tó r y c h z e b ra n o ł ą c z n i e 359 o b ie k tó w kam iennych.

E G I P T

ALEKSANDRIA P o lsk a S t a c j a A r c h e o lo g ii Sródziem

no-Kom e l- D ik k a m o rs k ie j U.w, o r a z E gipska O r g a n iz a c ja

S ta r o ż y t n o ś c i w K a irz e

B a d a n ia p r o w a d z i l i : d o c , d r h a b , M ieczysław R odziew icz - (k ie ro w n ik m i s j i ) i d r E lż b ie ta R o d z ie w icz, mgr G rze­ g o rz M a jc h e re k ; d o c . d r h a b . Z s o lt K ie s , d r B a rb a ra L ic h o c k a - a rc h e o lo g o w ie i mgr l n ż . a r c h . W o jcio rh K o łą - t a j , d r i n ż . a r c h , J a n B orkow ski - a r c h i t e k c i . D ru g i еегоп badań w s p ó ln e j mi­ s j i p o l s k o - e g i p s k l e j . Ł a ź n ie p ó ź n o rz y m sk le .

P ra c e w y k o p alisk o w e s k u p i a ły s i ę w c z ę ś c i z a c h o d n ie j p o łu d n io w eg o p o rty k u w ie lk ic h Łaź­ n i p ć ź n o rz y m sk lc h o r a z na t e r e n i e l a t r y n y ł a ź n i , w c z ę ś c i z a c h o d n ie j domu, W t ę j c z ę ś c i o d s ło ­ n i ę t o na c a ł e j p o w ie rz c h n i w ie lk a l a t r y n ę z p e r y s ty le ra , o b s łu g u ją c ą ł a ź n i e p u b lic z n e . P rzebadano poziom u ż y tk o w a n ia z V I-g o w. n . e . W c z ę ś c i z a c h o d n ie j p o łu d n io w eg o p o r ty k u ł a ź n i ek sp lo ro w an o poziom tz w . " g ó r n e j* n e k r o p o l i a r a b s k i e j z X II-X 1 II w, i o d s ł o n i ę t o poziom w c z e ś n ie js z e j n e ­ k r o p o l i a r a b s k i e j z X w.

P ra c e r e k o n s t r u k c y j n e z o s t a ł y wykonane na t e r e n i e bu d o w li t e a t r a l n e j . Wzmocniono 1 uzu­ p e łn io n o n u r z a c h o d n i o g r a n i c z a j ą c y kom pleks t e j b u d o w li o r a z n u r po łu d n io w y p rz e d s io n k u " t e ­ a t r u * . J e d n o c z e ś n ie wykonano z e s p ó ł basenów z b i e r a j ą c y c h wodę d e sz c z o w ą , d l a o c h ro n y budow li t e a t r a l n e j , na zachód o r a z n a p ó łn o c w/w b u d o w li.

DEIR EL-BÀHARI I I I P o lsk a S t a c j a A r c h e o lo g ii śró d ziem n o

-Ś w ią ty n ia Totm esa m o rs k ie j

w K a irz e

P ra c e prow adzone b y ły pod k ie ru n k ie m d o c , d r h a b . J a d ­ w ig i L i p i ń s k i e j (Muzeum Narodowe w W arsz a w ie )* Ud2i a ł w z i ę l i : d r I r e n a Pomorska - e g i p t o l o g ( I n s t y t u t O r ie n -

t a l i s t y c z n y UW), mgr mgr H u b e rt G ó r s k i, D anuta M ic h le , J o a n n a A k sa m it, Monika D o liń s k a , Jo a n n a W ie rc iń sk a

( e g i p t o l o d z y ) , L eonard B a r tn ik ( k o n s e r w a to r ), Edward T arkow ski ( r e s t a u r a t o r ) , ś w ią ty n ia z XV w p . n . e ,

P ra c e s k o n c e n t r o w a ł y ^ t ę w dwóch k ie r u n k a c h ; 1 . S tu d ia a r c h e o lo g ic z n e nad r e l i e f a m i po­ chodzącym i ze Ś w ią ty n i T otm esa I I I . 2 . T e c h n ic z n e p r a c e p rzygotow aw cze do r e k o n s t r u k c j i za c h o ­ wanych r e l i e f ó w .

W yniki o s t a t n i e g o se zo n u p r a c p o z w a la ją s t w i e r d z i ć , i ż s t u d i a w k ra c z a ją w nowy e t a p , w któ ry m w c z e ś n ie j z e s ta w io n e k o n e k s je bloków ł ą c z ą s i ę że so b ą p o z w a la ją c o d tw o rz y ć u k ła d deko­ r a c j i na w ie lu c z ę ś c i a c h Ś c ia n , w w ie lu w ypadkach można t e ż lo k a liz o w a ć p o sz c z e g ó ln e sc en y na k o n k r e tn y c h m ie js c a c h z n is z c z o n e j św ią ty n i*

Dokonano t e o r e t y c z n e j r e k o n s t r u k c j i p ó łn o c n e j ś c ia n y s a l i h y p o sty lo w e j d łu g o ś c i 2 6 ,4 m, z trz e m a w e jś c ia m i* O dtw orzono u k ła d sc e n v dolnym p a s i e d e k o r a c j i , k t ó r ą tw o rz y ła s e r i a scen