Marek Parchem
"Ścieżka biblijnego konsensusu : ku
integralnej teologii biblijnej", Cezary
Korzec, Wrocław 2013 : [recenzja]
Collectanea Theologica 84/2, 187-190
Collectanea Theologica 84(2014) nr 2
Cezary KORZEC, Ścieżka biblijnego konsensusu: ku integralnej teologii
bi-blijnej, Bibliotheca Biblica, Wydawnictwo Wrocławskiej Księgarni
Archidiece-zjalnej TUM, Wrocław 2013, ss. 294.
Monografia ks. dr. Cezarego K o r c a jest jego rozprawą habilitacyjną, przed-stawioną na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, poświęconą problematyce możliwości uprawiania jednej integralnej teologii biblijnej. Przez pojęcie „integralność” w odniesieniu do teologii biblijnej autor rozumie traktowanie Biblii jako jedności łączącej księgi Starego i Nowe-go Testamentu (s. 11). Podjęcie tej problematyki zasługuje na wysokie uznanie, gdyż zagadnienie jedności Biblii (ST i NT) jest bardzo aktualne, na co wskazują próby opracowania jednej teologii całej Biblii w licznych publikacjach nauko-wych oraz postulat takiego podejścia do Biblii obecny w dokumentach Kościoła. Wszelkie wysiłki w tym kierunki na razie nie przyniosły oczekiwanych rezulta-tów i nie osiągnięt w tej dziedzinie zadowalającego konsensusu. Zagadnienie in-tegralności teologii biblijnej, a więc relacji Starego do Nowego Testamentu, jest wciąż dopracowywane, a jest to o tyle ważne, że wpływa na praktykę duszpa-sterską Kościoła, a także na sposób prowadzenia dialogu z judaizmem.
Monografia jest próbą opracowania historii teologii biblijnej, by na tym tle wskazać właściwe kierunki działań, które umożliwią osiągnięcie konsensusu w sprawie integralności całego Pisma Świętego. Składa się z dwóch części, które są poprzedzone Spisem treści (s. 5-6), Wykazem skrótów (s. 7-8) i
Wprowadze-niem (s. 9-18), a całość wieńczy Zakończenie (s. 237-240), Aneks zawierający
tłumaczenie wystąpienia J.P. Gablera (s. 241-256), Literatura (s. 257-286) oraz
Indeks osób (s. 287-294).
We Wprowadzeniu (s. 9-18) autor zaznajamia czytelnika z zagadnieniem in-tegralności teologii biblijnej. Ukazuje złożony charakter pojęcia „integralność” w odniesieniu do teologii biblijnej, jak również stan badań i aktualną sytuację w tym względzie. Z jednej strony daje się zauważyć pragnienie osiągnięcia kon-sensusu, którym byłoby traktowanie Biblii jako jedności złożonej z dwóch Te-stamentów, a co za tym idzie stworzenie „jednej” teologii biblijnej, ale z drugiej, nie brakuje trudności, które spowalniają, a czasem wręcz uniemożliwiają, reali-zację tych dążeń. Autor wyjaśnia, jak ważnym zagadnieniem jest integralność teologii biblijnej i dążenie do jej osiągnięcia, wskazuje na aktualność problema-tyki, którą podjął w swojej rozprawie. Chciałbym podkreślić, że autor, prezen-tując dokonania mające na celu zrealizowanie pragnienia „integralnej teologii
Recenzje
biblijnej”, przedstawia wysiłki nie tylko uczonych zagranicznych, ale również obszernie relacjonuje dokonania polskich biblistów. Stwierdza, że „polscy bi-bliści mają na tym polu swoje własne oryginalne osiągnięcia” (s. 13). Takie po-dejście zasługuje na uznanie, ponieważ często zdarza się, że polscy bibliści – zafascynowani dokonaniami zagranicznych uczonych – zapominają, a niekiedy wręcz ignorują, osiągnięcia rodzimej biblistyki.
Część pierwsza (s. 19-124), nosząca tytuł Ku współczesnej teologii biblijnej:
chrześcijaństwo bez biblijnego konsensusu, składa się z trzech rozdziałów
po-przedzonych Wstępem (s. 21-23), a są to: Projekt nowożytnej teologii biblijnej. 24-58); Dwudziestowieczne „egzegezy teologiczne” (s. 59-98); Współczesna
teo-logia biblijna: pomiędzy dynamizmem a kryzysem (s. 99-124). W tej części autor
przedstawia historię i stan teologii biblijnej, począwszy od wystąpienia J. P. Ga-blera w 1787 r., które jest uznawane za „akt założycielski” teologii biblijnej, aż po czasy współczesne (autor uwzględnia w swojej rozprawie teologie biblijne opublikowane do 2011 r.), jak również przedstawia krytyczną refleksję nad sytu-acją współczesnej teologii biblijnej.
W pierwszym rozdziale autor w obszerny sposób ukazuje znaczenie wystąpie-nia J P. Gablera (wykład inauguracyjny wygłoszony 30 marca 1787 r. na Uniwer-sytecie w Altdorf). Słusznie podkreśla przełomowy charakter tego wystąpienia, ponieważ jego konsekwencją było nie tylko odróżnienie i „odłączenie się” teo-logii biblijnej od teoteo-logii dogmatycznej, ale przede wszystkim powstanie prężnie rozwijającej się teologii biblijnej jako jednej z dziedzin nauk biblijnych. Autor ukazuje wydarzenia poprzedzające wystąpienie J. P. Gablera, które doprowadziły do narodzin teologii biblijnej, wskazując na trzy zasadnicze czynniki: „1. narasta-jące napięcie między Biblią a doktryną; 2. biblijne fundamenty ruchu pietystycz-nego i religijności przez niego ukształtowanej; 3. rozwój krytycznych studiów bi-blijnych” (s. 33). Następnie przedstawia konsekwencje wystąpienia Gablera oraz dalszy „rozwój” teologii biblijnej (do początku XX w.), w którym zaznacza się – w mniejszym lub większym stopniu – kontynuacja jego postulatów.
Rozdział drugi zawiera przegląd różnych współczesnych teologii biblijnych. Jak wyjaśnia autor, jego zamiarem nie była kompletna prezentacja teologii bi-blijnych kolejno publikowanych w XX w., gdyż takie opracowania już istnieją, ale ukazanie wybranych dzieł, które „wystarczająco dokumentują różnorodność sposobów realizacji projektu noszącego nazwę: «teologii biblijnej»” (s. 22). Punktem wyjścia jest przełom teologiczny w badaniach biblijnych, który doko-nał się na początku XX w., gdy dzieła dogmatyczne K. Bartha i E. Brunnera oraz prace biblijno-teologiczne W. Eichrodta i R. Bultmanna zapoczątkowały nowy okres w teologii biblijnej, który trwa do dzisiaj. Autor prezentuje najbardziej znaczące teologie biblijne stanowiące syntetyczne kompendia historii,
instytu-cji religijnych oraz idei Starego i Nowego Testamentu. Najpierw omawia teo-logie biblijne opracowane w formie monografii (dzieła W. Eichrodta, R. Bult-manna, G. von Rada, O. CullBult-manna, P. Beauchampa, B.S. Childsa, H. Hübnera, W. Brueggemanna, R. Rendtorffa), a następnie teologiczne leksykony biblijne (np. TDNT, TDOT, TLOT), słowniki teologii biblijnej oraz teologie tematyczne. Rozdział trzeci jest poświęcony ocenie znaczenia różnorodności sposobów realizacji teologii biblijnej. Z jednej strony istnieje mnogość teologii biblijnych, a ich liczba wciąż rośnie, natomiast z drugiej, teologia biblijna w drugiej połowie XX w. popadła w kryzys, którego zasadniczą przyczynę upatruje się w oddziel-nym traktowaniu Starego i Nowego Testamentu. Dlatego stan teologii biblijnej jest przedstawiany w literaturze dwoma terminami, mianowicie „dynamizm” lub „kryzys” (takie są również tytuły kolejnych punktów w tym rozdziale rozprawy). Część druga (s. 125-235), nosząca tytuł Przekraczanie podziałów:
współ-czesne integralne teologie biblijne, składa się – podobnie jak część pierwsza –
z trzech rozdziałów poprzedzonych Wstępem (s. 127-130), a są to: Pierwotny
konsensus wokół Biblii: prehistoria teologii biblijnej (s. 131-158); Tradycyjne modele biblijnego konsensusu (s. 159-194); Kanoniczne teologie biblijne: współ-czesny konsensus wokół jedności Biblii (s. 195-235). Autor poszerza
perspekty-wę historyczną, ukazaną w części pierwszej rozprawy, o egzegezę patrystycz-ną i średniowieczpatrystycz-ną, co nazywa „prehistorią” teologii biblijnej oraz prezentuje współczesne projekty integralnych teologii biblijnych.
W rozdziale pierwszym – skupiając się głównie na osobie św. Ireneusza z Lyonu – autor omawia konsensus biblijny osiągnięty w pierwszych wiekach chrześcijań-stwa. Wykazuje, że wypracowana przez Ireneusza koncepcja była akceptowana przez wielu pisarzy wczesnochrześcijańskich, teologów i ojców Kościoła.
W rozdziale drugim został przedstawiony konsensus biblijny w ramach czte-rech modeli, które istnieją w pismach biblijno-teologicznych od czasów patry-stycznych aż po współczesność, a są nimi: model relatywizujący, typologiczno--alegoryczny, obietnica-wypełnienie i model historio-zbawczy.
Rozdział trzeci jest poświęcony prezentacji współczesnych modeli konsensu-su, a omawiane teologie biblijne są próbami realizacji integralnej teologii biblij-nej. Autor przedstawia dokonania i osiągnięcia w tym względzie następujących uczonych: B S. Childs (kanoniczno-systematyczna teologia biblijna), E. Zenger (kanoniczno-dialogiczna teologia biblijna), G. Lohfink (kanoniczno-tematyczna teologia biblijna).
W zakończeniu autor krótko podsumowuje problematykę podjętą w rozpra-wie, jednocześnie ukazując obecną sytuację w odniesieniu do zagadnienia inte-gralności teologii biblijnej oraz wskazując na uczonych (B. S. Childs, J. H. Krau-se) jako na „ojców” współczesnego konsensusu biblijnego.
Recenzje
Książka C. Korca jest cennym głosem w dyskusji dotyczącej teologii bi-blijnej, jej celu, charakteru i sposobu realizacji. Monografia jest pierwszym – tak kompletnym – opracowaniem historii teologii biblijnej w języku polskim; do tej pory istniały jedynie artykuły, opracowania fragmentaryczne i nieco już przestarzała monografia przetłumaczona na język polski: W. Harrington,
Teolo-gia biblijna (Warszawa 1977). Publikacja jest zatem dziełem aktualnym, gdyż
wychodzi naprzeciw potrzebie realizowania integralnej teologii biblijnej. Szkoda, że autor nie umieścił na zakończenie każdej części monografii krót-kiego podsumowania czy też wniosków, które w zwięzły sposób ukazałyby re-zultaty prowadzonych badań, co w znacznej mierze ułatwiłoby czytelnikowi lek-turę tekstu. Moim zdaniem, nieco „ekstrawagancki” charakter ma zakończenie, brak w nim bowiem bardziej osobistych refleksji na temat prowadzonych badań oraz osiągnięć z nimi związanych. Jednak publikacja zasługuje na uznanie i jest godna polecenia tym wszystkim, którzy są zainteresowani nie tylko aktualnym stanem teologii biblijnej, ale w szerszym wymiarze również tym, którzy poszu-kują pomocy do lepszego i głębszego poznania przesłania Pisma Świętego.
ks. Marek Parchem, Warszawa
Ks. Jan TURKIEL, Tematy Księgi Syracha. Człowiek, Wydawnictwo Nauko-we Akademii Pomorskiej w Słupsku, Słupsk 2013, ss. 116.
Ksiądz dr hab. Jan T u r k i e l (ur. 1953), kapłan diecezji koszalińsko-ko-łobrzeskiej (1978), uzyskał tytuł magistra (1978) i licencjat teologii (1982) na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim na podstawie pracy Człowiek proch (afar,
homer) ziemi w Księgach Mądrościowych Starego Testamentu napisanej pod
kie-runkiem ks. prof. Mariana Filipiaka. Pod kiekie-runkiem tegoż promotora uzyskał w 1984 r. stopień doktora teologii na podstawie rozprawy: Stworzenie człowieka
przez Boga jako motyw życia etycznego w Księgach Mądrościowych Starego Te-stamentu. Stopień doktora habilitowanego otrzymał w 2006 r. na Uniwersytecie
Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie na podstawie dorobku naukowe-go i rozprawy: Przewodniki po Księdze Syracha (Słupsk 2005).
W 1981 r. rozpoczął pracę dydaktyczną w Wyższym Seminarium Duchow-nym w Koszalinie, gdzie w latach 1984-1987 był prefektem studiów, a w latach 1984-1995 również diecezjalnym referentem ds. powołań. W 1987 r. otrzymał skierowanie do zorganizowania i nominację na rektora Wyższego Instytutu Wie-dzy Religijnej w Koszalinie, z którego później utworzono Wydział Teologicz-ny Uniwersytetu Szczecińskiego. Pełniąc tę funkcję do 1990 r., prowadził do
