IX Konferencja z cyklu Kopaliny Towarzysz¹ce i Z³o¿a Antropogeniczne
Œlesin, 19–21.05.2010
W dniach 19–21 maja br. w Œlesinie odby³a siê IX Kon-ferencja z cyklu Kopaliny Towarzysz¹ce i Z³o¿a Antropo-geniczne pod patronatem g³ównego geologa kraju, pod-sekretarza stanu w Ministerstwie Œrodowiska, dr. Henryka Jezierskiego. Spotkanie zosta³o zorganizowane przez Ins-tytut Górnictwa Odkrywkowego Poltegor-InsIns-tytut i jego Zak³adowe Ko³o Stowarzyszenia In¿ynierów i Techników Górnictwa oraz KWB Konin S.A. W obradach uczestniczy-li przedstawiciele uczelni, instytutów naukowych, urzêdu górniczego oraz kopalñ. Pierwszego dnia odby³a siê sesja naukowa, na któr¹ zg³oszono nastêpuj¹ce referaty:
Kopaliny towarzysz¹ce i z³o¿a antropogeniczne – problemy definicji i wykorzystania – M. Nieæ (IGS-MiE PAN Kraków);
Miejsce z³ó¿ antropogenicznych w racjonalnej gos-podarce surowcami mineralnymi – R. Sa³aciñski (Uni-wersytet Warszawski), T. Ratajczak (AGH Kraków) & M.W. Joñczyk (PGE KWB Be³chatów S.A.);
Dokumentowanie z³ó¿ antropogenicznych na przy-k³adzie zwa³ów kamienia wapiennego – Z. Kokesz & J. Mucha (AGH Kraków);
Ska³y przywêglowe w górnictwie wêgla kamiennego – odpady czy kopaliny towarzysz¹ce? – K. Galos & J. Szlugaj (IGSMiE PAN Kraków);
Kreda jeziorna z Be³chatowa – ocena stanu badañ – T. Ratajczak, A. Chmurzyñska (AGH Kraków) & M.W. Joñczyk (PGE KWB Be³chatów S.A.);
Kopaliny towarzysz¹ce w Kopalni Be³chatów – stan aktualny oraz perspektywy wydobycia i zagospoda-rowania – M.W. Joñczyk, A. Skórzak (PGE KWB Be³chatów S.A.), A. Bednarz, A. Borowicz, G. Œlu-sarczyk & J. Specylak-Skrzypecka (IGO Poltegor-Instytut, Wroc³aw);
Nagromadzenie poflotacyjnych mu³ów wêglowych w dawnej kopalni Julia w Wa³brzychu – historia doku-mentowania, mo¿liwoœci eksploatacji i wykorzysta-nia – U. KaŸmierczak, S. Œlusarczyk (Politechnika Wroc³awska) & K. Kominowski (Przedsiêbiorstwo Us³ug Geodezyjno-Geologicznych A-Z Geometr s.c.);
Hydrogeologiczno-górnicze warunki w nadk³adzie z³o-¿a KoŸmin w aspekcie eksploatacji kruszyw budow-lanych – W. Czabaj (IGO Poltegor-Instytut, Wroc³aw);
Waki i arenity ze strefy kontaktu mezozoik-neogen w z³o¿u wêgla brunatnego Be³chatów – procesy diage-netyczne a charakter mineralogiczno-petrograficzny – E. Hycnar & A. Pêkala (AGH Kraków).
Prezentowana treœæ wyst¹pieñ oraz opublikowane arty-ku³y obejmowa³y w sposób przekrojowy praktycznie wszyst-kie aspekty dotycz¹ce problematyki z³ó¿ antropogenicz-nych i gromadzoantropogenicz-nych w nich kopalin/surowców mineral-nych. Charakterystycznym w¹tkiem obecnym w ró¿nych wyst¹pieniach i materia³ach, a tak¿e podczas dyskusji by³a akcentowana rozbie¿noœæ pomiêdzy praktycznymi czyn-noœciami dotycz¹cymi rozpoznania, wybierania, sk³ado-wania i gospodarczego wykorzystania kopalin towarzy-sz¹cych gromadzonych na sk³adowiskach (z³o¿ach
antro-pogenicznych) a ich statusem formalno-prawnym. Zgod-nie z obecnymi i projektowanymi unormowaniami ustawy Prawo geologiczne i górnicze uregulowana jest gospodar-ka tylko tej czêœci kopalin towarzysz¹cych, które wybiera-ne s¹ równoczeœnie z kopalin¹ g³ówn¹. W przypadku braku bie¿¹cego zainteresowania gospodarczego i tym samym ograniczonego zbycia wybieranych utworów mineralnych, s¹ one kierowane na sk³adowiska. Nagromadzone w ten sposób ska³y nadk³adu i przewarstwieñ kopaliny g³ównej, po nowelizacji ustawy w 2001 r., zosta³y wy³¹czone spod jej jurysdykcji (art. 2, pkt. 2) i s¹ obecnie postrzegane w kategorii odpadów. Tym samym reeksploatacja ich nagro-madzeñ, czyli z³ó¿ antropogenicznych, nie podlega proce-durom rozpoznania geologicznego, okreœlonym w ustawie Prawo geologiczne i górnicze ani trybowi udzielania kon-cesji eksploatacyjnych, sporz¹dzania projektu zagospoda-rowania z³o¿a, planów ruchu, kontroli prowadzenia prac eksploatacyjnych przez okrêgowe urzêdy górnicze i po-bierania op³aty eksploatacyjnej.
Du¿a skala gromadzenia mas skalnych w zwa³ach i osadnikach oraz mo¿liwoœæ wykorzystania przynajmniej niektórych z nich jako Ÿród³a surowców sk³aniaj¹ do zasto-sowania w odniesieniu do tych, w których zgromadzony materia³ ma cechy surowcowe, terminu z³o¿e. Ze wzglêdu na koniecznoœæ ich odró¿nienia od z³ó¿ utworzonych w wyniku procesów naturalnych okreœla siê je jako z³o¿a technogeniczne lub z³o¿a antropogeniczne. Jak wynika z literatury polskiej ten ostatni termin zosta³ ju¿ ponad dwu-dzieœcia lat temu zaakceptowany przez œrodowiska geolo-gów z³o¿owych i górników. Uznanie zwa³u za z³o¿e antro-pogeniczne wymaga jednak stwierdzenia, ¿e nagromadzo-ny materia³ staje siê przydatnagromadzo-ny i mo¿e byæ wykorzystanagromadzo-ny.
Podsumowuj¹c g³ówne tezy wyra¿one w referatach i dyskusjach oraz fakty zaobserwowane w terenie, mo¿na sformu³owaæ nastêpuj¹ce wnioski:
obecny stan formalno-prawny, który pomija istnie-nie, tworzenie oraz gospodarcze wykorzystanie z³ó¿ antropogenicznych jest niew³aœciwy. Podjêcie prac legislacyjnych normuj¹cych istniej¹ce rozwi¹zania praktyczne w tym zakresie nale¿y uznaæ za pilne;
tworzenie z³ó¿ antropogenicznych jest nieodzow-nym warunkiem racjonalnego wykorzystania kopa-lin towarzysz¹cych, nieznajduj¹cych natychmiasto-wego zbytu;
pojêcie z³o¿e antropogeniczne powinno zostaæ wpro-wadzone do przepisów prawa dotycz¹cych odpa-dów, a wymagania, które musi spe³niaæ nagromadze-nie odpadów, ¿eby mog³o byæ uznane za takie z³o¿e – powinny zostaæ okreœlone;
jednym z zadañ racjonalnego gospodarowania œro-dowiskiem przyrodniczym i wykorzystywania jego zasobów, zgodnie z zasad¹ zrównowa¿onego rozwo-ju, powinno byæ promowanie wykorzystania kopalin towarzysz¹cych i tworzenie z³ó¿ antropogenicznych. W³aœciwe zdefiniowanie pojêæ kopalina towarzysz¹-ca i z³o¿e antropogeniczne ma zasadnicze znaczenie dla formu³owania odpowiednich przepisów regulu-953
Przegl¹d Geologiczny, vol. 58, nr 10, 2010
j¹cych zasady korzystania z zasobów œrodowiska, w szczególnoœci odnoœnie do wysokoœci zwi¹zanych z nim op³at. W przepisach ustawy Prawo geologicz-ne i górnicze powinny zostaæ zawarte odpowiednie zachêty do wykorzystywania kopalin towarzysz¹-cych i tworzenia ich z³ó¿ antropogenicznych. W celu minimalizacji przekszta³ceñ œrodowiska przez dzia³alnoœæ górnicz¹ niezbêdne jest prowadzenie odpowiedniej polityki koncesyjnej, ograniczaj¹cej wykorzystanie nowych z³ó¿, gdy zapotrzebowanie na dane surowce mo¿e byæ pokryte przez wykorzy-stanie kopalin towarzysz¹cych i z³ó¿ antropo-genicznych.
Dwa kolejne dni konferencji zajê³y sesje terenowe. Podczas pierwszej, ca³odziennej wycieczki zwiedziliœmy kopalniê soli kamiennej w K³odawie. Z³o¿e k³odawskie charakteryzuje siê zró¿nicowan¹ struktur¹: oprócz tzw. starszej soli kamiennej bia³ej o zawartoœci ok. 97,5% NaCl wystêpuj¹ w nim pok³ady starszej soli szarej (tzw. soli dro-gowej) o zawartoœci ok. 94% NaCl, m³odszej o zawartoœci ok. 8% oraz najm³odszej soli ró¿owej o zawartoœci ok. 97,5% NaCl.
Zasoby wysadu solnego w K³odawie szacuje siê na 24 mln ton. W kopalni stosuje siê wy³¹cznie komorowy sys-tem eksploatacji z pozostawieniem pó³ek i filarów miêdzy-komorowych. Pocz¹tkowo wydobycie prowadzono na po-ziomach 450 i 600 m, obecnie prace górnicze prowadzi siê na g³êbokoœci 750 m. Kopalnia produkuje sól konsump-cyjn¹, drogow¹, przemys³ow¹ oraz galanteriê soln¹.
Nastêpnym punktem sesji terenowej by³o z³o¿e wapie-ni i margli jurajskich Barcin-Piechcin-Pakoœæ. Z³o¿e to jest eksploatowane metod¹ odkrywkow¹ do g³êbokoœci 150 m w dwóch kopalniach: Wapienno i Bielawy. Ska³a wapienna (90–95% wêglanu wapnia) stanowi doskona³y surowiec do produkcji wapna budowlanego i cementu. Wapieñ sto-sowany jest równie¿ w przemyœle chemicznym, m.in. jako surowiec do produkcji sody w zak³adach w Janiko-wie i Inowroc³awiu. Dodatkowo, w po³udniowej czêœci z³o¿a Barcin udokumentowano z³o¿e piasków kwarco-wych, wykorzystywanych do produkcji ceg³y wapienno-piaskowej.
Podczas wycieczki zapoznaliœmy siê równie¿ z eksplo-atacj¹ i przeróbk¹ kamienia wapiennego frakcji 0–20 mm, zalegaj¹cego w z³o¿u antropogenicznym Magiczna Góra.
W drugim dniu sesji terenowej goœciliœmy na terenie KWB Konin oraz zak³adu produkcji wód pitnych, eksplo-atuj¹cego wodê z kopalnianego ujêcia w warstwach kredo-wych na g³êbokoœci 124 m. Przedstawiciele kopalni i wspó³-gospodarze konferencji zaprezentowali nam m.in. wy-korzystanie kopalin towarzysz¹cych (piasków odkrywki Drzewce i i³ów ceramicznych odkrywki Kazimierz) oraz przedstawili aktualne problemy formalno-prawne zwi¹-zane z uruchomieniem nowej odkrywki Tomis³awice. Zasoby geologiczne w kat. B+C1z³o¿a wêgla brunatnego Tomis³awice wynosz¹ 57 938 tys. Mg, (zasoby przemys³o-we – 41 920 tys. Mg), a jego parametry kszta³tuj¹ siê na-stêpuj¹co: œrednia wartoœæ opa³owa dla zasobów prze-mys³owych wynosi 9022 kJ/kg, popió³ w stanie roboczym Ar= 11,1%, a zawartoœæ siarki St
r
= 0,47%. Œrednia mi¹¿-szoœæ nadk³adu wynosi 40,7 m, mi¹¿mi¹¿-szoœæ z³o¿a bilanso-wego – 6,5 m, a stosunek N:W dla z³o¿a bilansobilanso-wego – 6,9. Pierwszy wêgiel z Tomis³awic zostanie dostarczony do elektrowni w 2011 r. Mo¿liwoœci wydobywcze odkrywki szacuje siê na ok. 3 mln Mg.
W czasie sesji terenowej mogliœmy równie¿ przyjrzeæ siê zabiegom rekultywacyjnym w rejonie obecnie ju¿ nie-czynnej odkrywki Lubstów oraz dzia³aniom w kierunku re-mediacji przyrodniczej terenów poeksploatacyjnych, zmie-rzaj¹cym do utworzenia obszarów rekreacyjno-wypoczyn-kowych.
Zarówno sesja referatowa konferencji, jak i sesje tere-nowe pozwoli³y spojrzeæ nam na KWB Konin jak na pozy-tywny przyk³ad odkrywkowej eksploatacji wêgla brunat-nego, w której utrzymana jest przyjazna dla œrodowiska racjonalna gospodarka zasobami.
Referaty konferencyjne zosta³y opublikowane w Gór-nictwie Odkrywkowym (nr 2/2010).
Ryszard Sa³aciñski, Gra¿yna Œlusarczyk & Joanna Specylak-Skrzypecka Serwis fotograficzny na str. 1024
954
IX Konferencja z cyklu Kopaliny Towarzysz¹ce i Z³o¿a Antropogeniczne
Œlesin, 19–21.05.2010 (patrz str. 953)
1024
Ryc. 1. Kopalnia wapieni górnojurajskich Wapienno – jedna z dwóch odkrywek Zak³adu Górniczego Kujawy, najwiêkszej kopalni
kamienia wapiennego w Polsce (Barcin k. Bydgoszczy)
