Ginter Dzierżon
Dyspensowanie od formy małżeństw
mieszanych
Ius Matrimoniale 11 (17), 91-101
2006
Ius M atrimoniale 11 (17) 2006
Ks. Ginter Dzierżon
Dyspensowanie od formy zawarcia małżeństw mieszanych
W system ie k an o n iczn eg o p ra w a m ałż eń sk ieg o fu n k c jo n u je in sty tu cja fo rm y k an o n iczn ej. (k an n . 1108-1123 K P K ). W p ro w ad zo n y p rzez P raw o d aw cę w ym óg, dotyczy rów nież ta k specyficznej k a te g o rii zw iąz ków, ja k im są m ałże ń stw a m ieszan e. P raw d a ta z n alazła sw oje o d z w iercied len ie w treści k an. 1127 § 1 K PK . O tó ż w reg u lacji tej U s ta w o daw ca zaw arł re g u łę g e n e ra ln ą w skazując, iż co d o fo r m y m a łż e ń stw a m ie sza n e g o n a le ży z a c h o w a ć p rze p isy ka n . 1108.
R ozw iązanie to je d n a k n ie p o sia d a c h a ra k te ru b ezw zględnego. P r a w o daw ca b o w iem w p rzy to czo n y m k a n o n ie n ie wykluczył rów nież ew en tu aln o ści zaw arcia w a żn eg o zw iązku m ałżeń sk ieg o p rz e z stro n ę k ato lick ą ze stro n ą ak a to lic k ą n a le ż ą cą do o b rz ą d k u w schodniego, z p o m in ię c ie m fo rm y kan o n iczn ej.
C o w ięcej, w § 2 te g o p rz e p isu stw orzył o n m ożliw ość uzyskania dys p en sy o d kon ieczn o ści zach o w an ia fo rm y kan o n iczn ej.
N ależy je d n o c z e śn ie d odać, iż ro zw iązan ie to z o stało p o tw ie rd z o n e w re g u lac jach zaw artych w D y re k to riu m E k u m en iczn y m , o p u b lik o w a nym w d n iu w d n iu 25.03.1993 r. (D Y R . E K . 154-156)1.
F. A z n a r G il je s t p rz ek o n a n y , iż elastyczność p rzep isó w w tej m a te rii w ynika z je d n e j stro n y ze w zględów ekum enicznych, z drugiej zaś z fu n d a m e n ta ln e g o p ra w a osoby ludzkiej, ja k im je s t p raw o do w o ln o ści relig ijn ej2.
P ro b le m a ty k a dyspensy o d zach o w an ia fo rm y k an o n iczn ej sta n ie się p rz e d m io te m uw agi w niniejszym o p ra co w an iu .
J e st rzeczą oczyw istą, iż p o d ję c ie ta k w ażkiej decyzji ja k ą je s t dys p e n sa staje się m ożliw e je d y n ie w p rz y p a d k u sp e łn ie n ia pew nych w a
1 Por. Papieska Rada do Spraw Jedności Chrześcijan, Dyrektorium w sprawie realizacji za sad i norm dotyczących ekumenizmu - 25.03.1993, Communio 14 (1994) nr2, s. 3-93.
ru n k ó w w yraźnie u jęty ch w k an. 1127 § 2 K PK . R esk ry p t ów bow iem m o że w ydać jed y n ie a u to ry te t k o m p e te n tn y w p rz y p a d k u zaistn ien ia pow ażnych tru d n o śc i n iep ozw alających n a z ach o w an ie w ym ogów co d o fo rm y k an o n iczn ej. P raw o d aw ca je d n a k w tej sytuacji w prow adził z o b o w iązan ie d o zach o w an ia fo rm y publicznej.
W reszcie należy d o dać, iż w k o n te k śc ie p o ru sz a n e j p ro b le m a ty k i z a sadnym w ydaje się p o d ję c ie jeszcze je d n e j kw estii, dotyczącej zak resu dyspensy. A lb o w iem z ro zw iązań p o zak o d ek so w y ch w ynika, iż d y sp en sy n ie należy o d n o sić w yłącznie do figury m ałżeń stw a m ieszan eg o u ję tej w k an. 1124 K PK .
1. Autorytet kompetentny do wydania dyspensy
P raw o d aw ca w k an. 1127 § 2 K P K stw ierdził w yraźnie, iż k o m p e te n tn y m do w y dania dyspensy je s t o rd y n ariu sz m iejsca stro n y k a to lic kiej. W ydaje się, iż ta k o k re ślo n a dyspozycja w ynika z dw óch p ryncy p ialn y ch p rz e sła n e k . O tó ż w yłącznie stro n a k ato lic k a je s t zob o w iązan a d o zach o w an ia fo rm y k an o n iczn ej (k an . 1117 K P K ). W konsekw encji w ięc stosow ną decyzję m ógłby p o d ją ć je d y n ie a u to ry te t p o siad ając y j u rysdykcję co do tej strony.
W system ie k an o n iczn y m p o ję c ie o rd y n a riu sz m iejsca p o sia d a ściśle o k re ślo n e zn aczen ie. W ty m p rz y p a d k u b o w iem idzie o p o d m io ty wy m ie n io n e p rz e z U sta w o d a w c ę w k an. 134 § 2 K PK . A zatem , op ró cz b isk u p a R zym skiego, w ym aganą p ra w e m d yspensę m ogliby w ydać b i skupi diecezjalni o ra z inni, k tó rzy - chociażby tylko czasow o - byliby p rz eło żo n y m i K o ścio ła lub w sp ó ln o ty do niej p rzy ró w n an ej (kan. 368 K P K ), a ta k ż e w ik ariu sze g e n e ra ln i o ra z w ik ariu sze biskupi.
N a m a rg in esie należy d o d ać, iż z b ard ziej restrykcyjnym ro zw iąza n ie m w tej m a te rii spotykam y się w K o d e k sie K a n o n ó w K ościołów W sch o d n ic h z 1990 r. A lb o w iem w myśl k an. 835, w ład zę dysp en so w a n ia p o sia d a je d y n ie S tolica A p o sto lsk a lub P atriarc h a. Z d a n ie m k ano- nistów , ta k ie ujęcie w iąże się ściśle ze szczególnym zn a c z en ie m św ięte go o b rz ę d u w tradycji K ościołów w sch o d n ich 3.
W racając do p rz e rw a n eg o w ątk u , a w ięc do reg u lacji zaw artych w K o d ek sie Ja n a Paw ła II z 1983 r. należy stw ierdzić, iż o rd y n ariu sz
3 Zob. D. Salachas, Il sacramento del matimonio nel Nuovo Diritoo Canonico delle Chiese orientali, Bologna 1994, s. 222.
m iejsca dy sp o n u je zw yczajną w ład zą d y sp en so w an ia o d wym ogów zw iązanych z zach o w an iem fo rm y k an o n iczn ej w yłącznie w dw óch p rzy p ad k ach : 1) w n ieb e zp ie czeń stw ie śm ierci (kan. 1079 § 1); a tak że 2) w o d n ie sie n iu d o m ałżeń stw m ieszanych (kan. 1127 § 2 )4.
Jeśli z a te m w ład za o rd y n a riu sz a m iejsca co d o m a łż e ń stw m ie sz a nych je s t zw yczajna, to w m yśl k an. 137 § 1 K P K m o g łab y o n a zo stać d e le g o w an a m .in. do p o szc zeg ó ln eg o a k tu , ch y b a ż e p r a w o c o ś w yraź n ie za strzeg a .
D o strz e g a m y z atem , iż dyspozycja sk odyfikow ana w k an. 1127 § 2 K P K o d p o w ia d a re g u ło m u jęty m w k an. 137 § 1 K PK . O rd y n a riu sz m iejsca b o w iem w o d n ie sie n iu d o m a łż e ń stw m ieszan y ch m o ż e dys p e n so w a ć je d y n ie w p o szczeg ó ln y ch p rz y p a d k a c h . O zn acza to więc, n ie m ógłby o n w tym p rz y p a d k u p o d ją ć decyzji o c h a ra k te rz e g e n e ra l nym . Z drugiej stro n y n ależy p o d k re ślić , iż w sfo rm u ło w a n iu kan. 1127 § 2 K P K n ie w y stęp u je w y raźn a k la u z u la z a b ra n ia ją c a w ydania ta k ie g o re sk ry p tu 5.
W reszcie należy zauw ażyć, iż U staw o d aw ca w ym aga p rz e d p o d ję ciem stosow anej decyzji sp e łn ie n ia jeszcze je d n e g o w a ru n k u , tzn. k o n sultacji z o rd y n a riu sz e m m iejsca zaw arcia m ałże ń stw a (1127 § 2 K PK ). F. A z n a r G il je s t p rz ek o n a n y , iż ta k ie ro zw iązan ie je s t z asad n e, p o n iew aż o rd y n ariu sz m iejsca zaw arcia m ałżeń stw a lepiej zn a u w a ru n k o w an ia środow iskow e w skazujące n a u d z ie le n ie dyspensy lub p rz e m a w iające p rzeciw w y d an iu dyspensy6.
W szczegółow ej an alizie zasygnalizow anej p ro b le m a ty k i pow inny z n aleźć swą aplikację zasady u ję te w k an. 127 § 2, n. 2 K PK . P o siad ają o n e c h a ra k te r restrykcyjny. Z g o d n ie b o w iem z dyspozycją zaw artą w tej n o rm ie g d y u sta w a p o sta n a w ia , ż e p r z e ło ż o n y d o p o d ję c ia p e w n y c h a k tó w [...] p o tr z e b u je ra d y n ie k tó ry c h p o je d y n c z y c h osób, w ted y [...] n ie w a żn y j e s t a k t b e z w y słu c h a n ia tych osób.
A zatem , jeśli o rd y n a riu sz m iejsca stro n y katolickiej n ie sk o n su lto w ałby spraw y z o rd y n a riu sz e m m iejsca zaw arcia m ałżeństw a, to w ów czas w ydana p rz e z n ieg o dysp en sa byłaby niew ażna.
W ra c a ją c d o re g u ł u ję ty c h w k a n . 127 § 2, n. 2 K P K . n a leż y p o n a d to p o d k re ślić , iż a u to r y te t k o m p e te n tn y d o w y d a n ia a k tu praw
-4 Zob. F. Bersini, Il diritto canonico matrimoniale, Torino 1994, s. 189.
5 Zob. Z. Grocholewski, I matrimony misti, w: Matrimonio canonico fra tradizione e rin- novamento, Bologna 1990, s. 271.
n ie g o w sp o só b b ezw zg lę d n y n ie je s t zo b lig o w an y d o p ó jśc ia za o p i n ią k o n s u lta n ta .
Jeśli w ięc ord y n ariu sz m iejsca zaw arcia m ałżeń stw a w ydałby naw et o p in ię negatyw ną w in teresu jącej n as kw estii, to w takiej sytuacji o rd y n ariu sz m iejsca stro n y katolickiej w praw dzie n ie p o w in ien b e z p rz e w a żającego p o w o d u (s in e p ra e v a le n ti ra n io n e ) o d stęp o w ać o d niej; w p rzy p a d k u je d n a k gdyby pow ziął decyzję przeciw ną, to wów czas a k t wydany byłby ważny.
T rafnie zauw ażył J. G a rc ia M a rtin , iż w ta k ic h o k o liczn o ściach p o w ó d p o d ję c ia decyzji te g o a u to ry te tu p o sia d a c h a ra k te r przew ażający
(u n a ra g io n e p r e v a le n te)7.
N a z a k o ń czen ie p ra g n ie m y jeszcze pośw ięcić chw ilę uw agi ro z w ią z a n io m pozak o d ek so w y m , p o siad ający m c h a ra k te r szczegółowy.
O tó ż P ap iesk a K om isja d o S p raw In te rp re ta c ji D e k re tó w S o b o ru W atykańskiego II, n aw iązu jąc do reg u lacji zaw artych w m o tu p ro p rio
M a tr im o n ia m ix ta , w d n iu 9.04.1979 r. u d zieliła odpow iedzi, w myśl k tó rej b isk u p d iecezjalny udzielający dyspensy zo stał u p raw n io n y do d o łą c z e n ia klauzul, k tó ry ch n iew y p ełn ien ie m ogłoby d o p ro w ad zić do niew ażności p o d ję te g o a k tu 8.
P o d e jm u ją c an aliz ę te g o w ą tk u n a w stęp ie należy stw ierdzić, iż w p ro w ad zo n a dyspozycja o d b ie g ła o d przyjętych w ów czas rozw iązań.
Je st rzeczą w iadom ą, iż interesująca nas k ateg o ria aktu, ja k ą je st dys p en sa je st ak tem w ładzy wykonawczej. O tó ż w K odeksie z 1917 r. P raw o daw ca stworzył w praw dzie m ożliwość funkcjonow ania ustaw uniew ażnia jących lub uniezdalniających (kan. 11), to je d n a k nie ujął o n w fo rm ie norm atyw nej takiej ew entualności co do aktów w ładzy wykonawczej.
N ależy je d n o c z e śn ie d odać, iż w obow iązującym K o d ek sie z 1983 r. U staw o d aw ca o d n ió sł się w yraźnie d o tej kw estii. W m yśl b o w iem kan. 39 K PK , w a r u n k i d o d a n e d o a k tu a d m in istra cy jn eg o tylko w ted y w y m a g a n e są d o w ażności, g d y są w y ra żo n e p a rty k u łą : jeśli, chyba że, o ile.
W k onsekw encji w ięc jeśli o rd y n ariu sz m iejsca dołączyłby do p o d ję tej decyzji o d p o w ie d n ie k la u zu le w ym agane do w ażności aktu, to 7 Zob. J. Garcia Martin, Le norme generali del Codex Iuris Canonici, Roma 1999, s. 442. 8 Por. Pontificia Commissio Decretis Concilii Vaticani II Intrepretandis, Responsa -
9.04.1979, AAS 71 (1979), 632: „Urtum Episcopus dioecesanus, dispensationem a forma ca nonica in matrimoniis mixtis iuxta M. P. Matrimonia mixta, concedens ambitum huius con- cesssionis, addiectis clasulis ad validitatem, circumscribere posit.
Quatenus affirmative ad primum: utrum clausule ita appositae, si non servetur, possint nullitatae matrimonii affere ob defectum formae canonicae”.
m ógłby to uczynić w yłącznie p o słu g u ją c się w tre śc i d o k u m e n tu przy to czonym i p a rty k u łam i.
2. Zakres dyspensy
W k an. 1124 K P K P raw o d aw ca o k reślił m .in. fig u rę m ałżeństw a m ieszan eg o . W m yśl z a ło ż e ń zaw artych w tej n o rm ie, idzie o zw iązek p o m ięd zy dw iem a stro n a m i ochrzczonym i z k tó ry ch je d n a zo stała o ch rzczo n a w K ościele k ato lic kim lub p o ch rzcie zo sta ła d o niego p rzy jęta i n ie odłączyła się o d n ieg o fo rm a ln y m ak tem , d ru g a zaś n a le ży d o K o ścio ła lub w sp ó ln o ty kościelnej n iem ającej p e łn e j łączności z K o ścio łem k a to lick im .
N a w ią z u ją c d o p ro b le m a ty k i kluczow ej d la te g o o p ra c o w a n ia , ja k ą je s t k w estia dyspensy o d fo rm y k a n o n ic z n e j n ale ż y stw ierdzić, iż za- k reso w o decyzja ta w pierw szy m rz ę d z ie dotyczy w y m ien io n ej k a te g o rii zw iązków . U ję c ie to je d n a k n ie w y czerp u je całej zło ż o n o śc i z a g a d n ie n ia .
O tó ż w d n iu 11.02.1972 r. d o Papieskiej K om isji d o S praw I n te r p r e tacji D e k re tó w S o b o ru W atykańskiego II sk iero w an o p y ta n ie n a s tę p u jącej treści: czy zg o d n ie z n o rm a m i m o tu p ro p rio M a trim o n ia m ixta o r dynariusz m iejsca m ógłby u d zielić dyspensy o d fo rm y k an onicznej m ałżeń stw a m ieszan eg o jeśli je d n a ze stro n byłaby k ato lik iem , d ruga n a to m ia st zo stałab y w p raw dzie o ch rzcz o n a w K ościele kato lick im , lecz n a stę p n ie p rzy stąp iła d o w sp ó ln o ty akatolickiej.
P ap ie sk a K om isja w ydała o d p o w ie d ź pozytyw ną. Z całym nacisk iem p o d k re ślo n o w niej je d n a k , iż byłoby to m ożliw e w p rz y p a d k u p o jaw ie n ia pow ażnych tru d n o śc i (grave d iffic u lta te s )9.
N ależy je d n o c z e śn ie d odać, iż w tej sytuacji ro d z i się k o le jn a w ą tp li wość, k tó rą m o ż n a by sfo rm u ło w ać w fo rm ie p ytania: czy stosow ną d e cyzję m o ż n a byłoby ró w n ież p o d ją ć co d o m ałże ń stw a stro n y k a to lic kiej ze stro n ą, k tó ra zo sta ła o ch rzc zo n a w K ościele katolickim , lecz 9 Por. Pontificia Commissio Decretis Concilii Vaticani II Intrepretandis, Responsa - 1.02.1972, AAS 64 (1972), 397: „Utrum ad normam Literarum Apostolicorum Motu proprio datarum die 31 martii 1970, quae verbis incipient Matrimonia mixta Oridnarius loci possit concedere dispensationem a forma canonica celebrationis matrimonii mixti si unus sit ca tholicus, alter fuit quidem baptizatus in ecclesia catholica sed deinde a fide deficiens ad aliam confessionem non catholicam conversus sit.
w ystąpiła z n ie go, n ie p rz y stę p u ją c do ż ad n e g o z ak ato lick ic h K o ścio łów, czy te ż W sp ó ln o t eklezjalnych?
W ydaje się, iż w tym p rz y p a d k u spotykam y się z w ątpliw ością p ra w n ą. S tą d te ż w tej sytuacji p o w in n a zn aleźć swą aplikację re g u ła skody- fik o w an a w k an. 14 K PK , w m yśl k tó rej w w ą tp liw o ści p r a w n e j ustaw y n ie o b o w ią z u ją , n a w e t u n ie w a żn ia ją c e i u n ie z d a ln ia ją c e.
P rzepisy co do form y k an onicznej p o sia d a ją c h a ra k te r ustaw y u n ie w ażniającej (kan. 10 K PK ). O zn acza to zatem , iż w przy p ad k u p o jaw ie n ia się przytoczonej h ip o tezy n ie m ogłyby o n e zo stać zaaplikow ane.
W ydaje się, iż w tej sytuacji n ależa ło b y o d n ieść się do p rzep isó w ogólnych co do fo rm y k an o n iczn ej (k an . 1117 K P K ). Innym i słowy, to w łaśn ie o n e p ow inny z n aleźć zastosow anie.
3. Przyczyna udzielenia dyspensy
Z a ło ż e n ia g e n e ra ln e co d o dyspensy o ra z w aru n k ó w jej u d zielan ia zostały skodyfikow ane w k sięd ze I K o d ek su , p ośw ięconej N o r m o m O g ó ln y m (k an n . 85-93 K P K ). P raw o d aw ca w k an. 90 § 1 K P K o d n ió sł się d o kw estii przyczyny dyspensy. O tó ż p o d k re ślił on, iż n ie należy dyspensow ać b e z słusznej o ra z rac jo n aln ej przyczyny.
N ależy je d n a k zauw ażyć, iż w in tere su jący m n a s k an. 1127 § 2 K P K U staw o d aw ca n ie użył p rzy to c zo n eg o te rm in u , lecz posłużył się o d m ien n y m o k reślen ie m . Stw ierdził o n b o w iem je ś li p o w a ż n e tru d n o ści n ie p o z w a la ją z a c h o w a ć fo r m y k a n o n ic zn e j, o rd y n a riu sz m iejsca m a p r a w o d y s p e n so w a ć o d n ie j w p o szc ze g ó ln y c h p r z y p a d k a c h .
D o strz e g a m y w ięc, iż p o w a ż n y c h tru d n o ś c i o k tó ry c h m ow a w kan. 1127 § 2 K P K n ie należy u to ż sa m ia ć z k a te g o rią słusznej o ra z ra c jo n aln e j przyczyny u ję tej w k a n . 90 § 1 K P K 10. W p rz y p a d k u bo w iem d y sp e n so w an ia o d z a c h o w a n ia fo rm y k a n o n ic zn ej w o d n ie sie n iu do m ałżeń stw m ieszan y ch idzie o k o n ie c z n o ść w y stąp ien ia u w a ru n k ow ań o w iększym c ię ża rze gatu n k o w y m . Z drugiej stro n y n ależy je d n a k p o d k re ślić , iż tej k a te g o rii p ojęciow ej n ie należy je d n a k łączyć z nie- m o żliw o ścią11.
J e s t rzeczą zro zu m iałą, iż w y rażen ie w y stęp u jące w e w spom nianej n o rm ie p o sia d a c h a ra k te r g e n e ra ln y o ra z abstrakcyjny. N ależy je d n o
10 Aznar Git dz. cyt., s. 101-102.
cześnie d odać, iż ro zw iązan ia szczegółow e w tej m a te rii zostały z a p re z e n to w a n e m .in. w innym akcie Stolicy A p o sto lsk iej, ja k im je s t D y re k to riu m E k u m e n ic z n e z 1993 r.
P o d e jm u ją c an alizę n iek tó ry ch p rz ep isó w zaw artych w tym d o k u m en cie należy zauw ażyć, iż u w y d atn io n o w n im w sposób szczególny je d n ą h ip o te z ę . O tó ż w sk azan o w nim , iż naciski K ościołów lub W sp ó ln o t eklezjalnych co d o kon ieczn o ści zach o w an ia p rz e z ich członków fo rm zaw arcia m ałżeń stw a fu n k cjo n u jący ch w tych w sp ó ln o ta c h n ie m o g ą stać się p o w o d e m a u to m aty cz n eg o u d z ie le n ia dyspensy (D Y R . E K U M , 155).
W tym k o n te k śc ie ro d z i się z a te m zasad n icze py tan ie: ja k ie przyczy ny uspraw iedliw iałyby p o d ję c ie tak iej decyzji?
O d p o w ia d a ją c n a tę tru d n o ś ć n a w stęp ie należy stw ierdzić, iż we w sp o m n ian y m D y re k to riu m w y m ien io n o n ie k tó re z pow odów , k tó re m ogłyby zadecy d o w ać o u d z ie le n iu dyspensy. O tó ż zaliczono do nich: z ach o w an ie h a rm o n ii ro d zin n ej, u zyskanie zgody rodziców n a zaw ar cie m ałżeń stw a, u z n a n ie szczególnego zaan g ażo w an ia relig ijn eg o s tro ny, w zględnie jej w ięź p o k rew ień stw a z szafarzem in n eg o K o ścio ła lub W sp ó ln o ty eklezjalnej (D Y R . E K U M , 154).
P rzy to czo n eg o w yliczenia n ie należy je d n a k tra k to w a ć ja k o zb io ru zak reso w o zam k n ięteg o . A lb o w iem należy zauw ażyć, iż U staw odaw ca w k an. 1127 § 2 K P K p o stan o w ił p o n a d to , iż w y danie szczegółow ych n o rm co d o u d z ie le n ia dyspensy należy do K o n feren cji E p isk o p a tu . W ydaje się zatem , iż w o p raco w an y ch p rz e z te n o rg a n p rz e p isa c h wy konaw czych p ow inny zn aleźć ró w n ież sw oje m iejsce tak ie, k tó re d o ty czyłyby p o ru sz a n e j kw estii.
Z e szczegółow ej analizy d o k u m en tó w E p isk o p a tu Polski w ynika, iż n ie pośw ięco n o w n ich w ystarczającej uw agi tej pro b lem aty ce. O tó ż w praw dzie do zag a d n ien ia przyczyn u d zielen ia dyspensy n aw iązano w In stru k cji o p rzygotow aniu do zaw arcia m ałżeństw a w K ościele k a to lickim , w ydanej w d n iu 5. 06. 1986 r.12, to je d n a k dyspozycje zaw arte w tym akcie p o sia d a ją c h a ra k te r zbyt ogólnikow y. S tw ierdzono w nim jed y n ie racje te m o g ą b y ć zw yczajne, o b iektyw ne, tradycyjnie u w zg lęd n ia n ie w n a u c e p ra w a k a n o n iczn e g o , a n a d e w szytk o takie, któ re sygnalizuje M o tu p ro p rio D e e p isc o p o ru m m u n erib u s, tzn. d o b ro d u c h o w e w iern y ch13. 12 Por. Episkopat Polski, Instrukcja o przygotowaniu do zawarcia małżeństwa w Kościele ka tolickim - 5.06.1986, Akta Konferencji Episkopatu Polski 1 (1998), s. 104.
C o więcej, w ątk u tego nie u jęto w ogóle w kolejnym dokum encie, j a kim była In stru k cja w spraw ie duszpasterstw a m a łże ń stw o różnej p rzy n a leż n o śc i kościelnej, opublikow ana w dn iu 14.03.1987 r.14 Czyżby za ta kim rozw iązaniem przem aw iał duszpasterski c h a ra k te r tego d o k um entu?
N a m a rg in e sie należy d odać, iż b ard ziej szczegółow e ujęcia w in te resu jącej n as kw estii w ystęp u ją d o k u m e n ta c h K o n fere n c ji E p is k o p a tów innych k rajó w 15.
O tó ż W ło sk a K o n fe re n c ja E p isk o p a tu w swym d e k re c ie g e n e ra l nym dotyczącym m ałże ń stw a k a n o n iczn eg o z d n ia 5.11.1990 r. w sk aza ła, iż do m otyw ów uspraw iedliw iających w y danie dyspensy należy zali czyć: rela c ję p o k rew ień stw a czy te ż przyjaźni stro n y z szafarzem a k a to lickim , a ta k ż e pojaw iający się sprzeciw w k rę g a c h ro d z in n y ch 16.
P o d o b n ie i H isz p a ń sk a K o n fe re n c ja E p is k o p a tu d o pow ażnych tru d n o śc i o k tó ry ch m ow a w kan. 1127 § 2 K P K zaliczyła: n ie b e z p ie czeństw o p o w sta n ia pow ażnych szkód za ró w n o duchow ych, ja k i m a te rialnych, sprzeciw stro n y akatolickiej lub jej rodziców co do u c z estn ic tw a w katolickiej c eleb racji zaw ieran ia m ałżeń stw a, ciężki k o n flik t su m ien ia stro n y akatolickiej, sp ecjaln ą w ięź stro n y akatolickiej ze swoją w sp ó ln o tą, z sam ym szafarzem , z m iejscem ku ltu , a ta k ż e n ie b e z p ie czeństw o c eleb racji m ałże ń stw a w yłącznie w fo rm ie cywilnej, n ie b e z p ieczeń stw o p o z o sta w a n ia w zw iązku n iefo rm aln y m , ro zw iązan ia o b cego system u p ra w n e g o oblig u jące stro n ę ak a to lic k ą do zach o w an ia o d rę b n e j form y, niem ożliw ość u n ik n ię cia sytuacji w k tó rej n u p tu rie n c i u d a d z ą się d o szafarza ak ato lick ieg o o ra z niem ożliw ość o b ecn o ści sza fa rz a k ato lick ieg o p o d c zas z aw iera n ia zw iązku m a łż e ń sk ie g o 17.
B ra k z a te m szczegółow ych reg u lacji w obow iązujących a k ta c h p ra w nych E p isk o p a tu Polski w z a k re sie przyczyn u d z ie le n ia dyspensy p r o w adzi d o p o w sta n ia p o s tu la tu d e lege fe rre n d a , aby w p ra c a c h n a d p rzy szłym d o k u m e n te m uw zględnić w sposób szczególny tę kw estię. Z a z a sad n o ścią ta k ie g o stw ierd zen ia p rz em a w ia m .in. tre ść odpo w ied zi
14 Por. Episkopat Polski, Instrukcja Episkopatu Polski w sprawie duszpasterstwa małżeństw o różnej przynależności kościelnej - 14.03.1987, Wiadomości Urzędowe Diecezji Opolskiej 42 (1987), s. 220-229.
15 Szerzej na ten temat zob. J. Martin de Agar, La competenza della Conferenza Episcopa le, w: I matrimoni misti, Città del Vaticano 1998, s. 153-157.
16 Por. Conferenza Episcopale Italiana, Decreto generale sul matrionio canonico 5.11.1990, Notizairio della Conferenza Episcopale Italiana 10 (1990), n. 50.
17 Zob. J. Martin de Agar, Norme delle Confernze Episcopali sul matrimony misto, Folia Canonica 4 (2001), s. 234-236.
K o n g reg acji d o S praw N au k i W iary, w ydanej w d n iu 13.07.1971 r., w k tó rej zan eg o w an o m ożliw ość u d z ie le n ia dyspensy o d fo rm y k a n o nicznej w o d n ie sie n iu d o m ałż eń stw m ieszanych w brew u sta le n io m w ydanym p rz e z K o n fe re n c ję E p is k o p a tu 18.
J e st rzeczą oczyw istą, iż w yliczenie tak saty w n e p o w o d ó w p o d ję cia takiej decyzji w p ra k ty c e je s t niem ożliw e. W ydaje się je d n a k , iż b a r dziej szczegółow a specyfikacja w tej m a te rii pozw oli zrealizo w ać z a mysł P raw odaw cy u jęty w k an. 1127 § 2 K PK , w m yśl k tó re g o norm y K o n fe ren cji E p is k o p a tu p ow inny um ożliw ić w sposób je d n o lity u d z ie le n ie dyspensy.
4. Konieczność zachowania formy publicznej
W an alizie k an. 1127 § 2 K P K n ie m o ż n a p o m in ą ć jeszcze je d n e g o isto tn e g o w ątk u . O tó ż P raw o d aw ca w dyspozycji tej n o rm y postaw ił jeszcze je d n o w ym aganie, ja k im je s t k o n iecz n o ść zaw arcia m ałżeństw a w fo rm ie pub liczn ej. N ależy je d n o c z e śn ie z całym n acisk iem p o d k re ślić, iż p rzytoczony w ym óg p o sia d a c h a ra k te r ustaw y uniew ażniającej (kan. 10 K P K ). O zn acza to zatem , iż w sytuacji gdyby zw iązek m a łż e ń ski zo stał zaw arty w fo rm ie n iep u b liczn ej, to w ów czas za w a rte m a łż e ń stw o byłoby niew ażne.
D . S alach as k o m e n tu ją c b rz m ien ie k an. 781, n. 2 K K K W sch stw ier dził, iż w y m aganie oblig u jące osoby n ale ż ą c e do K ościołów i W sp ó ln o t k ościelnych p ro te sta n c k ic h do za ch o w an ia fo rm y pub liczn ej zaw arcia m ałżeń stw a w pływ a z p ra w a n a tu ra ln e g o . U w aża o n z atem , iż w ym a g a n ie co do fo rm a ln e g o c h a ra k te ru zaw ieran ia m ałżeń stw a wypływa z te g o o b sz a ru p ra w a 19. O zn aczało b y to zatem , iż szczegółow e ro zw ią zan ia w tej m a te rii są je d y n ie d z iełem U staw odaw cy.
P raw o d aw ca kościelny z a te m u z n a ł za k o n iec zn e zaw arcie m a łż e ń stw a w ta k o k reślo n ej fo rm ie.
A u to rz y w zasad zie są zg o d n i w tym , iż tym sp o so b e m chciał on u n ik n ą ć zaw ieran ia m ałż eń stw tajnych20.
18 Por. O. Ochoa, Leges Ecclesiae, t. 5, Città del Vaticano 1980, n. 4139.
19 Salachas, dz. cyt., s. 60. Autor ten stwierdził: „[...] il principio della dottrina canonisti- ca, secondo cui i battezzatti accatolici, separati in Occidente, sono soggetti, quanto alla for ma, semplicemnete al diritto naturale [...]”.
Z d a n ie m J. G a rc ia F ailde, fo rm a p u b liczn a ro żn i się o d fo rm y k a n o n icznej. U w aża on, iż w myśl ro zw iązań zaw artych w przytoczonej n o r m ie m ałżeń stw o m o g ło b y zo stać za w a rte p o d c zas c e re m o n ii religijnej w o b ecn o ści zaró w n o szafarza kato lick ieg o , ja k i szafarza a k a to lic k ie go, a ta k ż e w fo rm ie cywilnej w o b ec u rz ę d n ik a cyw ilnego. C o w ięcej, n ie wykluczył o n rów nież m ożliw ości zaw arcia zw iązku m ałżeńskiego w o b ec n o ta riu sz a , b ą d ź te ż w o b ec sam ych św iadków 21.
Z p rz e p ro w a d z o n y c h a n aliz w ynika, iż k o n ie c z n o ść z a c h o w an ia fo rm y k a n o n ic z n e j co d o m a łż e ń stw m ieszan y c h je s t w ym ogiem w p ro w a d z o n y m p rz e z U sta w o d a w c ę k o śc ieln eg o . Z p u n k tu te o re - ty c z n o p ra w n e g o n a le ż a ło b y w ty m p rz y p a d k u m ów ić o e le m e n c ie w p ro w a d z o n y m d o P ra w o d aw cę d o s tru k tu ry ju ry d y czn ej m a łż e ń stw a, w y m ag an y m d o w ażn o ści a k tu . W k o n se k w e n c ji w ięc n ie z a c h o w a n ie te g o w ym ogu d o p ro w a d z iło b y d o n ie w a żn o ści z a w a rte g o p rz e stro n y m ałżeń stw a.
Z o b o w ią z a n ie to n ie p o sia d a je d n a k c h a ra k te ru bezw zględnego. P raw o d aw ca b o w iem tym p rz y p a d k u p rzew id ział ró w n ież m ożliw ość dyspensow ania.
Z p o d ję ty c h d o c ie k a ń w ynika, iż z ak res dyspensy n ie dotyczy je d y n ie figury m ałżeń stw a m ieszan eg o zaw artej w sfo rm u ło w an iu kan. 1124 K PK . A lb o w iem o b e jm u je o n rów nież swym zasięg iem k a te g o rię zw iązków u ję tą w ro zw iązan iac h p o zakodeksow ych, tzn. m ałżeń stw k tó ry ch je d n a ze stro n byłaby k ato lik iem , d ru g a n a to m ia st zostałaby w p raw d zie o ch rz czo n a w K ościele kato lick im , lecz n a stę p n ie p rz y stą p iła do w sp ó ln o ty akatolickiej.
N ależy je d n o c z e śn ie d o d ać, iż ro zw iązan ie d o tyczące kw estii p rzy czyn dy sp en so w an ia ró ż n ią się o tych, k tó re zo stały u ję te w K siędze I K o d e k su p ośw ięconej n o rm o m ogólnym (kan. 90 § 1 K P K ). P ra w o daw ca b o w iem w o d n ie sie n iu do m ałżeń stw m ieszanych ż ą d a k o n ie c z n ości z a istn ien ia pow ażnych tru d n o śc i (k an . 1127 § 2 K P K ). S zczegó łow a specyfikacja te g o za g a d n ie n ia p o w in n a z n aleźć swe o d zw iercie d le n ie w a k ta c h wykonaw czych.
Z a g a d n ie n ie to n ie z o stało je d n a k d o sta te c z n ie u ję te w d o k u m e n ta c h E p is k o p a tu Polski dotyczących m ałżeństw a. D la te g o te ż kw estię tą n a leż ało b y uw zględnić w przyszłym d o k u m en cie. W p ra c a c h n a d tym a k te m m o ż n a byłoby w ykorzystać ro zw iązan ia w y stęp u jące w d o
k u m e n ta c h innych K o n fe ren cji E p isk o p a tu , d o sto so w u jąc je d o w a ru n k ó w lokalnych.
Dispensazione dalla forma della celebrazione dei matrimoni misti
In questo studio l’attenzione viene conentrata sulle soluzioni codiciali ed extracodi- ciali, relative alla problematica della dyspensa dalla forma della celebrazione dei ma- trimoni misti. In concreto lo studio affronta quatro questioni particolari: l’autorità competente per la concessione della dispensa, i limiti della dispensa, le cause della concessione e, infine, la necessità della forma pubblica.
Dall’analisi condotta risulta che in questa materia il Legislatore ha posto maggiori esigenze per quanto riguarda la causa della dyspensa, richiedendo che i gravi diffi- coltà si oppongono alla osservanza della forma canonica. Di conseguenza tale requsi- to supera quanto previsto nelle norme generali per la concessione della dispensa (can. 90 § 1 CIC).
