Kazimierz Wajda, Sławomir
Kalembka
Raport rejencyjnych władz pruskich
w Gąbinie z 1835 r. o przerzucie
wydawnictw emigracyjnych przez
Prusy Wschodnie do zaboru
rosyjskiego
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 1-2, 93-97
1973
R A PO RT R E JE N C Y JN Y C H W ŁA D Z P R U S K IC H W G Ą B IN IE Z 1835 R.
O PR ZERZU CIE W Y D A W N IC TW EM IG R A C Y JN Y C H PR ZEZ P R U S Y
W SC H O D N IE DO Z A B O R U R O SY JSK IE G O
U W A G I W S T Ę P N E
P rz y to c z o n a n iż e j część m ie sięc z n eg o s p ra w o z d a n ia p o lic y jn e g o w ła d z r e je n c y j- ny ch w G ą b in ie , s k ie ro w a n e g o do p ru s k ie g o m in is tr a s p ra w w e w n ę tr z n y c h i p o lic ji G u s ta w a A d o lfa R o c h u sa v o n R o ch o w a d o ty czy p o z o rn ie d ro b n e j s p ra w y , co n a j w y ż e j p o u c z a ją c e j od s tr o n y p o z n a n ia te c h n ik i p r z e rz u tu k o re s p o n d e n c ji p o lity c z n e j z Z a c h o d u do z a b o ru ro s y js k ie g o , z p o m in ię c ie m k o n tr o li c a rs k ic h o rg a n ó w g r a n iczn y ch . N a p o d s ta w ie ra p o r tu b u rm i s tr z a m ia s te c z k a S z y rw in ty , le ż ąc e g o tu ż p rz y g ra n ic y P r u s z K ró le s tw e m P o ls k im , n a p rz e c iw m ie jsco w o śc i W ład y sła w o w o , w ó w c ze sn y m w o je w ó d z tw ie a u g u sto w s k im , in fo rm o w a n o w ła d z e b e rliń s k ie o p rz e sy łce p o c zto w e j z F r a n c ji z a w ie r a ją c e j d r u k i re k la m u ją c e ró ż n e w y d a w n ic tw a i p e r io d y k i w y d a w a n e n a e m ig ra c ji po p o ls k u i fra n c u s k u , a d o ty c z ąc e s p ra w p o lsk ich i n ie d a w n e g o p o w s ta n ia listo p a d o w eg o . P rz e s y łk ę tę w y sła n o z A m ie n s do S z y rw in t, n a n a iw n ie z a sz y fro w a n e n a z w isk o „ F lo ry a n v o n O w itc z ” , czyli z ie m ia n in a F lo r y a - n o w icza m ie sz k a ją c e g o po d ru g ie j s tro n ie g ra n ic y i d z ie rż aw ią c eg o m a ją te k L e śn ic tw o . T en , n ie p o k o jo n y ju ż ro k w c z e ś n ie j p rz e z w ła d z e ro s y js k ie z p o w o d u p o d o b n e j p r z e s y łk i, w y e k sp e d io w a n e j w zb liż o n y sp o só b n a je g o n a z w is k o z n a d a t la n ty c k ie j R o - szeli á z a w ie ra ją c e j d ru k i p o lity c z n e e m ig ra c y jn e , p o w ia d o m ił je s a m o ty m n o w y m „ p re z e n c ie ”. N a s k u te k c zu jn o ści u rz ę d n ik ó w p ru s k ic h i o b a w o m o r e p r e s je p r z e s tr a szonego s zla c h c ica rz e cz się w y d a ła .
N a m a rg in e s ie teg o in c y d e n tu n a s u w a ją się d w a p y ta n ia — czy w ła d z e p r u s k ie i ro s y js k ie d o w ie d z ia ły b y się o te g o r o d z a ju p r z e sy łk a c h , g d y b y je a d re so w a n o w sp o só b b a rd z ie j z a k a m u flo w a n y , a o d b io rc ó w p o w ia d a m ia n o by w c ze śn iej i g d y b y d z ia ła li b a rd z ie j z d ec y d o w a n ie — i w o b e c te g o — ile ta k ic h p rz e sy łe k n a d sy ła n y c h — c h y b a g łó w n ie d ro g ą m o rs k ą — p rz e n ik n ę ło p rz e z g ra n ic z n e m ie jsco w o śc i P r u s W sc h o d n ic h do K ró le s tw a i w g łą b z a b o ru ro sy jsk ie g o ?
W d o ty c h c za so w e j l ite r a tu r z e h is to ry c z n e j p o ś w ię c o n e j ro li W a rm ii, M a z u r i L i t w y p r u s k ie j w p o ls k ic h ru c h a c h n ie p o d le g ło śc io w y c h o k re s u m ię d z y p o w sta n io w e g o w s p o m n ia n o m a r g in a ln ie o z n a c z e n iu ty c h ziem , ja k o sw o iste g o t e r e n u tr a n z y to w e go p rz y p rz e rz u c ie p a trio ty c z n e j lite r a t u r y i p ra s y e m ig ra c y jn e j do K ró le s tw a P o l
9 4 S Ł A W O M I R K A L E M B K A · K A Z I M I E R Z W A J D A
sk ieg o o ra z n a L itw ę i B ia ło ru ś 1 W ś w ie tle p rz e d ru k o w a n e g o tu ta j ra p o r tu i p rz e d s ta w io n y c h w n im m e to d p rz e sy łk i ty c h m a te ria łó w n a w e t d la osób p rz y p a d k o w y ch , n ie z w iąz a n y c h z ż a d n ą k o n s p ira c ją , ro z m ia ry ty c h e k sp e d y c ji m u szą ja w ić się ja k o b a rd z o zn ac z n e . W sk a z u ją n a to ró w n ie ż in n e , choć n ie s te ty te ż u ła m k o w e d an e.
O tó ż w ia d o m o , że w y d a w c y g łó w n e g o o rg a n u p ra so w e g o T o w a rz y s tw a D em o k ra ty c z n e g o P o lsk ie g o — „ D e m o k ra ty P o ls k ie g o ” ju ż w k ilk a m ie sięc y po ro z p o c z ę c iu w y d a w a n ia go w y sła li 1 p a ź d z ie rn ik a 1837 r. do G d a ń sk a p rz e z w y sp ę J e r s e y 10 e g ze m p la rz y czaso p ism a, a w 11 d n i p ó ź n ie j w y e k sp e d io w a li n a s tę p n ą d z ie sią tk ę p rzez L o n d y n do K ró le s tw a , a w ięc znów d ro g ą m o rsk ą , a d a le j z a p e w n e p rz e z P r u s y W sch o d n ie lu b T o ru ń . W s u m ie ro z e sła n o do k r a j u 104 k o m p le ty e g z e m p la rz y to m u p ie rw sze g o „ D e m o k ra ty ”, w d w u d z ie s tu k ilk u p rz e s y łk a c h do d w u n a s tu m ie jsc i osób. Z teg o 17 k o m p le tó w s k ie ro w a n o do W ielk ieg o K się s tw a P o z n a ń skiego, 28 do N iem iec, czyli g łó w n ie do p ro w in c ji w sc h o d n io p ru sk ie j i tro c h ę do B e r lin a o ra z 20 z e s ta w ó w do K ró le s tw a , z czego z p e w n o śc ią zn ac z n ą część p rz e rz u co n o też p rz e z M azu ry . T o m u II „ D e m o k ra ty P o ls k ie g o ” poszło na w sc h ó d 109 k o m p le tó w e g ze m p la rz y , z czego 53 do W ielk ieg o K s ię s tw a P o z n a ń sk ie g o , a 25 „do N ie m ie c ”. G o rzej by ło z to m e m III, k tó re g o w s u m ie w y sła n o ty lk o 22 k o m p lety . A le w ty m ż e c za sie w y sy ła n o do k r a j u i in n e w y d a w n ic tw a T D P (n p . P ism a
T o w a r z y s tw a D e m o k r a ty c z n e g o P o lsk ie g o części I p o szły aż 304 eg ze m p la rz e , a M a n ife s tu T D P z 1836 r. 421 s z tu k ) 2, p o je d y n c z e n u m e ry ro z s y ła n o in d y w id u a ln ie ,
a p o za ty m T o w a rz y s tw o b y ło ty lk o je d n ą z o rg a n iz a c ji p o lity c z n y ch w y c h o d źstw a p o listo p a d o w eg o i ty lk o je d n y m z w y d a w c ó w lic z n y ch czaso p ism , k siąż e k , b ro s z u r i d ru k ó w u lo tn y c h , ja k ie n ie u s ta n n ie u k a z y w a ły się w e F r a n c ji, A n g lii i B elgii. Z n a n y też je s t w y p a d e k d ru k a r z a z S u w a łk L e o n a H o le n d e rsk ie g o , k tó ry z a jm o w a ł się p r z e rz u te m z a k a z a n y c h d ru k ó w p a trio ty c z n y c h z P r u s W sc h o d n ic h do K ró le s tw a i n a L itw ę , a d e n u n c jo w a n y i o sk a rż o n y m u s ia ł zb iec n a Z a c h ó d , w 1843 r. p rz y b y ł d o F r a n c ji i w n a stę p n y c h la ta c h o d e g ra ł n a w e t p e w n ą ro lę p o lity c z n ą n a e m ig r a c ji3. W d o b ie w o jn y k ry m s k ie j C e n tra liz a c ja L o n d y ń s k a T D P , ja k z re sz tą i in n e o r g a n i z a c je i o soby (np. k s ię g a rz p o z n a ń s k i Ź u p a ń s k i) n a d a l c h ę tn ie p o s y ła ły z a k a z a n e w y d a w n ic tw a do z a b o ru ro s y js k ie g o p rz e z p o rty b a łty c k ie i M az u ry . C zęsto ro z d z ie lan o je n a p o je d y n c z e k a r ty , k tó ry m i z a w ija n o in n e , d o zw o lo n e p u b lik a c je lu b też ró ż n e in n e w y ro b y . T y m sp o so b em m . in . p rz e m y c a n o z p o ls k ą p o m o c ą re w o lu c y jn e w y d a w n ic tw a A le k s a n d ra H e rz e n a , k tó re n a s tę p n ie le w ic u ją c y o fic e ro w ie r o sy jscy z ła tw o śc ią n a b y w a li w p o g ra n ic z n y c h m ie js c o w o ś c ia c h 4. P o d o b n ie d ziało się w p rz e d e d n iu p o w sta n ia sty czn io w eg o . N a p rz y k ła d W ojciech K ę trz y ń s k i w K r ó le w cu z a o p a try w a n y b y ł w „ D e m o k ra tę P o ls k ie g o ” i „W iad o m o ści z K r a j u ” 6.
N a w e t te u ła m k o w e d a n e w s k a z u ją n a d u że z n ac z e n ie M az u r i te re n ó w p rz y 1 P r z e d e w sz y stk im M. T y r o w i c z , P o lsk i o śro d e k r e w o lu c y jn y w K ró le w c u
1845— 1846 [o s ta tn i p rz e d ru k :} , Z d z ie jó w p o ls k ic h r u c h ó w sp o łe c z n y c h w X I X w i e k u . S tu d ia - s z k ic e -o d c z y ty , (W a rsza w a 1965), ss. 143— 155.
2 L. Ś l i w i ń s k i , „ D e m o k r a ta P o ls k i” 1837— 1841, (m aszy n o p is) rk p s n r 525, B ib lio te k a U n iw e rs y te tu W a rsz a w sk ie g o , ss. 41—42.
3 M. T y r o w i c z , S p r a w a ż y d o w s k a w d zie ja c h W ie lk ie j E m ig ra c ji. (P rzeg lą d
a m e r y k a ń s k ic h s tu d ió w A b r a h a m a G. D u k era ), S tu d ia H isto ry c z n e , R. 11, K ra k ó w
1968, z. 2, s. 263,
4 G. К и г р i s , A le k s a n d e r H e rc e n a e m ig ra c ja p o ls k a w la ta ch 1847— 1870,
G d a ń sk 1964, ss. 47— 48, 57.
S J . J a s i ń s k i , W o jc ie c h K ę t r z y ń s k i w p o w sta n iu s ty c z n io w y m , K o m u n ik a ty M a z u rs k o -W a rm iń s k ie , 1967, n r 1—2, s. 90.
le g ły c h ja k o o b sz a ró w sw o iste g o tr a n z y tu e m ig ra c y jn e j l i te r a tu r y p o lity c z n e j do K ró le s tw a , n a L itw ę i B ia ło ru ś , a n a w e t w g łą b R o sji, W y n ik a ło to z w ię k sz e j ł a t w ości p rz e rz u tu te j lite r a t u r y p rz e z p o rty i d łu g ą o ra z tr u d n ą do u p iln o w a n ia g r a nicę, z m n ie js z e j, w p o ró w a n iu z R o sją , c zu jn o śc i m ie jsco w y c h w ła d z p ru s k ic h , w re sz c ie z p rz y c h y ln o śc i i p o m o cy części m ie jsco w e g o sp o łe c z e ń stw a , ró w n ie ż n ie m ieck ieg o . N ie p rz y p a d k ie m ta k w c ze śn ie, bo ju ż w p o ło w ie l a t trz y d z ie sty c h X IX w ie k u , A u g u sto w s k ie s ta ło s ię o b s z a re m a k ty w n e j d z ia ła ln o ś c i k o n s p ira c y jn e j. W ła ś n ie n a te n te r e n s to su n k o w o ła tw o b y ło p rz e rz u c a ć z P r u s W sc h o d n ic h lite r a t u r ę p o lity c z n ą , a n a s tę p n ie i e m is a riu sz y e m i g r a c j i 6. P ó łn o c n a część A u g u sto w sk ie g o słu ż y ła ja k o ro z d z ie ln ia m a te ria łó w p ro p a g a n d o w y c h z e m ig ra c ji w ic h d a lsz e j ro z sy łce w g łą b z a b o ru ro sy jsk ieg o .
R ó w n ież obóz C z a rto ry sk ic h do p rz e rz u tó w n ie le g a ln e j lite r a t u r y n a te r e n A u g u sto w sk ie g o w y k o rz y sty w a ł P r u s y W sch o d n ie, u w a ż a ją c , iż ta m w śró d lu d n o śc i p o l sk iej „m o cn e w sp ó łcz u c ie d a ło się p o z n ać w czasie n aszeg o p o w s ta n ia i p rz e c h o d u n a szych ż o łn ie rz y p rz e z te n k r a j ”. W z w ią z k u z p la n a m i p o w sta ń c z y m i w y sła n y z o sta ł w 1839 r. p rz e z K ła jp e d ę n a Ż m u d ź i w A u g u sto w s k ie e m is a riu sz U r b a n o w ic z 7.
T a k w ię c d ro b n y in c y d e n t s z y r w in c k i je s t p rz y k ła d e m szerszeg o z ja w is k a w y s tę p u ją c e g o p rz e z c a łe trz y d z ie sto le c ie m ię d z y p o w sta n io w e n a p o g ra n ic z u M a z u r i z a b o ru ro sy jsk ieg o , a m a ją c e g o d u że z n ac z e n ie d la ro z w o ju ru c h ó w n ie p o d le g ło śc io w ych i ich id eo lo g ii n a zie m iac h p o lsk ich .
R A P O R T R E J E N C J 1 G Ą B 1 Ń S K 1 E J O P R Z E S Y Ł C E P O L S K IC H W Y D A W N I C T W E M IG R A C Y J N Y C H DO Z A B O R U R O S Y J S K I E G O D e u ts c h e s Z e n tr a la r c h iv , H is to r is c h e A b t e il u n g I I, M e r s e b u r g , z e s p ó l M in i s te r iu m d e s I n n e r n , R e p . 17, T i t. 504, N r 3, v o l. 1. A k t e n b e t r . d i e g e g e n V o l k s a u f s tä n d e u n d T u m u l t e i m G u m b i n n e n s c h e n R e g i e r u n g s b e z ir k e z u n e h m e n d e n S i c h e r h e it s m a s s r e g e l n 1817— 1838, k . 227—228 G u m b i n n e n , d e n 4 D e z e m b e r 1835
M o n a tlic h e r P o liz e ib e ric h t
[k. 227] A n d e n K ö n ig lic h e n P re u s s is c h e n [...] S ta a ts m in is t e r d es I n n e r n u n d d e r P o lizei, [...] H e r r n v o n R o ch o w E x z e lle n z in B erlin .
V om B ü rg e rm e is te r B u lw ie n in S c h i r w i n d t 1 w u r d e m ir z u A n fa n g d es v o rig e n M o n ats an g ez e ig t, d a ss a u f d e r P o s t d a s e lb s t e in B rie f a u s F r a n k r e ic h , o h n e Z w e i fe l f ü r d e n P ä c h te r d es p o ln isc h e n , u n w e it d e r G re n z e g e le g e n e n D o m a in e n -G u ts L e śn ic tw o a2, M a rsc h a le v. F lo r y a n o w ic z 3 b e s tim m t, je d o c h u n te r d e r A d re sse : „an
a W te k ś c ie — L e n ih tw o 6 D. F a j n h a u z , R u c h k o n s p ir a c y jn y n a L it w ie i B ia ło ru s i 1846— 1848, W a r s z a w a 1965, ss. 85— 94 i η. 7 S. S z o s t a k o w s k i , W y p r a w a m a jo r a J ó z e fa U rb a n o w ic z a do P ru s W s c h o d n ic h w 1839 r o k u , K o m u n ik a ty M a z u rs k o -W a rm iń s k ie , 1970, n r 4, ss. 491— 500. 1 S c h ir w in d t (lit. Š ir v in ta , o b ecn ie K u tu zo w o ). — w ó w c z a s m ia s te c z k o w p o w ie
cie P ilk a lle n (P ilk a ły ) r e je n c ji g ą b iń s k ie j, n a l e w y m b rze g u g r a n ic z n e j r z e k i S z y r - w i n t y w o d leg ło ści 2 k m o d p o ło żo n eg o na p r z e c iw le g ły m b r ze g u W ła d y s ła w o w a (K u d ir k o s N a u m ie s tis ).
2 L e ś n ic tw o (L e s n is ív a ) — w ie ś, w ó w c z a s r zą d o w a (od 1827 r.) p o ło żo n a n a p ó ł n o c n y m b r ze g u r z e k i S z e s z u p y w o d leg ło ści 3 k m na w sc h ó d od W ła d y s ła w o w a .
9 6 S Ł A W O M I R K A L E M B K A · K A Z I M I E R Z W A J D A
H e rrn F lo ry a n v o n O w itc z in S z e rw in te n ’', a n g e k o m m e n sei, w e lc h e r w ie d e r u m g e d ru c k te S a c h en zu e rh a lte n sch ein e. Schon v o r e tw a e in e m J a h r e n ä m lic h w a r e in ä h n lic h e r B rie f a u s L a R o c h e lle 4, g e d ru c k te p o ln isc h e P r o k la m a tio n e n e n th a lte n d , ü b e r S c h irw in d t a n d e n p.v. F lo ry a n o w ic z a n g e k o m m e n , d e sse n w e g e n n a c h ä u s s e re n V e rn e h m e n d e r p. F lo ry a n o w ic z v o n S e ite n d e r R u ssisch e n B e h ö rd e v ie le U n a n n e h m lic h k e ite n e rfa h re n h a tte . D e r p. B u lw ie n f r a g te d e sh a lb an, w a s m it sein e m n e u e r d in g s a n g e k o m m e n e n B rie fe g e sc h e h e n solle, u n d ich v e ra n la s s te ih n , so lch e n a n m ic h e in z u se n d e n . K a u m w a r d e r d ie sfä llig e B e ric h t des p. B u lw ie n n e b s t dem in R ed e s te h e n d e n , m it d e m P o stz e ic h e n : A m ie n s 5 19 O k to b e r 1835 v e rs e h e n e n B rie fe, in m e in e n H ä n d e n , a ls sich d e r ru s sisc h e M a jo r v o n W ogak, G e h ilfe des M ilitä r B e fe h lsh a b e rs O b e rst v. R u lk o w sk i a u s S u w a l k e n 0 b ei m ir m e ld e n liess, u n d m ir m itte ilte , d ass d e r p. F lo ry a n o w ic z b e n a c h ric h tig t ü b e r je n e n in S c h irw in d t e in g e tro f fe n e n B rie f, d a v o n z u r V e rm e id u n g n e u e r U n a n n e h m lic h k e ite n , d e m O b e rst v. R u l k o w sk i A n zeig e g e m a c h t h a b e , w o ra u f ih m , d e m p. v. W o g ak , d e r A u ftr a g e r te ilt sei, sich vo n p. v. F lo ry a n o w ic z d e n B rie f a u s lie fe rn zu la sse n . L e tz te re r h a tte d em p. v. W o g ak e in e s c h r iftlic h e A u to ris a tio n e rte ilt, d e n fr a g lic h e n B rie f in S c h irw in d t in E m p fa n g zu n e h m e n u n d zu en tsieg e ln . D e r p. W o g ak w a r d es B eh u fs n a ch S c h ir- w in d t g e re ise t, d a se lb s t a b e r e rs t, n a c h d e m d e r B e ric h t des p. B u lw ie n a n m ic h b e re its a b g e g a n g e n w a r, e in g e tro ffe n , u n d n u n z u r E r re ic h u n g sein e s Z w e c k es h ie r h e r g e k o m m e n . W en n g leic h , w ie s c h o n e rw ä h n t, k a u m e in Z w e ife l o b w a lte n k o n n te , d a ss d e r B rie f f ü r d e n p. v. F lo ry a n o w ic z b e s tim m t sei, so [k. 228] la u te te doch d ie A d re s se n ic h t a u f s e in e n ric h tig e n , s o n d e rn a u f e in e n a n d e r e n N a m e n , u n te r w e lc h e n in S c h irw in d t N ie m a n d e x is t ir t. D ie se rw e g e n , u n d da d e r B rie f a n f ü r sich a ls v e r d ä c h tig zu b e tra c h te n sei, m a c h te ich d e n se lb e n n ic h t g e ra d e h in d em M a jo r v. W o g ak
b W te k śc ie — n e h m lic h
3 W e d lu g w s z e lk ie g o p ra w d o p o d o b ie ń s tw a c h o d zi t u ta j o J a n a T o m a s za Flo-
rya n o w ic za h e r b u S le p o w ro n , s y n a T a d e u s za F lo ry a n o w icza i B a r b a r y z J a g ie łłó w , w y le g ity m o w a n e g o z e s zla c h e c tw a w K r ó le s tw ie P o ls k im w 1839 r., p o sła n a s e jm y K ró le s tw a P o lsk ie g o i m a r s z a łk a s e jm ik ó w p o w ia tu a u g u s to w s k ie g o , d zied zic a d ó b r P o ro żn iew o . W ie ś P o ro żn ie w o (P a r a z n iśk is ) p o ło żo n a n a d r z e c z k ą S e jm e n ą w o d le gło ści 7 k m n a p o łu d n ie od W ła d y s ła w o w a lic z y ła w 1827 r, 287 m ie s z k a ń c ó w i m ia ła 28 d y m ó w . A , B o n i e c k i , H e rb a r z p o ls k i, t. 5, s. 300; R o d zin a , H e rb a r z s zla c h ty p o ls k ie j, W a r sz a w a 1907, t. 4; S p is s zla c h ty p o ls k ie j K ró le s tw a P o lsk ie g o , W a rsza w a 1851, s. 55.
4 L a R o c h e lle — fr a n c u s k ie m ia s to p o r to w e n a d Z a to k ą B isk a js k ą . J e s ie n ią 1833
lub w 1834 r. z a m ie s zk a ła w te j m ie jsc o w o śc i g ru p a e m ig ra n tó w p o lsk ic h . B y li w śró d n ic h d e m o k r a c i, k tó r z y z a ło ży li s e k c ję T o w a r z y s tw a D e m o k r a ty c z n e g o P o lskieg o . W ia d o m o , ż e w d ru g ie j p o ło w ie tr z y d z ie s ty c h la t X I X w ie k u w y s y ła n o s ta m tą d do k r a ju e m is a r iu s z y T D P . Z m ia s ta tego, choć p o ło żo n eg o n a za c h o d zie F ra n c ji, e k s p e d io w a n o e m ig ra c y jn ą lite r a tu r ę p a tr io ty c z n ą , g d y ż m o ż n a b y ło p r ze rz u c a ć ją drogą m o rs k ą , p ro sto do b a łty c k ic h p o r tó w P ru s, co z w ię k s z a ło sza n se d o s ta rc z e n ia je j c z y te ln ik o m k r a jo w y m .
5 A m ie n s — m ia s to w p ó łn o c n o -w sc h o d n ie j F ra n c ji, d a w n a sto lic a P ik a rd ii. N ie
b yło w t e j m ie jsc o w o śc i w ię k s ze g o o śro d k a e m ig ra c y jn e g o . P r z e s y łk ę do S z y r w in t w y s ła n o z n ie j z a p e w n e p r ze d e w s z y s tk im dla z m y le n ia k o n tr o li g r a n ic z n e j i p o lic ji p r u s k ie j.
6 S u w a łk i p o d ó w cza s b y ły f a k ty c z n ą sto lic ą w o je w ó d z tw a a u g u s to w s k ie g o i ta m
m ie ś c iły się w ła d ze i u r z ę d y . K ie d y w 1837 r. w K r ó le s tw ie P o ls k im za m ie n io n o w o j e w ó d z tw a n a g u b e rn ie o w a p ó łn o c n o -w sc h o d n ia d zie ln ic a n a z w a n a z o sta ła g u b e rn ią su w a lsk ą .
v e ra b fo lg e n , s o n d e r n h ie lt m ic h f ü r b e fu g t, s o lc h e n z u v o r d e r s t m e in e rs e its zu e r ö f f n e n u n d v o m I n h a lt K e n n tn is s zu n e h m e n . Ic h fa n d u n te r d e m K u v e r t g a r k e in e n g e sc h rie b e n e n B rie f, s o n d e r n n u r e in ig e g rö s s te n te ils in fra n z ö s isc h e r, z u m T e il a u c h in p o ln is c h e r S p ra c h e g e d ru c k te B lä tte r , e n th a lte n d B u c h h ä n d le ra n z e ig e n v o n v e r s c h ie d e n e n B ü c h e rn u n d D ru c k s c h r if te n ü b e r P o le n u n d d ie p o ln is c h e R e v o lu tio n , u n d S u b s k rip tio n s e in la d u n g e n a u f d ie in P a r is u n d L y o n e rs c h e in e n d e n Z e its c h rifte n L a P o lo g n e u n d L e P o lo n a is ,7 u n d a u f M ed a ille n . D iese P a p ie r e n e b s t d em K u v e r t d em p. v. W o g ak a u sz u h ä n d ig e n n a h m ic h n u n n ic h t w e ite r A n s ta n d . D ie g a n z e S a c h e e rs c h e in t im v o rlie g e n d e m F a lle s e h r u n e rh e b lic h , o b g le ic h d e r m e h r g e d a c h te B rie f oh n e Z w e ife l v o n d en in F r a n k r e ic h sich n o ch a u f h a lte n d e n P o le n h e r r ü h r t , u n d a u f W id e ra n k n ü p fu n g d e r V e rb in d u n g m it ih r e n in d e r H e im a t le b e n d e n L a n d s le u te n a b z w e c k e n m ag . [...]c с D alej n a s tę p u je n ie is to tn e z p u n k tu w id z e n ia in te r e s u ją c e g o n a s z a g a d n ien ia z a p y ta n ie w s p ra w ie sp o so b u p o s tę p o w a n ia w a n a lo g ic z n y c h w y p a d k a c h w p r z y s z łości, a n a s tę p n ie s p ra w o zd a n ie p r ze c h o d zi do in n e g o p r o b le m u . 7 O w e cza so p ism a , k tó r y c h p r e n u m e r a tę p r o p a g o w a n o o d p o w ie d n im i d r u k a m i, u m ie s z c z o n y m i w e w z m ia n k o w a n e j p r ze sy łc e , to n a jp r a w d o p o d o b n ie j „La P o lo g n e H is to riq u e , L itté r a ir e , M o n u m e n ta le e t P i tto r e s q u e ” — r o d z a j b a rd zo w ó w c za s p o p u la rn e g o ilu s tr o w a n e g o m a g a z y n u p e rio d y c zn e g o , w y d a w a n e g o w P a r y ż u w 1835 i 1836 т. p o s z y ta m i p r z e z sw e g o r o d z a ju s p ó łk ę a k c y jn ą , d o k t ó r e j n a le że li L e o n a r d C h o d źk o , E d w a r d H e n r y k C h o ń sk i o ra z Ig n a c y S ta n is ła w G ra b o w sk i. N a to m ia st „L e P o lo n a is” c z y li „ jo u rn a l d e in té r ê ts d e la P o lo g n e ” (P a ry ż 1833— 1836, t. 1—6, 8°) u y ł m ie s ię c z n ik ie m lite r a c k im , n a u k o w y m i p o lity c z n y m , c ie sz ą c y m się z n a c z n y m za · in te r e s o w a n ie m r ó w n ie ż w śró d F ra n c u zó w , a r e d a g o w a n y m p r z e z lu d z i z w ią z a n y c h z p r a w ic ą e m ig ra c ji: W ła d y s ła w a B r o e l-P la te r a , je g o b ra ta C eza reg o o ra z J ó ze fa S tr a s z e w ic z a i K a ro la B o ro m e u sza H o ffm a n a . E IN B E R IC H T D E R B E H Ö R D E N D E S P R E U S S IS C H E N R E G IE R U N G S B E Z IR K S G U M B IN N E N Ü B E R D E N S C H M U G G E L D E R P O L N IS C H E N E M IG R A N T E N D R U C K E Ü B E R O S T P R E U S S E N N A C H D E M R U S S IS C H E N T E IL G E B IE T P O L E N S Z u s a m m e n f a s s u n g
Im D e u tsc h e n Z e n tr a la r c h iv , A b te ilu n g M e rse b u rg , b e f in d e t sic h e in B e ric h t d es R e g ie r u n g s p rä s id e n te n v o n G u m b in n e n (h e u te G u ssje w ) a n d e n I n n e n m in is te r R o ch o w in B e rlin , in d e m d e r le tz te r e b e n a c h r i c h tig t w ird , d a ß in d e m G re n z o rt S c h ir w in d t e in e S e n d u n g m it p o ln is c h e n D ru c k e n b e s c h la g n a h m t w u rd e . D ie se S e n d u n g w u r d e a u s A m ie n s in F r a n k r e ic h a n d e n p o ln is c h e n A d lig e n F lo rja n o w ic z v e rs a n d t, d e r d a s G u t L e ś n ic tw o in d e r W o je w o d s c h a ft A u g u stó w im ru s s is c h e n T e ilg e b ie t P o le n s a ls P ä c h te r h ie lt. D ie p o ln is c h e p o litis c h e E m ig ra tio n h a t sich m e h r m a ls d es T e r r ito riu m s O stp re u ß e n s b e d ie n t, u m p o litis c h e L i t e r a t u r n a c h d e m ru s sisc h e n T e ilg e b ie t P o le n s zu t r a n s p o r tie r e n . E s w a r v o r a lle m d a s d e m o k ra tis c h e L a g e r, d a s d ie se n W eg b e n u tz te , d a s k o n s e r v a tiv e L a g e r d e r C z a rto ry s k i h a t a b e r Ä h n lic h e s g e m a c h t. W ir v e r fü g e n je d o c h ü b e r n u r w e n ig e k o n k re te Q u e lle n a u s s a g e n z u d ie se r F ra g e , u n d d e sh a lb e r s c h e in t d e r n u n v e rö f f e n tlic h te B e itra g a u s
a m tlic h e n p re u ß is c h e n B e r ic h te n b e so n d e rs w e rtv o ll.
