Służba leśna Wolnego Miasta Krakowa (1815–1846). Organizacja i formy działalności. Część I: Lasy państwowe i prywatne, personalia i finanse, zwalczanie przestępstw leśnych

STUDIES II HISTORY OF POLISH STATE A N D LAW

e-ISSN 2450-6095; ISSN 1733-0335

Ma t e u s z Ma t a n i a k ( Kr a k ó w)

Służba leśna Wolnego M iasta K rakow a (1815-1846).

O rganizacja i fo rm y działalności.

Część I: Lasy p a ń stw o w e i pryw atn e, personalia i finanse,

zw alczan ie przestępstw leśnych

1. Uwagi wstępne; 2. Organizacja Służby leśnej i jej finansowanie; 3. Powierzchnia lasów; 4. Zwalcza­ nie przestępstw leśnych.

1

Dzieje służby leśnej na ziemiach polskich w XIX w. doczekały się licznych, a za­

razem wartościowych opracowań. Dotyczą one zarówno zarządu lasami w Księ­

stwie Warszawskim i Królestwie Polskim, jak też na ziemiach zaboru pruskiego

i austriackiego1. Wyjątek stanowi działalność administracji leśnej Wolnego Miasta

Krakowa (WMK) w latach 1815-1846; w tym obszarze badawczym m ożna wska­

zać zaledwie kilka wzmianek, zawartych w opracowaniach syntetycznych2 - z tego

1 Najwięcej a rty k u łó w ukazało się w „Sylwanie”: J. M iłobędzki, O rganizacja adm inistracji L a ­

sów Narodowych w dobie Księstwa W arszawskiego (1957, z. 12) o raz Gospodarka leśna i Lasy Narodow e Księstwa W arszawskiego (1958-1959, z. 1); A. Ż abko-P otopow icz, Lasy i leśnictwo na ziem iach Polski w pierw szej połow ie X I X w ieku (1956, z. 7); E. W ięcko, Lasy i gospodarstwo leśne na ziem iach Polski od po ło w y X I X w ieku (1956, z. 7). Zob. też Ł. K ontow ski, T. N ow ak, Ochrona środowiska leśnego na łam ach „Sylw ana” w latach 1820-1939, W arszaw a 2006.

2 J. B roda, Historia leśnictwa w Polsce, P oznań 2000, s. 23-25; idem , Zarys historii gospodarstwa

leśnego w Polsce, W arszaw a 1988, s. 27 -2 8 . Zob. też A. Ż abko-Potopow icz, Zarys rozwoju w iedzy leśnej do pierwszej w ojny światowej, „M onografie z D ziejów N auki i Techniki”, t. XLIX, W rocław -

W arszaw a-K raków 1968, s. 226-244, 265-271; J. Szczerbow ski, Polskie ustaw y i ordynki leśne.

Szkic historyczno-ekonom iczny, Lwów 1912, s. 3 -4 , 11-12, 18-26 oraz w ykłady w ygłoszone n a

I Zjeździe Leśników Polskich w K rakow ie 20-21 V III 1907 r.: J. M iklaszew ski, Ogólny rzu t oka

na rozwój leśnictwa w Królestwie Polskim w X I X w.; F. Skoraczew ski, R ozw ój polskiego leśnictwa w X I X w. w W ielkim Księstwie P oznańskim ; B. Lipiński, O w pływ ie prądów ekonom icznych na rozwój nauki urządzenia gospodarstwa lasowego; L. G aliński, Znaczenie społeczne leśnika w ogóle i w pojedynczych dzielnicach Polski; J. Rivoli, O potrzebie jednolitej terminologii leśniczej polskiej (Referaty przedłożone na ogólnym Z jeździe Leśników Polskich, Lwów 1907).

powodu artykuł ten oparto przeważnie na m ateriałach archiwalnych, przechowy­

wanych w Archiwum Narodowym w Krakowie. Należy w tym względzie wskazać

zwłaszcza tzw. akta senackie (sygn. WMK V-140) oraz akta Wydziału Spraw We­

wnętrznych (sygn. WMK VI-20, VI-21, VI-22, VI-27). Pewną rolę odegrały rów­

nież akta prezydialne i budżety Rzeczypospolitej Krakowskiej (sygn. W M 15, 20,

21); oprócz tego dzienniki rządowe oraz prasa krakowska3.

Ze względu na obfitość materiałów źródłowych rozważania na tem at adm ini­

stracji leśnej podzielono na dwie części. W pierwszej omówiono jej zasady organi­

zacyjne, sposoby finansowania oraz zmiany w obsadzie personalnej. Oprócz tego

przedstawiono główne zagrożenia dla substancji leśnej (naruszanie planów go­

spodarczych, kradzieże drewna, dewastacje, pożary) oraz sposoby ich zwalczania

przez administrację WMK. Ramy czasowe rozważań obejmują zasadniczo czasy

Rzeczypospolitej Krakowskiej (1815-1846), kiedy „zwierzchnią władzę adm ini­

stracyjną” sprawował Senat Rządzący. Rozciągnięto je również na lata 1846-1853,

kiedy władztwo nad Okręgiem Krakowskim należało do Rady Administracyjnej.

Układ pracy m a charakter problemowy. Łączne omówienie zagadnień szczegóło­

wych, z pom inięciem chronologii wydarzeń, wynika z niezmienności metod funk­

cjonowania administracji leśnej w pierwszej połowie XIX w.

Geneza służby leśnej W MK sięga okresu przynależności Krakowa do Księ­

stwa Warszawskiego, w którym funkcjonowała polska administracja - stosowano

też rodzim e ustawodawstwo leśne. Początkowo lasy podlegały M inistrowi Spraw

Wewnętrznych, ale od 1810 r. nadzorowała je Dyrekcja Generalna Dóbr i Lasów

Narodowych, którą w 1811 r. podporządkowano Komisji Rządowej Przychodów

i Skarbu4. Na szczeblu departam entów lasy podlegały izbom skarbowym. Podzie­

lono je między 86 leśnictw o łącznej powierzchni 10-20 tys. ha. Na ich czele stali

nadleśniczy, mający do pom ocy podleśniczych (do kontroli wydawanego drewna)

oraz strażników i gajowych (do ochrony przed kradzieżami i szkodnikami)5.

W Królestwie Polskim lasy narodowe podlegały Komisji Rządowej Przycho­

dów i Skarbu, a nadzorowała je Dyrekcja Generalna Lasów Rządowych. Podzie­

lono je na 71 leśnictw z nadleśniczymi na czele, leśnictwa zaś na straże i obręby,

w skład których wchodziły okręgi gospodarcze. Do 1830 r. lasy przekształciły się

3 P ew nym p ro b lem em była n ied o stęp n o ść akt W ydziału D o c h o d ó w P ublicznych i Skarbu, k tó re w ybrakow ano („w yszkartow ano”) 22 XII 1859.

4 D ek ret z 20 VI 1810 r. o u stan o w ien iu D yrekcji G eneralnej D ó b r i L asów N arodow ych, „D zien n ik P raw K sięstw a W arszaw skiego”, t. II, n r 19, s. 252-273; D ek ret z 18 XI 1811 r. o d ­ dający M in istro w i P rzy ch o d ó w i S karbu n a d z ó r n a d lasam i i d o b ra m i n aro d o w y m i, Dz. Praw KW, t. IV, n r 37, s. 5 -8 . W K sięstw ie W arszaw skim obow iązyw ały liczne regulacje w zorow ane n a praw ie p ru sk im , por. Instrukcja dla Nadleśniczych z 29 X 1807 r.

w odrębną gałąź gospodarki narodowej, a to poprzez oderwanie od tradycyjnych

związków z rolnictwem6. Ogólnie rzecz ujmując, zasady organizacyjne służby le­

śnej w poszczególnych państwach dość znacznie się między sobą różniły. Niejed­

nakowe było też tem po wprowadzania ulepszeń organizacyjnych7.

2

W M K prowizorycznie utrzymało stan prawny z epoki Księstwa Warszaw­

skiego. Zgodnie z art. 88 statutu organizacyjnego dla Senatu Rządzącego służbę

leśną tworzyli: Nadleśniczy Rządowy, dwóch Kontrolerów (Lasów Skarbowych

i Prywatnych) oraz pięciu strażników leśnych i kilkudziesięciu gajowych. Straż­

nicy pełnili służbę w obrębach leśnych (siedziby w Podłężu, Byczynie, Lipowcu,

Czernichowie i Wyciążu), natom iast administracja leśna obejmowała cały Okręg

Krakowski8. Swoje kompetencje Senat wypełniał za pośrednictwem Wydziałów:

Spraw Wewnętrznych i Sprawiedliwości oraz Dochodów Publicznych i Skarbu9.

Organem pośredniczącym był Intendent Dóbr i Lasów Narodowych10.

Pierwszym intendentem został Adam Paprocki, nadleśniczym Jan Antoni Mo-

towidło, Kontrolerem Lasów Skarbowych Jan Szczepan Swoboda (wkrótce zastąpił

6

Ibidem . Stosow ano ta m bardziej elastyczne i prostsze, w p o ró w n a n iu z p ru sk im i, m eto d y

g o spodarow ania, zaczerp n ięte z Saksonii i K sięstw a B runszw ickiego. Przy K om isjach W oje­ w ódzkich działały o d d ziały d ó b r i lasów. N a czele D yrekcji G eneralnej L asów R ządow ych (od 1818 r. D yrekcja G en eraln a D ó b r i Lasów) stał L udw ik Plater.

7

D zieje lasów, leśnictwa i drzew nictw a w Polsce, red. A. Ż abko-P otopow icz, W arszaw a 1965,

s. 147.

8

Urządzenie w ew nętrzne Senatu Wolnego M iasta Krakowa i jego Okręgu z 15 V II 1816, og ło ­

szone p ism em S enatu Rządz. n r 2104 D G S, „D zien n ik R ozporządzeń R ządow ych W M K ” (d a­ lej: Dz. Rozp. Rząd. W M K ) z 1816 r.; por. D zieje lasów, leśnictwa i drzew nictw a w Polsce, op. cit., s. 151-152.

9

U p raw n ien ia W ydziału D o c h o d ó w P ublicznych w spraw ach leśnictw a określał art. 31 sta­ tu tu , w k tó ry m była m ow a o spraw ow aniu „ad m in istracji szczególnej”, w ty m k o n tro li a d m i­ n istracji d ó b r n aro d o w y ch o raz lasów skarbow ych; U rządzenie w ew nętrzne Senatu Wolnego

M iasta Krakowa i jego Okręgu, op. cit. K om petencje w ydziałów u trzy m an o w ro zp o rząd zen iu

S enatu Rządz. z 11 I 1822, n r 117 D G S, Połączenie W ydziałów Spraw W ew nętrznych i Policji, Dz. Rozp. Rząd. W M K z 1822 r.

10

Zob. B udget Rozchodów na R ok E tatow y 1826/27, [w:] Budgeta oryginalne P rzychodów ja k o

R ozchodów W M K i Jego Okręgu z lat 181 7 /1 8 -1 8 2 6 /2 7 p rz e z Z grom adzenie R eprezentantów uchwalone, A rch iw u m N arodow e w K rakow ie (dalej: A N K ), zesp ó ł „A rch iw u m W M K ” (dalej:

W M K ), W M 16, k. 943 (in te n d e n t p o b ierał 4600 złp) o raz B udget Rozchodów na R ok 1833/37, [w:] Budgeta oryginalne P rzychodów ja k o Rozchodów W M K i Jego Okręgu z lat 1833/37-1838/41

go Wojciech Kobylański)11. Kolejnym, wieloletnim nadleśniczym był Józef Kwasek

(w 1833 r. zarabiał 2000 złp)12 - w 1846 r. zastąpił go Albert (Wojciech) Thieriot13.

Najliczniejszą grupę stanowili gajowi, których w 1845 r. było 50 (obręb podłężski:

10, byczyński: 12, mętkowski: 8, lipowiecki: 9, czernichowski: 6, wyciążski: 4, wi-

kielski: 1)14. Obsady stanowisk dokonywano w miarę potrzeby (np. w 1846 r. przy­

jęto do pracy dwóch strażników leśnych: Kaspra Skakujskiego w Podłężu i Macieja

Borczyńskiego w M nikowie)15.

W śród pracowników leśnych poziom em wiedzy wyróżniał się Thieriot, wcze­

śniej radca górniczy Wielkiego Księstwa W eimarskiego16. Był on autorem prac n a­

ukowych z zakresu leśnictwa, współtwórcą krakowskiego Zachodnio-Galicyjskie-

go Towarzystwa Leśnego (Westgalizischer Forstverein, 1850-1865)17.

Kwalifikacje wymagane od pracowników leśnictwa m ożna odtworzyć na bazie

dokumentacji z postępowań konkursowych przeprowadzonych w latach 1820­

1821 i 184618. Oprócz znajomości języka polskiego (w mowie i piśmie), od nad­

11

Lista m ianow anych U rzędników w linii adm inistracyjney p r z y Senacie R zą d zą cym W M K

i Jego Okręgu z 17 V I I 1816, A NK , W M K V-9 A, k. 48. K ancelistą przy d o b rach naro d o w y ch był

Jan D o m in ik B yryko (800 złp), którego n astęp n ie zastąpił Jakubow ski. K ontrolera określono m ia n e m Leśniczego Lasów N arodow ych.

12

O p in ia o Józefie K wasku zob. p ism o W ydz. Spraw W ew nętrznych do In te n d e n ta , N ad leśn i­ czego i w ójta gm . Balice z 25 V II 1826, n r 3632, A N K , W M K V I-20, k. 382 i 407 o raz W yra­

chowanie Ogólne potrącić się mającego Procentu z pensyi U rzędników i O fficyalistów ze Skarbu Publicznego płatnych na F undusz Em erytalny, tu d zież M ilicyi Krajowey i Ż a n d a m eryi z 6 XII

1833, A N K , W M K V -152, k. 421. W 1833 r. leśniczym był W ojciech K obylański, strażn ik a m i A n to n i A nthony, Z y g m u n t F riedlein, K azim ierz Fabrycy, W in ce n ty Sw olkień i P io tr Zaplatalski (pensje 400 złp, czyli 33 złp 10 g r m ies.). W ynagrodzenie N adleśniczego: 166 złp 20 g r mies.

13

K alendarzyk po lityczn y krakowski na rok 1844, s. 55 -5 6 ; K alendarzyk [...] na rok 1846, s. 48. W 1845 r. K o n tro lerem Lasów P ryw atnych był A nthony, K o n tro lerem (Leśniczym ) K obylański. Strażników lasów rządow ych było siedm iu.

14

E ta t Słu żb y Leśnej z 9 X II 1845 (do n r 7578), W M K V -140, k. 415.

15

Zob. O bw ieszczenia R ady A d m inistracyjnej z 11 V 1846, n r 1257, „D zien n ik R ządow y W ol­ nego M iasta K rakow a i Jego O k ręg u ” (dalej: D z. Rząd. W M K ), n r 59 z 20 V 1846, s. 238; z 27 V 1846, n r 2343, z 6 VI 1846, n r 6 6 -6 7 , s. 266.

16

R ozp o rząd zen ie S en atu Rządz. z 27 I 1846, n r 403 D G S, D z. R ząd W M K , z 11 II 1846, n r 15-18, s. 60-61 (ogłoszenie k o n k u rs u n a nadleśniczego).

17

Zob. A. T hieriot, Poradnik dla dziedziców i gospodarzy lasów czyli krótki zbiór najgłów niej­

szych p ra w id eł urządzenia i użytkow ania lasów w guberniach zachodnich, W ilno 1845. C zło n ­

k am i Tow arzystw a byli Polacy i N iem cy, w łaściciele ziem scy o raz praco w n icy leśnictw a. P rzed ­ m io te m o b rad była p ro b lem aty k a leśna, w ydaw ano też specjalistyczne roczniki. D zieje lasów,

leśnictwa i drzew nictw a w Polsce, op. cit., s. 151, 207, 724-725.

18

Zob. O bw ieszczenia W ydziału D o ch o d ó w Publicznych: z 12 IV 1820, n r 1379, Dz. Rząd. W M K z 6 V 1820, n r 16, s. 66; z 1 VI 1821, n r 1745, D z. Rząd. W M K z 9 VI 1821, n r 19, s. 74; U chw ały S en atu Rządz. z 28 IV 1820, n r 610 o raz z 22 V 1821, n r 1754.

leśniczego wymagano wykształcenia w zakresie leśnictwa („kurs nauk leśnych”),

odbycia praktyki urzędniczej („praktyka administracyjna, w lasach prywatnych

bądź rządowych”) oraz znajomości miernictwa. Kandydaci dołączali życiorys

(„opis biegu życia”) oraz świadectwo lojalności („dobra konduita”), wystawione

przez właściwy urząd. „Na zabezpieczenie defektów i szkód” wpłacano kaucję

2000 złp19. Egzamin przed komisją rządową miał charakter ustny; jego pomyślne

odbycie skutkowało uzyskaniem posady, z obowiązkowym złożeniem „przysięgi

na wierność rządowi”20.

W trakcie kwerendy archiwalnej nie udało się odnaleźć instrukcji dla nadleśni­

czego, jak też potwierdzić stosowania w praktyce pruskiej instrukcji z 1807 r. Po­

twierdzono jedynie, że w 1843 r. Senat wydał instrukcję dla Kasy Leśnej, w reakcji

na liczne nieprawidłowości w jej działalności („superata na kilkadziesiąt tys. złp;

niedbałe i nieakuratne utrzymywanie rachunkowości”). Jej urzędnicy mieli zapew­

niać „rękojmię grosza publicznego”, a także prowadzić „Dziennik Kasy Lasowej”,

w którym zapisywali dochody i wydatki. Sporządzanie comiesięcznych raportów

o stanie kasy należało do obowiązków nadleśniczego21; jem u też powierzono prze­

kazywanie dochodów z lasów do Kasy Głównej, z pozostawieniem w Kasie Leśnej

1000 złp na tzw. fundusz żelazny22.

Służbę leśną finansowano z budżetów ogólnokrajowych. W pierwszym z nich

(nadanym przez Komisję Organizacyjną w 1816 r.) zapisano 8920 złp, co było kwo­

tą stosunkowo niewielką, biorąc pod uwagę całość wydatków (625 000 złp)23. Pen­

sje urzędników leśnictwa były jednak wówczas - w 1816 r. - atrakcyjne: intendent

dostawał 3000 złp (niedługo potem 4000 złp), nadleśniczy 1000 złp (oraz grunt

19 Zw ycięzca k o n k u rs u otrzym yw ał ro c z n ą pensję 4000 złp, zakw aterow anie („bezpłatny do m ”) w Byczynie, g ru n ty o rn e (pow. 25 m órg) i łąki (pow. 5 m ó rg ), o p a ł (80 k orców w ęgla, 4 siągi d rew n a, za 176 złp) o raz b ezp ła tn e śro d k i pisarskie („m aterialia kancelaryjne”). 20 Pism o R ady A dm inistracyjnej do P rezydium R ady A dm inistracyjnej z 1 V II 1846, n r 3035, A NK , W M K III-43, k. 4 7 5 -4 7 6 . D y rek to r R ady te rm in jej złożenia w yznaczył n a 23 XI 1846, o g odzinie 13:00. Zob. n o ta tk a referen ta P rezydium Rady, ibidem , k. 476.

21 Pism o W ydziału D o ch o d ó w P ublicznych do S enatu R ządz. z 30 I 1843, n r 6466, W M K V-140, k. 4 2 3 -4 2 4 . D o in stru k cji dołączono dw a schem aty, p o m o c n e w p ro w ad zen iu ra c h u n ­ ków. S trażnicy leśni m ieli składać w ykazy sprzedanego b ą d ź w ydanego drew na.

22 Pism o S en atu Rządz. do W ydziału D o c h o d ó w P ublicznych, B iura R achuby i Kasy G łów nej z 1 X II 1843, n r 6356, W M K V-140, k. 423-4 2 4 .

23 U chw ała K om isji O rganizacyjnej z 14 VI 1816 (do n r 2106), za: Zatw ierdzenie B udgetu R o z­

chodów z epoki od 1 V I 1816 do 1 V I I 1817, [w:] B udget P rzychodów i R ozchodów M iasta W ol­ nego Krakowa i Jego Okręgu na R ok 18 1 6 /1 8 1 7 p rz e z W ysoką K om m isyę O rganizacyjną ustano­ w iony, A N K , W M 15, k. 200, 209-2 1 0 . N a p o trzeb y S en atu p rzezn aczo n o 137 000 złp, W ydziału

Spraw W ew nętrznych: 133 000 złp, W ydziału D o ch o d ó w Publicznych: 63 000 złp, W ydziału Policji: 88 000 złp.

0 pow. jednej włóki), leśniczy 600 złp (wraz z gruntem ), strażnik 400 złp (oraz

0,5 włóki gruntu), za to gajowy wyraźnie mniej, bo jedynie 24 złp24. Wszystkim

im przysługiwało mieszkanie służbowe, opał (węgiel kamienny i drewno), zwrot

kosztów podróży służbowych itp.25 W ustawie na 1817/1818 pensję gajowych

podwyższono do 60 złp, a dla adiunkta ustanowionego przy intendencie zapisano

1600 złp (razem: 11 600 złp)26. W budżecie na lata 1820/1821 wynagrodzenie n ad­

leśniczego zwiększono do 1200 złp, intendenta do 4600 złp, adiunkta do 1800 złp,

kancelisty do 1000 złp27. Ustalenie wydatków leśnictwa po 1833 r. jest utrudnione,

jako że umieszczano je wraz z kwotami przeznaczonymi na potrzeby „adm inistra­

cji dóbr, kopalń i lasów narodowych oraz przychodów niestałych”28.

Szczegóły dotyczące prac okołobudżetowych m ożna prześledzić na bazie m ate­

riałów z lat 1844-1847. Etaty służby leśnej, w granicach budżetu krajowego, ukła­

dał nadleśniczy, a następnie, za pośrednictwem Wydziału Dochodów Publicznych,

przedkładał je do aprobaty Senatowi29. Początkowo składały się one z trzech ty­

tułów (pensje, deputaty, przykupno)30, następnie z dwóch („Personale Służby Le­

24

U chw ała K om isji O rganizacyjnej z 14 VI 1816. P oniew aż strażn ik ó w było czterech, łącznie w ypłacano 1600 złp, n a to m ia st trzy d ziestu gajow ym w ypłacano łącznie 720 złp. Z b u d ż e tu fi­ nan so w an o też w ydatki In te n d e n tu ry D o c h o d ó w i Lasów N arodow ych (koszty b iu ra i p o d ró ży służbow ych: 1000 złp, kancelista: 800 złp). U trzy m an ie kancelarii nadleśniczego kosztow ało 200 złp rocznie. Zob. pism o W ydziału D o c h o d ó w P ublicznych do S en atu Rządz. z 9 I 1844, n r 6946, W M K V-140, k. 421, w k tó ry m u skarżano się, że K om isja O rganizacyjna „oznaczyła szczupłą pensję w pien iąd zach dla straży leśnej”.

25

O raz w sp o m n ian e g ru n ty o pow. 0,5 -1 w łóki, w ty m g ru n t d ep u tato w y dla nadleśniczego (pow. 14,4 h a p o la ornego i 2,9 h a łąki), strażn ik ó w (2,9 h a p o la i 5,8 h a łąki). D zieje lasów, le­

śnictw a i drzew nictw a w Polsce, op. cit., s. 151.

26

B udget na R ok 1817/1818 co do R ozchodu, A N K , W M K II-3, k. 212-2 1 3 . B udżet W ydzia­ łu D o c h o d ó w P ublicznych w y n ió sł 61 044 złp, łączne w ydatki: 1 179 363 złp, przychody: 1 238 289 złp 12 gr.

27

B udget Rozchodów na rok 1820/1821, W M 16, k. 297-2 9 8 . Strażników było pięciu gajow ych czterd ziestu jed en . W Budgecie R ozchodów na rok 1822/1823 liczbę gajow ych zredukow ano do dw udziestu, ale w y n ag ro d zen ia p o zo stały n iezm ien io n e, za w yjątkiem gajow ych (80 złp ro c z ­ nie); ibidem , k. 781.

28

B udget R ozchodów na R ok 1833/37, W M 20, k. 160-161, 170-171. W b udżecie n a lata 1833/1838 (Tytuł X I) n a „ad m in istrację Lasów N arodow ych, w yręb, w yw óz i in n e w ydatki p la ­ n u ekonom icznego” przezn aczo n o 18 812 złp (w 1827/1828 - 6820 złp), cały ty tu ł z a m k n ą ł się w kw ocie 125 702 złp (w 1827/1828 - 37 446 złp).

29

Zob. p ism a N adleśniczego do W ydziału D o ch o d ó w Publicznych: z 23 XII 1843, n r 235, A N K , W M K V -140, k. 421 (etat w 1844 r.: 14 979 złp 17 gr); z 16 XII 1846, n r 421, ibidem, k. 409 (etat w 1847 r.). O d m arca 1846 r. etaty zatw ierdzała R ad a A d m inistracyjna.

30

P rojekt do E tatu W ydatków na R ok 1844 dla Słu żb y Leśnej to je s t na Pensje, D eputaty i A k -

cydensa z p ow tórzeniem E tatu z lat poprzednich z 23 XII 1843, W M K V-140, k. 427-4 2 9 . Senat

śnej”, w tym wynagrodzenie i dodatki służbowe; inne wydatki)31. Pod względem

rachunkowym etaty kontrolowało Biuro Rachuby (następnie Buchalteria Tymcza-

sowa)32. Wydatki na 1846 r. wyniosły 17 121 złp 23 gr (z opałem: 19 206 złp 5 gr)33.

Kolejny etat sporządzono w 1847 r.34

Analiza wpływów z gospodarki leśnej przekonuje, że były one dla finansów

Wolnego Miasta niezbyt znaczące: w latach 1821/1822 lasy skarbowe przyniosły

12 491 złp, „w przecięciu czteroletnim”35. W budżecie na 1826/1827 była to kwo­

ta 16 747 złp. W kolejnych dwóch dekadach sytuacja nie uległa poprawie: w b u ­

dżecie na lata 1833/1837 czteroletnie zyski z lasów zaplanowano na 55 650 złp

(cały budżet dochodów: 1 775 766 złp), na lata 1838/1841 zapisano 46 778 złp,

na lata 1845/1846 - 40 492 złp (budżet: 2 231 313 złp)36. W przekroju czasowym

pozostaw ało pięciu strażn ik ó w i je d e n leśniczy (M ętków ), pięćdziesięciu dw óch gajow ych (w ty m dw óch bezpłatnych, w W yciążu i D ąbiu, k tó ry m zw racano tylko k o szt opału) o raz K on­ tro le r Lasów Pryw atnych. W tytule „C” 300 złp p rzezn aczo n o n a zakup n asio n . Ł ączny budżet: 15 011 złp (po korekcie B iura R achuby z 30 XII 1843).

31

E tat Służby Leśnej z 9 XII 1845 (do n r 7578), W M K V-140, k. 415. D o d atk am i były: opał, w ę­ giel, m ateriały biurow e. Tytuł II obejm ow ał koszty adm inistracji opałowej (3302 złp 28 gr), spław w ęgla dla służby leśnej (99 złp), m ateriały piśm ienne (163 złp 24 gr), razem - 3564 złp. B udżet określono m ian em „Etatu płacy, em olum entów i w ydatków n a utrzym anie służby leśnej”.

32

Pism o R ady A dm inistracyjnej do W ydziału D o ch o d ó w P ublicznych, Kasy G łów nej i B iura R achuby z 7 I 1847 (do n r 90), W M K V -140, k. 443; Pism o W ydz. D o ch o d ó w P ublicznych do B iura R achuby z 18 XII 1846, n r 7530, ibidem , k. 409; Pism o B iura R achuby do W ydz. D o c h o ­ dów P ublicznych z 29 X II 1846 (do n r 7530), ibidem ; Pism o W ydz. D o ch o d ó w P ublicznych do S enatu Rządz. z 1 I 1845 (do n r 6489), ibidem , k. 419-4 2 0 . D o k u m en tac ja dot. etatu n a 1844: Pism o B iura R achuby do W ydz. D o ch o d ó w P ublicznych z 2 I 1844, n r 189, ibidem , k. 4 2 1 -4 2 2 , 431; Pism o W ydz. D o ch o d ó w Publicznych do S en atu Rządz. z 9 I 1844, n r 6946, ibidem . W e ta ­ cie w ykreślono m .in. 300 złp n a zakup „pił do p rzy rzy n an ia d rew n a n a siągi rąbanego”.

33

E ta t Słu żb y Leśnej z 9 XII 1845 (do n r 7578), W M K V-140, k. 415; Pism o W ydz. D o ch o d ó w P ublicznych do S enatu Rządz. z 14 I 1845 (do n r 302), ibidem , k. 417; Pism o S en atu do B iura R achuby z 17 I 1845, n r 80, ibidem , k. 4 1 7 -4 1 8 (zatw ierdzenie etatu). O d tą d nad leśn iczy za­ rab iał 4000 złp (w zrost o 1000 złp), K ontroler Lasów Pryw atnych: 1500, strażnicy: 4 0 0 -5 0 0 , gajowi: 8 0 -1 0 0 (łącznie 13 557 złp).

34

Szerzej zob. Pism o R ady A dm inistracyjnej do W ydz. D o ch o d ó w P ublicznych, Kasy G łów nej i B iura R achuby z 7 I 1847, W M K V-140, k. 443.

35

U staw a z 9 I 1821 B udżet n a r. 1821/1822, ogłoszona p ism em S enatu Rządz. n r 183 D GS, D z. Rozp. Rząd. W M K z 1821 r. Ł ączną in tra tę z d ó b r n aro d o w y ch (Tytuł III) zaplanow ano n a 309 560 złp.

36

B udget P rzychodów na R ok E tatow y 1826/27, W M 16, k. 929; B udget Przychodów na R ok

1833/37, W M 20, k. 108; B udget P rzychodu na R ok 1838/41 czyli na czas od dnia 1 Czerwca 1838 do ostatniego G rudnia 1841, ibidem , k. 4 8 8 -4 8 9 ; B udget przychodu inicjowany p r z e z Senat R zą d zą cy na Zgrom adzenie R eprezentantów w 1844 roku, W M 21, k. 329. D o c h o d y obliczano

1 VI 1837 - 31 XII 1843 lasy rządowe przyniosły Skarbowi Publicznemu dochód

293 211 złp 27 gr.37

3

Powierzchnia lasów rządowych (skarbowych) liczyła 12,9 tys. ha, czyli ok. 13 %

powierzchni WMK. Zarazem było to ok. 43 % wszystkich lasów w kraju; pozostałe

57 %, czyli ok. 17 tys. ha, stanowiły lasy prywatne38. Można dodać, że według miar

stosowanych przed 1 VI 1836 r. lasy państwowe liczyły 44 522 m órg m agdebur­

skich i 76 prętów powierzchni39.

Szczegółowych danych w kwestii lasów prywatnych dostarczają wyniki pom ia­

rów przeprowadzonych w latach 1840-1845. Całkowita powierzchnia wynosiła

30 003 m órg i 410 prętów40. W dystrykcie mogilskim lasy znajdowały się Krzyszto-

forzycach, Pleszowie, Kocmyrzowie, Czulicach, Krzesławicach, Branicach-Wiklu,

Kościelnikach i Dojazdowie (w 1845 r. także w Ruszczy, Karniowie i Łuczanowi-

cach). Dane dla pozostałych dystryktów: a) dystrykt balicki: Balice, Aleksandro-

wice i Karniowice, a w obrębie „Państwa Tenczyńskiego” Potockich również Ko-

ścielniki, Rząska i obręb Kopce; b) dystrykt trzebiński: Kościelec, a w „Państwie

Tenczyńskim”: Myślachowice, Młoszowa, Płaza, Bolęcin, Pogorzyce, Trzebinia

i Płoki; c) dystrykt czernichowski: Ściejowice, Pogorzyce (w 1845 r. także Ruso-

cice); d) dystrykt alwernijski: Poręba, Sanka Południowa, Sanka Północna, Bro-

dła-M irów („Państwo Tenczyńskie”); e) dystrykt krzeszowicki: Tenczynek, Lgo­

ta, Pisary i Radwanowice („Państwo Tenczyńskie”, a także lasek szczepanowski);

f) dystrykt lisiecki: Wola Justowska; g) dystrykt chrzanowski: Bobrek (las dolny

37 W. Kopff, Z danie sprawy o stanie i p o łożeniu Kraju W M K i Jego Okręgu w Z grom adzeniu

Reprezentantów w 1844 r. p rz e z Senatora do tegoż Z grom adzenia delegowanego, d o d a te k do Dz.

P raw W M K z 1844 r., s. 4 7 -4 8 . Po p o trą c e n iu w ydatków w Skarbie P ublicznym po zo stało z tego 188 640 złp 4 gr.

38 J. B roda, H istoria leśnictwa w Polsce, op. cit., s. 25. W M K m iało p o w ierzch n ię ok. 1150 k m 2 (20 i 7/8 m ili2). Lasy obejm ow ały ok. 30 % p o w ierzch n i W M K (30 tys. ha).

39 D o b ra jaw orznickie liczyły 31 671 m ó rg m a g d eb u rsk ic h 140 p rętó w (80 k m 2), lipowieckie: 10 400 m ó rg (26 k m 2), czernichow skie: 1997 m ó rg 20 p rętó w (5 k m 2), w yciążskie: 273 m ó rg 96 p rętó w (0,697 k m 2), bronow ickie: 180 m ó rg (0,46 k m 2); zob. W y k a z rozległości Lasów w D o­

brach Narodow ych w Okręgu Wolnego M iasta Krakow a znajdujących się, W M 15, k. 331. 1 m ó rg

m ag d eb u rsk i = 2,553 k m 2 (I. Ihnatow icz, V adem ecum do badań nad historią X I X i X X wieku, t. 1, W arszaw a 1967, s. 3 8 -3 9 ). T h ierio t p o d a ł, że lasy państw ow e zajm ow ały 16 tys. m ó rg dol- n o au striac k ich (jochów ), czyli 13 tys. h a (M ittheilungen uber die W aldverhaltnisse im Grosshe-

rzogthum e Krakau, „Jahreschrift des W estgalizischen Forst-V ereins”, n r 3/1853 s. 6 0 -6 7 ).

40 W. Kopff, Z danie sprawy o stanie i p o łożeniu Kraju W M K i Jego Okręgu..., op. cit. s. 4 1 -4 2 . M ożna dodać, że w latach 1840-1843 w O k ręg u K rakow skim now ożeńcy posadzili, zgodnie z w y m ogiem p a te n tu cesarskiego, 18 808 drzew ek.

i górny), Chrzanów; h) dystrykt jaworznicki: brak. Najczęściej występowały dęby

i sosny, rzadziej lipy, brzozy, buki i świerki41.

Pracy Thieriota zawdzięczamy informacje o tzw. lasach instytutowych, należą­

cych do kościołów i klasztorów. Zgodnie z tym Karmelitanie z Czernej korzystali

z lasów o pow. 1100 mórg, Karmelitanie z Bielan - 250 mórg, Cystersi z Mogiły -

120 mórg, Kanonicy regularni na Kazimierzu - 960 mórg, Norbertanki ze Zwie­

rzyńca - 800 mórg, Franciszkanki przy kościele św. Andrzeja - 400 m órg42.

Nadzór nad lasami prywatnymi sprawował Kontroler Lasów Prywatnych, dzia­

łający w granicach instrukcji z 1842 r., wydanej w związku z licznymi „dewastacja­

mi leśnymi”. Kontroler interesował się tzw. porządkiem leśnym, ustalał kolejność

wyrębów, wraz z nadleśniczym (od którego odbierał polecenia służbowe) prze­

prowadzał wizytacje oraz „czynności kommisoryjne”. Spoczywały na nim również

obowiązki sprawozdawcze (zdawanie „raportów periodycznych” dla Wydziału

Spraw Wewnętrznych co najmniej raz w roku, w oparciu o m eldunki Komisarzy

Dystryktowych). Mógł występować do rządu o wydanie „stanowczych poleceń”,

mających zapewnić „środki odpowiednie gospodarstwu leśnemu”43. Pierwszym

Kontrolerem został Antoni Anthony44, który przed objęciem stanowiska wniósł

opłatę stemplową (60 złp) oraz złożył przysięgę45. Siedzibą kontrolera było Ja-

worzno46. Należy dodać, że właściciele lasów powoływali zarządców kompleksów

41

W yka z z R apportów K om m isarzy D ystryktow ych uform ow any, lasy ulegające pom iarom z 1 VI 1842, W M K V I-27, k. 2 4 7-248; W yka z Lasów Pryw atnych w Okręgu Wolnego M iasta

Krakowa exystujących w R o ku 1845 sporządzony z 6 V 1845, W M K V I-22, k. 7 -1 7 . D ru g i w ykaz

sp o rząd ził K on tro ler Lasów P ryw atnych; zaw ierał on d ane o sytuacji w lasach - ilości w rębów, glebie, g atu n k ac h drzew i c h ru stu , w zroście drzew , zap ro w ad zen iu k u ltu ry leśnej - oraz a d n o ­ tacje (uw agi ek o n o m ii leśnej, zam knięcie lasu row am i itp.). R ozległość lasów p o d aw an o w m ia ­ rach w iedeńskich, h o len d ersk ic h i p ruskich.

42

A. T hieriot, M ittheilungen..., op. cit., s. 6 4 -6 5 . Lasy należały też do szpitala św. Łazarza (200 m órg) o raz d o m u kapitulnego (230 m órg). Ł ączna pow ierzchnia: 4204 m órg.

43

R ozporządzenie S en atu Rządz. z 1 VI 1842 n r 2767 In stru k cja dla K ontrolera Leśnego, W M K V I-27, k. 2 4 3 -2 4 4 (art. 1 -6 ). N ad zó r m iały ułatw iać 24 m ap y lasowe. Pism o S enatu Rządz. do W ydz. D o ch o d ó w P ublicznych, W ydz. Spraw W ew nętrznych i D yrekcji Policji z 1 VI 1842 n r 2767, ibidem , k. 241 n a te m a t obow iązku przestrzeg an ia instrukcji. „Stanow cze p o le­ cenia” dotyczyły p rzestrzeg an ia p rzepisów o „p o rząd k u w ew nętrznego pielęgnow ania lasów ” (p aten t z 1807 r.), zag o sp o d aro w an ia („zapuszczania”) nieu ży tk ó w leśnych itp.

44

O bw ieszczenie S enatu Rządz. z 11 VI 1842, n r 1790, W M K V I-27, k. 255. W cześniej A n ­ th o n y był strażn ik iem leśnym - pensję p o b ie ra ł od 1 V II 1842 (z czego 1/12 w y n ag ro d zen ia p rzy p ad ała n a fu n d u s z em erytalny).

45

Pism o S enatu Rządz. do W ydz. D o ch o d ó w P ublicznych, W ydz. Spraw W ew nętrznych, B iura Rachuby, K om isji E m erytalnej, D yrekcji Policji i N adleśniczego z 10 VI 1842, n r 2438, W M K V I-27, k. 255-256. W jego m iejsce strażn ik iem zo stał A leksy Penot.

leśnych na własny koszt i własną odpowiedzialność. Wszelako, rząd wymagał od

nich odpowiednich kwalifikacji oraz uczciwości, którą zapewnić miało uroczyste

ślubowanie (złożył je np. Józef Drester, adm inistrator lasu bobreckiego, zatrudnio­

ny w miejsce Antoniego Majewskiego)47. W treści przysięgi zwraca uwagę jej reli­

gijny charakter48. W przypadku rażącego naruszania prawa rząd mógł wprowadzić

w majątkach leśnych zarząd przymusowy49.

Działalność służby leśnej w powyższym kształcie organizacyjnym trwała do

końca lat czterdziestych XIX w. W latach 1847-1848 rozpoczęto scalanie adm ini­

stracji zlikwidowanej Rzeczypospolitej Krakowskiej z instytucjami austriackimi50.

Zarząd nad dobram i (ekonomiami) skarbowymi, w tym nad lasami rządowymi,

przejęły mające austriacki rodowód urzędy ekonomiczne („urzędy gospodarcze”)

z siedzibą w Prądniku, Czernichowie, Lipowcu i Jaworznie51. Rada A dm inistra­

cyjna przekazała Administracji Okręgowej Kameralnej komplet dokumentów

potwierdzających sytuację ekonomiczną m.in. lasów skarbowych52. Zakres i for­

my działalności służby leśnej nie uległy początkowo większym zmianom, o czym

świadczą np. raporty nadleśniczego w przedmiocie sprzedaży drewna z ekonomii

47 P ism o K om isarza D ystryktow ego w C hrzanow ie do W ydz. Spraw W ew nętrznych z 7 V II 1844, W M K V I-22, k. 201; P ostanow ienie W ydz. Spraw W ew nętrznych z 16 X 1844 n r 8648 (n o m in acja dla D restera). Z w n io sk iem o n o m in ację w ystąpiło d o m in iu m w B obrku.

48 „Ja [...], przysięgam P an u B ogu W szechm ogącem u, iż b ęd ąc p o w o łan y p o stan o w ien iem W ydziału Spraw W ew nętrznych z d n ia [...] n a A d m in istrato ra [...] obow iązki te w ed łu g u d zie­ lonej m i In stru k cji su m ien n ie w ypełniać będę. Tak m i P anie Boże d o p o m ó ż i n iew in n a m ęka Syna Jego! A m en”; Protokół odebrania przysięgi od p. Józefa Drester na A dm inistratora Lasów

Bobreckich pow ołanego z 6 XI 1845, W M K V I-22, k. 205-2 0 6 . W ejście w obow iązki nastąpiło

w o becności g ro m ad w iejskich.

49 Stało się ta k w „Państw ie B obreckim ”, w zw iązku z n a ru sz a n ie m p lan ó w ekonom icznych. P ism o p e łn o m o c n ik a hr. K azim ierza Potulickiego do W ydz. Spraw W ew nętrznych z 8 XI 1846, W M K V I-27, k. 2 0 7-208; p ism o N adleśniczego do W ydz. Spraw W ew nętrznych z 1 V III 1846, n r 163, ibidem , k. 2 2 3 -2 2 4 , 353. W ydział u stan o w ił „ad m in istrację urzędow ą” (zarządca A. S chreiber).

50 O zm ian ach w ad m in istracji zob. M . M ataniak, R ada A dm inistracyjna M iasta Krakowa

i Jego Okręgu. Z dziejów X IX -w ieczn ej adm inistracji krakowskiej, „Studia z D ziejów Państw a

i Praw a Polskiego” 2011, t. XIV, s. 145-155.

51 W. Kopff, W spom nienia z ostatnich lat Rzeczypospolitej Krakowskiej, „B iblioteka K rakow ska” 1906, n r 31, s. 103.

52 Zob. p ism a R ady A dm inistracyjnej do W ydz. D o ch o d ó w Publicznych i A d m in istracji O k rę­ gowej K am eralnej z 27 IX 1847, n r 5320, W M K V -124, k. 8 8 3-885 o raz do W ydz. D o ch o d ó w P ublicznych z 21 VI 1847, n r 3330, ibidem. R ad a w yk o n ała polecenie K om isarza N adw ornego z 9 VI 1847, n r 158 (ibidem , k. 8 8 6-887). P rzekazana d o k u m en tacja obejm ow ała m apy, wykazy, tabele statystyczne, reg estry itp.

rządowych53. Decydująca rola urzędów austriackich stała się wyraźniejsza dopiero

po 1848 r.54 Warto dodać, że w tym samym roku, w celu podniesienia poziomu

fachowości leśników, Austriacy wprowadzili egzaminy rządowe dla gospodarzy

leśnych, które zarządzało Ministerstwo Rolnictwa, Górnictwa i Leśnictwa. Wy­

magania dla kandydatów określono w odrębnej ustawie55. Pierwszy skład komisji

egzaminacyjnej ministerstwo ogłosiło w 1851 r.56 W 1849 r. zm ieniono rotę przy­

sięgi, wykonywanej przez leśników przed właściwą „zwierzchnością polityczną”57.

W 1852 r. rząd w W iedniu ogłosił nową ustawę leśną, która wyrugowała regulacje

z czasów Rzeczypospolitej Krakowskiej58.

4

Poniżej omówione zostaną sposoby zwalczania przestępstw leśnych, zapobie­

gania pożarom oraz innym zjawiskom groźnym dla substancji leśnej. W pierwszej

kolejności należy zwrócić uwagę na najpowszechniejszy i najdotkliwszy dla lasów

proceder, czyli rabunkową wycinkę drzew. Dopuszczali się jej zarówno prywatni

właściciele lasów, jak też uboga ludność wiejska, potrzebująca opału na zimę, m a­

teriału budulcowego itp. Masowa i rabunkowa eksploatacja lasów, również w gra­

nicach lasów państwowych, była wynikiem rosnącego zapotrzebowania na drewno

53 Pism o N adleśniczego do W ydz. Spraw W ew nętrznych z 15 V II 1847, n r 312, W M K V I-27, k. 373. W ra p o rta c h zam ieszczano m .in. in fo rm ac je o planow anych działaniach ad m in istracji leśnej.

54 O organizacji i zad an iach służby leśnej w G alicji zob. J. B roda, Z arys historii gospodarstwa

leśnego w Polsce, op. cit., s. 3 3 -3 4 , 3 7 -3 9 , 4 1 -4 3 , 49 -5 0 .

55 W nioski składano w u rzęd ach leśnych b ą d ź w N am iestn ictw ie (P rezy d iu m K rajow e) we Lwowie. Zob. O bw ieszczenie R ady A dm inistracyjnej z 21 VI 1851, n r 7835, D z. Rząd. M K z 2 V II 1851, n r 9 8 -9 9 , s. 3 8 9 -3 9 3 o raz R ozp o rząd zen ie P rezydium Krajow ego z 17 IV 1851, n r 3188, ibidem , s. 389-393.

56 O bw ieszczenie R ady A dm inistracyjnej z 10 XI 1851, n r 14, s. 453, D z. Rząd. M K z 17 XI 1851, n r 213, s. 817-818; R ozporządzenie M inisterstw a R olnictw a, G ó rn ictw a i Leśnictw a z 12 X 1851, n r 14, s. 157; R esk ry p t K om isji G ubernialnej z 5 XI 1851, n r 14, s. 475, 501. W k o ­ m isji dla G alicji znaleźli się A lb ert T hieriot, P io tr G ross, Ignacy Jakesch, A n to n i Schw estek i Jan Rechak.

57 O bw ieszczenie G u b e rn a to ra G alicji z 14 I 1849, n r 2966, D z. Rząd. M K z 19 II 1849, n r 49­ 50, s. 193-194; Form uła przysięgi, ibidem , s. 195. L eśnicy O k ręg u K rakow skiego przysięgę skła­ dali p rzed R adą A dm inistracyjną.

58 P aten t z 3 XII 1852 Ustawa lasowa, [w:] Z biór ustaw i rozporządzeń adm inistracyjnych w Kró­

lestwie Galicji i Lodom erii z W ielkim Księstwem K rakow skim obow iązujących, zeb rał i w ydał

J.R. K asparek, t. II, Lwów 1884, s. 1034-1068 (a także w: Z biór ustaw i rozporządzeń tyczących

się ochrony lasów i polow ania, Lwów 1875, s. 1 -39). Zob. też J. B roda, H istoria leśnictwa w Pol­ sce, op. cit., s. 3 4 -3 5 , 4 8 -5 0 ; Dzieje lasów, leśnictwa i drzew nictw a w Polsce, op. cit., s. 150-152.

w warunkach rozwijającej się gospodarki kapitalistycznej, która, w pierwszej poł.

XIX w. zawierała, obok elementów liberalnych i wolnokonkurencyjnych, pewne

pozostałości epoki feudalnej59. Można powiedzieć, że eksploatacja lasów była p o d ­

porządkowana wymogom dynamicznego rozwoju gospodarczego. Decyzje zapo­

biegające rabunkowemu wyrębowi podejmowano zazwyczaj w sytuacji zagrożenia

utraty części użytków pochodzących z lasów60.

Można zatem uznać, że podejmowane przez Senat działania polegały na spra­

wowaniu policji administracyjnej (czynności spostrzegawcze, zapobiegawcze

i ochraniające) oraz policji sądowej - tej w razie popełnienia przestępstwa61. M a­

sowemu wyrębowi lasów, wbrew limitom określonym w tzw. planach gospodar­

czych, zapobiegać miały liczne regulacje, np. rozporządzenie z 1830 r. Na jego

podstawie ściganiem „defraudacji leśnych” zajmował się nadleśniczy oraz wójto­

wie (od 1839 r. Komisarze Dystryktowi), wydający wyroki w I instancji62. Orzeczo­

ne kary przypadały na fundusz policyjny63. Konsekwencją kradzieży drewna (np.

w Ciężkowicach, Luszowicach i Byczynie) było występowanie strażników leśnych

o odpisanie jego wartości z rachunków przychodów leśnych64, natom iast Wydział

Dochodów Publicznych żądał od nadleśniczego wskazania powodów niedbalstwa

w nadzorze65.

Należy zaznaczyć, że kompleksowego uregulowania doczekało się jedynie zwal­

czanie defraudacji w lasach prywatnych, czego dotyczył patent cesarza Józefa II

59 J. B roda, H istoria leśnictwa w Polsce, op. cit., s. 20 -2 1 .

60 P. Paschalis-Jakubow icz, Lasy i leśnictwo św iata, W arszaw a 2015, s. 88-89.

61 Policja sądow a n astaw io n a była n a w ykrycie p rzestęp cy i w ydanie go w łaściwej w ładzy k a r­ nej, o ile u k aran ie spraw cy nie leżało w k o m p eten cjach w ładzy policyjnej; S. Płaza, Starostwa

galicyjskie 1868-1918, „Zeszyty N aukow e U niw ersytetu Jagiellońskiego. P race P raw nicze” 1982,

z. 97, DCXXV, s. 165.

62 R ozp o rząd zen ie S en atu Rządz. z 10 XII 1830, n r 7365 D GS w zględem w yrokow ania w sp ra ­ w ach d efraudacyjnych leśnych, Dz. R ząd. W M K z 26 II 1831, n r 7, s. 2 5 -2 6 ; R ozporządzenie Se­ n a tu Rządz. z 13 V III 1828, n r 5628 D G S, Dz. Rząd. W M K n r 33 z 1828. A pelacje o d w yroków w ójtów w nosili też strażn ic y leśni (we w sp ó łp racy z gajow ym i); spraw y dotyczyły n aru szen ia „słusznych in teresó w skarbow ych”.

63 R ozp o rząd zen ie S en atu Rządz. z 4 I 1831, n r 7477 D G S, D z. Rząd. W M K z 5 II 1831, n r 4, s. 13-14. W ójtom p olecono ścisłe o d ró żn ian ie k a r od rek o m p en sat za straty spow odow ane k ra ­ dzieżam i leśnym i.

64 P ism o strażn ik a lasów rządow ych do W ydz. D o ch o d ó w P ublicznych z 27 X 1846, n r 56, W M K V II-2, k. 1045. K radzieży d rew n a o w arto ści 22 złp 14 g r dopuścili się: m ły n a rz Józef Ryszka, Jan G łow acz i M ateusz Kania.

65 P ism o W ydz. D o ch o d ó w Publicznych do N adleśniczego z 4 XI 1846, n r 6681, W M K V II-2, k. 1045.

z 1782 r.66, zgodnie z którym wszystkie lasy winny być pomierzone i podzielone

na roczne zręby. Zakazywano „wycinania lasów bez trzym ania się porządku porę-

bów”, ponieważ groziło to „zupełnym ogołoceniem Kraju z lasów”, a sama wycin­

ka była dozwolona w ilościach nieprzekraczających rocznego przyrostu. Poza tym

zabroniono marnowania m łodych drzew na grodzenie płotów, podkrzesywania

drzew, wypasania owiec i kóz w lasach itp. Kary wprowadzone za wykroczenia le­

śne były niewystarczające i nie zapewniały skutecznej ochrony obszarów leśnych67.

Regulację z 1807 r. notorycznie łamano, m im o zapewnień właścicieli, że jest

inaczej68. Bezprawnego wycięcia drzew nad Wisłą, nieopodal zabudowań klasztor­

nych, dopuściły się Norbertanki ze Zwierzyńca69, właściciel lasu w Bobrku wyrąbał

zaś drzewa na podstawie nieaktualnego „planu ekonomicznego”70. O nadużyciach

informowano posłów do Zgromadzenia Reprezentantów WMK, w drodze „zdań

sprawy o stanie Kraju”71. Można stwierdzić, że problematyka leśna budziła wśród

parlamentarzystów spore zainteresowanie; obawiali się oni „całkowitego wynisz­

czenia lasów” jako rezultatu ich masowej wycinki72.

66 N a obszarach w łączonych do A ustrii po III rozbiorze p a te n t obow iązyw ał o d 1807 r. (także w K sięstw ie W arszaw skim ). Jego zasady p rz y p o m n ia ł S enat Rządz. w obw ieszczeniu z 4 IV 1820, n r 999 D G S, D z. Rząd. W M K z 15 IV 1820, n r 13, s. 4 9 -5 5 . Tekst pierw o tn y w: Uniwersał

z 2 0 I X 1782, zaw ierający w sobie przepisy lassowe („Pilleriana” z 1782 r.).

67 J. B roda, H istoria leśnictwa w Polsce, op. cit., s. 34, 4 9 -5 0 ; D zieje lasów, leśnictwa i drzew nic­

tw a w Polsce, op. cit., s. 143-144. P atent, zw any „P orządkiem leśnym dla G alicji Z ach o d n iej”,

u zu p ełn io n o d ek retam i z lat 1812 i 1815. W śró d rozdziałów były: Ukaranie excessów leśnych;

N astępujące przestępstw a ja k najsurowiej zakazane; Z a k a zy względem kó z i owiec; Przepisują się kary na gwałcicielów lasów.

68 Zob. p ism o p ełn o m o c n ik a hr. K azim ierza Potulickiego do W ydz. Spraw W ew nętrznych z 8 XI 1846, W M K V I-27, k. 207-2 0 8 ; p ism o N adleśniczego do W ydz. Spraw W ew nętrznych z 1 V III 1846, n r 163, ibidem , k. 2 2 3 -2 2 4 i 353.

69 Pism o N adleśniczego do R ady A dm inistracyjnej z 26 II 1852, n r 128 (do n r 2913), „D zien ­ n ik Podaw czy c.k. R ady A dm inistracyjnej O k ręg u K rakow skiego, W M K V -517, k. 513. O d ­ pow iedź R ady A dm inistracyjnej dla N adleśniczego i R ady M iejskiej z 2 III 1852. N adleśniczy stw ierdził „n aru szen ie p o rz ą d k u leśnego”.

70 Pism o N adleśniczego do W ydz. Spraw W ew nętrznych z 15 V II 1847, n r 312, W M K V I- 27, k. 373. C hociaż w łaściciel n ie przestrzeg ał przep isó w o cechow aniu lasów, nad leśn iczy stan d rzew o stan u w „P aństw ie B obreckim ” u z n a ł za zadow alający („nie stw ierdzono w o statn im czasie robactw a”). N adleśniczy w ysłuchał w yjaśnień dyrek to ra ek o n o m ii bobreckiej (M iszew - ski), w edle którego skarga („d o n o s”) do K o n tro lera Lasów P ryw atnych była dziełem „oficjali­ stów b o breckich, nieżyczliw ych w obec swego p ry n cy p ała”.

71 Zob. W. Kopff, Zdanie sprawy o stanie i położeniu Kraju W M K i Jego Okręgu..., op. c it, s. 4 1-42. 72 P ro to k ó ł 14 p o sied zen ia Z g ro m ad z en ia R ep rezen tan tó w z 3 I 1825, „D yariusz C zynności Seym u R zeczypospolitey K rakow skiey r. 1824”, W M K II-31, k. 2 8 6-287; „G azeta K rakow ska” n r 8 z 26 I 1825. D yskusja toczyła się w okół spraw ozdania sen ato ra A ntoniego B ystrzonow - skiego. G łos zab rał p o seł K arol Soczyński. Pod ad resem S en atu p ad ały oskarżenia o n a d m ie rn ą

Podział kompetencji w sprawach przestępstw leśnych budził liczne wątpliwości.

W 1834 r. Senat wyjaśnił Sądowi Wyższemu, że na m ocy patentu z 1807 r. m ożna

wyodrębnić trzy kategorie spraw: a) naruszenie przepisów dotyczących „porząd­

nego używania lasów” (np. samowolny podział na wręby); b) łamanie przepisów

poświęconych „konserwacji lasów” (tzw. ekscesy leśne, czyli wypas bydła i trzody

chlewnej, palenie ognisk i tytoniu, ścinanie trawy w lasach, kosą lub sierpem);

c) kradzieże leśne (wskazane w art. 151 i 153 cz. I oraz art. 210-211 cz. II Kodeksu

karnego z 1803 r., jak też w patencie z 23 VI 1808). Czyny określone w pkt. a -b

stanowiły naruszenie przepisów porządkowych, rozpoznawali je więc wójtowie,

z możliwością odwołania do Wydziału Spraw Wewnętrznych. Zachowania wy­

m ienione w pkt. c należały do tzw. ciężkich przestępstw policyjnych (w poważ­

niejszych przypadkach mogły zostać zakwalifikowane do zbrodni), ich sądzenie

należało do sądów podsędkowskich (I instancja) oraz Trybunału I Instancji (II in ­

stancja)73.

W 1845 r. ukazały się dwa ważne rozporządzenia. Pierwsze dotyczyło obo­

wiązkowego cechowania drewna materiałowego przez handlujących przy p o ­

m ocy tzw. cechy rządowej, co miało ograniczyć obrót nielegalnie pozyskanym

drewnem. Naruszenie obowiązku groziło karą 6-100 złp, nakładaną przez Wydz.

Spraw Wewnętrznych, z możliwością wniesienia odwołania do Senatu74. W zory

„cech drzewnych”, stosowanych w lasach rządowych i instytutowych, nadleśniczy

rozesłał do komisariatów dystryktowych i Dyrekcji Policji75. Donioślejszym aktem

prawnym było Uregulowanie stosunków leśnych, w którym sprzedaż drewna z la­

sów prywatnych została ograniczona do „poręb bieżących”, objętych rem anentem

z ostatnich pięciu lat. Wyręb ponad limit, jako sprzeczny z zasadami gospodar­

stwa leśnego, podlegał karom wskazanym w art. 28 i 76 patentu z 1807 r. Wyroki

wydawał Wydz. Spraw Wewnętrznych, przy czym dozwolone było odwołanie się

do Senatu. Jak stwierdzono, wycinka drzew „ponad ilość raz zatwierdzoną i ozna­

czoną przyjętymi planami” narażała kraj na „zupełny brak drewna w przyszłości”,

eksploatację lasów, posłow ie dom agali się w ięc w yjaśnień w kw estii dopuszczalności zw iększa­ n ia w yrębu w lasach narodow ych.

73 O bw ieszczenie S enatu Rządz. z 12 X II 1834, n r 6897, D z. R ząd. W M K z 10 I 1835, n r 1-2, s. 1 -2. D o kategorii z pkt. c zaliczono ró w n ież celowe p o d p alen ie lasu.

74 R ozp o rząd zen ie S enatu R ządz., aby drzew o z lasów p ry w atn y ch n a sp rzedaż p rzeznaczone było cechow ane n r 1900 D G S, Dz. P raw W M K z 1845 r. (art. 1 -3 ). W łaściciele lasów m ieli składać w k o m isariatach dystryktow ych „od b itk i cech leśnych”. R ozporządzenie w eszło w życie 1 VI 1845.

75 P ism o W ydz. D o c h o d ó w P ublicznych do W ydz. Spraw W ew nętrznych z 2 V II 1845, n r 5840, W M K V I-22, k. 177. P ism o W ydz. Spraw W ew nętrznych do W ydz. D o c h o d ó w Publicznych z 24 VI 1845, n r 4984, ibidem (polecenie dla nadleśniczego). M iało to ułatw ić identyfikację d rew n a p o chodzącego z nielegalnego w yrębu.

wierzycieli hipotecznych zaś na „utratę bezpieczeństwa praw rzeczowych”. Inte­

resujące, że na notariuszy nałożono obowiązek sprawdzania, czy umowa kupna-

sprzedaży m ateriału leśnego nie sprzeciwia się planom poręb; strony umowy m ia­

ły przedkładać świadectwa wycięcia drzew „zgodnie z planem i zaprowadzonym

gospodarstwem”76. Akty notarialne sporządzone wbrew powyższym zasadom nie

mogły zostać przyjęte do akt hipotecznych77.

Spośród innych zachowań, władze zwalczały również wypas i przegon zwie­

rząt hodowlanych (bydła) w lasach, zbieranie ściółki leśnej itp. Czyny te należały

do ciężkich przestępstw policyjnych, w których wyroki (w I instancji) wydawali

Komisarze Dystryktowi, opierając się na dochodzeniach strażników i gajowych78.

Należy odnotować, że dewastacji dopuszczali się niekiedy żołnierze austriaccy,

pruscy i rosyjscy, stacjonujący we wsiach okręgowych. Przykładowo w 1847 r. n a d ­

leśniczy wystąpił o interwencję u władz wojskowych, która miałaby położyć kres

kradzieżom drewna w lasach rządowych, dokonywanym przez „wojskowych będą­

cych na kwaterach” w Babicach i Kwaczale79. O zaistniałej sytuacji poinformowano

Radę Administracyjną80.

76 R ozporządzenie S enatu Rządz. z 23 XII 1845 n r 6298 D G S, U regulow anie sto su n k ó w le­ śnych, D z. P raw W M K z 1846 r. (oraz w: W M K V I-22, k. 8 7 -8 9 ); Pism o S en atu Rządz. do W ydz. Spraw W ew nętrznych, W ydz. D o ch o d ó w P ublicznych i S ądu W yższego z 23 XII 1845, n r 6298, W M K V I-22, k. 83 -8 4 ; Pism o W ydz. Spraw W ew nętrznych do K o n tro lera i K om isarzy D ystryktow ych (oprócz jaw orznickiego) z 22 I 1846, ibidem , k. 84 -8 6 .

77 O p ró cz w y n ag ro d zen ia szkody w yrządzonej stro n ie n o ta riu sz p o d leg ał k a ro m z art. 19 ustaw y z 8 I 1821 O alienacji fu n d u szó w in stytutow ych (ogłoszona p ism em S enatu Rządz. z 16 I 1821 n r 188 D G S, D z. Rozp. R ząd. W M K z 1821 r.). N a te m a t ro zp o rząd zen ia zob. D zieje

lasów, leśnictwa i drzew nictw a w Polsce, s. 144; J. B roda, H istoria leśnictwa w Polsce, op. cit., s. 34; idem , Z arys historii gospodarstwa gospodarstwa leśnego w Polsce, op. cit., s. 27 -2 8 .

78 Zob. R apport o defraudacjach popełnionych w Obrębie Podłęże w II I kw artale 1846 roku z 7 X 1846 dla K om isarza D ystryktow ego, W M 566, k. nspg. A u to rem ra p o rtu był stra ż n ik o b ręb u Podłęże. Z aw artość: dane p o d ejrzan y ch (im ię i nazw isko, adres), m iejsce p o p e łn ie n ia czynu, nazw isko zaw iadam iającego i d ata zaw iadom ienia, opis w yrządzonych szkód. O rg an em II in ­ stancji był S enat Rządz.

79 Pism o K om isarza D ystryktow ego w A lw erni do W ydz. D o ch o d ó w P ublicznych z 8 II 1847, n r 172, W M K III-46 A, k. 1077; Pism o N adleśniczego do W ydz. D o c h o d ó w Publicznych z 24 I 1847, n r 44, ibidem , k. 1083-1084. K om isarzow i i N ad leśn iczem u p o m ag ali gajow i (Jan B em benek, W alenty K ościelniak, T om asz U rbańczyk, Józef G ierm ek).

80 Pism o W ydz. D o ch o d ó w P ublicznych do D y rek to ra R ady A dm inistracyjnej z 12 II 1847, n r 685 (do n r 229), W M K III-46 A, k. 1075; Pism o K om isarza D ystryktow ego w A lw erni do W ydz. D o c h o d ó w P ublicznych z 8 II 1847, n r 172, ibidem , k. 1079. W ydział dołączył P rotokół

sprawdzenia szkód w yrządzonych p rz e z żo łn ierzy Cesarsko-Austriackich w lasach skarbowych, ibidem , k. 1079-1081. N iew iele p o m o g ły „działania zapobiegaw cze” p o d jęte przez w ładze

Bezprawne wypasanie bydła w lasach rządowych zarzucono kilkuset (!) chło­

pom z okolic Jaworzna81. Większość skazanych wniosła odwołania od wyroku Ko­

misarza Dystryktowego do c.k. Urzędu Nadleśnego we Lwowie. Nastąpiło to z ini­

cjatywy nadleśniczego, który porozum iał się z Urzędem Leśnym i Administracją

Salinarną w Wieliczce. Sprawą zajęło się Ministerstwo Rolnictwa, które zamieniło

włościanom kary w naturze, na kary pieniężne82. Należy odnotować, że część od­

wołań rozpatrzyła Rada Administracyjna; dotyczyło to osób, którym wcześniej da­

rowano kary za podobne wykroczenia. Rada rozstrzygnęła je na zasadach patentu

z 1807 r.83 Zbliżony przebieg m iały sprawy mieszkańców Byczyny i Podłęża84.

Po 1848 r. ściganie przestępstw defraudacyjnych przejęły zasadniczo urzędy

ekonomiczne we współpracy z Komisarzami Dystryktowymi85. Ilość defraudacji

leśnych, m im o wysiłków administracji, nie malała. W 1849 r. M inisterstwo Rol­

nictwa w W iedniu przyznało funkcjonariuszom leśnictwa prawo noszenia broni,

w postaci strzelby i „broni przybocznej”86.

Należy dodać, że bardzo groźnym zjawiskiem były też pożary lasów. Bezpieczeń­

stwa przeciwpożarowego dotyczył patent z 1803 r.87, a także Urządzenie ogniowe

81 W ykaz w łościan należących do K om isariatu D ystryktow ego w Jaw orznie, ra p o rta m i L eśni­ czych L asów R ządow ych obw inionych o zapuszczenie bydła w las z 1850 roku, W M K V-120 B, k. 1229-1250. Były to 642 osoby, p o ch o d zące z Ciężkow ic, Luszow ic, Jaw orzna, G ó ry Luszo- w ieckiej, Byczyny, Jelenia, D ąbrowy, D ługoszyna, Szczakowej, N iedzielisk i Jęzora. Zob. w y ro k K om isarza D ystryktow ego w Jaw orznie z 18 III 1850, n r 2691, ibidem , k. 1250.

82 P ro to k ó ł publikacji d ek retu K om isarza D y stry k tu Jaw orzno z 30 XII 1850, n r 1929, W M K V -120 B, k. 1123; R eskrypt M inisterstw a R olnictw a, G ó rn ictw a i L asów R ządow ych z 24 X 1850, n r 14 844.

83 P ism o K om isarza D ystryktow ego w Jaw orznie do R ady A dm inistracyjnej z 16 VI 1851, n r 593, W M K V-120 B, k. 1167-1174. C hodziło o ch ło p ó w z C iężkow ic, k tó ry m k a ry zostały daro w an e resk ry p tem M in isterstw a R olnictw a z 5 XI 1849, n r 10 017 - dlatego spraw y n ie w n ie ­ siono p o n o w n ie p rzed oblicze m inisterstw a.

84 Zob. w ykazy („ausw eisy”) z 1850 roku: W M K V -120 B, k. 1207-1217 (Byczyna) oraz k. 1191-1205 (Podłęże). O b a w ykazy sp o rząd zo n o w języku niem ieckim .

85 N ierzadko d o ch o d ziło do n aru sz e n ia te rm in ó w i p rzed aw n ien ia spraw. Z g o d n ie z art. 274 cz. II KK p rzestępstw a leśne zagrożone k a rą do 3 m -c y p ozbaw ienia w o ln o ści p rzedaw niały się po pięciu m iesiącach. O p ó źn ien ie w w ysyłce akt n astąpiło w 1849 r. (u rząd ekonom iczny w Lipow cu; chodziło o trzydzieści spraw z o kresu V II 1847 - XII 1848). P ism o R ady A d m in i­ stracyjnej do K om isji G ubernialnej z 15 IV 1849 n r 4343 / , W M K V-5, k. 1053.

86 O bw ieszczenie G u b e rn a to ra G alicji z 14 I 1849, n r 2966, „D zien n ik R ządow y M iasta K ra­ kow a i Jego O k ręg u ” (dalej: Dz. Rząd. M K) z 19 II 1849, n r 4 9 -5 0 , s. 193-194. R ozporządzenie w ydano w p o ro z u m ie n iu z M inisterstw am i: Spraw W ew nętrznych oraz Spraw iedliw ości. 87 P aten t cesarski z 22 VI 1803 O now ej Straży O gniow ej w O kręgu. Zob. A. C hm iel, Obro­

na ogniowa w Krakowie p rzed stu laty, [w:] idem , Szkice krakowskie, „B iblioteka K rakow ska”

z 1842 r., które główne obowiązki w tej materii powierzało mieszkańcom wsi, pod

nadzorem Komisarzy Dystryktowych88. Warto wspomnieć, że w 1844 r., w związku

z pożarem lasu w Czernichowie, nadleśniczy zaproponował wprowadzenie w życie

ustawy pożarowej dla Wielkiego Księstwa Badeńskiego, lepiej odpowiadającej sta­

nowi wiedzy z zakresu nauki o policji w porównaniu z patentem z 1807 r. Pomysł

zakładał pozostawienie fragmentów dotyczących „ostrożności w lasach” (art. 16­

24) oraz dochodzenia przyczyn pożarów (art. 27), z równoczesnym wprowadze­

niem kar za naruszanie zakazu palenia tytoniu w lasach iglastych oraz „wnoszenia

kubków i krzesiw”; propozycja nadleśniczego została jednak odrzucona89.

Rozważania na tem at gospodarki leśnej w Rzeczypospolitej Krakowskiej (plany

gospodarcze, pom iary lasów, sprzedaż drewna), znajdą się w drugiej części opra­

cowania.

Ma t e u s z Ma t a n i a k ( Kr a k ó w)

S łu żb a leśna W olnego M ia sta K ra k o w a (1 8 1 5 -1 8 4 6 ).

O rgan izacja i fo r m y działa ln ości. C zęść I: L a sy p a ń s tw o w e i p ry w a tn e ,

p erso n a lia i fin an se, zw a lc za n ie p r z e s tę p s tw leśnych

W a rty k u le p rz e d s ta w io n o z a sa d y o rg a n iz a c y jn e S łu żb y leśn ej w W o ln y m M ieście K rak o w ie (1 8 1 5 -1 8 4 6 ), ja k ró w n ie ż w p ie rw s z y c h la ta c h p o jeg o in k o r p o ra c ji d o A u strii (1 8 4 6 -1 8 5 3 ). O d tw o rz o n o sk ła d p e rs o n a ln y a d m in is tra c ji leśn ej (N a d le ś n ic z y R ządow y, K o n tro le rz y L asów R zą d o w y c h i P ry w a tn y c h , s tra ż n ic y leśn i, gajow i) o ra z szczeg ó ło w o o m ó w io n o z a sa d y jej fin a n s o w a n ia z b u d ż e tu W M K (w ty m w y so k o ść w y n a g ro d z e ń le ­ śn ik ó w ), w reszcie - u k a z a n o z n a c z e n ie d o c h o d ó w z g o s p o d a r k i leśn ej d la S k a rb u P u b lic z ­ n eg o , a w dalszej k o le jn o śc i ró w n ie ż p o d z ia ł la só w n a p a ń stw o w e (sk a rb o w e ) i p ry w a tn e . O s o b n o p rz e d s ta w io n o z a s a d y z w a lc z a n ia z ja w isk s ta n o w ią c y c h z a g ro ż e n ie d la su b s ta n c ji leśn ej w p o s ta c i n a r u s z e ń z a tw ie rd z o n y c h p la n ó w g o sp o d a rc z y c h (w y ręb ó w ) o ra z n ie le g a l­ nej w y c in k i drzew , a ta k ż e p o ż a ró w itp. A rty k u ł o p a rto o b o g a te z a so b y a rc h iw a ln e p o c h o ­ d zące z A rc h iw u m N a ro d o w e g o w K rakow ie.

S ło w a k lu c z o w e : W o ln e M ia sto K raków , s łu ż b a le śn a , N a d le śn ic z y R ządow y, g o s p o ­ d a rk a leśn a, w y rą b la só w

88 R ozporządzenie S en atu Rządz. z 6 XII 1841, n r 6513 D G S, U rządzenie ogniow e dla W olne­ go M iasta K rakow a i jego O kręgu, D z. P raw W M K z 1842 r. R ozdział V: Przepisy ogniowe co do

Okręgu Krakowskiego (art. 78). N aczynia ogniow e m ian o um ieszczać w b u d y n k ach dw orskich

i pleb ań sk ich oraz p rzy d o m o stw ach „m ajętniejszych w łościan”. P rzed p o żaram i ch ro n iły też stu d n ie, zakładane w e w siach od d alo n y ch o d rzek.

89 Pism o W ydz. D o c h o d ó w P ublicznych do W ydz. Spraw W ew nętrznych z 25 IX 1844, n r 4081, W M K V I-21, k. 1069-1070. O p ró cz w ykreślenia art. 2 5 -2 6 p aten tu , nad leśn iczy p ro p o n o w ał rozciągnięcie p rzepisów n a służbę leśną, k tó ra „p o w in n a daw ać p rzy k ład ”.

Ma t e u s z Ma t a n i a k ( Kr a k ó w)

The Forestry U nit in the Free C ity o f K ra ko w (18 1 5 -1 8 4 6 ),

its organization a n d fo r m s o f a ctivity

P a rt I: State a n d p riv a te forests, person a l details

a n d finance, fig h tin g foresta l offences

T he article p re s e n ts so m e o rg a n iz a tio n a l p rin c ip le s o f th e F o re s try U n it in th e Free C ity o f K ra k o w (1 8 1 5 -1 8 4 6 ) as w ell as first y e a rs o f its in c o r p o r a tio n to A u s tria (1 8 4 6 -1 8 5 3 ). A fo re sta l a d m in is tr a tio n list o f p e rs o n s w as re trie v e d (g o v e r n m e n ta l d is tric t fo rester, i n ­ s p e c to rs o f g o v e rn m e n ta l a n d p riv a te fo rests, fo re st g u a rd s a n d fo re ste rs) a n d p rin c ip le s o f its fu n d in g fr o m th e b u d g e t o f th e Free C ity o f K ra k o w (in c lu d in g th e a m o u n t o f fo r e s t­ e rs’ re m u n e ra tio n s ) w ere d is c u s s e d in d e ta il. E ventually, th e im p o rta n c e o f fo re st e c o n o m y e a rn in g s to State T re a s u ry w as p re s e n te d as w ell as a d iv isio n o f fo re sts in to sta te (tre a s ­ u ry ) a n d p riv a te o n es. T he p rin c ip le s o f fig h tin g in c id e n ts w h ic h p o s e d a th r e a t to fo re sta l s u b s ta n c e s in th e fo rm o f in f rin g e m e n ts o f a p p ro v e d e c o n o m ic p la n n in g (lo g g in g ) a n d illegal d e fo re s ta tio n a n d fires w ere s h o w n separately. T he article is b a s e d o n ric h re c o rd s o f arch iv es c o m in g fr o m th e N a tio n a l A rc h iv e s in K rakow .

K ey w o rd s : Free C ity o f K rakow , fo r e s tr y u n it, g o v e rn m e n ta l d is tric t fo rester, fo re st eco n o m y , lo g g in g