Andrzej F. Dziuba
"Toward a Theology of
Inculturation", Aylward Shorter,
London 1988 : [recenzja]
Collectanea Theologica 63/4, 221-224
z in g e r a i ic h w z a je m n e p r z e n i k a n ia się. P rz e d c z y te ln ik ie m s t a je p o s ta ć p r a c o w ite g o badacza·, o d k r y w a ją c e g o te o lo g ic z n e r e a lia p r a w d w ia r y i ic h o d n ie s ie n ie d o c o d z ie n n e g o ż y c ia E w a n g e lią . T e o lo g ia R a tz in g e ra , m im o z e w n ę tr z n e j te o re ty c z n o ś c i, n ie k ie d y w y d a je się b y ć s z c z e g ó ln ie b lis k a ży c iu w ia r y , z w ła sz c z a g d y je s t o n o p o ję te ja k o ś w ia d e c tw o w ia ry , ja k o e w a n g e li z a c y jn a p o słu g a tw ó rc z e j o b e c n o ś c i w p ie lg rz y m u ją c y c h r e a lia c h ś w ia ta .
Z k a r t k s ią ż k i A id a n N i с h o 1 s a p rz e m a w ia R a tz in g e r sw y m o tw a r c ie m w z a tr o s k a n iu o te o lo g ię i je j s łu ż e b n ą ro lę w K o ściele. T y lk o w ta k im d u c h u teo lo g i te o lo g ia m o g ą w y p e łn ić sw o ją m is ję w e w s p ó ln o c ie L u d u B o żego. R o zw ó j zaś j e s t w y z w a n ie m k u p rzy szło ści, a le z a w sz e p rz y ś w ia d o m o ś c i w ia ry , która· p o z o s ta n ie n a z a w sz e d z ie łe m ła s k i J e z u s a C h ry s tu s a . T o w N im n a le ż y u p a tr y w a ć o s ta te c z n ą r a c ję te o lo g ii, co w y r a ź n ie p o d k re ś la k a rd y n a ł.
W a rto się g n ą ć p o t ę p ró b ę , k tó r a p o z w a la w o g ro m n y m b o g a c tw ie do ty c h c z a so w e j s p u ś c iz n y p is a r s k ie j R a tz in g e ra p rz e ś le d z ić z a s a d n ic z e te m a ty i d r o g i ro z w o ju je g o te o lo g ii. P o z w a la to b a rd z ie j w y r a ź n ie z ro z u m ie ć n ie k tó r e je g o p o s ta w y i p o s ta w y in n y c h w o b e c n ie g o , n ie k o n ie c z n ie teo lo g ó w . O c zy w iście, o p r a c o w a n ie to n ie m o ż e b y ć sy n te z ą , le c z ty lk o p r ó b ą a n a liz y o c h a r a k te r z e sy n te ty c z n y m . ks. A n d r z e j F. D ziu b a , W a r s z a w a
A y lw a rd S H O R T E R , T o w a r d a T h e o lo g y o f In c u ltu r a tio n , G e o ffre y
C h a p m a n , L o n d o n 1988, s. 291.
Je z u s o w y te s ta m e n t p o le c a ł iść n a c a ły ś w ia t i g łosić E w a n g e lię w s z y s tk im n a ro d o m . O d m o m e n tu J e g o w y g ło sz e n ia id z ie o je d y n ą i t ę s a m ą E w a n g e lię d la w s z y s tk ic h , n ie z a le ż n ie o d m ie js c a i cz a su . Z a te m d o ch o d z i do s p o tk a n ia o b ja w io n e j D o b re j N o w in y J e z u s a C h r y s tu s a z rz e c z y w i s to ś c ią lu d z k ą , a le r e a liz o w a n ą w d a n y m m ie js c u i czasie, i co w ię c e j p rz e z {różnorodność lu d z k ic h sp e c y fik a c ji. N a jb a r d z ie j s u m a ry c z n y m w y ra z e m b o
g a c tw a w ie lo ś c i w je d n o ś c i lu d z k ie j, j e s t sz e ro k o r o z u m ia n a k u lt u r a . N o śn ik d u c h a i d z ie ł d u c h a s t a je w w ie lo r a k ie j g a m ie u p r a w n io n e j ró ż n o ro d n o śc i, a m im o to s p o tk a ć się m a , w d z ie le e w a n g e liz a c ji, z ty m o rę d z ie m z b a w c z y m C h ry s tu s a .
Ż le p o ję ta e u ro p e js k o ś ć c h rz e ś c ija ń s tw a z a c ią ż y ła n ie k o n ie c z n ie p o z y ty w n ie n a w y p e łn ia n iu z le c o n e g o p rz e z C h ry s tu s a z a d a n ia . S p o tk a n ia c h r z e ś c i ja ń s t w a E u ro p y z lu d a m i A m e ry k i P o łu d n io w e j czy A f r y k i c zęsto ro d z i ły k o n flik ty i to n ie k ie d y b a r d z o b o le sn e . N ie zaw sz e d o ty c z y ły o n e sa m y c h p r a w d w ia ry , a c z ęściej f o r m ic h p rz e k a z u czy c a łe j tz w . o p ra w y k u lt u r o w e j. C h rz e ś c ija ń s tw o — z w o li C h r y s tu s a — m a b y ć je d n o , i ta k i m w in n o p o z o sta ć , a le z d ru g ie j s tr o n y m a o n o żyć i s p e łn ia ć s w ą p o s łu g ę z b a w c z ą w d a n y c h w a r u n k a c h , w o b e c k o n k r e tn y c h lu d z i, k tó rz y m a j ą ró ż n o ro d n e e le m e n ty p rz e s z ło śc i i te r a ź n ie js z o ś c i, n ie o b o ję tn e d la g ło s z e n ia E w a n g e lii. W p o s z u k iw a n ia c h n a jle p s z e g o w y p e łn ie n ia z a le c e n ia C h ry s tu s a , w o s ta tn ic h c z a s a c h d o p ra c o w a n o z a g a d n ie n ie i k o n c e p c ję in k u l tu r a c ji . O czy w iście, w f o r m ie p ra k ty c z n e j fu n k c jo n o w a ło o n o od p o c z ą tk ó w c h rz e ś c ija ń s tw a , o b e c n ie zaś p r z y jm u je ty lk o b a r d z ie j fo r m a ln e i z w a r te o p ra c o w a n ie te o re ty c z - n o -b a d a w c z e .
P r e z e n to w a n e o p r a c o w a n ie w y sz ło sp o d p ió r a z n a n e g o s p e c ja lis ty w te j te m a ty c e , a u to r a k ilk u k s ią ż e k , m . in . A fr ic a n C u ltu r e a n d th e C h r is tia n C h u r c h (1973), J e s u s a n d th e W itc h d o c to r (1985). S h o r t e r je s t p ro f e s o re m
w ie lu u c z e ln i, m . in . O x f o r d o ra z w U g a n u z ie , K e n ii i T a n z a n ii. P r e z e n to w a n a k s ią ż k a u k a z a ła się w lic z n y c h p rz e k ła d a c h .
P o w y k a z ie s k r ó tó w i w p r o w a d z e n iu cało ść p r a c y p o d z ie lo n a z o sta ła n a p ię ć części, a w ic h r a m a c h w y d z ie lo n o 119 b a r d z ie j szc z e g ó ło w y c h b lo k ó w tre śc io w y c h .
In k u ltu r a c ja , j e j n a tu r a i f u n k c j a to ty tu ł p ie r w s z e j części. S a m te r m in in k u l tu r a c ja n a s tr ę c z a lic z n e p ro b le m y , z w ła sz c z a in te r p r e ta c y jn e , k tó r e w y n i k a j ą ta k ż e z ró ż n o ro d n o ś c i p o szcz e g ó ln y c h n u r tó w c h rz e ś c ija ń s tw a . N ie m o ż n a tu p o m in ą ć i ró ż n ic sz k ó ł te o lo g ic z n y c h , a p rz e d e w s z y s tk im u w a r u n k o w a ń m ie js c a i czasu . W K o śc ie le m o ż n a z a o b s e rw o w a ć d ro g ę e w o lu c y jn ą w ro z u m ie n iu s a m e j k u ltu r y i s to s u n k u d o n ie j. J e s t o n a n ie je d n o k r o tn ie s w o is tą p o d s ta w ą p e w n y c h p rz e o b r a ż e ń w n a u c z a n iu k o śc ie ln y m . O czy w iście, n ie id z ie t u o u le g a n ie m o d z ie czy k o n iu n k tu r a liz m , lu b s y tu a c jo n iz m . S a m a w iz ja r e la c ji w z a je m n y c h re lig ii i k u l t u r p rz e s z ła dość d łu g ą d ro g ę, a b y w k o ń c u d o p a tr y w a ć s ię b a rd z ie j p o z y ty w n y c h p ła s z c z y z n s p o tk a n ia i tw ó rc z e go o d d z ia ły w a n ia z w ro tn e g o . N ie m o ż n a p rz y ty m z a p o m in a ć o z m ie n n o śc i k u ltu r y i je j n a tu r y ro z w o jo w e j, co n ie m u s i o z n a c z a ć zła czy d e k a d e n c ji. A u to r z a z n a c z a , iż in te r e s u je go p rz e d e w s z y s tk im c h rz e ś c ija ń s k ie p o ję c ie in k u ltu r a c ji, co ró ż n i się w w ie lu a s p e k ta c h o d p o z a c h rz e ś c ija ń s k ie j w iz ji ty c h sa m y c h z ja w is k , czy p r z y n a jm n ie j tr e ś c i p o d k ła d a n y c h p o d to p o ję c ie . D la n ie g o in k u l t u r a c ja je s t p o z y ty w n y m f a k to r e m e w a n g e liz a c ji, a ta k ż e i w z a je m n e g o s p o tk a n ia ró ż n y c h k u lt u r i w ia ry .
T e m a ty k a d ru g ie j części z a ty tu ło w a n a z o s ta ła : T eo lo g ia in k u ltu r a c ji.
A u to r z w ra c a u w a g ę n a r e la c je m ię d z y c h r y s to lo g ią a in k u l tu r a c ją . W y d a je się, iż w y a k c e n to w a n ie te g o te o lo g ic z n e g o e le m e n tu je s t s ta w ia n ie m je d n e j z z a sa d n ic z y c h k w e s tii, w k tó r e j m ie śc i s ię ta k ż e o d n ie s ie n ie i n k u l tu r a c ji d o z b a w ie n ia . C ie k a w e u w a g i p o św ię c ił a u to r p rz y k ła d o m in k u l tu r a c ji w S t a ry m T e s ta m e n c ie . P o tw ie r d z a to s tw ie rd z e n ie , iż z a g a d n ie n ie to p r a k ty c z n ie b y ło o b e c n e w c a łe j h is to rii z b a w ie n ia . N a to m ia s t te o r e ty c z n ie z o sta ło ro z p ra c o w a n e d o p ie r o p o S o b o rz e W a ty k a ń s k im II. C zęść tę z a m y k a ją u w a g i o p o s ta w a c h J e z u s a w o b e c k u ltu ry . B ib lijn e tr e ś c i są tu b a rd z o i n t e r e s u j ą ce, a je d n o c z e ś n ie s ta n o w ią z n a k o m ite p o d p ro w a d z e n ie p o d h is to ry c z n y ry s z a g a d n ie n ia .
K o le jn a część s tu d iu m S h o r te r o p a tr z o n a z o s ta ła ty tu łe m : M is ja i i n
k u ltu r a c ja . Z a te m p o u w a g a c h o d n o sz ą c y c h się d o o b ra z ó w b ib lijn y c h i ta m
u k a z a n e g o d z ie ła m is y jn e g o czasó w a p o s to ls k ic h a u to r p rz e c h o d z i d o n a k r e ś le n ia b a r d z ie j h is to ry c z n e g o ro z w o ju p r o b le m a ty k i in k u ltu r a c ji. W y ró ż n ia n a jw c z e ś n ie js z e m isje , o b e jm u ją c e n a jp i e r w b a s e n M o rz a Ś ró d z ie m n e g o o ra z czas p o s tre fo r m a c y jn y . T e n o s ta tn i to w y ją tk o w a e k s p a n s ja , cza se m p o łą c z o n a z c ie r p ie n ie m i śm ie rc ią . W re s z c ie s t a r a się u k a z a ć r e la c je m ię d z y m is ja m i i k u lt u r ą w X IX w ie k u . T u ju ż d o c h o d z i d o głosu n o w a ś w ia d o m ość z b a w c z e j p o słu g i K o śc io ła b a rd z ie j d o s to s o w a n a do w y m o g ó w czasu.
N a u c z a n ie K o śc io ła k a to lic k ie g o o in k u l tu r a c ji d z iś to te m a ty k a k o le j
n e j części p re z e n to w a n e g o s tu d iu m . A u to r w s k a z u je n a jp i e r w n a e w o lu c je k o śc ie ln e g o n a u c z a n ia p rz e d V a tic a n u m II. T e p rz y g o to w a n ia d o p ro w a d z i ły d o w y a r ty k u ł o w a n i a w d o k u m e n ta c h I I S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o b a r d z ie j p o g łę b io n e j w iz ji in k u ltu r a c ji , co b y ło ś c iśle z w ią z a n e ta k z k o n c e p c ją K o ś c io ła w s e n s ie d o g m a ty c z n y m , j a k i d u s z p a s te rs k im . W r a m a c h p r e z e n ta c ji d a lsz e g o ro z w o ju o m a w ia n e j p r o b le m a ty k i a u to r o d d z ie ln ie p o tr a k to w a ł n a u c z a n ie P a w ła V I i J a n a P a w ła II. W y ra ź n ie w id a ć w n ic h ro d z e n ie s ię n o w y c h ja k o ś c i, a z a ra z e m sa m o św ia d o m o ś c i L u d u B ożego w je g o w y jś c iu e w a n g e liz a c y jn y m d o św ia ta .
O s ta tn ia czę ść : P r z y s z ło ś ć in k u ltu r a c ji w K o ś c ie le k a to lic k im , je s t ju ż p ró b ą p e w n y c h w n io s k ó w i n a k r e ś le n ia w iz ji k u p rzy szło ści. Z a s a d n ic z y m d la a u to r a , w e w ła ś c iw y m o s a d z e n iu p o słu g i K o śc io ła , w y d a je się p y ta n ie : R ozw ój czy in k u l tu r a c ja ? M a ją c z aś n a w z g lę d z ie rz e c z y w is to ść L u d u B o ż e go i ś w ia ta ja w i się k w e s tia w ła ś c iw e g o r o z u m ie n ia w s p ó ln o t k o ś c ie ln y c h w w ie lo k u ltu r o w y m K o ściele. J e d n o ś ć i w ie lo ść , je d n o r o d n o ś ć i w ie lo ra k o ś ć s t a ją o b o k sie b e i n ie ja k o sp rz e c z n o ść czy p r z e c iw s ta w ie n ia lu b rz e c z y w i sto śc i w y k lu c z a ją c e się, a le ja k o tw ó rc z e m o ce e w a n g e liz a c ji. C ałość z a m y k a p y ta n ie o r e la c je m ię d z y in k u l tu r a c ją a th e G ra ss Roots·.
O d s tro n y f o r m a ln e j c a ło ść d z ie ła z a m y k a b ilio g r a f ia (s. 272— 279) o r a z in d e k s n a z w is k i rz e c z o w y (s. 281— 291).
P r e z e n to w a n e o p ra c o w a n ie s ta n o w i p ró b ę c a ło śc io w e g o u ję c ia h is to ry c z nego ro z w o ju p r o b le m a ty k i in k u ltu r a c ji , p o cząw szy od c zasó w b ib lijn y c h aż do n a u c z a n ia J a n a P a w ła II. A u to r z d a je się s w o je w iz je czy p ro p o z y c je u w a ż a ć za je d y n ie w ła ś c iw e i słu sz n e . J a w ią się o n e ja k o o s ta te c z n e cza sem w rę c z a p o d y k ty c z n e ro z w ią z a n ia . Z d ru g ie j s tro n y s a m d o s trz e g a z m ie n ność i p ro c e so w y c h a r a k t e r in k u l tu r a c ji , a le ta k o f r m u ło w a n y m i w n io s k a m i z d a je się to p o d w a ż a ć czy p rz e k r e ś la ć . P r z e k o n a n ie ta k ie b y ć m o ż e w y r a s ta częściow o z w id o c z n y c h k o m p e te n c ji, czy św ia d o m o śc i w ła s n e j, u g r u n to w a nej o p in ia m i in n y c h . T rz e b a je d n a k o b ie k ty w n ie z a u w a ż y ć , iż p r a c a t a o p ie ra s ię n a b o g a ty c h i b a r d z o ró ż n o ro d n y c h d o ś w ia d c z e n ia c h autora·. S ą o n e je d n a k w z n a c z n y m s to p n iu b a rd z ie j te o r e ty c z n y m i b a d a n ia m i, a m n ie j p ra k ty c z n y m i d o ś w ia d c z e n ia m i in k u l tu r a c ji w k o n k r e tn y c h p rz y p a d k a c h p ra c y m is y jn e j i e w a n g e liz a c y jn e j. T rz e b a je d n a k p o w ie d z ie ć , że ży cie i p r a ca w k ilk u k r a j a c h a f r y k a ń s k ic h j e s t ta k ż e c e n n y m i w a ż n y m o so b is ty m d o św ia d c z e n ie m .
C ieka-w ym sz c z e g ó łe m j e s t z w ró c e n ie u w a g i n a p ró b y in k u l tu r a c ji w g ło szen iu E w a n g e lii p rz e z A p o sto łó w S ło w ia n C y ry la i M e to d e g o (por. s. 143— 145). A u to r d o s trz e g a n o w o ść ic h e w a n g e liz a c y jn e g o n ie s ie n ia D o
b rej N o w in y . I n k u l t u r a c j a łą c z y ła się w ó w c z a s z w p ły w a m i p o lity c z n y m i i d z ia ła ln o ś c ią m is y jn ą c e s a r s tw a w sc h o d n ie g o a z d r u g ie j s tro n y R zy m u . A p o sto ło w ie p rz e z w ła s n e i o r y g in a ln e p ró b y u m ie ję tn ie p o tr a f ili z je d n a ć n ow e n a ro d y d la c h rz e ś c ija ń s tw a , k tó r e d z ię k i n im w n ie k tó r y c h e le m e n ta c h łą c z y ło w so b ie o b a n u r ty , w s c h o d n i i z a c h o d n i. A u to r je d n a k z d a je się n ie d o s trz e g a ć czy m o ż e n ie d o c e n ia ć sa m e g o p ro c e s u e w a n g e liz a c y jn e g o , k tó r y w y r a s ta ł w y łą c z n ie z d u c h a w ia r y o b u A p o sto łó w . O czy w iście, n ie w y k lu c z a to i m a n ip u la c ji, zw ła sz c z a , ż e b y li p o d ta k ą s iln ą p r e s j ą o b u r y w a liz u ją c y c h c e n tró w c h rz e ś c ija ń s tw a . Ic h d z ia ła n ia je d n a k n ie m o g ły p r z e w id y w a ć d z is ie jsz y c h ocen, w y g ła s z a n y c h ju ż z p e r s p e k ty w y w ie lo w ie k o w y c h w e r y f ik a c ji i d o ś w ia d c z e ń . P ó ź n ie js z y k o n te k s t u ła t w i a o b e c n ą o c e n ę , a le n ie m ia ł on m ie js c a w ó w c z a s, g d y C y ry l i M e to d y w n o w y sp o só b n ie ś li E w a n g e lię n a r o d o m sło w ia ń s k im . T rz e b a je d n a k d o c e n ić ż e a u to r d o s trz e g ł te n fe n o m e n i n k u l tu r a c ji w w y d a n iu g re c k ic h m n ic h ó w , a co J a n P a w e ł II w y ra z ił p rz e z u z n a n ie ic h j a k o w s p ó łp a tro n ó w E u ro p y .
O m a w ia ją c w k ła d J a n a P a w ła II w d n k u ltu r a c ję a u to r p rz y w o łu je , j e go z d a n ie m , c z te ry n a jw a ż n ie js z e e ta p y ro z w o ju te g o n a u c z a n ia : C a te c h e si
T r a n d e n d a e (1979), p ie r w s z a p o d ró ż a f r y k a ń s k a (1980), p o w o ła n ie R a d y K u l
t u r y (1982), A p o s to lo r u m S la v o r u m (1985) i n a d z w y c z a jn y sy n o d b is k u p ó w (1985). D o b rz e się sta ło , iż -S h o rter w y p u n k to w a ł te n a m w s p ó łc z e s n e i szcze g ó ln ie z n a c z ą c e k ro k i n a u c z a n ia k o śc ie ln e g o w p r o b le m a ty c e in k u ltu r a c ji. T rz e b a p o w ie d z ie ć -w ięcej, iż są to k r o k i w o g ó ln o lu d z k ie j w iz ji in k u ltu r a c ji, a z a ra z e m w k ła d K o śc io ła w s f e r ę w z a je m n y c h r e l a c ji m ię d z y lu d z k ic h . B u d o w a n ie h a r m o n ii w e w n ę tr z n e j i z e w n ę trz n e j ś w ia ta p rz y je d n o c z e sn e j ró ż n o ro d n o śc i z n a jd u j e w c h rz e ś c ija ń s tw ie z n a c z ą c e g o sp rz y m ie rz e ń c a , w ię c e j — w sp ó łtw ó rc ę .
Z a ry s o w a n y o b r a z h is to ry c z n y in k u l tu r a c ji i p ro p o z y c je je j w ła ś c iw e g o ro z e z n a n ia d ziś s ta n o w ią c e n n e tr e ś c i p r e z e n to w a n e j k s ią ż k i. J e s t t o k o m p le k s o w a i b a r d z ie j z w a r ta p ró b a . W a rto z a te m p o n ią s ię g n ą ć n a w e t z n u t ą k ry ty k i. E le m e n ty h is to ry c z n e z d a ją się p o tw ie r d z a ć s t a r ą z a sa d ę , iż h is to r ia je s t n a u c z y c ie lk ą ży cia . O b y by ć ty lk o je j p iln y m i p ra k ty c z n y m u c z n ie m . T e o rie zaś w s p ó łc z e s n e p o z w a la ją n a w ła s n e p rz e m y ś le n ia i p r o p o zy cje . D o b rz e się sta ło , że a u to r cało ść te o lo g ii in k u l tu r a c ji w id z i ja k o rz e c z y w is to ść d y n a m ic z n ą , o tw a r t ą ii u k ie r u n k o w a n ą „ k u ” . L e k tu r a k s ią ż k i ja s n o u k a z u je , iż j e s t jesz c z e d a le k a d ro g a b a d a ń i s tu d ió w w te j d z ie d z in ie p o słu g i k o ś c ie ln e j. M u si t u b y ć w id o c z n y i z a a n g a ż o w a n y w y s iłe k c a łe g o
K o śc io ła , ta k w je g o s f e rz e p ra k ty c z n e j j a k i te o r e ty c z n e j. M u s z ą w to d z ie ło b y ć z a a n g a ż o w a n i ta k teo lo g o w ie, j a k i p a s te rz e . Z o b o w ią z a n ie C h ry s tu s a : id ź c ie i n a u c z a jc ie w s z y s tk ie n a ro d y , w in n o b y ć s p e łn ia n e c o ra z d o s k o n a le j i le p ie j, a w ty m b e z w ą tp ie n i a m o że p o m ó c te o lo g ia in k u ltu r a c ji.
ks. A n d r z e j F. D ziu b a , W a r s z a w a
T im J . G O R R IN G E , D isc e r n in g S p ir it. A T h e o lo g y o f R e v e la tio n . SC M
P r e s s L o n d o n ,. T r in i ty P r e s s I n te r n a tio n a l, P h il a d e lp h i a 1990, ss. 144. P r o b le m a ty k a p n e u m a to lo g ic z n a je s t sz c z e g ó ln ie w d z ię c z n y m , a ta k ż e i d o p e w n e g o s to p n ia m o d n y m d z ie łe m n a u k te o lo g ic z n y c h . S tą d z a p e w n e j e s t ta k c h ę tn ie p o d e jm o w a n a , z w ła sz c z a w n u r c i e p r o t e s ta n c k im c h rz e ś c i ja ń s tw a . M o żn a t u o d n o to w a ć lic z n e i c ie k a w e p ro p o z y c je n o w sz y c h ro z w ią zań , a p rz e d e w s z y s tk im p ró b y n o w sz y c h a n a liz tr a d y c y jn ie in te r p r e to w a n y c h p r a w d i ic h p o d s ta w b ib lijn y c h . W n u r c i e t a k u p r a w ia n e j p n e u m a to lo g ii m ie ś c i się n a jn o w s z a k s ią ż k a T. J. G o r r i n g e w y k ła d o w c y St. J o h n ’C o lle g e w O k sfo rd z ie . A u to r z n a n y j e s t ta k ż e z lic z n y c h g o ś c in n y c h w y k ła d ó w , m . in. w In d ia c h .
G o rrin g e , n a w s tę p ie , z a s ta n a w ia s ię n a d te o lo g ic z n y m ję z y k ie m sto so w a n y m w n a u c e o d u c h u . N a ile j e s t on o d p o w ie d n im n a rz ę d z ie m w y ra ż e n i a b o g a c tw a sa m e g o d u c h a , je g o is to ty , o r a z je g o p rz e ja w ó w d z ia ła n io w y c h t a k z e w n ę trz n y c h ja k w e w n ę trz n y c h . O c zy w iście, s ta je tu n a ty c h m ia s t m y śl o c a łe j tr a d y c ji o r a z h is to ry c z n y m w y s iłk u te o lo g ic z n y m , ró ż n o ro d n y c h fo r m a c h r e f le k s j i i p o sz u k iw a n ia c h . Z d ru g ie j z a ś s tro n y p a d a p y ta n ie o p e r s p e k ty w ic z n ą o tw a rto ś ć i d y n a m ik ę k u n o w y m w iz jo m o ra z p ro p o z y c jo m je d n o s tk o w y m , a n a w e t i sy s te m o w y m . N ie m o ż n a o g ra n ic z a ć ż y w o tn o śc i d u c h a , s u g e r u je je d n o z n a c z n ie a u to r . W ty m k o n te k ś c ie p r z e p r o w a d z a o n k ry ty c z n e a n a liz y n ie k tó r y c h d o ty c h c z a so w y c h p ro p o z y c ji p n e u m a to lo g ii. W z n a c z n y m s to p n iu s t a n n a u k i o d u c h u w y p a d a n e g a ty w n ie , a le je d n o c z e ś n ie w y c h y lo n y j e s t p o z y ty w n ie m ię d z y in n y m i p rz e z s t a w i a n e p ro p o z y c je , k t ó r e m im o w s z y s tk o s ię g a ją d o tr a d y c ji. 1 W k o le jn y c h ro z d z ia ła c h a u to r s t a r a się u k a z a ć d y n a m ik ę ż y c io w ą r e la c ji d u c h a d o w o ln o ści, w s p ó ln o ty , c ia ła , c z ło w ie k a , k u lt u r y i k o b ie ty Id z ie tu p rz e d e w s z y s tk im o o d n ie s ie n ie w z a je m n e , u b o g a c a ją c e w ie lo p ła s z c z y z n o w e s fe ry re a liz m u c z ło w ie k a i je g o o d n ie s ie ń m o c a m i d u c h a . C ie k a w y m je s t, iż w ła ś n i e te d z ie d z in y z o s ta ły w y b r a n e , a n i e b a r d z ie j w ią z a n e z p ro b le m a ty k ą w ia r y i ś w ia d e c tw a e w a n g e lic z n e g o życia.
C ało ść o p r a c o w a n ia z a m y k a ją p rz y p is y (s. 137— 142), in d e k s n a z w is k o r a z rz e c z o w y (s. 143— 144).
Z d a n ie m G o r r i n g e , Bóg, k tó r y n ie a n g a ż u j e się w św iecie, n ie je s + B o g iem . N ie je s t p r a w d z iw y i n ie z a s łu g u je n a ta k ie m ia n o . J e ś li z aś a n g a ż u je się, to m o ż n a G o p o z n a ć p r z e z w id o c z n e i d o ś w ia d c z a n e d z ie ła . A n g ie lsk i teo lo g p y ta , czy ty lk o tr a d y c y jn y ję z y k o b ja w ie n i a d a je s z a n s ę p o z n a n ia B oga. D a le j p y ta , g d z ie B ó g sz c z e g ó ln ie d z iś o b ja w ia się w ś w ie c ie ? O ty c h k w e s tia c h i p y ta n ia c h , je g o z d a n ie m , m ó w i te o lo g ia D u c h a , k tó r s u czy o d k ry w a ć B oga, k tó r y o b ja w ia się w k a ż d y m d n iu n a sz e g o życia. J e s t to c ią g łe o d k r y w a n ie G o, g d z ie k o lw ie k w św ie c ie B óg n a s s p o ty k a . M ie jsc a s p o tk a n ia n ie m o g ą być, je g o z d a n ie m , o g ra n ic z o n e do K o śc io ła i n ie m o g ą b y ć o p is y w a n e ty lk o ję z y k ie m K o ścio ła. W in n iś m y sz u k a ć G o p o n a d i p o za g r a n ic a m i r e lig ijn y c h tr a d y c ji. J a k i to B óg, k tó r y b y łb y o g ra n ic z a n y w so b ie. M y n ie m a m y p r a w a G o o g ra n ic z a ć n a s z ą lu d z k ą o g ra n ic z o n o śc ią .
K s ią ż k a t a p rz y g lą d a się szcz e g ó ln y m c z te re m p ła s z c z y z n o m p o z a k o ś c ie b mym, w k tó r y c h B ib l ia u ż y w a sło w a D u ch . Id z ie tu o w sp ó ln o tę , se k s u a ln o ść , p o lity k ę i s z tu k ę . Z c z a se m w tr a d y c ji te o lo g ic z n e j rz e c z y w is to śc i te z o s ta ły o g ra n ic z o n e , a n ie k ie d y p r z y b r a ły n a w e t fo r m y s k o s tn ia ły c h h a se ł. P o ję c ia te w ję z y k u b ib lijn y m s ą o d n ie s io n e d o D u c h a i d y n a m ik i je g o s p e c y fik i
