Regionalizacja tektoniczna Polski — Karpaty zewnętrzne i zapadlisko przedkarpackie

Regionalizacja tektoniczna Polski

— Karpaty zewnêtrzne i zapadlisko przedkarpackie

Nestor Oszczypko

1

, Andrzej Œl¹czka

1

, Kazimierz ¯ytko

2

Tectonic subdivision of Poland: Polish Outer Carpathians and their foredeep. Prz. Geol., 56: 927–935.

A b s t r a c t. Authors discussed the actual state of tectonic

regionalization of the Outer Polish Carpathians and their foredeep. The following category of tectonic unit are defined: the groups of nappes, nappes, sub-nappes, thrust-sheets (skibas), anticlinorial and synclinorial structures, and regional-scale folds.

Keywords: regional tectonic units, Outer Carpathians, Carpathian

Foredeep

Karpaty stanowi¹ œrodkow¹ czêœæ alpejskiej strefy fa³dowañ w Europie. Strefa ta uformowa³a siê z dawnego Oceanu Tetydy po³o¿onego miêdzy Afryk¹ i Europ¹. Dzie-li siê ona na wiele niezale¿nych pasm fa³dowych: Gór Betyckich, Rifu, Tellu, Atlasu Wysokiego, Po³udniowych i Pó³nocnych Apeninów, Alp, Karpat, Starej P³aniny i Gór Pontyjskich oraz Dynarydów, Hellenidów i Taurydów. S¹ to asymetryczne góry p³aszczowinowe z wergencj¹ fa³dów skierowan¹ w stronê bloków kontynentalnych.

Polskie Karpaty s¹ fragmentem wielkiego ³añcucha górskiego o d³ugoœci ponad 1300 km, biegn¹cego od okolic Wiednia po ¯elazn¹ Bramê na Dunaju. Na zacho-dzie ³¹cz¹ siê one z Alpami Wschodnimi, a na wschozacho-dzie z Ba³kanami. Tradycyjnie Karpaty Zachodnie dzieli siê na starsze (póŸnokredowe) pasmo fa³dowe nazywane Karpatami wewnêtrznymi (internidy) i m³odsze (oligo-ceñsko-œrodkowomioceñskie), znane jako Karpaty zew-nêtrzne (eksternidy) lub fliszowe (ryc. 1). Na granicy internidów i eksternidów usytuowany jest pieniñski pas ska³kowy — bêd¹cy stref¹ szwu orogenicznego Karpat Zachodnich.

Karpaty zewnêtrzne s¹ zbudowane z górnojurajsko--dolnomioceñskich, g³ównie fliszowych utworów, ca³-kowicie odkorzenionych od swego pod³o¿a. Wzd³u¿ czo³a Karpat fliszowych wystêpuje w¹ska strefa miocenu sfa³dowanego, utworzona z dolno- i œrodkowomioceñ-skich utworów molasowych, która tworzy rodzaj w¹skie-go, zapadaj¹cego pod orogen klina (p³aszczowina stebnic-ka i ³uski zg³obickie, ryc. 1).

Regionalizacja tektoniczna polskich Karpat zewnêtrznych i zapadliska przedkarpackiego

Pierwsze próby nowoczesnego ujêcia tektoniki Karpat zewnêtrznych z zastosowaniem teorii p³aszczowinowej podj¹³ Limanowski (1905), który wyró¿ni³ dwie p³aszczo-winy: ni¿sz¹, zawieraj¹c¹ piaskowce ciê¿kowickie w

czê-œci zachodniej i flisz mikuliczyñski w czêczê-œci wschodniej, oraz p³aszczowinê wy¿sz¹ — magursk¹, nasuniêt¹ od po³udnia spoza Tatr. Dwa lata póŸniej Uhlig (1907) wyró¿-ni³ dwie p³aszczowiny zakorzenione pod pieniñskim pasem ska³kowym (por. Ksi¹¿kiewicz, 1972, 1977): ni¿sz¹ — podbeskidzk¹, nasuniêt¹ na miocen przedpola Karpat, oraz wy¿sza — beskidzk¹.

Obecny podzia³ tektoniczny Karpat zewnêtrznych zaproponowa³ Nowak (1927), który wyró¿ni³ trzy grupy p³aszczowin: brze¿n¹, œredni¹ i magursk¹. W drugiej po³owie ubieg³ego stulecia intensywny rozwój kartografii geologicznej oraz wyniki licznych g³êbokich wierceñ ugruntowa³y regionalizacjê tektoniczn¹ polskich Karpat Zachodnich (Ksi¹¿kiewicz, 1951, 1953, 1956, 1972, 1977; Œwidziñski, 1958; Sikora & ¯ytko, 1959; Œl¹czka, 1971; Koszarski i in., 1974; Kotlarczyk, 1985; ¯ytko i in., 1989). Wyniki tych badañ podsumowane zosta³y w monografiach tektonicznych Ksi¹¿kiewicza (1972, 1977 z literatur¹).

P³aszczowina magurska

Magura Nappe (Limanowski, 1905)

Jest najwiêksz¹ a zarazem najbardziej po³udniow¹ jed-nostk¹ Karpat zewnêtrznych (ryc. 1), biegn¹c¹ od Lasu Wiedeñskiego na zachodzie po okolice Poiana Botizei w rumuñskich Karpatach (¯ytko, 1999; Oszczypko i in., 2005). P³aszczowina uformowana jest g³ównie z utworów kredy górnej i paleogenu. Utwory najstarsze, jury i kredy dolnej, s¹ znane jedynie ze strefy przypieniñskiej (Birken-majer, 1979), natomiast utwory najm³odsze nale¿¹ do dolnego miocenu (Oszczypko, 2006). Stratygraficzna mi¹¿szoœæ sukcesji magurskiej wynosi od 2 km w czêœci pó³nocnej (w strefie Siar) do 3,5 km w czêœci po³udniowej (w strefie krynickiej). Podczas fa³dowañ i ruchów nasuw-czych utwory p³aszczowiny magurskiej zosta³y ca³kowicie odkorzenione od pod³o¿a i nasuniête daleko na przedpole (ryc. 2). Po³udniow¹ granicê p³aszczowiny magurskiej w Polsce stanowi pod³u¿ny uskok przesuwczy, biegn¹cy wzd³u¿ pó³nocnej krawêdzi pieniñskiego pasa ska³kowego (Birkenmajer, 1979, 1986), natomiast granicê pó³nocn¹ wyznacza czo³o nasuniêcia magurskiego (ryc. 2, 3). Na wschód od Gorlic p³aszczowina magurska jest nasuniêta na p³aszczowinê dukielsk¹, miêdzy Gorlicami a ¯ywcem na jednostkê œl¹sk¹, a na zachód od ¯ywca na ³uski przedma-927 Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 10, 2008

N. Oszczypko A. Œl¹czka K. ¯ytko

1_{Instytut Nauk Geologicznych, Uniwersytet Jagielloñski,}

ul. Oleandry 2a, 30-063 Kraków; nestor.oszczypko@uj.edu.pl; andrzej.slaczka@uj.edu.pl

2_{Pañstwowy Instytut Geologiczny, Oddzia³ Karpacki, ul.}

0 20 km 0 -1000 -2000 -3000 -3000

U

K

R

A

IN

A

U

K

R

A

IN

E

S£OW

ACJA

SLOV

AKIA

andezyty andesite zerowa

linia anomalii Wiesego zero line of Wiese' s vectors izobaty pod³o¿a mioceñskiego [m p.p.m.] isobath of Miocene substratum [m b.s.l.] wybrane wier cenia selected boreholes pr zekrój geologiczny geological cross-section K1 B A

Karpaty

wewnêtr

zne

Inner

Carpathians

Karpaty

zewnêtr

zne

Outer

Carpathians

Ryc. 4 Fig. 4 19 ° 20 ° 22 ° 21 °

C

Z

E

C

H

Y

C

Z E

C

H

R

E

P .

POLSKA

POLAND

T arnobrzeg Andrychów W adowice Krynica Bardejov Dolny K ubin Malcov Zakopane Nowy T ar g Krosno ¯ywiec Gorlice Jas³o Nowy S¹cz Bielsko-Bia³a Cieszyn Przemyœl Rzeszów Kraków Lesko Ropczyce Pilzno T arnów Dukla Wêglówka Œwi¹tkowa Ropa W ieliczka Bochnia Brzesko Iwkowa ¯egocina Zawoja Grybów Szczawa Mszana D olna Ku Ru Bu Su Ku Ru Bu Su SIG1 Z1 K1 J10 CIG1 P1 _JIG1 SKIG1 tr zon kr ystaliczny Tatr cr ystalline core of the Tatra Mts. mezozoik Karpat wewnêtr znych Mesozoic of the Inner Carpathians basen paleogeñski Karpat wewnêtr znych Inner Carpathians Paleogene Basin pieniñski pas ska³kowy Pieniny Klippen Belt Karpatywewnêtr zne InnerCarpathians p³aszczowina stebnicka Stebnik (Sambir) Nappe miocen na Karpatach Miocene deposits upon the Carpathians ³uski zg³obickie Zg³obice Thrust-sheets miocen zapadliska Miocene of the Carpathian Foredeep platformowe pr zedpole Karpat Carpathian Foreland zdeformowane niezdeformowane zapadliskopr zedkarpackie CarpathianForedeep p³aszczowina œl¹ska Silesian Nappe p³aszczowina podœl¹ska Sub-Silesian Nappe p³aszczowina skolska Skole Nappe fliszowy dolny miocen Lower Miocene Karpatyzewnêtr zne OuterCarpathians p³aszczowina cz¹stkowa gr ybowska Gr ybów Sub-Nappe p³aszczowina dukielska Dukla Nappe ³uski pr zedmagurskie Fore-Magura Thrust-sheets p³aszczowina magurska Magura Nappe Karpatyzewnêtr zne OuterCarpathians Ryc. 1. Szkic tektoniczny polskich Karpat (¯ytko i in., 1989, uzupe³niona); strefa: Su — S iar, Ru — raczañska, Bu — bystrzycka, Ku — k rynicka Fig. 1. Tectonic sketch map of the Polish Carpathians (¯ytko i in., 1989, supplemented); Zones: Su — S iary, Ru — Raca, Bu — Bystrica, Ku — Krynica. Wybrane wiercenia Selected boreholes : CIG1 — C isowa IG1, JIG1 — Jasieñ IG1, K1— KuŸmina 1, P1 — Paszowa 1 , SIG1 — Sucha IG 1, SKIG1 — S iekierczyna IG1, Z1 — Zawoja 1

0 _-5 -10 -15 ¯YZNÓW NIEBYLEC POLSKA POLAND P£ASZCZOWINA MAGURSKA MAGURA NAPPE P£ASZCZOWINA DUKIELSKA DUKLANAPPE Smilno 1 Chorkówka 2 Bia³obr zegi 2 W -318 W -317 Z-1 Z-2 Z-4 Z-5 Tyczyn 1 Kielnarowa1 Bucznik1 M-1 A-10 A-7 S£OW ACJA SLOV AKIA ZBOROV ¯MIGRÓD NOWY KROSNO WÊGLÓWKA 0 -5 -10 -15

D

_SW

C

NE

P£ASZCZOWINA ŒL¥SKA SILESIAN NAPPE P£ASZCZOWINA SKOLSKA SKOLE NAPPE £USKAZG£OBICKA ZG£OBICETHRUST -SHEETS ZAPADLISKO PRZEDKARPACKIE CARPATHIAN FOREDEEP

sarmat Sarmatian górny

baden Upper Badenian dolny baden Lower Badenian dolny miocen Lower Miocene warstwy kroœnieñskie Krosno Formation warstwy menilitowe Menilite Formation formacja magurska Magura Formation formacja beloweska Beloveza Formation pstr y eocen V arie g ated Eocene warstwy inoceramowe Inoceramian Beds warstwy ropianieckie i ciœniañskie Ropianka & Cisna Formation margle wêglowieckie W êglówka Marls warstwy istebniañskie Istebna Formation górna kreda (pstra) V ariegated Upper Cretaceous dolna kreda Lower Cretaceous mezozoik i paleogen Mesozoic & Palaeogene

paleozoik Paleozoic proterozoik

i kambr? Proterozoic & Cambrian? OE m E b rK K r K r OK E b E ps E ps OE m K r K r OE m OE m E ps E ps E b E ps OE m OK OK OK OK OK OK OK OK E ps O m K r E ps E b OE m K r OK Cm+Pt Cm+Pt K s K s O m O m O m LM LM LM LM E ps K i K i M2+Pg O m E ps LM M2+Pg PZ PZ Cm+Pt Cm+Pt K s K s K 1 K 1 LB LB PZ PZ Cm+Pt E ps K 1 K i K i K 1 K 1 O m PZ Cm+Pt LB K i K i K 1 K 1 O m O m E ps E ps UB UB UB S K i E ps Cm+Pt PZ S M2+Pg K c K w K w K C K C K C [km] [km] Karpatyzewnêtr zne OuterCarpathians Karpatyzewnêtr zne OuterCarpathians przedpole Karpati zapadlisko przedkarpackie CarpathianForeland andCarpathian Foredeep Ryc. 3. Przekrój geologiczny D–C Smilno–Rzeszów (patrz ryc. 1) (Oszczypko i in., 1998, zmieniona) Fig. 3. Geological cross-section D–C Smilno–Rzeszów (see Fig. 1) (Oszczypko et al., 1989, modified) P£ASZCZOWINA MAGURSKA MAGURA NAPPE STREF A R ACZAÑSKA RACA ZONE STREF A S IAR SIAR Y Z ONE STREF A B YSTRZYCKA BYSTRICA ZONE STREF A K R YNICKA KR YNICA ZONE PIENIÑSKI PA S

SKA£KOWY PIENINY KLIPPEN

BEL T NIECKA PODHALAÑSKA PODHALE F L YSCH BASIN Bañska IG1 Maruszyna IG1 Obidowa IG1 Chabówka 1 Tokarnia IG1 Tr zebunia IG1 G³ogoczów IG1 Mogilany IG1 Zakopane IG1 [m]

P£ASZOWINY REGLOWE SUB-T

A TRIC NAPPES ZAKOP ANE Nowy Targ Ig1 NOWY T ARG Skomielna B 1 KRAKÓW 0 -1000 -3000 -5000 -6000 1000 0 -5000 -6000 -3000 -1000 1000 GR YBÓW SUB-NAPPE P£ASZCZOWINA DUKIELSKA (OBIDOWEJ-S£OPNICY) DUKLA (OBIDOW A-S£OPNICE) NAPPE wier cenia boreholes nasuniêcia overthrust P£ASZCZOWINA ŒL¥SKA SILESIAN NAPPE

P£ASZCZOWINA PODŒL¥SKA SUB-SILESIAN

NAPPE -2000 -4000 [m] -2000 -4000

B

S

A

N P£ASZCZOW INA GR YBOW SKA jednostki reglowe Sub-T atric Units jednostki wier chowe High Tatric Units œrodkowy eocen-górny eocen niecki podhalañskiej Middle Eocene-Upper Eocene of the Podhale Basin oligocen-dolny miocen niecki podhalañskiej Oligocene-Lower Miocene of the Podhale Basin skonsolidowane pod³o¿e Karpat wewnêtr znych consolidated basement of the Inner Carpathians pieniñski pas ska³kowy Pienin y Klippen Belt Karpatywewnêtr zne InnerCarpathians górna jura Upper Jurassic górny karbon Upper Carboniferous dolny miocen Lower Miocene dolny baden-sarmat Lower Badenian-Sarmatian górny miocen Upper Miocene przedpole Karpat CarpathianForeland dolna kreda Lower Cretaceous górna kreda-oligocen p³aszczowiny gr ybowskiej Upper Cretaceous-Oligocene of the Gr ybów Nappe górny eocen-oligocen p³aszczowiny magurskiej Upper Eocene-Oligocene of the Magura Nappe

eocen Eocene górna

kreda-paleocen p³aszczowiny podœl¹skiej Upper Cretaceous-Palaeocene of the Sub-Silesian Nappe senon-paleocen Senonian-Palaeocene Karpatyzewnêtr zne OuterCarpathians proterozoik-dolny paleozoik (Brunovistulicum) Proterozoic-Lower Paleozoic of the Brunovistulicum dewon i d olny karbon Devonian and Lower Carboniferous dolny paleozoik Lower Paleozoic przedpole Karpat CarpathianForeland Ryc. 2. Przekrój geologiczny B–A Zakopane–Kraków (patrz ryc. 1) (Sikora i in., 1980, uzupe³niona przez Oszczypkê, 2006, zmieniona) Fig. 2. Geological cross-section B–A Zakopane–Cracow (see Fig. 1) (Sikora et al., 1980, modified after Oszczypko, 2006, modified)

gurskie. Pod nasuniêciem magurskim, w oknach tektonicz-nych i licztektonicz-nych rdzeniach wiertniczych z tego obszaru, stwierdzono wewnêtrzne elementy p³aszczowiny dukiel-skiej oraz p³aszczowinê cz¹stkow¹ grybowsk¹, a w œrodko-wej czêœci p³aszczowinê cz¹stkow¹ Obidoœrodko-wej-S³opnic (¯ytko & Malata, 2001) (ryc. 2).

Na zachód od Dunajca morfologiê powierzchni nasu-niêcia magurskiego okreœlaj¹ powierzchniowe elementy strukturalne, takie jak elewacja Mszany Dolnej oraz depre-sje tektoniczne (zapadliska) Kotliny S¹deckiej i Oraw-sko-Nowotarskiej (ryc. 1).

W p³aszczowinie magurskiej wystêpuj¹ liczne fa³dy, których osie zmieniaj¹ kierunek zgodnie z regionalnym zgiêciem ³uku Karpat Zachodnich. Antykliny s¹ w¹skie, œciœniête i czêsto z³uskowane, natomiast synkliny s¹ szero-kie i p³asszero-kie. Po³udniowe skrzyd³a synklin zazwyczaj s¹ zredukowane i obalone ku pó³nocy. W pó³nocnej czêœci p³aszczowiny dominuje wergencja pó³nocna, a w czêœci po³udniowej czêsto notowana jest równie¿ wergencja po³udniowa.

W obrêbie p³aszczowiny magurskiej tradycyjnie s¹ wydzielane cztery strefy facjalne (Nowak, 1924; Ksi¹¿kie-wicz, 1948, 1958; Œwidziñski, 1958; Sikora & ¯ytko, 1959; Wêc³awik, 1969; Sikora, 1970; Oszczypko, 1973; Koszarski i in., 1974). Od pó³nocy s¹ to strefy: Siar (Su), raczañska (Ra), bystrzycka (s¹decka) (Bu) oraz krynicka (Ku) (ryc. 1, 2). Odrêbn¹ strefê facjaln¹, a równoczeœnie wyodrêbnion¹ jednostk¹ tektoniczn¹ jest w¹ska strefa Grajcarka, co zosta³o udokumentowane w licznych publi-kacjach Birkenmajera (por. 1979, 1986, 2001). Strefa Graj-carka jest utworzona z wielu ³usek usytuowanych przed czo³em pieniñskiego pasa ska³kowego oraz w oknach tek-tonicznych w Pieninach (por. Jurewicz, 1997). Odpowiada ona prawdopodobnie strefie bia³okarpackiej na Zachodniej S³owacji.

Pozosta³e strefy facjalne p³aszczowiny magurskiej w Polsce wyraŸnie zachowuj¹ pewn¹ indywidualnoœæ tek-toniczn¹, a rozdzielaj¹ce je granice s¹ raczej uskokami, a nie nasuniêciami (por. Ksi¹¿kiewicz, 1972, 1977). Na wschód od Dunajca strefy bystrzycka i krynicka maj¹ budowê tektoniczn¹ charakterystyczn¹ dla ³usek lub skib (Œwidziñski, 1958 — mapa geologiczna 1 : 200 000; Siko-ra, 1970; Oszczypko, 1973). Wed³ug Koszarskiego i in. (1974) podjednostki te s¹ notowane na ca³ym obszarze wystêpowania p³aszczowiny magurskiej. Podobna inter-pretacja znalaz³a siê równie¿ na Mapie geologicznej

Kar-pat Zachodnich i przyleg³ych obszarów w skali 1 : 500 000

(Lexa i in., 2000). Wed³ug Ksi¹¿kiewicza (1972, 1977) nie ma podstaw do wydzielania na zachód od Raby podjedno-stek raczañskiej i bystrzyckiej, poniewa¿ na granicy tych stref facjalnych nie stwierdzono ani jednolitego nasuniê-cia, ani uskoku.

Jednostki tektoniczne strefy przedmagurskiej Charakteryzuj¹ siê one œcienionymi sekwencjami z udzia³em zarówno utworów pelagicznych, jak i fliszo-wych, deponowanych w strefie zazêbiania siê facji typo-wych dla basenu magurskiego (eocen) i œl¹skiego (oligocen).

‘P³aszczowina jasielska (To³wiñski, 1921; Koszar-ski, 1985). Tworzy wystêpy tektoniczne £u¿nej i Harklowej oraz czapki (p³aty) tektoniczne Kluczowej, Sko³yszyna i Sowin (rejon Jas³a, ryc. 1).

‘£uski przedmagurskie zosta³y wydzielone przez Burtan i Soko³owskiego (1956) w po³udniowej czêœci Beskidu Œl¹skiego. Zawieraj¹ one elementy wspólne z suk-cesj¹ magursk¹ (kreda górna), a tak¿e œl¹sk¹ (eocen i oligo-cen).

Grupa œrednia (menilitowo-kroœnieñska) P³aszczowina dukielska (Dukla Nappe) (Œl¹czka, 1971). Jednostka ta zosta³a wyodrêbniona we wschodniej czêœci polskich Karpat fliszowych (na wschód od Wis³oki) na podstawie prac Opolskiego (1927, 1930), Wdowiarza (1931) i Teisseyre’a (1932). PóŸniej Œwidziñski (1934) nazwa³ j¹ fa³dami dukielsko-u¿ockimi, a Kozikowski (1958) przemianowa³ na jednostkê dukielsko-michowsk¹. Œl¹czka (1971) zaœ wprowadzi³ nazwê jednostka dukiel-ska, dziel¹c j¹ na podstawie sugestii Wdowiarza (1930) na podjednostki wewnêtrzn¹ i zewnêtrzn¹, kontynuuj¹ce siê ku po³udniowemu wschodowi na teren S³owacji. Ksi¹¿kie-wicz (1972, 1977) zwróci³ uwagê, ¿e jednostka dukielska ma rangê p³aszczowiny. Burtan i Soko³owski (1956) oraz Ksi¹¿kiewicz (1956) uwa¿ali, ¿e ku zachodowi ³¹czy siê ona z jednostk¹ grybowsk¹ (jednostk¹ Ropy-Pisarzowej Kozikowskiego, 1956) i przedmagursk¹.

P³aszczowina dukielska pod wzglêdem facjalnym wykazuje podobieñstwa zarówno do p³aszczowiny magur-skiej (kreda–œrodkowy eocen), jak i p³aszczowiny œl¹magur-skiej (górny eocen–oligocen). Doln¹ granic¹ tej p³aszczowiny jest powierzchnia œciêcia w obrêbie osadów kredy górnej, najm³odsze utwory zaœ nale¿¹ do oligocenu (Œl¹czka, 1977). Stratygraficzna mi¹¿szoœæ sukcesji dukielskich osi¹ga 2,5 km.Wystêpuj¹ce zró¿nicowanie w budowie tek-tonicznej, jak równie¿ czêœciowo w rozwoju litofacjalnym p³aszczowiny dukielskiej pozwalaj¹ na wyodrêbnienie w niej trzech p³aszczowin cz¹stkowych.

‘P³aszczowina cz¹stkowa michowska (Michów

Sub-Nappe). Obejmuje ona brze¿n¹ czêœæ p³aszczowiny

dukielskiej (Œl¹czka, 1971), zbudowan¹ z kilku stromo stoj¹cych i niekiedy wstecznie obalonych, z³uskowanych fa³dów i ³usek (ryc. 4).

‘P³aszczowina cz¹stkowa Jasiela (Jasiel

Sub-Nappe). Z niej jest zbudowana wewnêtrzna czeœæ

p³aszczowiny dukielskiej (ryc. 3, 4). Rozci¹ga siê od Myscowej na pó³nocnym zachodzie, gdzie wynurza siê spod p³aszczowiny magurskiej, po rejon Roztok Górnych na po³udniowym wschodzie, gdzie przechodzi na stronê s³owack¹. Charakteryzuje j¹ silniejsze wypiêtrzenia osi fa³dów ni¿ w p³aszczowinie cz¹stkowej michowskiej oraz obecnoœæ p³asko nasuniêtych, z³uskowanych fa³dów i ³usek.

‘P³aszczowina cz¹stkowa grybowska (Grybów

Sub-Nappe). Wystêpuje ona przede wszystkim w obrêbie

porwaków tektonicznych w brze¿nej czêœci p³aszczowiny magurskiej od Œwi¹tkowej, przez Ropê, Grybów, Klêczany po Szczawê oraz w oknie tektonicznym Mszany Dolnej (ryc. 1). Zosta³a ona wyodrêbniona przez Kozikowskiego

930

(1956) pod nazw¹ jednostki Ropy-Pisarzowej, a nastêpnie przez Œwidziñskiego (1958 — mapa 1 : 200 000) nazwan¹ jednostk¹ grybowsk¹.

P³aszczowina œl¹ska (Silesian Nappe) (Ksi¹¿kiewicz, 1938). P³aszczowina ta rozci¹ga siê na obszarze polskich Karpat od Beskidu Œl¹skiego po Bieszczady (Ksi¹¿kie-wicz, 1972, 1977). Zanurza siê pod grupê p³aszczowin przedmagurskich oraz nadœcielaj¹c¹ je p³aszczowinê magursk¹. Nasuniêta jest na utwory sukcesji podœl¹skiej. Intersekcyjna linia nasuniêcia jest krêta, wyró¿niæ mo¿na g³ówne zatokowe pó³okna tektoniczne: Wadowic, Gdowa, Janowic, Kamienicy Dolnej, Wêglówki; p³at Bonarówki ko³o Krosna jest najwiêksz¹ czapk¹ tektoniczn¹ p³aszczo-winy œl¹skiej.

Górn¹ granicê p³aszczowiny na pó³noc od Wadowic, w okolicy Iwkowej oraz Brzozowej w dorzeczu Dunajca lokalnie dokumentuj¹ postorogeniczne, erozyjne p³aty œrodkowego miocenu. Granicê doln¹ tworzy œródformacyj-na p³aszczyzœródformacyj-na œciêcia powsta³a w sp¹gu sukcesji œl¹skiej. W zachodniej czêœci utworzy³a siê ona poni¿ej dolnych ³upków i wapieni cieszyñskich (tyton–berias). P³aszczyzna ta zosta³a zidentyfikowana w otworze Siekierczyna IG 1 na pó³noc od Nowego S¹cza (ryc. 1). Dalej na wschodzie, po po³udnik Leska–Baligrodu, p³aszczyzna ta utworzy³a siê wœród ³upków cieszyñskich górnych lub wierzowskich (walan¿yn–hoteryw). Na wschód od Leska odk³ucie po-wsta³o wœród utworów oligocenu, a na po³udniu, w Biesz-czadach, wœród utworów kredy.

Mi¹¿szoœæ stratygraficzna p³aszczowiny wynosi prze-wa¿nie 2500–3000 m, wyj¹tkowo w Beskidzie Œl¹skim i w Bieszczadach siêga 5000 m.

W budowie zachodniej czêœci p³aszczowiny dominuj¹ utwory tytonu–kredy. Miêdzy Olz¹ a Skaw¹ w p³aszczowi-nie œl¹skiej wyró¿nia siê drugorzêdp³aszczowi-nie sfa³dowane strefy (p³aszczowiny cz¹stkowe): cieszyñsk¹, zbudowan¹ g³ównie z utworów tytonu–walan¿ynu i cieszynitów, oraz nadleg³¹ — godulsk¹, zbudowan¹ z kredowo-paleogeñskiego fliszu (Nowak, 1927; Ksi¹¿kiewicz, 1972, 1977). P³aszczowina cz¹stkowa godulska to bloki Beskidu Œl¹skiego i Beskidu Ma³ego.

Miêdzy Skaw¹ a Dunajcem wystêpuj¹ cienkie, tekto-niczne p³aty Pogórzy Lanckoroñskiego, Radziszowskiego i Wiœnickiego. P³aty te maj¹ s³abo zaznaczon¹ budowê fa³dow¹. Na wschód od Raby poza utworami kredy wzrasta udzia³ ska³ paleogenu. S¹ to g³ównie warstwy kroœnieñskie

oligocenu. Utwory te wyznaczaj¹ obszar synklinorium jasielskiego o zachodniokarpackim kierunku WSW–ENE. Na wschód od Jas³a p³aszczowina œl¹ska obni¿a siê, domi-nuje na tym obszarze kierunek wschodniokarpacki WNW–ESE. Pocz¹wszy od rejonu Gorlic fliszowa sukce-sja œl¹ska obejmuje równie¿ dolny miocen. Jest to synkli-norium centralne ³¹cz¹ce siê ze skolskim synklisynkli-norium Gór S³onnych w okolicy Ustrzyk Dolnych. Obszar ten by³ tak¿e okreœlany jako centralna depresja karpacka (To³wiñski, 1933).

Na wschód od linii Mszana Dolna–Tarnów w Karpa-tach dominuje fa³dowy styl budowy p³aszczowiny œl¹skiej z subparalelnymi fa³dami i ³uskami. Obszar centralnego synklinorium dzieli siê na strefê Leska i strefê Otrytu ró¿ni¹ce siê litologi¹ i kierunkiem transportu utworów oli-gocenu. Wyró¿niana jest te¿ w¹ska strefa przeddukielska z kredow¹ ³usk¹ Bystrego (por. ¯ytko, 1999).

W okolicy Skoczowa i ¯ywca, a tak¿e w pasach ods³oniêæ na linii Bielsko–Czaniec i Wadowice–Myœleni-ce–Skrzydlna–Iwkowa spod p³aszczowiny œl¹skiej uka-zuj¹ siê utwory sukcesji podœl¹skiej i skolskiej. Utwory te s¹ interpretowane jako okna tektoniczne, czêœæ na wschód od Skawy jest okreœlana jako strefa lanckoroñsko-¿egociñ-ska.

W obramowaniu okna ¯ywca tytoñsko-dolnokredowy flisz, znajduj¹cy siê w kontakcie tektonicznym z fliszem oligocenu, jest zaliczany do p³aszczowiny cz¹stkowej cie-szyñskiej (Ksi¹¿kiewicz, 1972). Podobny zestaw warstw znajduje siê w po³udniowym skrzydle strefy lanckoroñ-sko-¿egociñskiej, w oknie tektonicznym Ma³ej Sopotni ko³o ¯ywca i w profilach kilku otworów pod utworami sukcesji magurskiej. ¯ytko (2001) okreœli³ tê czêœæ p³asz-czowiny jako tektoniczn¹ strefê Stroñ. Nastêpstwo warstw charakterystyczne dla tej strefy jest znane równie¿ z sukce-sji œl¹skiej w oknie Kurowa nad Dunajcem i z otworu Ropa 1 ko³o Gorlic. Strefa Stroñ, biegn¹ca od rejonu ¯ywca po Gorlice, powsta³a prawdopodobnie jako powierzchnia œciêæ skoœnie przecinaj¹ca utwory sukcesji œl¹skiej (por. Ksi¹¿kiewicz, 1953).

‘£uski przeddukielskie (Fore Dukla Thrust-sheets). (ryc. 4). W po³udniowo-wschodniej czêœci p³aszczowiny œl¹skiej, bezpoœrednio u czo³a p³aszczowiny dukielskiej, zosta³a wyodrêbniona w¹ska, silnie zaburzona strefa (Opolski, 1927) nazwana przez Œwidziñskiego (1958) stref¹ przeddukielsk¹. Ci¹gnie siê dalej ku po³udniowemu wschodowi na teren Ukrainy. Na zachód od Dukli struktura

931 Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 10, 2008

0 5 10 15 km

P£ASZCZOWINA ŒL¥SKA

P£ASZCZOWINA MAGURSKA MAGURA NAPPE P£ASZCZOWINA CZ¥STKOWA MICHOWSKA £upków

S£OWACJA

SLOVAKIA

Cisna Wetlina Wo³osate

SILESIAN NAPPE

MICHÓW SUB-NAPPE Komañcza Jaœliska JASIEL SUB-NAPPE P£ASZCZOWINA CZ¥STKOWA JASIELA Dukla £USKI PRZEDDUKIELSKIE FORE DUKLA Bystre THRUSTSHEETS

Ryc. 4. Szkic tektoniczny p³aszczowiny dukielskiej (Œl¹czka, 1971, zmieniona) Fig. 4. Tectonic sketch map of the Dukla Nappe (Œl¹czka, 1971, modified)

traci indywidualnoœæ. Mimo silnych zaburzeñ tektonicz-nych mo¿na w niej wyró¿niæ kilka stromych ³usek wyka-zuj¹cych lokalnie wsteczne obalenia i przewalenia, które tworz¹ fa³szywe synkliny (np. ³uska Krzywego i Cisnej; Œl¹czka, 1985). W rejonie Baligrodu, bezpoœrednio na przedpolu ³usek przeddukielskich wystêpuje silnie zabu-rzona, wstecznie obalona ³uska Bystrego, zawieraj¹ca pe³ny profil kredy o typie sukcesji œl¹skiej.

‘Ska³ki andrychowskie (Andrychów Klippen Zone) (Ksi¹¿kiewicz, 1935). W okolicach Andrychowa, u podsta-wy p³aszczowiny œl¹skiej podsta-wyró¿niono piêæ du¿ych ska³ek z³o¿onych ze ska³ krystalicznych, wapieni górnej jury, zle-pieñców, margli i wapieni senonu transgresywnie le¿¹cych na jurze oraz wapieni paleocenu i eocenu. Ska³ki zapadaj¹ pod warstwy lgockie albu sukcesji œl¹skiej. Pod ska³kami nawiercono warstwy kroœnieñskie oligocenu z okrucho-wym materia³em jury oraz ³upki i margle pstre eoce-nu–senonu–albu sukcesji podœl¹skiej. Ksi¹¿kiewicz (1972, 1977) przyjmowa³ tektoniczn¹ genezê ska³ek. Geneza oli-stolitowa te¿ jest brana pod uwagê (Koszarski, 1985).

P³aszczowina podœl¹ska (Sub-Silesian Nappe)

(Ksi¹¿kiewicz, 1951). Utwory tej p³aszczowiny maj¹ sto-sunkowo niewielkie powierzchniowe rozprzestrzenienie i w wiêkszoœci s¹ ukryte pod nasuniêciem p³aszczowiny œl¹skiej. W kredowo-paleogeñskiej (walan¿yn–oligocen) sukcesji podœl¹skiej zaznacza siê du¿e zró¿nicowanie litofacjalne. Profil kredy dolnej jest podobny do sukcesji œl¹skiej. Z ró¿nic wymieniæ trzeba obecnoœæ warstw gezowych albu–cenomanu. W kredzie górnej–eocenie s¹ wyró¿niane pelagiczne ³upki i margle pstre (por. Oszczypko, 2006, tab. 1). Utwory paleogenu sukcesji podœl¹skiej siêgaj¹ oligocenu–dolnego miocenu, wystê-puj¹ jednak rzadko. Ukazuj¹ siê na powierzchni g³ównie w nieci¹g³ych pasach ods³oniêæ. W okolicy Wadowic i Radziszowa oraz na wschód od Brzeska p³aszczowina podœl¹ska jest nasuniêta na utwory sukcesji skolskiej, na pozosta³ym obszarze — na utwory miocenu. Wychodnie utworów sukcesji podœl¹skiej tego pasa nawi¹zuj¹ do intersekcyjnej, krêtej linii nasuniêcia œl¹skiego. Na wschodzie, w okolicy Leska nasuniêcie podœl¹skie wyga-sa, przeradza siê w regularn¹ antyklinê Ustianowej zbu-dowan¹ z warstw kroœnieñskich oligocenu–dolnego miocenu.

Utwory sukcesji podœl¹skiej ukazuj¹ siê na zachodzie w kilku oknach tektonicznych na obszarze cieszyñskiej czêœci p³aszczowiny œl¹skiej oraz w oknie ¯ywca. W okoli-cy Bielska od pó³nocnych wychodni podœl¹skich oddziela siê po³udniowy pas okien, który nastêpnie jako strefa lanc-koroñsko-¿egociñska kontynuuje siê ku wschodowi przez Myœlenice po okolice Iwkowej. Koñczy siê w dyslokacyj-nej strefie Mszana Dolna–Tarnów w strefie zmiany stylu p³aszczowiny œl¹skiej (¯ytko i in., 1989).

P³aszczowina podœl¹ska jest ca³kowicie odkorzeniona, wystêpuje w postaci ³usek (Bachowice, WoŸniki, Szyd³owiec, Gierczyce) lub fa³dów (Wêglówka). Czêsto s¹ to tylko strzêpy warstw. Szerokoœæ wychodni na powierzchni wynosi nawet do 5 km, lokalnie jest zreduko-wana do zera.

P³aszczowina skolska (Skole Nappe) (Nowak, 1914). P³aszczowina ta, zwana te¿ skibow¹, stanowi wa¿ny ele-ment Karpat Wschodnich. Od granicy z Ukrain¹ siêga po Brzesko, wystêpuje te¿ w okolicy Wadowic i Radziszowa; by³a tam zaliczana do p³aszczowiny podœl¹skiej (Ksi¹¿kie-wicz, 1972, 1977). Jest ca³kowicie odkorzeniona i nasuniê-ta na utwory miocenu grupy brze¿nej. W jej pod³o¿u znajduj¹ siê utwory autochtonicznego miocenu œrodkowe-go. W okolicy Wadowic, Pleœnej, Pilzna, a zw³aszcza ko³o Rzeszowa brze¿na strefa p³aszczowiny jest przykryta utworami œrodkowego miocenu. Erozyjne p³aty transgre-sywnego badenu znajduj¹ siê te¿ w okolicy Grudny Dolnej, Dubiecka, Olszan.

P³aszczyzna œciêcia na obszarze wschodnim utworzy³a siê wœród ciemnych ³upków spaskich dolnej kredy, g³ównie hoterywu. W okolicy Wadowic i Radziszowa œciê-cie objê³o fliszowe utwory eocenu–dolnego miocenu.

P³aszczowina skolska wyklinowuje siê w pod³o¿u Kar-pat, brak jej utworów w profilach otworów na linii Iwko-wa–Zakliczyn–Tuchów. Jest prawdopodobne, ¿e nawiercony dalej na po³udniu pod p³aszczowin¹ magursk¹ kredowo-paleogeñski flisz sukcesji Obidowej–S³opnic (Jawor & Sikora, 1979) nie nale¿y do p³aszczowiny dukiel-skiej (Cieszkowski i in., 1985), lecz stanowi przed³u¿enie p³aszczowiny skolskiej (¯ytko & Malata, 2001). Element ten pojawia siê ponownie przy brzegu Karpat ko³o Wado-wic, znany jako flisz zewnêtrzny.

Sukcesja skolska obejmuje ciemne ³upki spaskie kredy dolnej, piaskowce z KuŸminy, albu–cenomanu oraz utwory kredy górnej i paleocenu zwane tradycyjnie warstwami inoceramowymi. Flisz eoceñski jest nadœcielony piaskow-cami kliwskimi i warstwami kroœnieñskimi oligocenu–dol-nego miocenu. We wschodniej strefie p³aszczowiny skolskiej jest wyró¿niona brze¿na strefa antyklinorialna i wewnêtrzna — synklinorialna. Na tle tej drugiej zaznacza siê rozleg³e obni¿enie Strzy¿owa przechodz¹ce ku wscho-dowi w synklinorium Gór S³onnych. W polskich Karpatach szerokoœæ p³aszczowiny przekracza 30 km (ryc. 3). Ma ona fa³dowy styl budowy. Fa³dy s¹ obalone, lecz w miarê regu-larne. Na wschód od sigmoidy przemyskiej styl siê zmie-nia, szerokoœæ zwê¿a siê do ok. 15 km. Fa³dy prze-kszta³caj¹ siê w kilka skib, czyli wielkich, z³uskowanych antyklin. W Karpatach Wschodnich poza granicami Polski s¹ wyró¿niane skiby: brze¿na, orowska, skolska, Paraszki, Ze³emianki, Ro¿anki.

W okolicach Wadowic p³aszczowina tworzy zbudo-wany z utworów paleogenu wysuniêty pó³wysep oraz okno Radziszowa (¯ytko i in., 1989). Istnieje te¿ zalicza-na do p³aszczowiny podœl¹skiej ³uska Szyd³owca, wyka-zuj¹ca du¿e podobieñstwo do utworów kredy sukcesji skolskiej.

Rzeczywista gruboœæ p³aszczowiny skolskiej wzrasta ku po³udniowi i w œwietle danych z wierceñ Paszowa 1 i KuŸmina 1 mo¿e przekraczaæ 7000 m.

Grupa brze¿na

Tworz¹ j¹ jednostki tektoniczne uformowane z najbar-dziej brze¿nej, po³udniowo-wschodniej czêœci Karpat fli-szowych oraz sfa³dowanych i odkorzenionych utworów

932

po³udniowej czêœci zapadliska przedkarpackiego. Wiêksz¹ mi¹¿szoœæ utwory miocenu sfa³dowanego osi¹gaj¹ tylko w brze¿nej, po³udniowo-wschodniej czêœci polskich Kar-pat zewnêtrznych.

P³aszczowina borys³awsko-pokucka (Boryslav-Po -kuttya Nappe). Uformowa³a siê z fliszowych utworów

brze¿nej czêœci p³aszczowiny skolskiej oraz dolnomio-ceñskich utworów molasowych wewnêtrznej czêœci zapa-dliska przedkarpackiego. P³aszczowina borys³awsko--pokucka stanowi element poœredni pomiêdzy Karpatami zewnêtrznymi i zapadliskiem przedkarpackim. P³aszczo-wina ta wystêpuje w Karpatach Wschodnich, gdzie jest te¿ okreœlana jako fa³dy wg³êbne. W Polsce wystêpuje w for-mie szcz¹tkowej na po³udnie od Przemyœla. Zaliczono do niej ³uskê Knia¿yc z utworami dolnego miocenu — czêœæ p³aszczowiny stebnickiej (?) — i ³uskami brze¿nymi p³asz-czowiny skolskiej na po³udnie od Przemyœla (Kotlarczyk, 1985). W ujêciu tym przyjêto, ¿e fa³dy wg³êbne uleg³y redukcji przy brzegu Karpat, w strefie sigmoidy prze-myskiej.

W otworze KuŸmina 1 przewiercono p³aszczowiny skolsk¹ i stebnick¹, miocen autochtoniczny oraz nawier-cono utwory prekambru (¯ytko, 1989). Nie napotkano utworów sukcesji borys³awsko-pokuckiej. Mog¹ siê one znajdowaæ na po³udnie od KuŸminy, w s¹siedztwie osi depresji grawimetrycznej, a wiêc podobnie jak w Kar-patach Wschodnich. Kompleks ³upków menilitowych z pakietami piaskowców kroœnieñskich, nawiercony w ot-worze Jasieñ IG 1 ko³o Ustrzyk Dolnych na g³êbokoœci 4067–4518 m pod utworami kredy podœl¹skiej i skolskiej, mo¿e reprezentowaæ utwory fa³dów wg³êbnych (¯ytko, 1999).

P³aszczowina stebnicka (Stebnik, Sambir Nappe) (To³wiñski, 1950). P³aszczowina stebnicka jest utworzona z molasowych osadów dolnego i œrodkowego miocenu (Ney, 1968). Jest charakterystyczna dla Karpat Wschod-nich. W Polsce zosta³a rozpoznana przed czo³em p³aszczo-winy skolskiej oraz pod jej nasuniêciem. Na powierzchni wystêpuje na wschód od Przemyœla i zapada ku zachodowi pod ³uskê Knia¿yc i p³aszczowinê skolsk¹. Jest nasuniêta na miocen œrodkowy ³uski zg³obickiej oraz ni¿ej le¿¹ce autochtoniczne utwory œrodkowego miocenu (baden– –sarmat).

Granicê doln¹ p³aszczowiny tworzy p³aszczyzna œciê-cia wœród utworów solonoœnej formacji dolnego miocenu. W kilku otworach stwierdzono nad p³aszczyzn¹ œciêcia utwory fliszowe. S¹ to prawdopodobnie olistolity, gdy¿ reprezentuj¹ utwory fliszowe ró¿nego wieku: Jaksmanice 10 — eocen–oligocen; Cisowa IG 1 — oligocen; KuŸmina 1 — paleocen, koniak, turon. W strukturze p³aszczowiny wystêpuje kilka obalonych ku pó³nocy fa³dów. Rzeczywi-sta gruboœæ tego elementu na po³udnie od Przemyœla wyno-si ok. 2500 m (Ney, 1968). Gruboœæ ta zmniejsza wyno-siê ku zachodowi. W otworze Cisowa IG 1, ok. 12 km od brzegu Karpat, wystêpuje tylko na g³êbokoœci 4012–4023 m; ok. 16 km dalej, w otworze KuŸmina 1 — na g³êbokoœci 6885–7062 m. W otworze tym a¿ do 7221 m przewiercano

olistolity fliszowe, byæ mo¿e nale¿¹ce do p³aszczowiny stebnickiej.

Dalej ku zachodowi oderwane fragmenty tego elemen-tu stwierdzono w profilach kilku otworów w pod³o¿u Kar-pat a¿ po okolice Ropczyc (por. Ksi¹¿kiewicz, 1972). Autochtoniczne utwory dolnego miocenu napotkano w pro-filach kilku otworów (Sucha IG 1, Zawoja 1 i innych) w pod³o¿u Karpat Zachodnich (Oszczypko, 1997). Stano-wi¹ one przed³u¿enie osadów basenu stebnickiego.

£uski zg³obickie (Zg³obice Thrust-sheets) (Kotlar-czyk, 1985). Na zachód od Przemyœla, przed czo³em p³asz-czowiny stebnickiej wystêpuje w¹ska strefa sfa³dowanych utworów miocenu œrodkowego i górnego (?), która wraz z Karpatami fliszowymi jest nasuniêta p³asko na utwory autochtonicznego miocenu œrodkowego zaliczane do zew-nêtrznej czêœci zapadliska (Ney, 1968; Kotlarczyk, 1985; Oszczypko & Tomaœ, 1985; ¯ytko i in., 1989; Oszczypko, 1997; Po³towicz, 2004; Oszczypko i in., 2006). Strefa mio-cenu sfa³dowanego tworzy rodzaj w¹skiego, zapadaj¹cego na po³udnie klina. Na zachód od Pilzna szerokoœæ strefy sfa³dowanych utworów badeñsko-sarmackich wyraŸnie siê zwiêksza, maksymalnie do 10 km. Wystêpuj¹ce tutaj utwo-ry s¹ znane jako fa³dy badeñskie (Ksi¹¿kiewicz, 1972) lub jako jednostka zg³obicka (Kotlarczyk, 1985; por. Krzy-wiec, 1997; Po³towicz, 2004; Oszczypko i in., 2006).

Na zachód od Pilzna, w utworach sfa³dowanego mioce-nu s¹ obecne z³o¿a soli (np. w Wieliczce i Bochni), tworz¹ce fa³dy obalone ku pó³nocy. Wczeœniejsze interpre-tacje dopuszcza³y obecnoœæ karpackiego fliszu w j¹drach solonoœnych fa³dów (por. Ksi¹¿kiewicz, 1972), dziœ jednak przyjmuje siê olistolitowe pochodzenie fliszowych i sol-nych bloków (Kolasa & Œl¹czka, 1985).

W rejonie Tarnowa sfa³dowany miocen jest uformowa-ny z co najmniej z dwóch ³usek zg³obickich. Potwierdzaj¹ to wyniki badañ Po³towicza (2004) oraz Krzywca i in. (2004).

Na zachód od Raby, gdzie jest bardzo p³aska powierzchnia nasuniêcia, ³uski zg³obickie s¹ s³abo rozwi-niête (Oszczypko & Tomaœ, 1985), natomiast przed ich czo³em pojawia siê paraautochton zatoki gdowskiej, które-go pó³nocn¹ granicê wyznacza uskok inwersyjny zakorze-niony w utworach pod³o¿a platformowego.

Wed³ug Krzywca i in. (2004) jednostkê zg³obick¹ w rejonie Brzeska–Wojnicza nale¿y interpretowaæ jako strefê trójk¹tn¹ (triangle zone) powsta³¹ w wyniku kom-presji. W tej interpretacji zosta³y wyró¿nione: ³uska zwi¹zana z nasuniêciem karpackim, dupleks o pasywnym stropie oraz ³uska ograniczona od po³udnia nasuniêciem wstecznym, a od pó³nocy nasuniêciem czo³owym.

£uska Roczyny-Andrychów (Roczyny-Andrychów

Thrust-sheet) (Wójcik i in., 1999). Przy brzegu Karpat,

miêdzy granic¹ pañstwa ko³o Cieszyna a Andrycho-wem wyró¿niaj¹ siê sfa³dowane m³ode utwory miocenu (sarmat–panon) z du¿ym udzia³em olistolitów fliszo-wych i ¿wirów pochodz¹cych z platformy (por. ryc. 5, zob. te¿ Oszczypko, 2006). Obszar ten jest w trakcie badañ.

933 Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 10, 2008

Zapadlisko przedkarpackie (Carpathian Foredeep) Zapadlisko jest wype³nione dolno- i œrodkowomioceñ-skimi osadami autochtonicznymi, powsta³ymi w zró¿nico-wanych œrodowiskach sedymentacyjnych (Oszczypko i in., 2006). W zapadlisku przedkarpackim mo¿na wyró¿niæ czêœæ zewnêtrzn¹, le¿¹c¹ na pó³noc od Karpat, oraz czêœæ wewnêtrzn¹ ukryt¹ pod nasuniêtymi Karpatami. Zapadli-sko zewnêtrzne wype³niaj¹ œrodkowomioceñskie osady morskie gruboœci od kilkuset metrów w pó³nocnej — brze-¿nej czêœci do ok. 3500 m w czêœci po³udniowo-wschod-niej (Ney, 1968). Pod nasuniêciem Karpat fliszowych znajduje siê czêœæ zapadliska wewnêtrznego, której szero-koœæ jest nie mniejsza ni¿ 50 km (Oszczypko & Tomaœ, 1985; Oszczypko, 2004, 2006; Oszczypko i in., 2006).

Literatura

BIRKENMAJER K. 1979 — Przewodnik geologiczny po pieniñskim pasie ska³kowym. Wyd. Geol., Warszawa.

BIRKENMAJER K. 1986 — Stages of structural evolution of the Pie-niny Klippen Belt, Carpathians. Stud. Geol. Pol., 88: 7–32.

BIRKENMAJER K. 2001 — Pieniny Klippen Belt, [In:] Birkenmajer K. & Krobicki M. (eds). Carpathian paleogeography and geodynamics, a multidisciplinary approach. 12thMeeting of the Association of European Geological Societies. Kraków, 13–15 September 2001. Field trip C. Pañstwowy Instytut Geologiczny, Kraków: 99–141.

BURTAN J. & SOKO£OWSKI S. 1956 — Nowe badania nad stosun-kiem regionu magurskiego do kroœnieñskiego w Beskidach Zachod-nich. Prz. Geol., 4: 457–458.

CIESZKOWSKI M., ŒL¥CZKA A. & WDOWIARZ S. 1985 — New data on structure of the Flysch Carpathians. Prz. Geol., 6: 313–333. JAWOR E. & SIKORA W. 1979 — Jednostka Obidowej – S³opnic jako nowa jednostka tektoniczna polskich Karpat fliszowych. Kwart. Geol., 23: 499–501.

JUREWICZ E. 1997 — The contact between the Pieniny Klippen belt and Magura Unit (the Ma³e Pieniny Mts). Geol. Quart., 41: 315–325.

KOLASA K. & ŒL¥CZKA A. 1985 — Sedimentary salt megabreccias exposed in the Wieliczka mine, Fore-Carpathian Depression. Acta Geol. Pol., 35, 3-4: 221–230.

KOSZARSKI L. 1985 — Tectonic units of the Polish outer Carpa-thians, [In:] Koszarski L. (ed.) Carpatho-Balkan Geological Associa-tion XIII Congress. Cracow, Poland. Guide to excursion 3. Geology of the Middle Carpathians and the Carpathian Foredeep. Wyd. AGH, Kraków: 30–39.

KOSZARSKI L., SIKORA W. & WDOWIARZ S. 1974 — The flysch Carpathians, [In:] Mahel M. (ed.) Tectonics of the Carpathian-Bal-kan regions. Štátný geologický ústav Dionýzia Štúra, Bratislava: 180–197.

KOTLARCZYK J. 1985 — An outline of the stratigraphy of marginal tectonic units of the Carpathian orogen in the Rzeszów-Przemyœl area. [In:] Kotlarczyk J. (ed.) Carpatho-Balkan Geological Association XIII Congress. Cracow, Poland. Guide to excursion 4. Geotraverse Kraków–Baranów–Rzeszów–Przemyœl–Ustrzyki Dolne–Komañcza– Dukla. Wyd. Geol., Warszawa: 39–64.

KOZIKOWSKI H. 1956 — Jednostka Ropy — Pisarzowej, nowa jed-nostka tektoniczna polskich Karpat fliszowych, [W:] Z badañ geologicznych w Karpatach. T. 1. Biul. Inst. Geol., 110: 93–121.

934

Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 10, 2008

0 1 2 3 4 5 Z-1 La-1 A-6 A-4 A-3

F

S N

E

g ³ê b o koœæ [km] depth [km] 0 5 10km

formacja z Zawoi (paleogen?)

Zawoja Formation (Paleogene?)

formacja zebrzydowicka (ottang-eggenburg)

Zebrzydowice Formation (Ottangian-Eggenburgian)

formacja stryszawska (karpat)

Stryszawa Formation (Karpatian)

zlepieniec dêbowiecki (górny karpat-baden)

Dêbowiec Formation (Upper Karpatian-Badenian)

formacja skawiñska (baden)

Skawina Formation (Badenian)

p³aszczowina podœl¹ska Sub-Silesian Nappe p³aszczowina œl¹ska Silesian Nappe p³aszczowina magurska Magura Nappe nasuniêcie overthrust uskok fault pod³o¿e krystaliczne crystalline basement dewon-dolny karbon Devonian-Lower Carboniferous górny karbon Upper Carboniferous

formacja suska (olistoplaka) „p³aszczowina starostyryjska”

Sucha Formation (olistoplaque) “Old-Styrian Nappe”

ogniwo zlepieñców ze Stachorówki (karpat)

Stachorówka Conglomerate Member (Karpatian)

Ryc. 5. Przekrój geologiczny F–E Zawoja–Andrychów (patrz ryc. 1) (Oszczypko, 2006, zmieniona) Fig. 5. Geological cross-section F–E Zawoja–Andrychów (see Fig. 1) (Oszczypko, 2006, modified)

KOZIKOWSKI H. 1958— Geologia centralnej Depresji Karpackiej miêdzy ¯migrodem a Sanokiem. Acta Geol. Pol., 8 (4): 477–499. KRZYWIEC P. 1997 — Large-scale tectono-sedimentary Middle Mio-cene history of the central and eastern Polish Carpathian Foredeep Basin — results of seismic data interpretation. Prz. Geol., 45: 1039–1053.

KRZYWIEC P., ALEKSANDROWSKI P., FLOREK R. & SIUPIK J. 2004 — Budowa frontalnej strefy Karpat zewnêtrznych na przy-k³adzie mioceñskiej jednostki Zg³obic w rejonie Brzeska–Wojnicza — nowe dane, nowe modele, nowe pytania. Prz. Geol., 52: 1051–1059.

KSI¥¯KIEWICZ M. 1935 — Die äussere Karpathische Klippenzone bei Andrychów. III. Die Stratigraphie d. Klippenserie u. ihre Stellung im Bau d.West-Karpaten. Bull. Intern. Acad. Pol. A: 221–233. KSI¥¯KIEWICZ M. 1938 — Fauna górnoneokomska z Lanckorony. Spraw. Komis. Fizjogr. PAU, 72: 223–255.

KSI¥¯KIEWICZ M. 1948 — Stratygrafia serii magurskiej na przedpo-lu Babiej Góry. Biul. Pañtw. Instyt. Geol., 48: 34.

KSI¥¯KIEWICZ M. 1951 — Ogólna mapa geologiczna Polski 1 : 50 000. Objaœnienia do arkusza Wadowice. Pañstwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

KSI¥¯KIEWICZ M. 1953 — Karpaty fliszowe miêdzy Olz¹ a Dunaj-cem, [W:] Regionalna Geologia Polski. T. 1 Karpaty. Z. 2 Tektonika. Kraków: 305–362.

KSI¥¯KIEWICZ M. 1956 — Geology of the northern Carpathians. Geol. Rundsch., 45: 369–411.

KSI¥¯KIEWICZ M. 1958 — Stratygrafia serii magurskiej w Beski-dzie Œrednim, [W:] Z badañ geologicznych w Karpatach. T. 3. Biul. Inst. Geol., 135: 43–96.

KSI¥¯KIEWICZ M. 1972 — Budowa geologiczna Polski. T. 4, Tektonika. Cz. 3, Karpaty. Wyd. Geol., Warszawa.

KSI¥¯KIEWICZ M. 1977 — The tectonics of the Carpathians, [In:] Po¿aryski W. (ed.) Geology of Poland. Vol. 4, Tectonics. Wyd. Geol., Warsaw: 476–620.

LIMANOWSKI M. 1905 — Rzut oka na architekturê Karpat. Kosmos, 30: 255–340.

LEXA V., ELECKO M., MELLO J., POLAK M., POTFAJ M. & VOZAR J. 2000 — Geological map of Western Carpathians and adja-cent areas 1 : 500 000. Ministry of the Environment of Slovak Republic, Geological Survey of Slovak Republic, Bratislava. NEY R. 1968 — Rola rygla krakowskiego w geologii zapadliska przedkarpackiego i rozmieszczeniu z³ó¿ ropy naftowej i gazu. Pr. Geol. Kom. Nauk. Geol. PAN Oddz. w Krakowie, 45: 7–82

NOWAK J. 1914 — Jednostki tektoniczne polskich Karpat wschod-nich. Arch. Nauk. Lwów, dz. 2, t. 2, z. 2.

NOWAK J. 1924 — Geologia Krynicy. Kosmos, 49: 449–499. NOWAK J. 1927 — Zarys tektoniki Polski. II Zjazd S³owiañskich Geografów. Kraków.

OPOLSKI Z. 1927 — Sprawozdanie z badañ geologicznych na arku-szach Wola Michowa, Lesko, Ustrzyki Górne. Spraw. PIG, 4: 226–242.

OPOLSKI Z. 1930 — Zarys tektoniki Karpat miêdzy Os³aw¹–£upko-wem a U¿okiem–Siankami. Spraw. PIG, 5: 617–658.

OSZCZYPKO N. 1973 — The geology of the Nowy S¹cz Basin (The Middle Carpathians). Biul. Inst. Geol., 273: 101–190.

OSZCZYPKO N. 1997— The Early-Middle Miocene Carpathian peri-pheral foreland basin (Western Carpathians, Poland). Prz. Geol., 45: 1054–1063.

OSZCZYPKO N. 2004 — The structural position and tectonosedimen-tary evolution of the Polish Outer Carpathians. Prz. Geol., 52 (8/2): 780–791.

OSZCZYPKO N. 2006 — Late Jurassic-Miocene evolution of the Outer Carpathian fold-and-thrust belt and its foredeep basin (Western Carpathians, Poland). Geol. Quart., 50 (1): 169–194.

OSZCZYPKO N. & TOMAŒ A. 1985— Tectonic evolution of margi-nal part of the Polish Flysch Carpathians in the Middle Miocene. Kwart. Geol., 29: 109–128.

OSZCZYPKO N., KRZYWIEC P., LEMBERGER M., STEFANIUK M. PIETSCH K. & TRYGAR H. 1998 — Integrated

geological-geo-physical interpretation of the Rzeszów-Smilno profile (Western Carpa-thians), [In:] Carpathian-Balkan Geological Association XVI Con-gress. Austria, Vienna, August 30thto September 2nd, 1998. Abstracts: 446.

OSZCZYPKO N., OSZCZYPKO-CLOWES M., GOLONKA J. & KROBICKI M. 2005 — Position of the Marmarosh Flysch (Eastern Carpathians) and its relation to the Magura Nappe (Western Carpa-thians). Acta Geol. Hung., 48 (3): 259–282.

OSZCZYPKO N., KRZYWIEC P., POPADYUK I. & PERYT T. 2006 — Carpathian Foredeep Basin (Poland and Ukraine): Its sedimentary, structural and geodynamic evolution. AAPG Special Volumes, 84: 293–350.

PO£TOWICZ S. 2004 — Jednostki stebnicka i zg³obicka w budowie Karpat Polskich. Geol. AGH, 30: 85–120.

SIKORA W. 1970 — Budowa geologiczna p³aszczowiny magurskiej miêdzy Szymbarkiem Ruskim a Nawojow¹, [W:] Z badañ geolo-gicznych w Karpatach. T. 13. Biul. Inst. Geol., 235: 5–121. SIKORA W. & ¯YTKO K. 1959 — Budowa geologiczna Beskidu Wysokiego na po³udnie od ¯ywca. Biul. Inst. Geol., 141: 61–204. SIKORA W., BORYS£AWSKI A., CIESZKOWSKI M. & GUCIK S. 1980 — Przekrój geologiczny Kraków–Zakopane. 1 : 50 000. Wyd. Geol., Warszawa.

ŒL¥CZKA A. 1971 — Geologia jednostki dukielskiej. Pr. Inst. Geol., 63: 1–97.

ŒL¥CZKA A. (red). 1977 — Przewodnik 49. Zjazdu Polskiego Towa-rzystwa Geologicznego, Krosno 22–25.09.1977. Wyd. Geol. Warsza-wa: 1–148.

ŒL¥CZKA A. 1985 — Geology of the Polish part of the Fore-Dukla zone and Dukla unit, [In:] Kotlarczyk J. (ed.) Carpatho-Balkan Geolo-gical Association XIII Congress. Cracow, Poland. Guide to excursion 4. Geotraverse Kraków–Baranów–Rzeszów–Przemyœl–Ustrzyki Dolne– Komañcza–Dukla. Wyd. Geol., Warszawa: 64–85.

ŒWIDZIÑSKI H. 1934 — Uwagi o budowie Karpat fliszowych. Spraw. PIG, 8: 75–139.

ŒWIDZIÑSKI H. 1958 — Mapa geologiczna Karpat Polskich. Czêœæ wschodnia. Inst. Geol., Warszawa.

TEISSEYRE H. 1932 — Zarys budowy geologicznej Karpat Dukiel-skich. Spraw. PIG, 7: 319–336.

TO£WIÑSKI K. 1921 — Dyslokacje poprzeczne oraz kierunki tekto-niczne w Karpatach Polski. Pr. Geogr., 6: 27–47.

TO£WIÑSKI K. 1933 — Centralna depresja karpacka. Geol. Statyst. Naft., 7: 362–366.

TO£WIÑSKI K. 1950 — Brzeg Karpat. Acta Geol. Pol., 1: 13–35. UHLIG V. 1907 — Über die Tektonik der Karpathen. S.B. Akad.Wiss. Wien, 116, 1: 871–982.

WDOWIARZ J. 1930 — Szkic geologiczny Karpat miêdzy Prze³êcz¹ Dukielsk¹ a Os³awic¹—Os³aw¹. Kosmos A, 55: 675–691.

WÊC£AWIK S. 1969 — Budowa geologiczna p³aszczowiny magur-skiej miêdzy Uœciem Gorlickim a Tyliczem. Pr. Geol. Kom. Nauk Geol. PAN Oddz. w Krakowie, 59: 1–96.

WÓJCIK A., SZYD£O A., MARCINIEC P. & NEŒCIERUK P. 1999 — Sfa³dowany miocen rejonu andrychowskiego — nowa jednostka tektoniczna. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 168: 231–248.

¯YTKO K. 1989 — Profil otworu wiertniczego KuŸmina 1 (polskie Karpaty Wschodnie). Kwart. Geol., 33: 360–362.

¯YTKO K. 1999 — Korelacja g³ównych strukturalnych jednostek Karpat Zachodnich i Wschodnich. Pr. Pañstw. Inst. Geol, 168: 135–164.

¯YTKO K. 2001 — Jednostki strukturalne Karpat zewnêtrznych miê-dzy So³¹ a Dunajcem. Prz. Geol., 49: 703–709.

¯YTKO K. & MALATA T. 2001 — Paleogeograficzna pozycja fliszu jednostki Obidowej-S³opnic w basenie Karpat zewnêtrznych. Prz. Geol., 49: 425–430.

¯YTKO K., ZAJ¥C R., GUCIK S., RY£KO W., OSZCZYPKO N., GARLICKA I., NEMÈOK J., ELIÁŠ M., MENÈIK E. & STRÁNIK Z. 1989 — Map of the tectonic elements of the Western Outer Carpathians and their foreland, [In:] Poprawa D. & Nemèok J. (eds.) Geological atlas of the Western Outer Carpathians and their foreland. Wyd. Geol., Warszawa.

935 Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 10, 2008