H i s t o r i a i Po l i t y k a
Nr 13 (20)/2015, ss. 207–209 ISSN 1899-5160
w w w.hip.umk.pl
Anna QU IR IN
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Beata Ociepka
Miękka siła i dyplomacja publiczna Polski
Warszawa 2013, ss. 232
K
siążka Beaty Ociepki to ważna i po-trzebna publikacja na polskim ryn-ku wydawniczym. Stanowi ona pierwszą tak obszerną analizę zjawiska miękkiej siły (soft power) i jej najważniejszego narzędzia jakim jest dyplomacja publiczna, jaka do-tychczas ukazała się na ten temat w języku polskim. Autorką książki jest prof. dr hab. Beata Ociepka, kierownik Zakładu Ko-munikowania Międzynarodowego w In-stytucie Studiów Międzynarodowych na Wydziale Nauk Społecznych Uniwersyte-tu Wrocławskiego, która od wielu lat spe-cjalizuje się w badaniach nad komuniko-waniem międzynarodowym, komunikacji politycznej i dyplomacją publiczną. W re-cenzowanej książce autorka stara się odpo-wiedzieć na pytanie, jakie znaczenie mają zasoby miękkie dla międzynarodowego pozycjonowania państwa. Analiza doko-nana jest przede wszystkim na przykładzie Polski. Uzupełniająco, ze względu na geo-polityczne położenie naszego kraju,przy-wołane zostają także modele dyplomacji publicznej Niemiec i Rosji.
Recenzowana pozycja składa się z czte-rech rozdziałów. Pierwszy z nich otwierają teoretyczne rozważania na temat koncep-cji miękkiej siły, której rozumienie autor-ka wywodzi z prac ameryautor-kańskiego poli-tologa i twórcy pojęcia, Josepha S. Nye’a. Podobnie jak Nye, Ociepka traktuje zaso-by i narzędzia miękkiej siły jako współcze-śnie niezbędne do budowania potęgi pań-stwa i jego pozycjonowania w środowisku międzynarodowym. Mocną stroną rozwa-żań jest ich interdyscyplinarne osadzenie w kontekstach wynikających z teorii sto-sunków międzynarodowych oraz teorii ko-munikowania międzynarodowego. W dal-szych częściach rodziału Ociepka analizuje wykorzystanie miękkiej siły przez wybrane państwa, poszukując różnic pomiędzy stwami dużymi (Niemcy i Rosja) oraz pań-stwami (mocarpań-stwami) średnimi, do któ-rych zalicza Polskę. Rozdział kończy
208 Historia i Polit yk a • nr 13(20)/2015
A r t yku ł y rec en z y jne i rec en zje wienie problematyki pomiaru miękkiej
siły z przedstawieniem istniejących metod, wskaźników i rankingów.
Rozdział drugi omawianej publikacji poświęcony jest kategorii dyplomacji pu-blicznej, którą Ociepka traktuje jako naj-ważniejsze narzędzie miękkiej siły wpi-sując się tym samym w dość powszech-ny nurt reprezentowapowszech-ny przez autorów ta-kich jak Jan Melissen, Joseph S. Nye, Jozef Bátora oraz Javier Noya. Rozdział zawiera szczegółowe omówienie zakresu pojęcio-wego dyplomacji publicznej uwzględnia-jąc przy tym różne perspektywy teoretycz-ne oraz odnosząc się do pojęć pokrewnych, takich jak dyplomacja klasyczna, propa-ganda, branding i międzynarodowe public relations. Dla Ociepki dyplomacja publicz-na stanowi jedną z form komunikowania międzynarodowego; przywołuje ona przy tym model społeczeństwa sieciowego Ma-nuela Castellsa, w którym państwo odgry-wa rolę węzła. Jako że dyplomacja publicz-na wychodzi swoimi działaniami poza sfe-rę polityczną, zarezerwowaną dla urzędni-ków państwowych i polityurzędni-ków i obejmuje sferę publiczną, w której działają aktorzy niepaństwowi i w której formuje się opinia publiczna, w rozdziale szerzej omówiona została także logika procesów opiniotwór-czych. Wiele miejsca poświęcone zostało ponadto pojęciu wizerunku, które jest po-jęciem ważnym dla dyplomacji publicznej i które jest zarazem elementem łączącym dyplomację publiczną z public relations i brandingiem.
Rozdział trzeci stanowi analizę pol-skiego modelu zarządzania zasobami miękkiej siły. Mocno wyeksponowany jest przy tym kontekst europejski – Ociep-ka przekonująco dowodzi, że przygotowa-nia do członkostwa w Unii Europejskiej, sam proces akcesji oraz polska prezyden-cja Rady UE stanowiły momenty
przeło-mowe w tworzeniu struktur i strategii za-rządzania miękkimi zasobami w Polsce. W kontekście dyplomacji publicznej autor-ka analizuje w tym rozdziale także współ-pracę rozwojową i promocję demokra-cji. Sporo miejsca poświęca ponadto omó-wieniu dyplomacji kulturalnej i dyploma-cji historycznej konkludując, iż integracja dyplomacji kulturalnej z dyplomacją pu-bliczną jest w przyszłości nieuchronna.
Ostatni, czwarty, rozdział poświęcony jest znaczeniu mediów jako zasobu mięk-kiej siły oraz ich roli w dyplomacji publicz-nej. Szerzej omówiona zostaje w rozdziale koncepcja wydarzenia medialnego, kam-panie reklamowe, media społecznościo-we oraz narzędzie klasyczne dla dyploma-cji publicznej jakim jest nadawanie za gra-nicę, które autorka analizuje na przykła-dzie telewizji Bełsat TV. Ociepka traktu-je przy tym media jako aktorów polityki zagranicznej, do sposobów oddziaływania na media i przez media stosowanych w dy-plomacji publicznej zalicza ustanawianie agendy (agenda setting), uramowienie (fra-ming)oraz priming, kategorie zaczerpnięte z logiki działania mediów. Wykorzystanie mediów to – jak postuluje autorka – „istot-na część dyplomacji publicznej, dzięki któ-rej rządy uczą się logiki sieciowego komu-nikowania globalnego”1.
Przedstawione przez Ociepkę rozwa-żania prowadzą do wniosku, iż znaczenie miękkiej siły w potędze państwa wzra-sta. Stosowanie narzędzi miękkich jest ko-rzystne dla krajów o każdej wielkości (du-żych, średnich, małych); dla państw, któ-re nie posiadają większych zasobów twar-dych, jest ono wręcz niezbędne. Stano-wi ono boStano-wiem źródło Stano-wiarygodności w budowaniu ich międzynarodowej
pozy-1 B. Ociepka, Miękka siła i dyplomacja publicz-na Polski, Warszawa 2013, s. 210.
A nna Qu irin • Beata Ociepka, Miękka siła i dyplomacja publiczna Polski... 209
cji. Na szczególną uwagę zasługują wnio-ski dotyczące uprawiania dyplomacji pu-blicznej w Polsce, kraju który jest dopiero w trakcie tworzenia systemu zarządzania zasobami miękkimi. Polska posiada spo-re ambicje w polityce zagranicznej, aspi-ruje do roli regionalnego lidera i ważnego gracza w Unii Europejskiej. Pozycja Pol-ski wzrosła w ostatnich latach, sukcesyw-nie poprawia się wizerunek kraju za gra-nicą, marka Polski podwyższa stopniowo swoje miejsce w międzynarodowych ran-kingach. Ociepka docenia postępy Polski w budowaniu systemu zarządzania zaso-bami miękkimi wskazując jednocześnie na istniejące problemy i braki oraz, co najcen-niejsze, na możliwe kierunki dalszego roz-woju. Zaprezentowane konkluzje są prze-konujące – opierają się bowiem na analizie zdradzającej doskonałą znajomość tematu oraz bardzo rzetelny warsztat badawczy. Autorka wykazuje się przy tym nie tylko znajomością publikacji znanych autoryte-tów, ale także praktycznych aspektów dy-plomacji publicznej. Przyjazny czytelniko-wi jest też język, jakim napisana jest re-cenzowana pozycja, oraz prosty i klarow-ny sposób wyrażania myśli, co sprawia, iż książkę czyta się z dużą przyjemnością.
Pewien niedosyt, w moim odczuciu, pozostawia nieco zdawkowe potraktowa-nie drugiej najważpotraktowa-niejszej koncepcji do-tyczącej międzynarodowej komunikacji państw jakim jest branding narodowy. Po-dobieństwom i różnicom konceptualnym między obiema koncepcjami poświęcony został co prawda czterostronicowy pod-rozdział. W analizie praktycznego wyko-rzystywania zasobów miękkiej siły warto byłoby jednak szerzej uwzględnić wzajem-ne interakcje obu tych narzędzi, zwłasz-cza w analizie polskiego modelu, w któ-rym oba narzędzia stosowane są często ce-lowo w sposób wzajemnie się uzupełniają-cy (jak w przypadku niedawnych obcho-dów 25-lecia polskiej wolności).
Podsumowując, książka Beaty Ociep-ki stanowi doskonałe kompendium wie-dzy na temat miękkiej siły, dyplomacji pu-blicznej oraz ich wykorzystywania przez wybrane państwa, zwłaszcza przez Polskę. Ze względu na swoje liczne walory publi-kacja powinna stanowić lekturę obowiąz-kową zarówno dla ludzi nauki, studen-tów, jak i praktyków stosunków między-narodowych zajmujących się współczesną dyplomacją oraz komunikacją międzyna-rodową.
