Jerzy Kmieciński
Przemiany kulturowe w XIII wieku
na Pomorzu Wschodnim i
zagadnienie kolonizacji na prawie
niemieckim
Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica 10, 33-42
A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z X E N S I S
FOLIA ARCHAEOLOGICA 10, 1989
Jerzy Kmieoitiski
PRZEMIANY KULTUROWE W XIII WIEKU NA POMORZU WSCHODNIM I ZAGADNIENIE KOLONIZACJI NA PRAWIE NIEMIECKIM
/
W XIII w. obszar Europy Środkowej podlegał dość zasadniczym
przemianom społecznym i gospodarczym. Rysowała się wyraźnie pros
perita ekonomiczna. Coraz prężniejsza organizacja warstwy feuda-
łów powodowała dostrzeganie możliwości intensyfikacji gospodar
czej zarówno terenów od dawna eksploatowanych, jak też szczegól
nie połaci o słabym zaludnieniu. Ożywienie ekonomiczne i rozwój
sił wytwórczych były niewątpliwie przyczynami żywszego rozwoju
miast już istniejących na terenie Europy Środkowej na wschód od
Odry, jak też i rodziły potrzebę organizowania nowych ośrodków
miejskich z targami, kupcami i rzemieślnikami. Te przesłanki spra
wiły, iż zaszła potrzebą i możliwość przyjęcia nowych osadników,
a dla przeludnionej Europy Zachodniej, gdzie wygasające wyprawy
krzyżowe nie stały się dostatecznym wentylem, powstała realna
szansa "upustu" nadwyżek. Dlatego też cała strefa na vfschód od
Odry znalazła się w zasięgu oddziaływania prawa niemieckiego za
równo na wsi, jak i w mieście. Sądzono dawniej, iż równolegle z
przyjmowaniem tego prawa (najczęściej magdeburskiego, ale również np. lubeckiego) następowała także wymiana ludności miejscowej na
niemiecką . Obecnie odróżnia się wyraźnie kolonizację niemiecką
od kolonizacji na prawie niemieckim. V/ niektórych wypadkach,
stosunkowo rzadkich, osadząno ludność napływową na prawie nie
mieckim na pustkowiach, często natomiast przenoszono miejscową
R. K r t t z c h k e , W. E b s t , . Geschichte der ostdeutschen Koloni sation, L e ip z i g 1937; E . S 1 a v i t z , Die West-Ostbewegung in der deut schen Geschichte, B r e s la u 193S.
34 J e r z y K m i eciński
ludność z prawa słowiańskiego (polskiego) na prawo niemieckie, do
dając jej niekiedy sołtysa lub paru osadników znających prawo
niemieckie. Lokacją więc w takim ujęciu należy rozumieć przede
wszystkim jako reformę gospodarczą, która w odniesieniu zarówno
do miast, jak i do wsi przynosiła udoskonalenie organizacji i
sposobów produkcji, jak też i narzędzi pracy ,
W olbrzymiej dotychczasowej literaturze przedmiotu najobszer-3
niej naświetlona jest strona prawna procesu kolonizacji . Dużo
miejsca poświęcono również zagadnieniom ekonomicznym . Najskrom
niej i jak się wydaje najbardziej kontrowersyjnie zajmowano się
jak do tej pory zagadnieniami przęmlan kulturowych, jakie pociąg
nąć mogły, czy musiały, procesy kolonizacji^, Różnice w inter
pretowaniu uzależnione były od przyjętego punktu widzenia - czy
kolonizacja w połączeniu z totalną wymianą ludności, czy też
przenoszenie miejscowej ludności na prawo niemieckie. Jest rzeczą
oczywistą, że procesy w przemianach kulturowych w wymienionych
wypadkach mogły dawać zupełnie różne rezultaty. Dodatkową kom
plikacją w analizie procesów kulturowych w powiązaniu z koloni zacją był i jest nadal emocjonalny niekiedy stosunek do zagadnień
natury etnicznej i wartościowania pod tym kątem obserwowanych
zmian. Było to zapewne przyczyną, iż albo unikano zagłębiania się
w zagadnienia przemian kulturowych, albo też interpretowano je
tendencyjnie. Szczególnie silnie to ostatnie zjawisko wystąpiło w
nauce polskiej i niemieckiej. Ze strony niemieckiej wyolbrzymia
no kulturotwórczą rolę kolonizacji niemieckiej, zaś ze strony
polskiej często minimalizowano lub niedostrzegano niewątpliwych
oddziaływań tego ogólnoeuropejskiego procesu. W ostatnich dzie
sięcioleciach coraz częściej dochodzą do głosu wyważone sądy, a
badacze starają się w sposób zobiektywizowany interpretować zja
wisko kolonizacji w Europie Środkowej jako > jeden z przejawów 23
2
Z . K a c z m a r c z y k , K o l o n i z a c j a n i e m i e c k a 1 n a p r a w i e n i e m i e c k i m w ś r e d n i o w i e c z n e j Pol a c e , [w :] S to s u n k i p o l s k o - n i e m i e c k i e w h l s t o r i b - g r a f i i , c z . I , Poznań 1974, s . 218.
3
J . B a r d a c h , H i s t o r i a paAstwa i prawa P o l s k i , t . I , Warszawa
1964. ** H. A u b i n , D i e H i r t s c h a f t i m M i t t e l a l t e r , [ w :] G e s c h i c h t e S c h l e s i e n s , t . I , B r e s la u 1938. M. F r i e d b e r g , K u lt u r a p o ls k a a n i e m i e c k a . E l e m e n t y r o d z i m e a w p ł y w y n i e m i e c k i e w u s t r o j u i k u l t u r z e P o l s k i ś r e d n i o w i e c z n e j , t. I I , Poznań 1946.
P r z e miany kulturowe w XIII w. na P o m o r z u W s c h o d n i m . .. 3 5
dziejów powszechnych tego kontynentu, na którym wszystkie grupy
etniczne i wszystkie terytoria w określonej formie biorą udział w stawaniu się dziejów oraz dają swój wkład w tworzenie kultu-
6 ry •
Proces kolonizacji posiada dla badali nad przemianami kultu
rowymi oraz nad zagadnieniem interpretacji etnicznej źródeł ar
cheologicznych kapitalne walory metodologiczna. Diorąc pod uwagę
już chociażby trzy warianty przebiegu tego procesu, a mianowi
cie :
a) osadzanie obcej ludności (walofiskiej, niemieckiej, holen
derskiej) na surowym korzeniu,
b) przenoszenie miejscowej ludności na prawo niemieckie,
c) osadzanie grup osadników obcych w egzystujące wspólnoty miejskie i wiejskie
można na tej osnowie zaobserwować trzy różne modele przemian kul turowych, oczywiście z całym bogactwem wariantów i komplikacji.
Do tej pory daje się odczud dotkliwy brak tak pomyślanych
modelowych badari. Próbą wypełnienia tej luki jest program ba
dawczy, który grupa pracowników Uniwersytetu Łódzkiego realizuje
na wybranym mikroregionie Pomorza Wschodniego, a dotyczącym peł
niejszego zrozumienia przemian kulturowych w XIII i XIV w . 7
Biorąc pod uwagę zasygnalizowane w artykule postulaty zarów
no merytoryczne, jak i metodologiczne . dostrzeżono, iż procesy
przemian kulturowych dziejących się podczas trwania kolonizacji
są jak do tej pory traktowane zbyt ogólnikowo. Z tego też wzglę
du starano się wybrać taki mikroregion, aby:
- primo - dawał możliwość obserwacji tradycyjnych struktur
osadniczych, organizacyjnych i kulturowych, a równocześnie do
starczał materiałów niewątpliwie będących wytworem przybyłych
grup osadniczych, które teoretycznie przyjmując musiałyby pre
zentować odmienny układ, który przy zachowaniu przyniesionego
modelu prawno-organizacyjnego i produkcyjnego winien się w 'swych zasadniczych zrębach przynajmniej w początkowej fazie ostro wy odrębniać z pierwotnego, obcego przybyszom tła;
- Beaundo - dostarczył na tyle niekwestionowanych źródeł
pisa-^ K a c z r a a r c z y k , op. cit.
J . K i n i e c i ń s k i , M. K o w a l c z y k , P r a d z i e j e m i a s t a i o - k o l i c y , [ w :] D z i e j e T u c h o l i, (w d r u k u ); L . W o j d a , T u c h o l a w ś w i e t l e ź r ó d e ł a r c h e o l o g i c z n y c h X I I I - X V 1 I I w., [ w :] i b i d e m .
3 6 J e r z y Kmiecirfaki
nych, aby z dużą dozą prawdopodobieństwa przebieg kolonizacji co do konkretnych punktów terenowych móc sprecyzować.
W tak wybranym mikroregionie należało przeprowadzić komplek
sowe badania z udziałem wszystkich koniecznych, pomocniczych dy
scyplin naukowych.
Po studiach przygotowawczych wybrano kasztelanię raciąską na
terenie księstwa świeckiego na Pomorzu Wschodnim, koncentrując
się w badaniach stacjonarnych na grodzie kasztelańskim Raciąż,
mającym trzynastowieczną metrykę, oraz na średniowiecznym zespo
le miejskim Tuchola. Ze źródeł pisanych wynikało jasno, iż w o-
kresie, kiedy Raciąż pełnił swe, funkcje jako centrum władzy ad
ministracyjnej, na terenie mu podległym ukształtował się orga
nizm wczesnomiejski - Tuchola. Co prawda explicite Tuchola jako
miasto wymieniona jest pod rokiem 1346, kiedy to Wielki Mistrz
Zakonu przenosi Tucholę na prawo chełmińskie, co oczywiście w y
raźnie sugeruje wcześniejsze już funkcjonowanie tego zespołu
ja-g
ko miejskiego . Znajduje to wyraz w dokumencie z 1307 r . , w któ rym margrabowie brandenburscy potwierdzając posiadłości Źwięców
precyzują status prawny lub - co pewne - faktyczny w następują
cym zwrocie: "stade und lude und lant". Wymienione przy tej o-
kazji miejscowości, a mianowicie Darłowo, Sławno, Polanów, Tu
chola i Nowe stanowiły już w 1307 r. ośrodki miejskie, za czym
przemawia i to, iż w następnych latach wszystkie uzyskały prawa
miejskie , W Tucholi w roku 1287 arcybiskup Jakub Świnka konse
kruje kościół,parafialny pod wezwaniem św. Bartłomieja1^. Tak
więc na zasadzie retrogresywnej domniemywać można, iż co naj
mniej od tej daty Tuchola funkcjonuje jako znaczna osada, jeśli
nie wręcz miasto.
W tym samym czasie egzystuje potwierdzony licznymi dokumen
tami pisanymi gród kasztelański Raciąż oddalony o 14 km od Tu
choli i pełniący funkcję stołecznego grodu kasztelanii od lat
pięćdziesiątych XIII w. aż po rok 1300. Ze źródeł pisanych zna- *910
8
P. P a n s k e , Anfänge von Tuchei, MWG, J g 2 1 , 1922, s , 54-- 5 9 .
9
E . R o z e n k r a n z , - Początki i ustrój miast Pomorza Gdań skiego da echgłku XIV stulecia, Gdarfak 1962, s . 144.
10 R. P r y d r y c h o w i . c z , Geschichte der Stadt der Komthurei und Staroatei Tuchel, B e r l i n 1879, s . 2.
P r z e m i a n y k u l t u r o w e w XIII w. na P o m o r z u Wschodnim... 3 7
ne są nawet nazwiska urzędników kasztelanii1'. Wiadomo więc, iż
Tuchola ukształtowała się w okresie funkcjonowania grodu w Ra
ciążu jako siedziby kasztelanii, a więc podlegała jurysdykcji ka
sztelana raciąskiego.
Badania archeologiczne i inne pomocnicze pozwoliły zrekon
struować także sieć osadniczą i granice kasztelanii.
Długoletnie badania stacjonarne prowadzone zarówno na grodzie
kasztelańskim Raciąż, jak i równolegle na terenie średniowiecz
nego zespołu miejskiego w Tucholi pozwalają na dokonanie porów
nania substancji kulturowej tych dwóch osiedli. Analiza porówna
wcza przedstawia się następująco:
Raciąż - gród z przynależnym do niego cmentarzyskiem stano
wi w tym względzie jedyny jak do tej pory na ziemiach polskich
wyeksplorowany w całości obiekt. Dostarcza więc materiału kom
pletnego, co stanowi wyjątkowy walor wielce obiektywizujący in
terpretację. Założenie przestrzenne, umocnienia, jak też ich
konstrukcja są typowe dla III okresu wczesnośredniowiecznego Po
morza Wschodniego. Zabudowa wnętrza grodu, drewniane domostwa
mieszkalne i gospodarcze zbudowane w konstrukcji zrębowej, podpi
wniczone, z paleniskami przy wewnętrznej ścianie domostw, z pie
cem chlebowym (jeden dla całego grodu) stanowią całość typową
dla tradycyjnego obrazu pomorskiego budownictwa wczesnego śred-
,
,
12niowiecza
Wielkość niektórych domów jest zastanawiająca, ale tłumaczyć
to można funkcją całego grodu będącego zarazem siedzibą dostoj
nika książęcego - kasztelana, jak i miejscem stacjonowania zało
gi zbrojnej. Duża ilość broni, jak np. topory, groty włóczni,
bełty kusz, jest typowa dla tego okresu i posiada cechy wyraźnie
zachodniosłowiańskie. To samo tyczy się żelaznych narzędzi pra-
1 3
cy . Występujące w warstwach grodu liczne fragmenty ceramiki, w
tym znaczna część całych naczyń (gród przestał funkcjonować po *12*
M. K o w a 1 c 2 y k , Raciąż - gród i k asztelemia średniowieczna,
" A r c h a e o l o g i a B a l t i c a " 1986, t . V I .
12
R. B a r n y c z - G u p i e n i e c , Budownictwo drewniane na grodzie raciąskim z drugiej połowy XII wieku, "Acta U n i v e r s i t a t i s L o d z i e n s i s " 1983, F o l i a a r c h a e o l o g i c a 3 , s . 91-120.
K o w a l c z y k , op. cit. ; t a ż , Średniowieczna pracownia ko walska na grodzie w Raciążu, " Z e s z y t y Naukowe U n iw e rs y t e t u Ł ó d z k ie g o " 1976, s e r . I , nr 11, s . 5 9 - 7 2 .
3 8 J e r z y Kaiacińaki
gwałtownym pożarze) mają cechy typowo zachodniosłowiańskie zarów
no pod względem stylu, jak 1 technologii (silnie obtaczane na
kole, wypalane w atmosferze utleniającej). To sano dotyczy in
nych przedmiotów codziennego użytku i ozdób (np. kabłączki skro
niowe typu pomorskiego). Biżuteria posiada cechy zachodniosło
wiańskie, z wyraźnym piętnem stylu późnoromańskiego. Na tym' tle
olbrzymiej przewagi materiału o cechach tradycyjnie rodzimych,
wyraźnie odcinają się kosztowne importy w postaci np. hanzeaty-
ckich mis brązowych,, kotłów brązowych na trójnogach, gładzików
szklanych oraz dużej ilośai monet srebrnych brandenburskich,
krzyżackicli i saksońskich. Występuje też nielicznie ceramika tzw.
kolonizacyjna stalowo-szara, wypalana w atmosferze redukcyjnej i toczona na kole.
Analiza całości obiektu, jak i tej części substancji zabytko
wej, która w niniejszych rozważaniach ma znaczenie istotne (nie
wydaje się bowiem celowe omawianie tu rodząjów bydła domowego,
zwierzyny dzikiej, gatunków ryb i zbóż ), wykazuje zbieżnośó ze
źródłami pisanymi i biorąc pod uwagę socjotopograficzną całość
prezentuje nam społeczność wykonującą w feudalnym społeczeństwie
Pomorza Wschodniego funkcje władcze. Dowodzi tego zarówno gród,
który społeczność ta zamieszkiwała, jego zabudowa, jak też broń
i oporządzenie jeździeckie rycerzy. Standard życia, jak można wno
sić z zastawy stołowej, spożywanego mięsa, był wysoki, właściwy
dla ówczesnej warstwy feudalnej w Europie Środkowej. Świadczą o
tym również ozdoby i przedmioty zbytku, które dowodzą wyrafino
wanego smaku i wykazują kontakt z najlepszymi wzorami sztuki póź-
romańskiej. 0 zamożności mieszkańców grodu świadczy też kilka
dziesiąt monet znalezionych na stosunkowo niewielkim terenie(ok.
2
.
141200 m ) kompletnie zbadanego wnętrza grodu •
Społeczność grodu kasztelańskiego Raciąż, egzystującego przez
całą drugą połowę XIII w., prezentuje nam tradycyjną kulturę Po
morza, wrażliwą jednak na wszystkie nowe prądy stylu i mody, w
której nie brak też importów zarówno z terenów zachodnich, jak i
wschodnich (Brandenburgia, Nadrenia, Europa
południowo-wschod-. i1415 nia )
14
A . M i k o ł a j c z y k , Z e s p ó ł m o n e t śre d n io w ie c z n y c h o d k r y ty c h na g r o d z i s k u w R a c ią ż u , pow. f u c h o la , "W iadom ości Num izm atyczne" 1974, R X V I I I ,
z . 2 , s . 9 8 -1 0 3 .
Przemiany kulturowe w X I I I w. na Pomorzu Wschodnim... 39
Badania archeologiczne Tucholi pozwoliły ustalić, iż zam
knięte XIV-wiecznym murem obronnym założenie urbanistyczne sięga
na pewno pierwszej połowy XIV w . , czyli daty wzniesienia umocnień
okalających ten zespół'6 . Odznacza się on planem typowym dla za
łożeń miast na prawie niemieckim, a lokalizację określa precy
zyjnie dokument lokacyjny przenoszący Tucholę na prawo chełmiń
skie, wystawiony przez Wielkiego Mistrza Henryka Tusemera von
Arfberg17. Stąd zgodność lokalizacji średniowiecznej z dzisiej
szą, mimo kilku totalnych pożarów miasta, jest absolutna. Po
twierdza to również dokładne rozpoznanie lokalizacji zamku krzy
żackiego, ściśle związanego z miastem, stanowiących spójne zało
żenie urbanistyczne. Badania metrologiczne wykazują zbieżność
wielkości i granic parcel określonych w dokumencie lokacyjnym z granicami wielu dzisiejszych parcel w części miasta o substancji
średniowiecznej (jeden plac mierzył siedem prętów długości i trzy
18
pręty szerokości) . ,
Kościół wznoszący 'się przy rynku był konsekrowany w roku 1287
przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba świnkę. Sugeruje to, iż
akt lokacyjny z roku 1346 był potwierdzeniem miejskiego charak teru wcześniejszej, XIII-wiecznej lokalizacji tucholskiego zespo łu osadniczego.
Dokładna penetracja architektoniczna i archeologiczna śred
niowiecznego zespołu urbanistycznego (.inoluaive zamek krzyżacki)
wykazała w najstarszych, pierwotnych, zalegających na calcu war
stwach kulturowych dominację materiału zabytkowego, ukazującego
absolutną zbieżność zarówno pod względem technologii, jak i sty
lu (ceramika siwa, wypalana w atmosferze redukcyjnej tzw. atein-
ware, krój obuwia przewężony w stopie ze spiczastym zakończeniem,
domostwa o konstrukcji z wolnymi przestrzeniami wypełnianymi gli
ną, formy nielicznie znajdowanej broni - t opory) z terytoriami
Nowej Marchii, Brandenburgii, Nadrenii i Westfalii.
Obraz kultury materialnej mieszkańców Tucholi, skupionych wo
kół konsekrowanego w roku 1287 kościoła, jest jednolity od sa
mego zarania, a zarazem w masie różny od obrazu kultury, który
16
,,
W o j d a , op. o i t . 17 „ F r y d r y c h o w i c z , op. o i t . ; R o z e n k r a n z , op. clt. 1 8,.
. ,
и о j d a , o p .. c z t .4 0 J e rzy Kmieciński
zrekonstruowany został na grodzie kasztelańskim w Raciążu, jak
też od wspdłczesnego osadnictwa wiejskiego otaczającego Tucho
lę.
To porównanie sugeruje, iż pierwsi osadnicy na terenie Tu
choli wznieśli osadę na surowym korzeniu oraz że byli elementem
obcym, nie autochtoniczno-pomorskim, w odróżnieniu od mieszkań
ców Raciąża. Przy porównaniu tych dwóch zespołów osadniczych na
leży uwzględniać jednak zgoła różne funkcje, jakie pełniły one
we współczesnym szerokim układzie gospodarczo-społecznym Pomorza
Wschodniego. Raciąż - to centrum dyspozycyjne władzy lokalnej.
Jego mieszkańcy to dostojnicy kasztelańscy i książęcy - rycerze
wraz z rodzinami, drużyna zbrojna oraz służba, a więc reprezen
tacja góry drabiny feudalnej. Tuchola - to ośrodek wytwórczości
rzemieślniczej i miejsce wymiany handlowej (mowa stale o drugiej
połowie XIII w.), zaś jej mieszkańcy to przeważnie rzemieślnicy
i kupcy, a więc warstwy niższe w schierarchizowanym społeczeń
stwie feudalnym. Uwidaczniają się te różnice w całokształcie kul
tury materialnej dwóch porównywanych ośrodków. Społeczność ra-
ciąską charakteryzuje zamożność, nawet pewien zbytek, wysokie po
czucie smaku artystycznego, przywiązanie do tradycji, a także
kontakt z współcześnie nurtującymi społeczeństwa Europy Zachod
niej i Środkowej prądami stylistycznymi oraz aktualnie panującą
modą. Społeczność tucholską cechuje ubóstwo przedmiotów zbytku,
dużo większa skromność, powiedziałbym zwyczajność smaku artysty
cznego, natomiast uwidacznia się wyższy poziom technologii wy
twarzania np. w garncarstwie, ład w planowaniu przestrzennym o-
siedla .
Z analizy porównawczej wynika, iż pewien zespół cech odnieść
można do - generalnie rzecz biorąc - szerzenia się zastosowania
i asymiiowania przemian strukturalno-prawnych, społeczno-ekono
micznych czy kulturowych, inne zaś stanowić mogą, jak się wydaje,
świadectwo odrębności kulturowej i etnicznej.
Z wymienionych w artykule trzech modeli przebiegu procesów
koloni żacyjnych mielibyśmy tu do czynienia z modelem osadzania
się na surowym korzeniu. Lokowane grupy ludności obcej na Pomo
rzu Wschodnim były w rękach słowiańskich władców tej ziemi świa
domie użytym instrumentem powodującym z jednej strony przyspie
dosko-Przem i a n y kultu r o w e w XTII w. na P o m o r z u Wschodnim... 4 1
nalszych technik i technologii, z drugiej zaś poprzez zagospoda
rowanie pustych przestrzeni.
Ogólna refleksja na temat przemian kulturowych wynikających
z prezentowanej sytuacji to stwierdzenie, iż w mikroregionalnej
skali dał się stwierdzić moment początku integracji różnych ele
mentów kulturowych w dziedzinie zarówno kultury materialnej, jak
i duchowej, który w tym konkretnym wypadku wyjaśnia, w pewnej
mierze, późniejsze, następujące w XIV w., przemiany.
K a te d ra A r c h e o lo g ii U n iw e rsy te tu Ł ó d zk ieg o
Jerzy Kmiectriski
TH
CULTURAL CHANGES IN EAST POMERANIA IN THE X I I I CENTURY AND COLONIZATION ISSUE ACCORDING TO THE GERMAN LAW
The s o c ia l- e c o n o m ic changes u n d e rg o in g in th e X I I I t *' c e n tu r y Europe had an in f lu e n c e upon th e developm ent o f o ld and th e c r e a t io n o f new m u n ic ip a l c e n t r e s . T h is phenomenon b ro u gh t about th e new way o f town fo u n d a tio n ( a c c o r d in g to Magdeburg and Lübeck Law) and a l s o about Che new c o lo n iz a t io n r e
la t e d w ith i t .
The h it h e r t o e x i s t i n g l i t e r a t u r e o f th e s u b je c t h as t r e a t e d c a s u a l ly th e problem o f c u l t u r a l ch an ges w hich were fo llo w e d by c o lo n iz a t io n p r o c e s s e s . H ow ever, th e c o lo n iz a t io n p r o c e s s i s o f g r e a t m e th o d o lo g ic a l v a lu e e s p e c i a l
ly fo r th e s t u d ie s on c u l t u r a l ch an ges and on the e t h n ic i n t e r p r e t a t io n o f a r c h e o l o g i c a l s o u r c e s . On th e b a s is o f th re e v a r i a n t s o f th e co u rse o f t h is p ro c e s s i . e . :
a ) th e s e ttle m e n t o f fo r e ig n im m igatory p o p u la tio n in th e new p l a c e , b ) r e h o u s in g o f th e l o c a l p o p u la tio n a c c o r d in g to the German la w ,
c ) the s e ttle m e n t o f fo r e ig n im m igran ts in e x i s t i n g r u r a l and town com m u n it ie s ,
th re e d i f f e r e n t m odels o f c u l t u r a l ch an ges can be o b se rv e d .
Such o rg a n iz e d and a rra n g e d model i n v e s t i g a t i o n s are le d by a group o f w orkers o f U n iv e r s it y o f Lodz in the chosen r e g io n o f E a st P o m eran ia . The r e g io n chosen fo r t h i s gave th e o p p o r tu n ity t o o b serv e th e t r a d i t i o n a l s t r u c
-42 J a r z y Kmieciftaki
cu re s o f th e s e ttle m e n t and a ls o p ro v id e d w ith m a t e r ia ls u n d o u b ted ly r e la t e d to io m ig r a to r y groups o f p o p u la t io n . The a re a o f c a s t e l l a n y o f R a c ia i in th e Duchy o f Św iecko w as'ch o se n fo r th e r e s e a r c h . I n v e s t i g a t i o n s c o n c e n tr a te d upon th e X I I I e*1 c e n tu r y c a s t l e (made o f e a r t h .and wood) o f R a c ia ż c a s t e ll a n y and upon m u n ic ip a l s e tt le m e n t in T u c h o la .
These s t u d ie s proved t h a t R a c ia ż , th e c a s t e l la n ia n a b o d e , b o th in r e s p e c t to f o r t i f i c a t i o n and i n t e r i o r b u i ld in g s and in r e s p e c t to th e a r c h e o lo g i c a l m a t e r ia l found in la y e r s p r e s e n ts t y p i c a l fe a t u r e s f o r th e W estern S l a v s . I t ip a l s o r e f l e c t e d in th e w r it t e n s o u r c e s . W hereas, T u ch o la i s ch a r a c t e r i z e d by th e t y p i c a l arrangem ent o f the town s e t t l e d a c c o r d in g to the German law (w hat i s co n firm e d by docum ents) and a l s o by th e t o t a l l y d i f f e r e n t r e p r e s e n t a t io n o f th e m a t e r ia l c u lt u r e what i n d ic a t e s on th e im m ig ra tio n o f th e new fo r e ig n p o p u la t io n . I t seems th a t in tl.e d is c u r s e d c a s e th e f i r s t model o f th e co u rse o f the c o lo n iz a t io n p r o c e s s i . e . th e s e tt le m e n t o f f o r e ig n p o p u la tio n in o re d e r to c u l t i v a t e th e lan d and a l s o to in tr o d u c e new p r o d u c tio n tech n iq u es^ i s o b s e rv e d .
