Strategie prewencji urazów związanych z pracą u fizjoterapeutów

PRACA POGLĄDOWA

Emilia Mikołajewska

1,2

STRATEGIE PREWENCJI URAZÓW

ZWIĄZANYCH Z PRACĄ U FIZJOTERAPEUTÓW

STRATEGIES OF PREVENTION OF THE WORK-RELATED INJURIES IN PHYSIOTHERAPISTS

Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu / Nicolaus Copernicus University in Toruń, Toruń, Poland

1 _{Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy, Katedra Fizjoterapii / Ludwik Rydygier Collegium Medicum in Bydgoszcz,}

Department of Physiotherapy

2 _{Interdyscyplinarne Centrum Nowoczesnych Technologii, Laboratorium Neurokognitywne / Centre for Modern Interdisciplinary}

Technologies, Neurocognitive Laboratory

Streszczenie

W artykule podjęto próbę podsumowania stanu aktualnej wiedzy na temat strategii prewencji urazów związanych z pracą u fi-zjoterapeutów. Przegląd danych literaturowych obejmuje wyszukane w bazach danych najważniejsze badania opublikowane do połowy 2015 r. Celem pracy jest prezentacja i analiza strategii prewencji urazów związanych z pracą u fizjoterapeutów na pod-stawie dostępnego piśmiennictwa. Większość elementów tych strategii wciąż wymaga potwierdzenia w przyszłych badaniach. Med. Pr. 2016;67(5):673–679

Słowa kluczowe: fizjoterapia, rehabilitacja, personel medyczny, schorzenia związane z pracą, urazy związane z pracą,

strategie prewencji

Abstract

This manuscript presents the author’s attempt to review current knowledge on the prevention of work-related injuries in physi-otherapists. The author analyzed the literature data concerning the results of studies published until first half of 2015. The aim of the paper is to present and analyze strategies for prevention of work-related injuries in physiotherapists, based on the literature review. The majority of components of discussed strategies still require to be confirmed by future studies. Med Pr 2016;67(5):673–679

Key words: physiotherapy, rehabilitation, health care workers, work-related diseases, work-related injuries, prevention strategies

Autorka do korespondencji / Corresponding author: Emilia Mikołajewska, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Collegium Medium im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy, Katedra Fizjoterapii,

ul. Jagiellońska 13-15, 85-067 Bydgoszcz, e-mail: e.mikolajewska@wp.pl, emiliam@cm.umk.pl Nadesłano: 29 lipca 2015, zatwierdzono: 15 marca 2016

WSTĘP

Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu

społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób

za-wodowych zdefiniowała pojęcie ‘uraz’ jako

uszkodze-nie tkanek ciała lub narządów człowieka wskutek

dzia-łania czynnika zewnętrznego  [1]. Przeciążenie układu

ruchu obejmuje zespół zjawisk, w których działanie

me-chaniczne przekracza wytrzymałość fizyczną lub

wydol-ność czynnościową elementów statyczno-dynamicznych

organizmu człowieka. Fizjoterapeuci są grupą

zawodo-wą szczególnie narażoną na urazy ze względu na

charak-ter pracy – długotrwałe, intensywne, powtarzalne ruchy

(w tym wibrujące i skręcające), wykonywane ze znaczną

siłą, często w niewygodnych pozycjach.

Najczęstszą dolegliwością w tej grupie zawodowej są

bóle górnej i dolnej części pleców. Do czynników

ry-zyka ich wystąpienia zalicza się charakter zajęć

(reha-bilitacja neurologiczna, pediatryczna i  geriatryczna),

płeć żeńską, wiek poniżej 35 lat i wskaźnik masy

cia-ła (body mass index – BMI) powyżej 25. We

wcześniej-szych badaniach ujawniono, że te dolegliwości

wystę-pują nawet u 60–70% fizjoterapeutów (w ciągu całego

życia) [2,3]. Fizjoterapeuci nie są wyjątkiem –

schorze-nia mięśniowo-szkieletowe są uważane za 2. po

prze-ziębieniach najczęstszą przyczynę krótkotrwałej

nie-obecności w pracy, ale koszt ich leczenia może sięgać

nawet  40%  leczenia wszystkich schorzeń związanych

z pracą, przy czym dotyczy to zarówno państw

rozwi-niętych, jak i rozwijających się [4,5].

W poprzednich przeglądach wykazano, że

ura-zy związane z pracą są częste w grupie zawodowej

fi-zjoterapeutów, bez względu na państwo, w którym

zo-stały przeprowadzone badania [2,6]. Stanowi to ważny

n

projekt badania (w tym sposób doboru grupy

bada-nej) 0–3 pkt,

n

narzędzia badawcze (w tym użycie narzędzi

standa-ryzowanych) 0–3 pkt,

n

analizę (w  tym zastosowane metody

statystycz-ne) 0–3 pkt.

Każde badanie mogło otrzymać w sumie 0–9 pkt –

wyniki zebrano w  tabeli  2. Kryteria uwzględnienia

spełniło 10 publikacji z lat 1999–2015 przedstawionych

w tabeli 2.

WYNIKI PRZEGLĄDU

Pod pojęciem strategii prewencji urazów u 

fizjotera-peutów rozumie się przemyślany plan działań w danej

dziedzinie, mający na celu zapobieganie związanym

z nią szkodliwym sytuacjom i zdarzeniom. Warte

pod-kreślenia jest to, że nie znaleziono polskich badań

opi-sujących strategie prewencji urazów u fizjoterapeutów.

Podsumowując przegląd literatury, wydaje się, że

pro-ponowane strategie nie wyczerpują możliwości w tym

zakresie.

Aż w  40%  badań jako jedną ze strategii

prewen-cji urazów u fizjoterapeutów wskazano zmianę pracy.

Najwięcej (50%) proponowanych strategii obejmowało

zmianę sposobu terapii na mniej obciążający,

adapta-cję stanowiska pracy czy zmiany organizacyjne

umoż-liwiające zmniejszenie obciążeń lub rotację

fizjotera-peutów w najbardziej obciążonych oddziałach. Jedynie

w pojedynczych badaniach w  proponowanych

strate-giach ujęto dokładną ocenę czynników ryzyka na

po-szczególnych stanowiskach oraz indywidualne

dopaso-wanie do nich organizacji pracy [7–18]. Wyżej

wymie-nione wyniki są zgodne z opisanymi w innych pracach

przeglądowych [19,20].

W  odniesieniu do fizjoterapeutów zmieniających

pracę na lżejszą niezbędne są dalsze badania oraz

reko-mendacje dotyczące ich dalszego zatrudniania (np. na

problem kliniczny, społeczny, ekonomiczny i naukowy,

ponieważ zaniedbywanie tego zjawiska może

doprowa-dzić nie tylko do zwiększonej absencji wśród

fizjotera-peutów, ale również zwiększonej rotacji pracowników

w tym zawodzie, dotyczącej przede wszystkim

pracow-ników najmłodszych i kobiet (jako najbardziej

narażo-nych na urazy) oraz najlepiej wykształconarażo-nych

i najbar-dziej doświadczonych (jako mających najwięcej ofert

pracy mniej wyczerpującej fizycznie).

Zapotrzebowa-nie na usługi fizjoterapeutyczne, rówZapotrzebowa-nież w Polsce,

bę-dzie rosło ze względu na starzenie się społeczeństwa

oraz zwiększoną przeżywalność pacjentów z ciężkimi

schorzeniami i urazami, nie gwarantującą jednak

po-wrotu do pełnej sprawności funkcjonalnej.

W dotychczasowych badaniach skupiano się

głów-nie na określeniu częstości występowania urazów

związanych z pracą oraz identyfikacji czynników

ryzy-ka. Tymczasem uzyskanie ww. wiarygodnych

i aktual-nych dai aktual-nych jest dopiero początkiem działań mających

na celu wypracowanie skutecznych strategii prewencji

zagrożeń. Celem pracy jest prezentacja i analiza

stra-tegii prewencji urazów związanych z pracą

u fizjotera-peutów na podstawie dostępnego piśmiennictwa.

METODY PRZEGLĄDU

Krytycznego przeglądu literatury opublikowanej do

po-łowy 2015 r., w oparciu o bazy danych PubMed, PEDro,

Health Source: Nursing/Academic Edition, dokonano

z użyciem słów kluczowych w języku angielskim

(phy-siotherapy, physical therapy, physiotherapist, physical

therapist, work-related injuries, work-related

muscu-loskeletal injuries, WRMS i pokrewnych) oraz

założo-nych kryteriów uwzględnienia i pominięcia (tab. 1). 

Prace, które spełniły kryteria włączenia, oceniono

na podstawie opisanych w nich wyników badań

i osza-cowano ich użyteczność poprzez ocenę punktową

we-dług następujących kryteriów:

Tabela 1. Kryteria pominięcia i uwzględnienia w przeglądzie Table 1. Inclusion and exclusion criteria for the review

Kryteria uwzględnienia

Inclusion criteria Kryteria pominięciaExclusion criteria Prace oryginalne opublikowane w czasopismach, materiałach

konferencyjnych lub książkach / Original papers published in journals, conference proceedings and books

Prace przeglądowe, opisy przypadków, artykuły redakcyjne, listy do redakcji itp. / reviews, case studies, editorials, letters, etc. Język publikacji: język polski, język angielski / Language of publication:

Polish, English Inne języki / language of publication: other languages Prace recenzowane / Peer-reviewed papers Prace nierecenzowane / non peer-reviewed papers

Ta be la 2 . W pł yw n ar aż en ia n a u ra zy z w ią za ne z p ra cą – p rz eg lą d b ad ań u fi zj ot er ap eu tó w Ta ble 2 . W or k-re la te d i nj ur ie s a nd w or k o f p hy sio th er ap ist s – t he r ev ie w o f s tu di es Pi śmiennic tw o* Ref er en ces * O cen a ar ty kułu [p kt] Eva lu at io n of t he a rt ic le [p oin ts] Bad ani Res po nden ts [n] Czy nni ki r yzy ka (r odza j p rac y, t ec hni ki p rac y, p rze ci ążeni a i inn e) Ri sk fac to rs (n at ur e o f w or k, t ec hniq ues o f w or k, t yp e o f p at ien ts, et c.) St ra teg ie p re w en cyjn e Pr ev en tiv e s tra teg ies Ba ng ladesz / Ba ng lades h Is la m i ws p. / / et a l., 2015 [7] 6 101 nie dos tos owa nie p ozy cji p rac y do n at ura ln ej m ec ha ni ki ci ała / / n on-p rac tice o f a pp ro pr ia te b od y m ec ha nics po trze bn a j es t p op ra wa p ra kt yk i p odcza s p rac y z p ac jen tem ws po m aga na sys tem em zac hęt d la fizj ot era peu tó w / t her e i s n ee d f or a ss es sin g t he le ve l of p rac tice w hen de alin g w ith p at ien ts w ith in cen tiv es f or a pp ro pr ia te p rac tice In die / I ndi a Ya so ba nt i R aj-kum ar / Y as o-ba nt a nd R ajk u-m ar , 2014 [8] 7 965 prac a p rze z dłuższy cza s w t ej s am ej p ozy cji ci ała, częs to nien at ura ln ej, o bci ążenie n admier ną liczb ą p ac jen tó w w ci ągu dni a r ob oczeg o / w or kin g in t he s am e p osi tio n f or lo ng p er io ds, w or kin g in a w kwa rd p osi tio ns, h an dlin g ex ces siv e n um ber o f pa tien ts in o ne w or kin g d ay po trze bn e s ą b ad ani a n ad n arzę dzi ami p omi ar ow ymi o raz czy nni ka mi ryzy ka, k tó re p ozw ol ą n a w yd anie szczeg óło w yc h w yt yczn yc h m aj ąc yc h na ce lu p re w en cj ę urazó w u fizj ot era peu tó w / t her e i s n ee d f or s tudies on n ov el t oo ls g iv in g m or e acc ura te es tim at e o f in jur ies a nd r isk fac to rs, w hic h a llo w f or m ak in g m or e det ai le d guide lin es h ow t o p re ven t in jur ies Iq ba l i  A lg ha di r / / I qb al an d A lg ha di r,  20 15  [9 ] 7 75 fizj ot era pi a o rt op ed yczn a i n eur olog iczn a, częs te i d uże prze ci ążeni a p le có w, w ys ok ie w ym aga ni a w p rac y, p owt arza ln e ruc hy k oń czy n g ór ny ch, s taż p rac y < 5 l at, o dmienn e urazy u os ób < 40 r .ż. i s ta rszy ch / o rt ho pe dic a nd n eur olog ic ph ysio th era py , f re quen t s tren uo us b ac k p osi tio n, hig h j ob dem an d, r ep et iti ve s ho ulder/h an d m ov em en ts, < 5 y ea rs o f exp er ien ce , diff er en t in jur ies in p eo ple < 40 y ea rs o ld a nd o lder er go no mi a j ak o o ddzie ln y p rze dmio t n a s tudi ac h, p re w en cj a urazó w, do radzt w o, r ol a urządzeń w s tra teg iac h p re w en cji p ier w ot nej i wt ór nej , po dn oszenie i p rzen oszenie p ac jen tó w za p om oc ą s pe cj aln eg o s przęt u, od po w ie dnie t ec hni ki p odn oszeni a i p rzen oszeni a, p rac a zes poło wa / / er go no mics a s a s ep ara te co ur se d ur in g s tudies, p re ven tio n o f in jur y, co un se llin g, r ole o f de vices in p rim ar y a nd s eco nd ar y p re ven tio n s tra teg y, lift in g a nd h an dlin g p at ien ts b y in co rp ora tin g s pe ci al e qui pm en t, p ro per te chniq ues o f c ar ry in g a nd lift in g, t ea m w or k N ig er ia Ade ok e i ws p. / / et a l., 2008 [10] 7 126 w iek  <  3 0  r.ż ., s ta ż p ra cy ja ko fi zjo te ra pe ut a <  5  la t, pł eć że ńs ka , ni sk i B M I fi zjo te ra pe ut y / ag e <  3 0  ye ar s o ld , s en io rit y a s a  p hy sio -th er ap ist < 5 y ea rs, f em ale g en der , lo w BMI in p hysic al t hera pi sts zmi an a s pos ob u t era pii n a mniej o bci ąża jąc y, zmi an a p rac y n a inn ą / / m odific at io n o f t he t hera py t o les s s tren uo us, le av in g t he p ro fes sio n Izrae l / I srae l Ro zenf eld i ws p. / et a l., 2010 [11] 7 112 prze ci ążenie do ln ej częś ci p le có w, ra mieni a, n adga rs tka i k ci uka / / o ver lo ad o f lo w b ac k, s ho ulder , a nd w ris t a nd t hum b zmi an a w yk orzys ty wa ny ch t ec hni k fizj ot era peu ty czn yc h, zmi an y or ga nizac yjn e i er go no miczn e n a s ta no w iskac h p rac y fizj ot era peu tó w / / a lter in g p rac tice t ec hniq ue , admini stra tiv e a nd er go no mic c ha ng es a t t he w or kp os t o f p hysio th era pi sts A lp er ov itc h-N aj en so n i ws p. / et a l., 2014 [12] 7 80  k ob iet  / fe m al es (2 6  fiz jo te ra pe ut ek / /P Ts , 5 4  pi elę g-ni ar ki /n ur se s) rę czn e p rzen oszenie p ac jen tó w / m an ua l p at ien t t ra nsf er re zyg nac ja z r ęczn eg o p rzen oszeni a p odcza s t era pii / “ no-lift p olic y” in t re at m en t USA H older i ws p. / / et a l., 1999 [13] 8 667 prze ci ążenie do ln ej częś ci p le có w, p rze ci ążenie g ór nej częś ci ple có w / o ver lo ad o f t he lo w b ac k, o ver lo ad o f t he u pp er b ac k zmi an a n aw yk ów w p rac y, zw ię kszo ne w yk orzys ta nie inn eg o p er so ne lu , częs tsza zmi an a p ozy cji p odcza s p rac y / im pr ov ed b od y m ec ha nics d ur in g th era py , in cr ea se d u se o f o th er p er so nn el, a nd f re quen t c ha ng e o f w or k posi tio n Ca m po i ws p. / / et a l., 2008 [14] 8 591 przen oszenie i zmi an a p ozy cji p ac jen tó w, p rac a w p ozy cji po ch ylo nej l ub s kr ęco nej , m ob ilizac ja s ta w ów i p rac a n ad tka nka mi mię kk imi / p at ien t lift in g/t ra nsf er rin g, b en t o r t w ist ed pos tur e d ur in g w or k, j oin t m ob iliza tio n, a nd s oft t iss ue w or k zmi an a p rac y / le av e t he p ro fes sio n Ca m po i ws p. / / et a l., 2009 [15] 8 882 mło dy w ie k, płe ć żeń ska, s tres i w ys ok ie w ym aga ni a w p rac y oraz ni sk i p ozio m k on tro li p rac y / y oun g a ge , f em ale g en der , jo b s tra in, hig h j ob dem an ds, a nd lo w j ob co nt ro l zmi an a p rac y / le av e t he p ro fes sio n

stanowiskach koordynatorów czy dydaktyków), gdyż

wielu z nich bezpowrotnie odchodzi z zawodu,

a wy-kształcenie doświadczonego fizjoterapeuty trwa

wie-le lat (wliczając w to studia, kursy podyplomowe,

a co-raz częściej – specjalizację i doktorat) i możliwe jest

je-dynie ilościowe, a nie jakościowe przeciwdziałanie

sko-kowemu zmniejszaniu się liczby specjalistów. Duża

ro-tacja w zawodzie fizjoterapeuty jest skutkiem znacznej

liczby urazów, a nie rozwiązaniem tego problemu.

Wy-daje się, że skoro na niedostatek fizjoterapeutów cierpią

państwa znacznie bogatsze od Polski, również nas nie

stać na taką rozrzutność.

W  odniesieniu do zmian organizacyjnych na

sta-nowiskach pracy, nie znając dokładnie

charakterysty-ki pracy oraz obciążeń i czynników ryzyka urazów

wy-stępujących na danym stanowisku pracy

fizjoterapeu-ty, trudno jednoznacznie określić pożądane strategie

prewencji urazów. Stąd wydaje się słuszny pogląd, że

ww. strategie powinny być kształtowane jednocześnie

na 3 poziomach:

n

obowiązujących regulacji prawnych i  wytycznych

dotyczących organizacji środowiska pracy

fizjote-rapeuty, opartych na kompletnych, wiarygodnych

i  aktualnych badaniach oraz wykorzystaniu

obec-nych doświadczeń, w  tym wywodzących się z 

in-nych zawodów medyczin-nych;

n

organizacji – poprzez dostosowanie organizacji

i er-gonomii stanowiska pracy do ww.  regulacji

praw-nych i  wytyczpraw-nych, wyników ewaluacji skutków

tych zmian, obciążenia oddziału, kliniki lub

jed-nostki organizacyjnej ochrony zdrowia,

zapewnie-nie elastyczności struktur organizacyjnych i rotacji

fizjoterapeutów z  najbardziej obciążonych

oddzia-łów (udarowych, rehabilitacji neurologicznej) na

lżejsze;

n

indywidualnego pracownika  – poprzez jednolite,

solidne przygotowanie do zawodu na poziomie

stu-diów 1. i 2. stopnia, a następnie szkolenie

podyplo-mowe uzupełnione okresowymi badaniami stanu

zdrowia.

Coraz szerszy dostęp do nowoczesnych rozwiązań

technicznych wspomagających fizjoterapeutów niesie

za sobą częstsze wykorzystanie:

n

urządzeń zmniejszających obciążenie pracowników

(robotów rehabilitacyjnych, pionizatorów,

syste-mów dynamicznego odciążenia, schodołazów,

a na-wet egzoszkieletów rehabilitacyjnych);

n

urządzeń ułatwiających pracę (łóżek o regulowanej

wysokości i  innych form dostosowania wysokości

stanowiska pracy);

Pi śmiennic tw o* Ref er en ces * O cen a ar ty kułu [p kt] Eva lu at io n of t he a rt ic le [p oin ts] Bad ani Res po nden ts [n] Czy nni ki r yzy ka (r odza j p rac y, t ec hni ki p rac y, p rze ci ążeni a i inn e) Ri sk fac to rs (n at ur e o f w or k, t ec hniq ues o f w or k, t yp e o f p at ien ts, et c.) St ra teg ie p re w en cyjn e Pr ev en tiv e s tra teg ies Au stra lia Pa ssier i M cP ha il / / P as sier a nd M cP ha il, 2011 [16] 8 112 po zy cj e ci ała o raz r uc hy w yk on ywa ne p odcza s t era pii , po dn oszenie i p rzen oszenie , nies am odzie ln oś ć p ac jen tó w, po wt arza ln e r uc hy / p os tur es a nd m ov em en ts d ur in g w or k, pa tien t lift in g/t ra nsf er rin g, p at ien t dep en den ce , a nd r ep et iti ve ta sks zmi an y o rga nizac yjn e, r ot ac ja n a s ta no w iskac h zw iąza ny ch z czy nni ka mi w ys ok ieg o r yzy ka, p op ra wa w yp os ażeni a s ta no w isk p rac y, p op ra wa og óln ej sp ra w noś ci , k on dy cji fizj ot era peu tó w o raz ic h w ykszt ałceni a / o rga niza tio na l ch an ges, im pr ov em en t o f w or klo ad a llo ca tio n, w or k en vir onm en t a nd eq ui pm en t, p hysic al co ndi tio n, a nd e duc at io n Cr omie i ws p. / / et a l., 2000 [17] 7 824 w yk orzys ta nie t ec hni k m ob ilizac ji i m ani pu lac ji, p rze ci ążenie szy i, ko ńczy n g ór ny ch i k ręg osłu pa / a pp lic at io n o f m ob iliza tio n a nd m ani pu la tio n t ec hniq ues, o ver lo ad o f n ec k, u pp er lim bs a nd s pin e zmi an a p rac y / le av e t he p ro fes sio n D ar ra gh i ws p. / / et a l., 2004 [18] 7 1 158 tera pi a m an ua ln a, zmi an a p ozy cji o raz p rzen oszenie p ac jen ta, ćw iczeni a z dzie ck iem n a p odło dze/m at erac u, ć w iczeni a fun kc jo na ln e w s ta nac h os tr yc h / m an ua l t hera py , t ra nsf er s an d lifts, flo or w or k in p edi at ric p hysio th era py a nd f un ct io na l ex er ci ses in ac ut e c as es uwzg lę dnienie s pe cy fik i p ro wadzo nej t era pii , w za le żn oś ci o d o to czeni a oraz p op ul ac ji p ac jen tó w / t ak in g in to acco un t t he s pe cifici ty o f t he a pp lie d th era pies, dep en din g o n t he w or k s et tin g a nd t he p op ul at io n o f p at ien ts * N ar zę dz ia b ad aw cz e u ży w an e w e w sz ys tk ic h b ad an ia ch : k w es tio na riu sz e / T oo ls u se d i n a ll s tu di es : q ue st io nn ai re s. BM I – w sk aź ni k m as y c ia ła / b od y m as s i nd ex . Ta be la 2 . W pł yw n ar aż en ia n a u ra zy z w ią za ne z p ra cą – p rz eg lą d b ad ań u fi zj ot er ap eu tó w – c d. Ta ble 2 . W or k-re la te d i nj ur ie s a nd w or k o f p hy sio th er ap ist s – t he r ev ie w o f s tu di es – c on t.

Ta be la 3 . S tr at eg ia p re w en cj i u ra zó w u fi zj ot er ap eu tó w – w ar ia nt ( op ra co w an ie w ła sn e) Ta ble 3 . S tr at eg y f or p re ve nt io n o f i nj ur ie s i n p hy sio th er ap ist s – t he p ro po se d v ar ia nt ( th e a ut ho r’s o w n c on ce pt ) Elem en t s tra teg ii Elem en t o f t he s tra teg y D zi ała ni a O pera tio ns C el / A im − ce l p od sta w ow y: zmniejszenie liczb y urazó w zw iąza ny ch z p rac ą u fizj ot era peu tó w / t he m aj or o bj ec tiv e: r ed uce d n um ber o f w or k-r el at ed in jur ies in p hysio th era pi sts − ce le p ośr ednie: u po wsze chni anie do br yc h p ra kt yk, kszt ałt owa nie n aw yk ów b ezp ie czn ej p rac y, og ra niczenie za gr ożeń / in ter m edi at e a im s: p op ul ar iza tio n o f g oo d exa m ples, de ve lo pm en t o f s af e w or k h ab it, p re ven tio n o f t hr ea ts Adr es aci / R eci pien ts − studen ci k ier un ku fizj ot era pi a – ze wzg lę du n a udzi ał s tuden tó w w p ra kt ykac h w ie dza p ow inn a b yć p rze kazy wa na, a f or m y dzi ała ń p re w en cyjn yc h p odejm owa ne j uż o d na jmło dszy ch r oczni kó w s tuden tó w s tudió w 1. i 2. s to pni a / s tuden ts o f p hysio th era py – b ea rin g in min d t ha t t he y t ak e p ar t in in ter ns hi ps k no w le dg e s ho uld b e di ss emin at ed an d p re ven tiv e ac tiv ities s ho uld a lre ad y b e un der ta ken b y s tuden ts in t he e ar ly y ea rs o f un der grad ua te a nd g rad ua te s tudies − praco w nic y m ały ch, śr ednic h i d uży ch fir m, r ów nie ż w ys tęp uj ąc y częs to j ak o p od w yk on aw cy / w or ker s in sm al l, m edi um a nd l ar ge en ter pr ises, in cludin g s ub co nt rac to rs − duże fir m y (szp ita le, cen tra r eh ab ili tac ji, p rzy ch odnie r eh ab ili tac yjn e, s an at or ia) / l ar ge co m pa nies (h os pi ta ls, r eh ab ili ta tio n cen ter s, o ut pa tien t r eh ab ili ta tio n c linics, s an at or ia) − szczeg óln ą u wa gę n ale ży p ośw ię cić w cześniej o kr eś lo ny m g ru po m p raco w ni kó w (płe ć, w ie k, dośw iadczenie) i czy nn oś ci t era peu ty czn yc h (s pe cy fika o ddzi ału , p ac jen tó w) stwa rza jąc yc h n ajw ię ksze za gr ożenie / p ar tic ul ar a tten tio n s ho uld b e p aid t o g ro ups o f “hig h-r isk ” w or ker s, s pe cifie d e ar lier (g en der , a ge , exp er ien ce), a nd t o t hera peu tic ac tiv ities (s pe cifici ty o f wa rd , p at ien ts) t ha t en ta il t he hig hes t r isk Fo rm y i m et od y dzi ała ni a / F or m s an d m et ho ds o f ac tio n dl a każdej z w w. g ru p n ale ży o kr eś lić (do brać n a p od sta w ie do ty ch cza so w yc h b ad ań i dośw iadczeń) f or m y i m et od y dzi ała ń zmierza jąc yc h do og ra niczeni a liczb y urazó w / t her e is a n ee d t o s pe cif y (f or e ac h o f t he a fo res aid g ro ups, b as ed o n p re vio us s tudies a nd exp er ien ces) f or m s a nd m et ho ds o f ac tio ns a im ed a t r ed ucin g t he n um ber o f in jur ies w ob ec n auczy cie li i s tuden tó w / w ith rega rd t o s tuden ts an d t eac her s − wła ści w e p rzyg ot owa nie m er yt or yczn e i fizy czn e fizj ot era peu tó w do w yk on ywa ni a za w od u / p ro per c linic al co m pet en ces a nd p hysic al p rep ara tio n o f s tuden ts t o f ulfi llin g pr of esio na l t as ks − semin ar ia d la n auczy cie li a kademic kic h / s emin ar s f or t eac her s − sp ot ka ni a in sp ek to ró w p rac y ze s tuden ta mi / s emin ar s f or s tuden ts w ith l ab or in sp ec to rs − ko nk ur sy w ie dzy o b hp / h ea lth a nd s af et y k no w le dg e co m pet itio ns − ko nt ro le miejs c o db ywa ni a p ra kt yk / in sp ec tio ns o f in ter ns hi p s et tin gs w ob ec p raco w ni kó w i fir m/o rga nizac ji / / in em pl yer s a nd em pl ye es − semin ar ia d la p raco da w có w i służb y b hp / s emin ar s f or em plo ye es a nd h ea lth a nd s af et y s er vices − uwzg lę dnienie b ezp ie czeń stwa p rac y w mi sji fir m y / o cc up at io na l s af et y in co rp ora te d in to t he co m pa ny mi ssio n − up owsze chnienie do br yc h p ra kt yk, w t ym r eguły zera t olera nc ji d la ła m ani a za sad b hp / p ro m ot io n o f g oo d exa m ples, in cludin g zer o t olera nce p olic y t o b re ak in g t he w or kp lace sa fet y r ules − up owsze chnienie sys tem u za rządza ni a b ezp ie czeń stw em p rac y (w d uży ch fir m ac h) o raz s ta nd ar yzac ja p ro ce dur (a na liza r yzy ka, s tos owa nie za be zp ie czeń) / p ro m ot io n of t he sys tem o f o cc up at io na l s af et y m an ag em en t (in l ar ge en ter pr ises) a nd s ta nd ar iza tio n o f p ro ce dur es (r isk a na lys es, p ro te ct io n m ea sur es) − ok res ow e a ud yt y (rzet eln oś ć o cen y r yzy ka, p rzyg ot owa nie p raco w ni kó w do p rac y, w yp os ażenie miejs c p rac y) / c yc lic a udi ts (r eli ab le r isk a ss es sm en t, p rep ara tio n o f w or ker s to p er fo rm t heir j obs, e qui pm en t o f w or kp os ts) − ko nk ur sy , w yr óżni anie n ajlepszy ch p raco da w có w d yp lo m ami , p ro m oc ja ic h w m edi ac h, iden ty fikac ja n ajlepszy ch fir m i os ób / co m pet itio ns, di plo m as f or t he b es t co m pa nies, pr om ot io n o f t heir s ucces s in t he m edi a, r ecog ni tio n o f t he b es t co m pa nies a nd p eo ple w j edn os tkac h „szczeg óln eg o r yzy ka ” / / in “hig h-r isk ” uni ts − ko ns ul tac je z udzi ałem k ier ow nic twa fir m i służb y b hp , p ogłę bio na a na liza urazó w / co ns ul ta tio ns w ith p ar tici pa tio n o f en ter pr ise m an ag em en t s ta ff a nd o cc up at io na l h ea th an d s af et y o fficer s, a n in-dep th a na lysi s o f in jur ies − aud yt y z udzi ałem in sp ek to ró w p rac y /a udi ts w ith p ar tici pa tio n o f l ab or in sp ec to rs Po budza nie adr es at ów do a kt yw noś ci / / S tim ul at io n of r eci pien ts’ ac tiv ity m ożli w e s ą p rog ra m y P IP p rzyzn aj ące p raco da w co m n p. d yp lo m y; p rzy r ea lizac ji zad ań p re w en cyjn yc h k onie czn e j es t u wzg lę dnienie i o be cn oś ć inn yc h o rga nó w i in styt uc ji (Z U S, N FZ , P IP , F A R, P FR O N ) o ra z m ed ió w, co u m oż liw i i nn e s po so by p re m io w an ia n ajl ep sz yc h (n p.  b ud ow an ie po zy ty w ne go w ize ru nk u w  m ed ia ch ) / th er e i s a  p os sib ili ty to ca rr y ou t v ar io us p ro gr am s b y P IP , a llo w in g fo r g ra nt in g, e. g. , d ip lo m a t o an en te rp ris e f or su cc es sfu l i m pl em en ta tio n of p re ve nt iv e a ct io ns ; t he in vo lv em en t o f v ar io us go ve rn m en ta l an d n on-g ov er nm en ta l o rga niza tio ns (ZUS, NFZ, P IP , F AR , P FR O N) a nd t he m edi a m ay b e h elp fu l in a wa rdin g t he b es t em plo ye es (e .g ., b ui ldin g u p p osi tiv e p ub lic r el at io ns) O kr es ow e p od sum owa nie , w yci ąga nie w nios kó w, wp ro wadza nie ko re kt i k on ty nu ac ja prze dsię wzię ć / L es so ns le ar ne d, co rr ec tio n-m ak in g, f ol lo w-u p − ok res ow e a ud yt y / c yc lic a udi ts − ocen a i w er yfi kac ja za stos owa ny ch p ro ce dur n ap ra w czy ch / a ss es sm en t a nd v er ific at io n o f co rr ec tiv e p ro ce dur es − an aliza k oszt ów / cos t a na lysi s − w er yfi kac ja o cen y r yzy ka / r isk a ss es sm en t v er ific at io n − iden ty fikac ja n ow yc h czy nni kó w r yzy ka, m.in. a gr es ji ze s tro ny p ac jen tó w / iden tific at io n o f n ew r isk fac to rs, i .e., a gg res sio n b y p at ien ts − zmi an a p rio ryt et ów i w yzn aczenie n ow yc h zad ań (w mi ar ę p ot rze b) / c ha ng e o f p rio rit ies a nd s et tin g u p n ov el t as ks (acco rdin g t o t he n ee ds) − dzi ała ni a k or ygu jące / co rr ec tiv e ac tiv ities PI P – P ań st w ow a I ns pe kc ja P ra cy / S ta te L ab ou r I ns pe ct or at e, Z U S – Z ak ła d U be zp ie cz eń S po łe cz nyc h / S oc ia l I ns ur an ce I ns tit ut io n, N FZ – N ar od ow y F un du sz Z dr ow ia / N at io na l H ea lth F un d, F A R – F un da cj a A kt yw ne j Re ha bi lit ac ji / F ou nd at io n f or A ct iv e R eh ab ili ta tio n, P FR O N – P ań st w ow y F un du sz R eh ab ili ta cj i O só b N ie pe łn os pr aw nyc h / N at io na l F un d f or R eh ab ili ta tio n o f D is ab le d P eo pl e.

n

technik bezpiecznego obracania i przemieszczania

pacjenta (na łóżku/wózku).

Proponowane zmiany niosą za sobą konieczność

doskonalenia metod obserwacji i  rejestracji pracy na

potrzeby ergonomii, pomiaru i kryteriów oceny

obcią-żenia układu ruchu oraz ergonomicznych ocen

stano-wisk pracy, urządzeń i narzędzi pracy (również

w za-leżności od sposobu wykonywania danego zadania

w ramach pracy z pacjentem). Może się to przyczynić

do weryfikacji/modyfikacji norm ciężkości pracy

i ob-ciążenia nią w omawianej grupie zawodowej,

w zależ-ności od stanowiska pracy.

Przy formułowaniu strategii prewencji urazów

na-leży zwrócić szczególną uwagę na grupy zwiększonego

ryzyka: kobiety (ze względu na normy obciążenia),

fi-zjoterapeutki w ciąży i pracowników bezpośrednio po

szkołach. Bez względu na przyjęte rozwiązania

norma-tywne i  organizacyjne te grupy  pracowników zawsze

będą wymagać uważnej troski. Dotyczy to również

ro-tacji na stanowiskach związanych ze stosowaniem

za-biegów fizykoterapeutycznych, gdzie co prawda

bezpo-średnie obciążenie jest zwykle mniejsze, ale pojawiają

się inne czynniki mogące szkodliwie oddziaływać na

organizm fizjoterapeuty (prąd elektryczny, pole

magne-tyczne, wysokie lub niskie temperatury).

Warto podkreślić, że do wdrożenia omawianych

stra-tegii nie są potrzebne nowe rozwiązania, a jedynie

rozsąd-ne skorzystanie z już istniejących, dlatego placówki

ochro-ny zdrowia mogą to zrobić niemal bezkosztowo,

zysku-jąc z czasem na zmniejszonej absencji. Ponadto

prewen-cja, a często również wczesna interwenprewen-cja, niosą za sobą

mniejsze koszty niż późniejsze długotrwałe leczenie.

Jeden z wariantów możliwej do wdrożenia autorskiej

strategii prewencji urazów u fizjoterapeutów

przedsta-wiono w tabeli 3. Ze względu na ogólne podejście nie

uwzględniono w niej podziału na przedsięwzięcia

re-alizowane w ramach:

n

profilaktyki pierwotnej  – tj.  zapobiegania urazom

poprzez kontrolowanie czynników ryzyka,

n

profilaktyki wtórnej – tj. zapobiegania

konsekwen-cjom urazów poprzez ich wczesne wykrywanie

i le-czenie.

Tego podziału należy dokonać na etapie

dostosowy-wania propozycji strategii do specyfiki konkretnej

pla-cówki opieki zdrowotnej. Kluczowe wydaje się tu

wła-ściwe przygotowanie merytoryczne i fizyczne

fizjotera-peutów do wykonywania zawodu w ramach

profilakty-ki pierwotnej.

Ograniczeniami niniejszego przeglądu są mała

liczba zakwalifikowanych badań, duże

zróżnicowa-nie państw, w których prowadzono badania, oraz

wiel-kości grup badanych. W przeglądzie z 2012 r. Sharan

i Ajeesh zwracają ponadto uwagę na ukrywanie przez

część fizjoterapeutów urazów związanych z pracą i ich

następstw zdrowotnych [2].

Potrzebne są nie tylko dalsze, bardziej szczegółowe

badania dotyczące czynników ryzyka urazów

u fizjote-rapeutów pracujących z różnymi pacjentami, ale

rów-nież oceny krótko- i  długoterminowej efektywności

stosowanych strategii prewencyjnych [21–24].

Przydat-ne byłoby opracowanie modelu ww. badań, niezbędPrzydat-ne-

niezbędne-go do celów statystycznych i porównawczych. Idealny

i uniwersalny model takiej strategii bowiem nie

istnie-je – być może konieczne będzie stworzenie całej

rodzi-ny łatwo adaptowalrodzi-nych rozwiązań w omawiarodzi-nym

za-kresie.

WNIOSKI

Wpływ wykonywania zadań fizjoterapeuty na wzrost

częstości występowania urazów uzasadnia

opracowa-nie dla tej grupy zawodowej strategii prewencji

nara-żeń. Celowe zmniejszanie czynników ryzyka urazów

w 3. co do wielkości grupie zawodowej pośród

zawo-dów medycznych w Polsce może poprawić dostęp

pa-cjentów do fizjoterapii oraz podwyższyć jej jakość.

PIŚMIENNICTWO

1. Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu

społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób

za-wodowych. DzU z 2002 r. nr 199, poz. 1673 z późn. zm.

2. Sharan D., Ajeesh P.S.: Injury prevention in

physio-therapists  – A  scientific review. Work 2012;41, Supl.  1:

1855–1859, http://dx.doi.org/10.3233/WOR-2012-0397-1855

3. Da Costa B.R., Vieira E.R.: Risk factors for work-related

musculoskeletal disorders: A  systematic review of

re-cent longitudinal studies. Am. J.  Ind. Med. 2010;53(3):

285–323, http://dx.doi.org/10.1002/ajim.20750

4. Yelin E.H., Henke C.J., Epstein  W.V.: Work disability

among persons with musculoskeletal conditions.

Arthri-tis Rheum. 1986;29:1322–1333

5. European Agency for Safety and Health at Work

[In-ternet]: Agency, Bilbao 2016 [cytowany 20  lipca  2015].

Adres: http://www.osha.europa.eu

6. Mikołajewska E.: Urazy mięśniowo-szkieletowe

zwią-zane z pracą u fizjoterapeutów. Med. Pr. 2013;64(5):681–

–687, http://dx.doi.org/10.13075/mp.5893.2013.0051

7. Islam M.S., Habib M.M., Hafez  M.A., Nahar N.,

com-plaints among physiotherapy and occupational therapy

rehabilitation professionals in Bangladesh. Work 2015;50(3):

379–386, http://dx.doi.org/10.3233/WOR-151994

8. Yasobant S., Rajkumar P.: Work-related

musculoskel-etal disorders among health care professionals:

A cross-sectional assessment of risk factors in a tertiary hospital,

India. Indian J. Occup. Environ. Med. 2014;18(2):75–81,

http://dx.doi.org/10.4103/0019-5278.146896

9. Iqbal Z., Alghadir A.: Prevalence of work-related

mus-culoskeletal disorders among physical therapists.

Med. Pr. 2015;66(4):459–469, http://dx.doi.org/10.13075/

mp.5893.00142

10. Adegoke B.O.A., Akodu A.K., Oyeyemi A.L.:

Work-re-lated musculoskeletal disorders among Nigerian

phys-iotherapists. BMC  Musculoskeletal Disord. 2008;9:112,

http://dx.doi.org/10.1186/1471-2474-9-112

11. Rozenfeld V., Ribak J., Danziger  J., Tsamir  J.,

Carme-li  E.: Prevalence, risk factors and preventive strategies

in work-related musculoskeletal disorders among

Is-raeli physical therapists. Physiother. Res. Int. 2010;15(3):

176–184, http://dx.doi.org/10.1002/pri.440

12. Alperovitch-Najenson D., Treger I., Kalichman L.:

Physi-cal therapists versus nurses in a rehabilitation hospital:

Comparing prevalence of work-related

musculoskel-etal complaints and working conditions. Arch. Environ.

Occup. Health 2014;69(1):33–39, http://dx.doi.org/10.108

0/19338244.2012.719555

13. Holder N.L., Clark H.A., DiBlasio  J.M., Shepard  K.F.:

Cause, prevalence, and response to occupational

musculo-skeletal injuries reported by physical therapists and

physi-cal therapist assistants. Phys. Ther. 1999;79(7):642–652

14. Campo M., Weiser S., Koenig  K.L., Nordin  M.:

Work-related musculoskeletal disorders in physical

thera-pists: A prospective cohort study with 1-year follow-up.

Phys. Ther. 2008;88(5):608–619, http://dx.doi.org/10.25

22/ptj.20070127

15. Campo M.A., Weiser S., Koenig K.L.: Job strain in

physi-cal therapists. Phys. Ther. 2009;89(9):946–956, http://

dx.doi.org/10.2522/ptj.20080322

16. Passier L., McPhail S.: Work related musculoskeletal

dis-orders amongst therapists in physically demanding roles:

Qualitative analysis of risk factors and strategies for

pre-vention. BMC Musculoskeletal Disord. 2011;12:24, http://

dx.doi.org/10.1186/1471-2474-12-24

17. Cromie J.E., Robertson V.J., Best  M.O.:

Work-relat-ed musculoskeletal disorders in physical therapists:

Prevalence, severity, risks, and responses. Phys. Ther.

2000;80(4):336–351

18. Darragh A.R., Campo M., King P.: Work-related

activi-ties associated with injury in occupational and

physi-cal therapists. Work 2012;42(3):373–384, http://dx.doi.

org/10.3233/WOR-2012-1430

19. Vieira E.R., Svoboda S., Belniak  A., Brunt  D.,

Rose--St Prix C., Roberts L. i wsp.: Work-related

musculosk-eletal disorders among physical therapists: An online

survey. Disabil. Rehabil. 2016;38(6):552–557, http://

dx.doi.org/10.3109/09638288.2015.1049375

20. Vieira E.R., Schneider P., Guidera  C., Gadotti  I.C.,

Brunt D.: Work-related musculoskeletal disorders among

physical therapists: A  systematic review. J.  Back

Mus-culoskeletal Rehabil. 2016;29(3):417–428, http://dx.doi.

org/10.3233/BMR-150649

21. Wilski M., Chmielewski B., Tomczak  M.: Work locus

of control and burnout in Polish physiotherapists: The

mediating effect of coping styles. Int. J.  Occup. Med.

Environ. Health 2015;28(5):875–889, http://dx.doi.

org/10.13075/ijomeh.1896.00287

22. Adam K., Peters S., Chipchase  L.: Knowledge, skills

and professional behaviours required by occupational

therapist and physiotherapist beginning practitioners in

work-related practice: A systematic review. Aust. Occup.

Ther. J. 2013;60(2):76–84,

http://dx.doi.org/10.1111/1440-1630.12006

23. Adam K., Gibson E., Strong J., Lyle A.: Knowledge skills

and professional behaviours needed for occupational

therapists and physiotherapists new to work-related

prac-tice. Work 2011;38(4):309–318, http://dx.doi.org/10.3233/

WOR-2011-1134

24. Sheldon M.R.: Policy-making theory as an analytical

framework in policy analysis: Implications for research

design and professional advocacy. Phys. Ther. 2016;96(1):

101–110, http://dx.doi.org/10.2522/ptj.20150032

Ten utwór jest dostępny w modelu open access na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne 3.0 Polska / This work is avail-able in Open Access model and licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 3.0 Poland License – http://creativecommons.org/ licenses/by-nc/3.0/pl.