CYRYL KOLAGO
PROBLEMY BALNEOGEOLOGU POLSKIEJ
H
ydrog:Ologia zajm~je się ·~anieinroz.I:?ie-szczerua wód :podziemnycll, ich ehamik:teru i ruchu w ścisłym !pOIWiązaniu rz; burlawą geo•
lo-gicmą. Skład ·chemkzny i własinooci fiz)TICZne· wód podziemnych stanowią jeden z wążniej szych .przedmiotów •badań hydrogeolog.i.;CZOych a także ri geochemi·cznych. Czynniki te są
pod-stawą oceny przydatności wody do różnych ce-lów. Odzwierciedlają one również budowę
pod-ma
i w związku z tytin dosta11CZać mogą cennych wskazów!'!'k przy 'IXI~ukiwaniu surowców. jak np. wody słone, towarzyszące złowm soli lub naofty, wody sialikowe, amenO!We, wody z pod-·wyżswną zawMtx>ścią nie~tórych mikroelemen-tów i
m.
·
Przy .zaDIPiltrywaniu osiedli i zakładów
prze-mysłowych w wodę do picia ~ wodę goopo.d:a.r ...
czą Zll.aCZI11a ilość ~czonych w niej skład ników mineralnym lub wysoka temperatUTa są
niekorzystne. l!zardziej spotyka się wody o
nie-·dostatecznej il)o<ści składników :mim,eralnych, są
to wody z.byt m1ęk:kie. Woda, w której
zawar-tość składników stałych i gazowych m.a.cznie · przekracza grail1.iee określone jako maksymalnie dopuszczalne do celów gtospoda.rC'zych, nazwana jest wodą mineralną. Do wód minera1nych zali-czane też bywają słaibo :mnineral:Lwwane wody ciepłe.
Dział hydrogeoJ.ogii za~mu:jący się· wodami ·mineralnymi, balnoogeologia, wymaga
niekie-dy specjallnych metod ·badania, większej niż po-zostałe działy znajomości chemii oraz ogólnej orientacji w dziecizimie balneologii (ocena lecz-nicza wód, balneotechnika).
Naturalne wody m'.neralm.e sto.soWane są do celów leczniczych i rp:rofilakty.czll'lych. Zastoso-wanie tych wód mineralnych ?\)lega na kąpie- . lach, ·pi'Ci:u lub wziewaniu w :specjalnie .do tego
celu prrzystosowanych zakładach leczniczych
i uzdrowiskawych. Czasem wyByła się je i poza zdrojowiska do użytku·w leczeniu zakładowym i domowym. Osobnym zagadriieniem są wody
stanowiące surowiec dla :produkcjli pozazdrojo-wej (jod, brom, sól lkucheruna).
Leczenie wodą znane jest od tysięcy lat.
Niegdyś sława wód opierała się na
dost:rzeżo-. nych skutkach iah stosowamia, często· ocenrianych w sposób subieik.tyw.ny. W~rau. z rozwojem nauk przyrodniczych, a szczególnie chemii i medycy-ny, poznawano charakter wód, a i<:h wartości
baJ.n.eo.terapeutyC'Zi!le znajdowały .naulkowe uza-sadnienie. Nie ograniczając się już do natural-nych źródeł, poczęto wyzyskiwać wody głębsze,
.napotkane w wyni:ku poszukLwań surowców
i prowadzić w~ercen.ia specjalnie w poozukiwa-niu wód mineralnych. Opieka nad wodami użyt
kowanymi i potrzeba norwych :pom;uki.wań stwo-rzyły kondecz111ość wspófpl'acy geologów z leka-rzami i balneotechnikami, bez której nie można dziś zapewnić racjona1nej gospodarki ź;ródłami
minera1nymi.
· Polska jest dość bogata rw wody lecznicze rozmaitego typu. Nie występu~ą one rrówno-miernie, co wynika ze zróżnicowanej budowy geologicznej kraju. Og:ranLczając się do bardziej. ·
dootępnych i łatwiejse;y.ch do ujęcia zasolbów,
wytrótnić można z geologicznego punktu widze-nia cztery główne regiony wód mineralnych: sudecki" karrpacki; nidziański i kujaw.sko-.po-morski
o~ sudecki odrzmacza się obfitx>śc.ią wód
kwaso-węglowych, najczęściej szczaw (procesy
powulkaniome}. Pojawiają się tutatj wody a·r-senowe, radoczynne OO"az cie:pl:Ce. Brak nato-miast wód słanych, z małymi wyjątkami, i siarczanych;
Ka:rpaty ~ Po:dkal'lpaoiem mają wody o bar-dziej zróżniCowanym składzie chemicznym niż
Sudety .. Strefa przenilkania utwm'ó~ flliswwych · i przedgórza uniemożliwia tu w Wlielu.
wypad-kach ustalenie pochodzenia źródeł, więc i wy-dzielenie wód wyłą~e ka:z;paclcioh. Możemy tu mówdć o źródłach: wewną~cll, strefy czołowej i właściwego przedgórza. Wśród . pierwszych wyróżniają się na środkowym odcin-ku szczawy, poza tym, obficie występują wody
slone na pograniczu ich z wodami kwasowęglo
wymi pojawiają się słone szczawy. Różnego ty-pu wody słooe występuaą·oo. i'lil'lacmej przestrze-ni polskich Karpat fliszowych, szczególprzestrze-nie w ich wschodniej części. Towaorzy~ą one .tam, między innymi, ropie naftowej i zawierają za7JWYczaj
jod i brom. Większą obfitością tych składn!ików odznaar.ają się wody S'llrefy pogranicza gór i .przedgózza. W strefie tej częstymi .skł.adn:iika
II1i stają się siarczany i siarkowodór (lub jon
wOdorosiarcz:kowy). Zbliżone do nich są wody
napotykane !pOdczas wd.erceń na właściwym
przedgórzu; są to przeważnie solanki siarczane (nieki.eciy tz:e rmaczną ilością · siarlrowodOO'U) z zaw~cią jodu i bromu.
Na obsza.rze Niecki NidziańSkiej rmajdu~emy podobne wody. Częstsze są -tu wody siarkowe, mniej zaś jest jodu i bromu.
Składndk ,.,słOIIlości." wód nidziańskicll, a w części i wód przedgórza, wiązać należy
za-pewne z głębszymi utw!Ornmi cechsztynu. Tego
samego pochodzenia są wody słone 'I'egiOOJU
an-tyklinorium kujawsko - pomorskiego. W
pew-nych okoli·ca:eh uzyskuj e się tu ciepłe solanki
artezyjskie. W półnOCirlO - zachodniej części
ob-smru napotynta się illa solanki bromowe,. rzad-kim natomiast składnikiem jest sia:r"lrowodór.
Na innych terenach Polski występuje niewiele
źródeł mineralnych. Są to przewamie wody że laziste· lub słaboałane. Wody siln:iej słone mogą się tpOjawiać oo większy<:h głębokościach.
Suchy dwu.tlenek węgla, stalowany również
w ~dwie, występuje spo-radycznie w
za-sięgu pojawiania się wód kwasowęglowych
w Sudetach i K81I'patach.
Wachla!l'Z WISkarzań leczniczych przy ~sowa
niu wód mineralnych jest dość szeroki. Obok
bodźcowego działania ogólm.ego, nieswoi.stego,
przestrajającego organizm, wyzyskuje się spe-cjalne własności :pewnego typu wód i paszcze-. gólnych ich slkładxl'i!kó'w. Wraz z rozwojem
bal-neoterapii pawiStał problem rw.pewnienia.
odpo-wiedrlaej trwałości źródeł, co w dUżej mierze
. naleti:y do geologii.
Uwzględnbljąc ogó1Jne tendencje rozwojowe·
lecmiatwa i profilaktyki, a balhoologjd. w szcze-gólności, rnmna by następująm sfonnułować
główne kierunki, w któryoch po.w.illlny pójść
za-inrrereoowania geologów w dziedzinie w9d
mi-nanlinych: ·
l. Po:szukiwran'e nowych rodzajów wód, nie
stosowanych chiś w naszym
:OOrOijown.ic-twie, a więc głÓWlilie siar~czanych -
glau-bersldch i gol'"Zkich
ora:z
chlorowarpn;io-wych. Wody rtego typu są już napotykane
w różnych regionach (Sudety, strefa czo-~
376
łowa Ka'I'.pM, Kujawy), należy jednak zbadać goolbgiczne waJrunki ich występo wania, ocenić całość zaoobów i ok:reślić
sposoby wydobywania. .
2. Poszukiwania wód mineralnych w ll'ejo-nach, w których nie są one . dotychczas
.znam.e lU'b dostępne. Wchodziłyby tu w grę:
a. Więk&e Olbszacy poz~b'awione
.t.drojc-wiSk,
jak: pómoc:ny· wschód kraju, zna<JZ:na -część Wyżyny Małopolskiej,Nizina WiE~lkopomka. Badand.a dały·by
lpO(hstawy do planawania regionalnych mrojowisik lub lokalnych punktów zdrojowych (m. in. wiejsltich).
Takie punkty ~drojowe, po1Jega1j ące · początkowo jedynie na właściwym
udost~en:iu pobierania wody,
mog-łyby powstać m. in.
w
miejsco'wościach, gdzie wody mineralne użytko-·
wane są pi'Z~ ludność
w
sposób"dzi-ki", bez odpowiedniego ujęcia i oceny wody.
Szczawnica - odwiercanie nowego :bód.ła mineralnego
(fot. J. GoZ(łb).
b. Niektóre okold~e w zasięgu· ClipiSanych wyżej regionów wodnominerci.lnych lub
sąsiadujące z nimi · (Podhale; Beskid
Sląski, Beskid Wysoki, O'kolice na pół
ooc od Łodzi :i inme). Celem badań byłoby rozsz.erZenie IOOtiliwości leczni ..
czych istniejących UIZidrowisk kllims-tyC:znycll lub peloirlowych (Zakopane,
Połczyn, górna Wisła) lub
pl'10jektowa-nie za1kłarlów lec-mdczych w sąsiedz
twie wię!kszych miast i Skupień
prze-mysłowych, np. Zagłębie Górno-ślą
l
l
l
.
l
l
f
·
l i3. Badania hydrogeologiczne w czynnych
zdrojowiskach i· ich najbliższym zapleczu,
celem zapewnienia odpowiednich rezervł
mineraln~h. Dotyczy
to
przedewszyst-kim wód specja1hie cennych w
lecznic-twie., stanowiących podstawę
roobudowa-nych zakładów leczniczych (31:czawa
alka-liczna w :Krytlky, solanka ciepła w
Cie-chocinku, solanki ·w Busku, Iwoniczu,·
wody radoczynne w Swieradowie i inne).
Na goologi:i spoczywa w pewnym stopniu
obowiązek rz:ażegnanlia Iriebez.pieczeństwa
utraty środków leczniczych w miejs,cach,
gd2ie od wielu lat gromadziły się powame
naktady inwestycyjne i doświadczenia
lecznicze.
4. Kontrola hydrogeofugii.czna nad czynnymi
źcódhmri. mineralnymi. Ta, operatywna
raczej, drl.iałalność ma na ce1Ju Określenie
najracjona:lniejszych metod · eksploatacji
wód i o.dpowi.ednich. prognoz. Wiąże się
ooa z .badaniami bai'dziej · ogólnymi, na
pori.6r teoretycznymi, nad genezą wód, ich
krążeniem, · zm.fanami składu. J edinym
z w~ów będą tu hydmgeoJogicme
(ge-netyome) uszeregowania . wód występują
cych na danym terenie.
Dla bli:ższej majomości rozmieszczenlia wód
mineralnych krnju .potrzebne są wszelkie dane
o ich pojawieniu się tak w postaci źródeł
n~tu-. ra1nych, jak i w l>twora~ wiartnd.czych. Cenne
tu hędą spostrzeżenia geologów pracujących
w terenie, dolkoo.ywane na ma.rginesie głów·
nych badań. Pamiętać trzeba, że woda
mineral-na jest do pewnego stop.nia miernikiem
budo-wy P?idłoża. W zakresde ;rejestracji .i badania
związku wód mineralnych z podłożem mamy
w Polsce dawne rtraldycje. Zajmowali się tym
m. in. tacy pionierzy naszej geologii, jak: St.
Staszic, J. B. Pusch, L. Zejszner, wśród łek:alrzy
J. Dietl, nie mówdąc o wielu późniejszych
ba-daczach.
Pootępowi geologicznego porm.ania zasobów
wód mirn.eralnych towMZyszyć będzie u
ballne-ologów i leka:rzy pogłębiani:e znajomości
biody-na.micznego działania różnych wód i ich skład
ników {określenie tżw. wskaźników
balneotera-peutycznych, ro.li rn.ikroelementów iltp.) i
wy-nikające z tego· ściślejsze precyzowanie
postu-latów albo ba-dań geologiamych .
. '\
-'1
