[2019/Nr 2] Ocena wiedzy żywieniowej i stylu życia studentów w kontekście profilaktyki chorób cywilizacyjnych

Beata Sperkowska

OCENA WIEDZY ŻYWIENIOWEJ I STYLU ŻYCIA STUDENTÓW W KONTEKŚCIE PROFILAKTYKI CHORÓB CYWILIZACYJNYCH

Katedra i Zakład Bromatologii

Wydziału Farmaceutycznego Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

p.o. Kierownika: dr hab. M. Koba, prof. UMK

Celem pracy b yła ocena potencjału zdrowotnego grupy 175 studentów Far-macji. Wykazano, że prognostykami zachowania zdrowia badanych w później-szym wieku są dobry poziom wiedzy żywieniowej (80%) oraz normatywny stan odżywienia (BMI 21,5). Determinantami etiologii chorób cywilizacyjnych mogą być: dieta o niskiej wartości energetycznej (1826 kcal) i małym natężeniu cech prozdrowotnych (pHDI 21,6) oraz niewielka aktywność fi zyczna zadeklarowana przez 52,5% respondentów.

Hasła kluczowe: młodzież akademicka, zachowania żywieniowe, choroby cywili-zacyjne, zdrowy styl życia.

Key words: university students, eating behavior, lifestyle diseases, healthy lifestyle. Choroby cywilizacyjne (ChC) związane z niewłaściwym stylem życia, stano-wią fundamentalny problem zdrowotny i ekonomiczny na całym świecie, również w Polsce (1–7). Co istotne, przewlekłe stany chorobowe generują wysokie koszty terapii, które wg badań Leśniowskiej (6) w naszym kraju wynoszą ogółem 87,7 mld zł rocznie, z czego najbardziej kosztochłonne są choroby układu krążenia (20,8 mld zł), nowotwory złośliwe (13,9 mld zł) i choroby układu nerwowego – 11,8 mld zł. Zredukowanie zachorowalności, a tym samym kosztów leczenia, jak dowodzą eksperci jest możliwe dzięki wprowadzeniu działań profi laktycznych na każdym etapie życia (3, 4, 8–12). W opinii wielu specjalistów młodzież akademicka sta-nowi grupę populacyjną w szczególny sposób narażoną na niekorzystne działanie czynników behawioralnych. W konsekwencji, populację tę cechują niski poziom wiedzy żywieniowej, zła jakość diety, niedostateczna aktywność fi zyczna, stosowa-nie używek, palestosowa-nie tytoniu itp. (3–13). Wymienione czynniki w szerokim zakresie mogą implikować rozwój różnego typu patologii, zarówno w krótkim okresie czasu, jak również w późniejszych okresach życia (1–4). Do bezpośrednich skutków nie-właściwych zachowań należą m.in. obniżenie koncentracji, odporności organizmu, kseroftalemia, zaburzenia nastroju, itd. W dłuższym okresie czasu, mogą one z kolei doprowadzić do rozwoju chorób metabolicznych, nowotworowych, układu krążenia, neurodegeneracyjnych, psychicznych i innych (1–13, 15).

W związku z powyższym w KiZ Bromatologii CM UMK przeprowadzono ba-dania, których celem była ocena zachowań prozdrowotnych studentów Farmacji.

MATERIAŁY I METODY

W badaniach przeprowadzonych w latach 2017–2019 brało udział 175 studentów kierunku farmacja (140 kobiet i 35 mężczyzn), których charakterystykę antropome-tryczną zamieszczono w tab. I. Weryfi kację poziomu wiedzy żywieniowej (PWŻ), obliczenia indeksów prozdrowotnej (pHDI) i niezdrowej diety (nHDI) oraz innych zachowań przeprowadzono za pomocą Kwestionariusza badania poglądów i zwy-czajów żywieniowych o akronimie (KomPAN) (14). Wiedzę z zakresu etiologii chorób cywilizacyjnych (ChC) określono na podstawie ankiety autorskiej. Oce-nę stanu odżywienia przeprowadzono w oparciu o wyniki pomiarów obwodu talii i wskaźnika BMI. Program „Dietetyk” (IZZ, Warszawa) zastosowano do określenia wartości energetycznej diet uczestników badania.

Analizę statystyczną przeprowadzono w oparciu o oprogramowanie komputero-we Statistica v. 13.1 (StatSoft Polska) za pomocą testu Chi2 _{i test rang} Kruskala--Wallisa, przyjmując poziom istotności p≤0,05.

WYNIKI I ICH OMÓWIENIE

Na podstawie uzyskanych wyników zestawionych w tab. od I do V stwierdzono, że pomiędzy studentami i studentkami nie występują istotne statystycznie różnice w odniesieniu do stanu odżywienia, ocenianego na podstawie dwóch podstawowych parametrów tj. obwodu talii i BMI. Wartości obwodu talii w grupie kobiet i męż-czyzn wyniosły odpowiednio 70,7 cm i 84,2 cm (tab. I.). Zgodne z normą BMI (21,9 kg/m2_{) stwierdzono u blisko 60,0% badanych (tab. II), bez różnic istotnych} statystycznie (p=0,736).

Ta b e l a I. Charakterystyka badanej grupy Ta b l e I. Charakteristic of study group

L.p. Zmien-na

Ogółem (n=175) Kobiety (n=140) Mężczyźni (n=35)

x

– _{min max SD x}– _{min max SD x}– _{min max SD}

1 wiek 23 21 32 1,6 23 21 32 1,7 23 22 26 1,6

2 masa 62,0 42,5 120,0 13,6 58,4 42,5 95,1 10,8 75,2 56,0 122,0 16,3 3 wzrost 162,0 152,0 194,0 8,3 166,4 152,0 183,0 6,2 179,0 165,0 194,0 8,8 4 Talia 73,2 60,0 112,0 12,1 70,7 60,0 106,0 10,0 84,2 68,0 112,0 14,5

6 PWŻ 20 11 25 3,3 20 11 25 3,5 20,4 15 25 2,67

Odstępstwa od norm odnotowano u 35,7 % kobiet oraz 60,0 % mężczyzn, przy czym istotnie częściej w grupie kobiet zaobserwowano występowanie niedowagi, natomiast mężczyzn nadwagi i otyłości (16,0% vs. 54,3%). Wyniki uzyskane w

ba-daniach własnych są porównywalne z doniesieniami innych autorów oceniających stan odżywienia studentów i świadczą o niewielkim odsetku osób z nienormatywną masą ciała (9, 10, 11).

Ta b e l a II. Stan odżywienia na podstawie Klasyfikacji BMI wg WHO Ta b l e II. Nutritional status based on the BMI classification

L.p. BMI Ogółem n=175 Kobiety n=140 Mężczyźni n=35 % 2 Niedowaga (<18,49) 28 (16,1) 26 (18,5) 2 (5,7) 3 Norma (18,5–24,99) 104 (59,5) 90 (64,3) 14 (40,0) 4 Nadwaga (25,0–29,99) 31 (17,8) 19 (13,6) 12 (34,3) 5 Otyłość >30,00 12 (6,6) 5 (3,6) 7 (20,0) 6 Średnia BMI 21,9±4,4 21,2±3,5 23,4±5,6

Oceny PWŻ dokonano na podstawie ilości prawidłowo wybranych stwierdzeń, zamieszczonych w Kwestionariuszu KomPAN (14). Wyniki, 80% poprawnych od-powiedzi (tab. I) są zbieżne z wynikami innych autorów, którzy zaobserwowali, że studenci kierunków medycznych w związku z większym nakładem zajęć dotyczą-cych właściwych zachowań prozdrowotnych posiadają wyższy poziom wiedzy niż pozostali studiujący (5, 7, 9, 13). Niemniej, co wykazano w analogicznych pracach nie ma to przełożenia na poprawny model żywienia. W przeprowadzonym bada-niu odnotowano znaczne niedobory energetyczne, porównywalne z Głodek i Gil (15) na poziomie 1769,0 i 2010,0 kcal/d odpowiednio u kobiet i mężczyzn (tab. III). Zaobserwowano ponadto, że niska energetyczność diet koreluje ze złą jakością takich diet o niskim natężeniu cech prozdrowotnych, pHDI =21,6 Odnotowano istotne statystycznie różnice między poziomem energii z diety a nHDI (p≤ 0,01), nie stwierdzono natomiast takiej zależności w przypadku pHDI,

Ta b e l a III. Charakterystyka diety studentów Ta b l e III. Charakteristic of student’s diet

L.p.

Natężenie cech odżywiania

Zakres pHDI-10 nHDI-14

PHDI/nHDI ogółem n=175 kobiety n=140 mężczyźni n=35 ogółem n=175 kobiety n=140 mężczyźni n=35 % 1 Małe 0–33 132 (75,4) 101(72,1) 31 (88,6) 162 (92,6) 133 (95,0) 29 (82,9) 2 Umiarkowane 34–66 38 (21,7) 34 (24,3) 4(11,4) 13 (7,4) 7 (5,0) 6 (17,1) 3 Duże 67–100 5 (2,9) 5(3,6) 0 (0,0) 0 (0,0) 0 (0,0) 0 (0,0) 4 Średnia 21,6±14,5 22,7±14,9 16,2±12,8 13,1±10,1 12,6±9,9 18,9±10,4 5 Energia kcal±SD 1826±769 1769±806 2010±612

Integralnym elementem zdrowego stylu życia jest aktywność fi zyczna (5, 12). Respondenci (52,5%) najczęściej deklarowali małą aktywność fi zyczną, częściej

kobiety (54%) niż mężczyźni (45%). Umiarkowany poziom aktywności zadekla-rowało ponad 40% badanych, przy czym istotnie częściej przyznawali się do niej mężczyźni niż kobiety (51%vs. 38%). Jedynie 7,0% badanych kobiet zadeklarowało duży poziom aktywności (tab. IV).

Ta b e l a IV. Poziom aktywności fizycznej Ta b l e IV. Level of physical activity

L.p. Poziom aktywności Ogółem n=175 Kobiety n=140 Mężczyźni n=35 % 1 Mała 92 (52,6) 75 (53,6) 17 (48,6) 2 Umiarkowana 72 (41,4) 54 (38,6) 18 (51,4) 3 Duża 11 (6,3)0 11 (7,8)0 0 (0,0)

Palenie tytoniu stanowi determinantę większości rozwoju nadciśnienia tętnicze-go, chorób serca, udaru, etc. Przedstawione wyniki (tab. V) sugerują, że blisko 80% osób niepalących ma świadomość zagrożeń wynikających z nikotynizmu. Osoby palące 22,3% ankietowanych, jako usprawiedliwienie swojego postępowania wy-mieniało korzystne skutki palenia, polegające na niwelowaniu stresu i pobudzaniu umysłu (4,12).

Ta b e l a V. Częstotliwość palenia wyrobów tytoniowych Ta b l e V. Frequency of smoking cigarettes

L.p. Liczba papierosów na dobę

Ogółem n=175 Kobiety n=140 Mężczyźni n=35 % 1 Nie palę 136 (77,7) 107 (76,4) 29 (82,9) 2 Mniej niż 5 22 (12,0) 20 (14,3) 2 (5,7) 3 5–20 15 (8,6) 13 (9,3) 2 (5,7) 4 Więcej niż 20 2 (1,1) 0 (0,0) 2 (5,7) WNIOSKI

1. Uczestnicy badania mimo wielu zachowań niekorzystnie wpływających na zdrowie są w niewielkim stopniu zagrożeni wystąpieniem u nich w dalszych latach życia ChC.

2. Respondentów charakteryzuje dobry poziom wiedzy na temat żywności i ży-wienia, jak również normatywny stan odżywienia dla analizowanej grupy popula-cyjnej.

3. Diety 28,5% studentek i 17% studentów cechuje niższa od rekomendowanej wartość energetyczna oraz małe natężenie cech determinujących jakość diety.

4. Stwierdzono, że w badanej grupie osób predyktorami etiologii chorób cywi-lizacyjnych są mała aktywność fi zyczna oraz palenie papierosów.

B. S p e r k o w s k a

ASSESSMENT NUTRITION KNOWLEDGE AND LIFESTYLE OF STUDENT’S IN CONTEXT PREVENTION OF CHRONIC DISEASES

S u m m a r y

Introduction: Balanced nutrition and healthy lifestyle habits are very important in young population. Aim: The aim of the study was the assessment nutrition and quality of diet students with respect to prevention of lifestyle diseases.

Material and methods: The study was conducted on 175 students using a standardized questionnaire KomPAN. The intake of energy was estimated with the Dietetic software.

Results: Students had good knowledge of nutrition but the values of pro-health and non-healthy indexes diet had low intensity (pHDI=21, 6 and nHDI=13, 1). Moreover, the energy supply is lower (around 20%) than the recommendations. Mean BMI of women was 21, 4 and men 24, 1. The students were declared smoking (22,3%) and low physical activity (52,5%).

Conclusions: The students are slightly exposed to factors determining the civilization diseases. Important pro-health determinants include a good level of nutritional knowledge, a normal nutritional status and a high awareness of the preventive role of food and nutrition in the etiology lifestyle diseases.

PIŚMIENNICTWO

1. Ladeira C., Carolino E., Gomes M.C.: Role of Maconutrients in DNA damage: Results from food frequency questionnaire. Nutrition and metabolic insights 2017 doi: 10.1177/1178638816684666. – 2.

Helieh S.O.: Nutrients, infectious and infl ammatory diseases. Nutrients, 2017; doi: 10.3390/nu9101085.

– 3. Sogari G., Velez-Argumedo C., Gómez M.I., Mora C.: College students and eating habits: A study using an ecological model for healthy behavior. Nutrients, 2018; Nov 23; 10(12). pii: E1823. doi: 10.3390/ nu10121823. – 4. Trząsalska A., Staszyńska M., Krassowska U.: Raport z ogólnopolskiego badania ankietowego na temat postaw wobec palenia tytoniu. Kantar Public dla Głównego Inspektoratu Sani-tarnego, https://gis.gov.pl 2017. – 5. Cwalina J., Cybulski M., Snarska K., Krajewska-Kułak E.: Wiedza studentów Wydziału Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku na temat czynników ryzyka i podstawowych zasad profi laktyki chorób układu krążenia, Piel. Zdr. Publ., 2017; 7(3): 189-197. – 6. Leśniowska J.: Obciążenie systemu zdrowia i gospodarki kosztami generowanymi przez przewlekłe choroby niezakaźne. Studia i Prace Kolegium Zarządzania i Finansów, 2108; 167: 79-93. – 7. Kosiba G., Gacek M., Bogacz-Walancik A., Wojtowicz A.: Zachowania prozdrowotne a satysfakcja z życia studentów kierunków nauczycielskich, 2017; teraźniejszość, człowiek edukacja, 2017; 20(2): 79-92. – 8. Kolarzyk E., Kwiatkowski J., Skop-Lewandowska A.: Ocena jakości diety kobiet o różnym stanie odżywienia, przy użyciu Indeksu Prozdrowotnej Diety (pHD-10). Probl. Hig. Epidemiol., 2017; 98(2): 177-182. – 9. Cakar U., Sabajic, S., Cidivic B., Dodjevic B.: Nutritional and lifestyle habits of European pharmacy undergraduate students. Prog. Nutr., 2018; 20(1): 38-45. – 10. Kaźmierczak N.M.,

Łukaszewicz K., Niedzielski A.: Poglądy, zachowania i zwyczaje żywieniowe występujące w przebiegu

ortoreksji. Piel. Zdr. Publ., 2017; 7(12): 125-133.

11. Malczyk E., Fiszer K., Malczyk A.: Ocena stanu odżywienia i składu ciała studentów Państwowej Szkoły Zawodowej w Nysie. Bromat. Chem. Toksykol., 2019; 52(1): 77-84. – 12. Abraham S., Noriega

Brooke? R, Shin J.Y.: College students eating habits and knowledge of nutritional requirements. J. Nutr.

Hum. Health., 2018; 2(1): 13-17. – 13. Galiński G., Czarnocińska J., Zaborowicz K.: Ocena jakości diet studentów w zależności od płci i wiedzy żywieniowej. Bromat Chem. Toksykol., 2016; 49(3): 474-478. – 14. Jeżewska-Zychowicz M., Gawęcki J., Wądołowska L., Czarnocińska J., Galiński G.,

Kołłajtis-Do-łowy A., Roszkowski W., Wawrzyniak A., Przybyłowicz K., Krusińska B., Hawrysz I., Słowińska M.A., Niedźwiedzka E.: Kwestionariusz do badania poglądów i zwyczajów żywieniowych dla osób w wieku

od 16 do 65 lat, wersja 1.1 – kwestionariusz Administrowany przez ankietera-badacza. Rozdz.1.(w:) Kwestionariusz do badania poglądów i zwyczajów żywieniowych oraz procedura opracowania danych. Red. Gawęcki J. Wyd. Komitetu Nauki o Żywieniu Człowieka Polskiej Akademii Nauk, Warszawa, 2014, 3-20. dostępny na stronie: http://www.knozc.pan.pl/. – 15. Głodek E., Gil M.: Ocena sposobu żywienia studentów Uniwersytetu Rzeszowskiego. Roczn. PZH, 2012; 63(3): 313-318.