• Nie Znaleziono Wyników

Monoklina wrocławska i jej stosunek do jednostek sąsiednich

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Monoklina wrocławska i jej stosunek do jednostek sąsiednich"

Copied!
3
0
0

Pełen tekst

(1)

JÓZEF OBERC Uniwersytet Wrocławski

MONOKLINA WROCŁAWSKA l JEJ STOSUNEK DO JEDNOSTEK SĄSIEDNICH

O

STATNIE OSIĄGNIĘCIA FOLSKlEJ

MYSLI POSZUKIWAWCZEJ w dalszych okolicach Wrocławia spoWodowały, że znacz-nie ·wzrosło zainteresowanie geologią tych ob-szarów. Głó·wnie chodżi o fonnację cechsztyń.:. ską zawierającą złoża ·miedzi oraz trzeciorzę­

dową bogatą w węgle brunatne. Zaintereso-wanie . nie ogranicza się do fortnacji żawiera­ jącej złoża. Geologia podstawowa korzysta w dużej mierze z wyników wierceń,

rozszerza-jąc w ten sposób znajomość geologii· terenu.·

Celem niniejszej notatki jest zwrócenie uwagi na pewien moment nomenklatoryczny, który nabiera znaczenia w związku z·

wyni-·kami wierceń. Serie · skalne, w których

wy-stępują złoża miedzi a także serie wyżej i ni-żej ległe, określił A Tokarski (8) jaiko mo-noklinę przedsudecką.

TRZECIORZĘDOWA BUDOWA BLOKOWA

DOLNEGO SLĄSKA ·

Od czasów pierwszych syntetycznych . prac

H; Cłoosa (4) ustalił się niepodważony do-tychczas pogląd, że Sudety stanowią zrąb (horst). o skomplikowanej budowie wewnętrz­ nej. Od południa ogranicza go na . znacznych przestrzeniach nasunięcie ·łużyckie, . od pół­ noco-wschodu natomiast usko'k sudecki brzeżny. Młoda ta forma zaznacza się w rzeź­ bie terenu. Nie można jej wiązać z ruchami laramijskimi, na odcin:lm Gór Kaczawskich miały one bowiem charakter ruchów fałdowo­ uskokowych o południowo-'zachodnim lub po-łudniowym kierunku transportu tektoniczne-go. Zgodnie z tą regułą półnoono-wsch~dnie .

lub północne skrzydła dednostek są. podnie:... sione .. Niezgodnie w odniesieniu do tej reguły zachowują się skrzydła uskoku sudeckiego brzeżnego niezależnie od innego kierunku tej dy>slokacji. Tu podniesione jest skrzydło połud­ niowo-zachodnie, tj. Sudety. Uskok sudecki brzeżny nie może być przeto traktowany jako kompresyjny, lecz grawitacyjny i młodszy od ruchów laramijskich. Dalszym. argumentem jest fakt, że struktura laramijska w Sudetach jest ścięta w starotrzeciorzędową powierzch-nię zrównania. Bogaty rozwój lądowej

for-. macji młodotrzeciorzędowej na NE od uskoku brzeżnego pozwala wnioskować, że uskok ten uformował się ostatecznie nie wcześniej niż na pograniczu trzeciorzędu starszego i młod­ szego. Jest więc młodszy od ruchów laramij-skich, które spowodowały odkształcenia kre-dy północnosudeckiej i oczywiście występu­ jących pod nią starszych utworów aż po star-szy paleozoik kaczawski włącznie.

Na NE od uskoku brreżnego leży potężna

i skomplikowana struktura zbudowana,

pomi-jając osady trzeciorzędu młodszego, wyłącznie

z utworów krystalicznych. H. Cloos (4), W. Thust, E. Bederke (l) podkreślali, że brak tu osadów meZO'zoicznych. J. Oberc (7, s. 341)

za-stosował dla niego nazwę bloku · przedsudec-kiego.

Spornym od dawna problemem była pół­

nocno-wschodnia granica bloku przedsudec-kiego. F. Berger. (2, s. lg5) przypuszczał, że

stanowi ją uskok przebiegający wzdłuż doliny Odry. J: Zwierzycki (lO) polemizował z tym

stanowiskiem, nie zaprzeczając możliwości

istnienia uskoku.

Ostatnie ~iki wierceń wskazują, że w okolicy przewidywanego uskoku odrzańskie­

go warstwy pennskie zapadają znacznie stro-miej niż dalej ku NE. Interpretacja tego faktu może być trojaka:

l) warstwy stromiej ustawione stanowią

skłon fleksuralny;

2) stromsze ustawienie warstw pennskic!h dest związane z ciągnieniem warstw w są­ siedztwie uskoku. Zauważyć należy przy tym,

że do powierzchni podtrzeciorzędowej docho-dzi zarówno cechsztyn, jak i czerwony spą:­

gowiec. Ten ostatni zdaje się posiadać miąż­ szości nie zredukowane.

3) na różnych odcinkach strefa ta może miel; różny charakter typu l bądź 2.

Tak czy inaczej wzdłuż środkowej Odry na SW od Wrocławia przebiega jakaś bliżej jesz-cze nie poznana dyslokacja. Proponuję dla niej tymczasową nazwę dyslokacji środkowej

Odry.

MONOKLINA WROCŁAWSKA

Kolejny blok położony · ku NE od przed-sud~kiego i jeszcze niżej zrzucony (w okresie trzeciorzędu?) można by nazwać blokiem wrocławskim. Jego budowa różni się w spo-·

sób istotny od budowy bloku przedsudeckiego: o ile tam brak nie zmienionych osadów ~leo:­ zoicznych i mezozoicznych, o tyle tu na do-ty!Chczas słabo poznanym podłożu krystalicz-nym spoczywają kolejno osady cze:rWonego spągowca, cechsztynu oraz cały komplęks

· triasowy. ·

Owa seria pennsko-triasowa zapada ku NE, stanowiąc monoklinalne południowo-zachodnie skrzydło synkliny wielkopolskiej. Została ona nazwana przez A. Tokarskiego (8) monokliną

przedsud~ką. .

Jak Wynika z przedstawionych vvywodów, nazwa ta nie wydaje się ·być słuszna. Mono-klina leży bowiem na zewnątrz bloku przed.,.

(2)

sude<:kiego po!Za jego zasięgiem. Dlatego

pro:-ponuję dla niej nazwę monokliny wrocław­

skiej.

Monoklina wrocławska ma następujący in-wentarz stra•tygraficzny:

a) cały profil triasu, który na Górnym

Sląsku wychodzi na powierzchnię ziemi;

b) cały cechsztyn w czterech cyklotemach (5, 8). Proponuję dla niego nazwę cechsztynu

wrocławskiego;

c) czerwony spągowie<: w okoileach

Wro-cławia prawdopodobnie najwyższy; koło Zar i Legnicy występują w nim skały eruptywne prawdopodobnie starszych ogniw tej formacji. W ewolucji monokliny wrocławskiej

zazna-czają się ruchy skorupy ziemskiej. Negatywny ruch nastąpił w związku z transgresją cech-sztynu. Ustąpienie tego morza jest wynikiem fazy palatynackiej (pfaldzkiej), w związku

z którą zaczyna się· sedymentacja lądowa

pstrego piaskowca. Wapień muszlowy odpo-wiada kolejnemu zanurzeniu terenu IX>niżej

poziomu morza. Kajper jest okresem regresji. Nie brak też późniejszych ruchów mezo-zoicznych. Występowanie kredy OIX>lskiej na osadach kulmu wschodniosude<:kiego oraz na

różnych ogniwach triasu przemawia za ru-chami kimeryjskimi. U stąpienie zaś morza górnokredowego wskazuje na obecność ru-chów laramijskich.

NIECKA FOLNOCNOSUDECKA

Podobne do monokliny wrocławskiej

na-stępstwo warstw ma niecka północnosudecka.

Tu na staropaleozoicznym epimetamorficznym

kaledońskim fundamencie spoczywają kolejno: a) górna kreda,

b) wapień muszlowy, c) piaskowiec pstry,

d) cechsztyn w pełnym wykształceniu (wg J. Krasonia 4 cyklotemy),

e) czerwony spągowiec (pełna seria).

Po:niijając występujące na większych

prze-strzeniach w obręllie tych samych formacji

. różnice w ich wykształceniu, zachodzą tu też

pewne istotne różnice w stosunku do mono-kliny wrocławskiej. Wcześniej rozpoczęła się

sedymentacja czerwonego spągowca, wcześniej nastąpiła regresja morza triasowego, w której wyniku nie wykształciła się całkowita seria triasu. Być może, najwyższe dego ogniwa

zo-stały rozmyte wskutek ruchów kimeryjskich. Wreszcie ruchy laramijskie są tu znacznie sil-niejsze niż na obszarze monokliny wrocław­

skiej . .

JEDNOSTKA KROSNA ODRZAŃSKIEGO .

·Seria permsko-mezoroiczna niecki półhcic:­

nosudeckiej łączy się pod osadami trzeciorzę­ . du · z. analogiczną serią monokliny wrocław­

skiej przez północnozachodnie zakończenie

bloku przedsudeckiego na N od Zar (9).

Pro-574

ponuję dla niej nazwę ~ednostki (antykliny?) Krosna Odrzańskiego od miejsCowości, która

leży na obszarze, gdzie łączy się seria perm-sko-triasowa synklinorium północnosudeckiego i monokliny wrocławskiej. Ostatnio w strefie osiowej tej jednostki (otwór Rybaki l) na-wiercono ropę naftową w serii cechsztyńskiej

a na jej skrzydle północnowschodnim

(naj-bliższe okolice Zielonej Góry i Nowej Soli)

ślady ropy. Jest wielce prawdopodobne, acz-kolwiek jeszcze nie udowodnione, że ropa ta jest związana ze strukturą antyklinalną ..

Pod nazwą jednostki Krosna Odrzańskiego

rozumiemy w tym terenie jedynie serię

perm-sko-merororczną bez krystalicznego (przed-sudeckiego) podłoża, mimo że stanowi ono jej

jądro. Takie ujęcie jest zgodne z tezami auto-ra ·zawartymi w jego pracy pt. "Podział geo-logiczny Sudetów". Zgodnie z tą tezą dla jednostek sudeckich przyjmuje się nie tyllro granice ich zasięgu w poziomi·e, ale i w pio-nie. W tym przypadku dolną powierzchnię ,jednostki Krosna Odrzańskiego stanowi górna

powierzchnia krystalinik-u bloku przedsudec-kiego, który mając inny wiek, historię roz-woju i wykształcenie . litologiczne nie może być włączony do jednostki Krosna Odrzań­

skiego.

Jednostkę Krosna Odrzańskiego zbadano dotychczas wierceniami w nielicznych punk-tach. Wykazały tu one sekwencję warstw

analogiczną jak w synklinorium północnosu­

deckim i na monoklinie wrocławskiej.

Dalej 1ku północy nadkład tych formacji sta-nowią osady kredy typu niżowego łączące kredę niżową z północnosude<:ką. Stwierdziły

to wiercenia na węgiel brunatny w zachodniej, przygranicznej części ziemi lubuskiej (okoli-ce Gubina). Występowanie kredy na utwo-rach jury i triasu wskazuje i tu na obecność

ruchów mewz:10icznych, prawdopodobnie kime-ryjskich.

Jaki charakter ma jednostka Krosna

Od-rzańskiego, trudno dziś IX>wiedzieć. Przyszłe

badania •wykażą, czy jest to horst czy antykli-na, czy wreszcie antykliantykli-na, której jedno skrz~­ dło jest zrzucone wzdłuż uskoku. ~W budo~e

jednostki Krosna Odrzańskiego mogą wreszcie na różnych odcinkach zaznaczać się różne

wy-mienione :ojawiska, nie znamy bowiem losów dyslokacji środkowej Odry i ·laramijski<:h uskoków IX>jawiających się w sąsiedztwie

uskoku brzeżnego na terenie Gór Kaczaw-skich.

Przy rozważaniu stosunku monokliny ~ro­ cławskiej do synklinorium północnosudeckiego nalęży podkreślić pewien moment paleog~gra­

ficzny. Połączenie serii permsko-tr!a~WeJ

po-przez olrolicę ZaT i Krosna Odrzansk1e~o Jest zjawiskiem wtórnym. Prawdopodobme . w permie i mezózoiku a zwłaszcza w ce:chszty-nie, . który jest najlepiej poznany, me było

dwóch oddzielnych basenów w północnych

(3)

nie wykazuje tego analiza facji cechsztynu,

piaskowiec pstry i wapień muszlowy. Z

dru-giej strony cechsztyn monokliny ·wrocław­

skiej i jednostki Krosna Odrzańskiego

zawie-ra też ogniwa zbudowane ze skał klastycznych,

które pochodzą główni-e z niszczenia obsżaru

Sudetów i być może pewnych partii bloku

. przedsudeckiego. Jedynie pewn·e różnice

za-znaczają się w kajprze, kiedy to Góry

Ka-czawskie dźwignęły się wcz~niej. niż okolice

Wrocławia. Nie j'est też wykluorone, że

kaj-per w Górach Kaczawskich został w następ­

stwie ruchów potriasowych zupełnie lub

.pra-wię zupełni-e rozmyty. Ni~ątpliwie teren

synklinorium północnosudeckiego i . wrocław­

skiego był w czasie permsko-triaoowym jed:..

nym obszarem sedymentacji; Połączenre serii

permsko-mezozoicznych okolic Wrocławia

i synklinorium północnosudeckiego istriliało•

bliższą niż obecnie drogą przez blok

przedsu-deoki. .

Podnie·sienie bloku przedsudeckiego, być

może, już przez ~chy starokimeryjskie a póź­

niej zapewne przez laramijskie doprowadziło

do rozmycia serii permsko-triasowej na pół­

nocno..,zachodnim odcinku bloku

przedsudec-kiego i uformowało jednostkę Kmsna Odrzań­

skiegO. Na północno-wschodnim skrzydle tej

jednostki przechodzimy w obszar mO'nokliny

wrocławskiej,

na

południowo-zachOdnim zaś w

zespół dednostek larnmijskich synklinorium

półnOicnosudeckiego, które mając dobrze

roz-winiętą kredę, wykazuje obecnie ·znacznie

większe pogrążenie niż monoklina wrocławska.

LITERATURA

l. B e d er k e E. - Sudeten.rand und . Eulengneis- ·

problem. Vom deutschen Osten. H. 21. Breslau

1934.

2. B er g er F. - Zur Geologie des tieferen

Unter-grundes der Umbebung von Breslau. "Jb. d. Scbl.

Ges f. Vaterl. Kultur." Breslau 1932.

3. B e y er K. - Die nordsudetische

Rahmenfal-tung. "Abh. naturf. Ges. Gorlitz", B. 32.

Gor-litz 1933.

4. C l o o s H. - Der Gebirgsbau Schlesiens und

die Stellung seiner Bodenschatze. Berlin 1922.

. 5. K r a s oń J. - Podział cechsztynu północno­

sudeckiego w świetle badań facjalnych (praca

w druku). ·

6. O b e r c J. - Podział geologiczny · Sudetów. IG

Prace t .. XXX, cz. II. Warszawa 1960.

7. O b er c J. - Wpływ budowy geologicznej na

morfologię Sudetów na północ od Kłodzka.

"Cza-sopismo Geogr." tom 24. Wrocław 1955.

8. T o k a r s k i A. - Poszukiwawcze znaczenie

wiercenia Mogilno l. "Nafta" .1958 nr l.

9. Wyż y k o w ski J. - Północno-zachodni zasięg

krystaliniku bloku przedsudeckiego i możliwości

poszukiwań cechsztyńskich rud miedzi w tym

rejonie. "Przegl. Geol." 1961, nr 4.

lO. Z w i er z y ck i J. - Sole potasowe na północ

od Wrocławia. Księga .pamiątkowa ku czei prof.

K. Bohdanowicza. Warszawa 1951.

SUMMARY

Area oif the Lower Silesia 'Shows the Tertiary blOICky stru:ct.rure. The Sudetes make here a horst separated from the Foresu'detic Wock by Sudetie

marginal faul't. The Foresudetk block, i.n <turn, is

sepe:ra.ted :lirom the north-east occuring W•roc.ław

block by dislocation of the Middde Oder, probably

also of Tertiary age. The Wrocław blodk consis.ts of

crys'talUne basement and oif a Permian-Triassic

ser.ies plun:ging flat to the no!'th-east. A special

te.rm - the Wrocła·w Monocline - is being proposed

to this unit. · ·

The Wrocł.aw Monocline is co'nnected with the

Permian-Triassile series of the North SUJdetic

SY'JlC'H-norium through the vicinities of żary, which form

an anticHnal uplitft or a.n ·uplirft .limited by the

fault.s in that platce, where plunging of the crystał­

line ibasemen't of the Fore'strde'tic block is to be seen.

As concerns the Permian~Mesozoic series of this

area, the autbor proposes 1a new term - the Krosno

OdrzańSkie unit. In !l:hat area there occur oil

depo-sits in the ZechS'tein series.

Primarily, the Permian-Mesozoic series lay between

Wrocław and North Sudeteis. 'directly on the

Fore-sUdetic crys1lalliline ·basement: As a result of both

the IGmmeddgian ·a•nd the Larami'de movements,

charaderis.tic of their fault-'fol'd processes, this

series bad been ·eroded beifore sedimentation of

brown coall !formaltion took plaee.

The Sudetic marginlal ifault has o:rigina'te'd .at the

t.rurning point of ,the ol'der and the younger Tertiary

times.

PE310ME

TeppmopHlł HWKHełl: CHJie3HH HM<eer rnhr6oiłoe

rpe-TH'IHJOe crpoemre. Cy.zteTbt npe.ztcr~Jilł'KlT ropcT, orr.zte-JieHHbii!: OT Ilpe)tCy,lteTC'KOro 6JIORa KpaeBbLM CYWI'CRHM c6pOOO'M. ilpeA'(:YJ,Ite'l'CRHlł\: 6JIOR IB ClłOIO O'lepe . .ztb <Yl')te-JieH OT Bpo~nOOORoro 6nooa, pa•crronararo~erocH ce-sepo-.BOCTO'IHee, A'J!ICJIOKaiĘHełl: OpeAHei!: O~pbt, sepo.HT-HO T.aJK>Ke TpeTH"Mł''ro B03pacra. Bpoąrr:a'BCRHłl: 6noK

co-erom 1ł'3 . KPHCTaJIJIH'IeCKoro OCHOBaHH.fl H

rrepMO-TpHaeoBoł\: CIBIHrl'bi, rror.pymaro~ełl:c.H oonoro K

ceBep0-3ana<JtY. Ilpe.ztnaraerc.H Ha3BaTb ee Bpoąn.aac'RO!ł\:

MOHO-RJIHHaJibiO.

Bpo~Jtasc~ MOHOKJIHHam. coe.l{HJH.fl'e'l'c.R c

rrepMo-TJ)Hac()IB()ł\: CIBHroi!: Ces•epo-Cy.zteTORoro cHJH•KJIH'HOPIHI

'lepe3 OKpecTHOCTH r. lliapbl, npe.ztCTa'BJilłlO~He aHTH-KJIH'HaJII:mOe IIOJtHllł'l'He, RJI!H me orpaHIH'IeH:a c6poca.MH

1B pailłoHe UOrpyiReH:Hl.fl łtpHCTaJIJJJH'IOCKO'I'O OCOOBaiHilfił

HpeA'Cy)l;eTcKoro 6nooa. I1epMo-Me30ooiłooyro cmrry

3TOro palłoHa . a;srop npe.ztnaraeT HaaBaTb CJtHHH~eił

RpocHa OAHtaHbCKoro. B ~exlllTeiłHOBbi.X OTJIOiKeHHilłX

3TOII'O paiłoHa BCTpe'laiOTClł 3aJI·eiKH Heqrru.

I1epso-Me3030iłcKaH csma ·Mem.zzy Bpo~naBOM H Ce·

oopHhiMH Cy.zteraM!H' 3a.rrerana rrepsoHa'laJibHO Herro-cpe.ztc'l1BeHHO Ha rrpe~yl{eTCKOM Iq»rCTaJIJIHJ'IeCKOM h"'M~ IIJieKce. Bcne,~tCTBllre IIO,O:H.HTHJJ: BO 'BpeMlł KHM·Mepilll!CKłL'X

H JiapaMHiłcWiX IIJlli.KaTHJBHQ-J{H3'blOHRTRBHbi.X ~IDKe·

HHi!: ::>Ta CIBHTa rro~eprJiaJCb pa3MhDBY )tO OCaiK,ltełrHił

6ypoyroJibHOH cpOipMa,u:lł'JL

łtpaesoił cy.zteTCKHłl: c6poc o6pa30Jłćl'JI'C.H Ha rpaHHl(e

Melłt,!IY paHHHM Ił II03)tłi\HM TpeTII'łHb!M rrepHOJ{OM.

SPROSTOWANIE

W artykule S. Kozłowskiego - W sprawie utworów czerwonego spągowca

w reJoni.e Jaworzni w Górach świętokrzyskich, Przegl. Geol. nr 8. str. 431, wiersz

18 od gory, szpalta lewa, zostało :zmiekształcone jedno zdanie. Jest: "Transgresji!

tej można więc przypisywać możliwości utworzenia ok. 1()0 m licząceij serii

zle-pieńcowej". Powinno być: "Transgresji tej nie można więc przypisywać możłiwości

utworzenia ok. 100 m liczącej serii zlepieńcowej".

Cytaty

Powiązane dokumenty