R O C Z N I K I N A U K P R A W N Y C H T o m VIII - 1998 Z B I G N I E W P O D L E C K I C S S R T u c h ó w Z M I A N A R O Z U M I E N I A E G Z E M P C J I Z A K O N N I K Ó W N A S O B O R Z E W A T Y K A Ń S K I M II W P R O W A D Z E N I E R e la c je m ię d z y b is k u p a m i a z a k o n n i k a m i w s w o ic h p o c z ą t k a c h b y ły n a z n a c z o n e p rz e z e g z e m p c ję , r o z u m i a n ą j a k o p r z y w i l e j , w y j ę c i e sp o d j u r y s d y k cji b is k u p a d ie c e z ja ln e g o . W k o n s e k w e n c j i m ó w i e n i e o ty c h r e l a c ja c h p r a k ty c z n ie aż do S o b o ru W a t y k a ń s k i e g o II u t o ż s a m i a ł o się z m ó w i e n i e m o e g z em p cji. P rz e d S o b o r e m W a t y k a ń s k i m II K o ś c ió ł w k w e s tii r e la c ji m ię d z y b is k u p a m i i z a k o n n ik a m i k ie r o w a ł się w s k a z a n i a m i K o d e k s u z 1917 r. W K o d e k sie ty m e g z e m p c ja , c h o c ia ż z o s ta ła z n a c z n i e o g r a n i c z o n a , to j e d n a k nie p rz e s ta ła być p u n k te m c e n tr a ln y m o m a w i a n y c h re la c ji. P o p ię ć d z i e s i ę c i u latach od o g ł o s z e n ia K o d e k s u z 1917 r. n a p r a w o d a w s t w i e K o ś c i o ł a w k w e s tii e g z e m p c ji in s ty tu tó w z a k o n n y c h z a w a ż y ł o w s p o s ó b o p a t r z n o ś c i o w y n o w e w y d a rz e n ie , j a k i m był S o b ó r W a t y k a ń s k i II, z w o ł a n y p r z e z p a p i e ż a J a n a X X III.
N ie u le g a w ą tp liw o ś c i, że e g z e m p c j a p o j a w i ł a się i r o z w i n ę ł a w p e w n y c h k o n k r e tn y c h o k o l ic z n o ś c ia c h K o ś c io ła d la j e g o d o b ra , j a k r ó w n i e ż ku p o ż y t k o w i sa m y c h in s ty tu tó w z a k o n n y c h . T o j e d n a k n ie p r z e k r e ś l a f a k tu , że e g z e m p c ja u k a z y w a ła w s p o s ó b n e g a ty w n y r e la c je m ię d z y b i s k u p a m i a z a k o n n i k a m i, p o d c z a s gdy rz e c z ą is to tn ą b y ł a k o n i e c z n o ś ć u k a z a n i a ty c h j a k ż e w a ż ny ch k w estii w ży ciu K o ś c io ła w s p o s ó b p o z y t y w n y .
N a k ró tk o p r z e d S o b o r e m W a t y k a ń s k i m II p o d j ę t o te m a t e g z e m p c j i z a k o n nej, p ro w o k u ją c z a g o r z a łe d y s k u s je p o m i ę d z y je j o b r o ń c a m i i p r z e c i w n i k a m i . A u to r y te te m s w o je g o m a g is te r iu m d y s k u s j e te p r z e r w a ł p a p i e ż P iu s X II, p o d a ją c d o k tr y n a ln e i p ra k ty c z n e r o z w i ą z a n i a te g o t e m a t u 1. W k o n s e k w e n c j i
to c z ą c y c h się d y sk u sji S o b ó r W a ty k a ń s k i II z o sta ł z o b l i g o w a n y do z a ję c ia się ty m p r o b l e m e m 2.
S o b ó r W a ty k a ń s k i II w k o n s ty tu c ji L u m e n g e n tiu m i d e k r e c ie C h ristu s D o m in u s w s k a z a ł z a s a d y o k r e ś la ją c e re la c je m ię d z y z a k o n n ik a m i a hierarch ią. M ó w ią c o nich nie p o m in ą ł r ó w n i e ż p r o b l e m u e g z e m p c ji. W ro z d z ia le s z ó s ty m L u m e n g e n tiu m , d o p ie r o po z d e f in io w a n iu p o zy cji p r a w n e j z a k o n n ik ó w , p r z e z n a c z e n i a stanu z a k o n n e g o i j e g o w a ż n o ś c i d la K o ś c io ła , o m a w i a się p o ję c ie e g z e m p c ji '. Z te g o w ięc u k ła d u w y n i k a ja s n o , że z n a jo m o ś ć stanu z a k o n n e g o p o m a g a w z r o z u m ie n iu s a m e g o p o ję c ia e g z e m p c ji i d y sk u sji na jej t e m a t 4. P e w n a g r u p a O jc ó w s o b o r o w y c h w ą tp iła w m o ż l i w o ś ć u ję c ia tego t e m a tu w ś w ie tle w y k ła d u d o g m a t y c z n e g o . Inni zaś tw ie rd z ili, że e g z e m p c ja o p i e r a się n a s o l i d n y m f u n d a m e n c i e te o lo g ic z n y m , a k o n k r e t n i e na f u n d a m e n talnej s tr u k tu r z e K o ś c io ła z j e g o n a j w y ż s z ą w ła d z ą . J e s z c z e inni w p ro st t w ie rd z ili, że e g z e m p c j a d la ty ch , k tó rz y r o z u m i e j ą te o lo g ię ż y c ia z a k o n n e g o , nie j e s t w p i e r w s z y m rz ę d z ie k w e s t i ą p r a w n ą 5. D y s k u s y j n a k w e s tia e g z e m p c ji b y ł a w ię c n a S o b o r z e p o d e j m o w a n a w ie le razy. W y r ó ż n iły się d w ie g ru p y : z j e d n e j s tro n y b is k u p i, k tó r y c h w ię k s z a c z ę ś ć p r ó b o w a ła o g r a n ic z y ć to p o ję c ie do p o r z ą d k u w e w n ę t r z n e g o , m n i e j s z a zaś p r ó b o w a ł a znieść to p o ję c ie ; z d ru g ie j zaś s tro n y p rz e ło ż e n i g e n e r a ln i, k tó rz y p ra g n ę li j ą z a c h o w a ć r ó w n i e ż w o d n ie s ie n iu do p o r z ą d k u z e w n ę t r z n e g o , c h o ć z p e w n y m i o g r a n i c z e n i a m i .
P o d c z a s gdy w ię k s z o ś ć b is k u p ó w u w a ż a ł a e g z e m p c j ę za p r z e s z k o d ę w d z ia ła ln o ś c i d u s z p a s te r s k ie j, n ie k tó r z y p rz e ło ż e n i g e n e r a ln i b r o n ią jej j a k o c z e g o ś n i e z b ę d n e g o d la o ż y w i e n i a i w z m o c n i e n i a tejże d z ia ła ln o ś c i a p o s to l skiej, p r o s z ą c o w ię k s z e w niej u c z e s t n i c t w o i o b e c n o ś ć z a k o n n ik ó w . P r z e ł o ż e n i g e n e ra ln i u w a ż a j ą r ó w n ie ż , że n ie u z a s a d n i o n ą i n ie u ż y te c z n ą je st p r ó b a n i w e l o w a n i a ró ż n ic y m ię d z y k le r e m ś w ie c k im a z a k o n n y m , g d y ż k ażdy
' Z o b a c z na ten te m at: J, G a r c í a M a r t í n, E xe m p tio R e lig io s o ru m iu xta C o n ciliu m Vaiicanum II. „ C o n g r e g a tio pro R e lig io s is ” [dalej skrót: C p R ], 6 0 (1 9 7 9 ), t. 4, s. 281- 33 0; C p R 6 1 ( 1 9 8 0 ) , t. 1, s. 3-3 6; C p R 6 1 (1 9 8 0 ), t. 2, s. 97 -1 2 3 : l e n ż e, N o va A g eiu li ra tio cle „ e x e m p lio n e " a C o n c ilio V a tica n o U s e r r a ta , C p R 6 2 (1 9 8 1 ), t. 3, s. 192-206; C p R 62 (1981), t. 4, s. 2 8 9 -3 0 2 ; C p R 6 3 ( 1 9 8 2 ) , t. 1, s. 23-3 3 ; C p R 6 3 (1 9 8 2 ), t. 2, s. 135-154; C p R 63(1 98 2), t. 3, s. 193-217.
J Por. A. B o n i, / R e lig io s i n e lla d o ttr in a d e l C o n c ilio E c u m én ico V a ticano II. R om a 1966, s. 99.
A Por. G a r c í a M a r t í n, E x e m p tio R e lig io s o ru m , C p R 61 (1 980), t. 1, s. 16. A u to r d o k o n u j e d o k ł a d n e g o stu d iu m e g zem p cji.
P. M o 1 i n a r i, P. G u m p c 1. II c a p ito lo VI ,,D e r e lig io s is ” d c lla C o stitu zio n e D o g m á tic a su lla C h iesa , „ Q u a d c r n i di vita c o n s a c r a ta ” , 9 ( 1 9 6 8 ), s. 21 0-2 11.
7. nich o p ie ra się na r ó ż n y c h ra cjach : k le r św ie c k i - na te r y to r ia ln y c h , kler z a k o n n y - na p e rs o n a ln y c h . P o z a ty m je ś li d i e c e z je p r ó b o w a ł y b y w ł ą c z y ć się w d zieła w ła sn e in s ty tu tó w z a k o n n y c h , w y s t a w i ł o b y się n a n i e b e z p i e c z e ń s t w o ż y w o tn o ś ć o w y c h in sty tu tó w . M o ż n a w ię c w n i o s k o w a ć , że z a k o n n i c y w inni p o m a g a ć d ie c e z jo m z g o d n ie z w ła s n y m i d z ie ła m i, z d ru g ie j s tro n y b isk u p i w inni brać pod u w a g ę w s p o m n ia n e dzieła.
M ając na u w a d z e c a łą t o c z ą c ą się d y s k u s ję , z a s a d a e g z e m p c j i b y ła n i e zb ęd n a, aby u p o r z ą d k o w a ć re la c je p o m ię d z y z a k o n n i k a m i a b i s k u p a m i . Jak s tw ie rd z a G. Philips*’, w y g ra ła g r u p a „ ś r o d k a ” , p o s t u l u j ą c a , ab y t r a k t o w a ć tę s p ra w ę krótko, po d o k ł a d n y m z b a d a n iu c a łe g o p r o b l e m u i o p ie r a ją c się na s tw ie rd z e n iu P a w ła VI, że „ e g z e m p c j a w ż a d e n s p o s ó b nie s p r z e c i w i a się Boskiej k o n sty tu c ji K o ś c io ła , w e d łu g k tó rej k a ż d y k a p ła n , s z c z e g ó l n i e w w y p e łn ia n iu św iętej p o słu g i, p o w in ie n p o d le g a ć h ie ra rc h ii. Z a k o n n i c y z a le ż ą p rz e d e w s z y s tk im , z a w s z e i we w s z y s tk ic h m i e js c a c h św ia ta , o d P a p i e ż a ja k o s w e g o g łó w n e g o p r z e ł o ż o n e g o ”7.
I. P O J p C I E I N A T U R A E G Z E M P C J I
S o b ó r W a ty k a ń s k i II b io rą c p o d u w a g ę - z j e d n e j s tro n y - w e w n ę tr z n y ustrój instytutu, a z dru g iej - p o r z ą d e k z e w n ę tr z n y , p o d a ł d w i e u z u p e ł n i a j ą c e się z asad y , w z g o d z ie z w y m o g i e m j e d n o ś c i in s ty tu tó w :
10 A u t o n o m i a in s ty tu tó w z a k o n n y c h w o d n ie s ie n iu do o r d y n a r i u s z a m i e j s c a lub in aczej e g z e m p c j a 8.
2° Z a le ż n o ś ć z a k o n n ik ó w od b i s k u p a d i e c e z ja ln e g o .
6 L a Ig lesia v sil m iste rio en el C o n c ilio V a tica n o II, l. II, B a r c e lo n a 1969, s. 185-186. 7 P a w e 1 VI, P rz e m ó w ie n ie do p r z e ło ż o n y c h w y ż s z y c h z a k o n ó w r e z y d u ją c y c h w R z y m ie M a g n o gandió, 23 V 1964, A A S 56(1 9 6 4 ).
8 J. G a rcia M artin n a zy w a tę z as ad ę a u to n o m ią, u w a ż a ją c e g z c m p c j ę za term in niew ła śc iw y. W tym sa m y m zn ac ze n iu S c h e r m a n m ó w i o e g z e m p c ji lub p ra w ic do a u to n o m ii. Zob. R. H e n s c I c r, D as V erh ä ltn is d es D io z e s a n b is c h o fs zu d en k lö s te r lic h e n V erb a n d en , „ O r d e n s - K o r r e s p o n d e n z ” , 2 5 (1984), s. 27 R -2 7 9 . Por. J. L. A c e b a l , L a e x e n ció n d e los R elig io so s v su co o p era ció n a l a p o sto la d o , „ C ie n cia t o m i s t a ” , 5 5 ( 1 9 6 4 ) , s. 271. A u t o r mów i o e g zem p cji lub n iez al eżn ości . A. G u ticrre z mów i t ak ż e o z n ie sien iu s ł o w a „ e g z e m p c j a ” (A cta el D o cu m en ta C o n cito O e cu m en ic o V a ticano II a p p a ra n d o [dalej skrót: A D V ] , se ries I, vol. IV, pars I, s. 396); M o rio n e s na p ier w s zy m k r a jo w y m k o n g r e s i e z a k o n n i k ó w w y r a ż a s w o je życzenie , by z n ie sio n o s ło w o „ e g z e m p c ja ” (A cta s d e l C o n g re so d e P er fe c c ió n y A p o sto la d o , vol. III, M adrid 1956, s. 632).
C o do p ie r w s z e j z a s a d y S o b ó r W a t y k a ń s k i II p r z e k a z u j e n a m d w ie w ersje. J e d n ą z n a j d z i e m y w K o n s ty tu c ji d o g m a t y c z n e j o K o ś c ie le L u m en gen tiu m , d r u g ą w D e k r e c i e o p a s te r s k ic h z a d a n ia c h b is k u p ó w w K o ś c ie le C h r is m s D o m in n s . N ie c h o d z i j e d n a k w ty m w y p a d k u o d w ie p o s ta w y co do zasady e g z e m p c ji, le c z o je j isto tę i z a k r e s 9. 1. W ersja „ L u m e n g e n tiu m ’’ S a m o p o ję c ie e g z e m p c j i j e s t w y ja ś n io n e w 45 n u m e r z e L u m e n gentium ', „ A b y za ś ty m lepiej z a ra d z ić p o t r z e b o m całej trz o d y P a ń s k ie j, k a ż d y instytut s ł u ż ą c y c e lo m d o s k o n a ło ś c i, j a k też j e g o p o s z c z e g ó ln i c z ło n k o w ie , m o g ą być w y ję c i p r z e z P a p ie ż a , z racji J e g o p r y m a tu n a d c a ły m K o ś c io łe m i ze w z g l ę du n a o g ó ln y p o ż y te k , s p o d j u r y s d y k c j i m i e j s c o w y c h o r d y n a r i u s z y o raz p o d d an i j e m u s a m e m u ” . S ł o w a te m a ją s w o je ź ró d ło w s tw ie r d z e n ia c h L e o n a X I I I i P i u s a X I I 10 i b i o r ą p o d u w a g ę u n i w e r s a l n o ś ć in s ty tu tó w d o s k o n a ło ś c i c h r z e ś c i j a ń s k i e j . Z a s a d a ta, j a k s t w i e r d z a j . A c e b a l, „ m o ż e b y ć i n te r p r e to w a n a j e d y n i e j a k o d o w ó d w a ż n o ś c i, j a k ą O jc o w ie s o b o r o w i p r z y z n a j ą p o ję c iu e g z e m p c j i ” 1'. W r z e c z y w i s t o ś c i K o n s t y t u c j a d la w y r a ż e n i a e g z e m p c ji u ż y w a k la s y c z n y c h s łó w . k tó r e n a p ie r w s z y rz u t o k a w s k a z u j ą n a d w a e l e m e n ty p o ję c ia e g z e m p c ji w e d łu g K o d e k s u z 1917 r.: e l e m e n t n e g a ty w n y - być w y ję ty m oraz e le m e n t p o z y t y w n y - b y ć p o d d a n y m . S ł o w a te j e d n a k nie p r z y z n a j ą p o jęciu e g z e m p c j i te g o s a m e g o z a k re s u co K o d e k s z 1917 r., j a k o że K o n s ty tu c ja L u m e n g e n tiu m , b io rą c p o d u w a g ę u n i w e r s a l n y w y m i a r stan u z a k o n n e g o i j e g o p o z y c ję w K o ś c ie le , o d n o s i p o ję c ie e g z e m p c ji ty lk o do d z ie ł a p o s to l sk ich o c h a r a k t e r z e u n i w e r s a ln y m , k tó re w y m a g a j ą k i e r o w n i c t w a j e d y n i e p a p i e ż a 1 \ J e d n a k ż e e g z e m p c j a nie o d n o s i się do d z ie ł a p o s to la tu , które p o w in n y b y ć w y k o n y w a n e w d iecezji.
(i a r c i ,t M a r t i n , dz. cyt., s. 20 4-205.
10 Por. L e o n XIII, C o n stilu tio „ R o m a n o s P o n tific e s ’’, 8 V 1881, A S S 13(188 0-1881); P i o XII, A llo cu tio n „ A n n u s sa c er ” , R. XII 1950, A A S 4 3 ( 1 9 5 1 ) , s. 28-29.
J. L. A c e b a l , C a ra c te r is tic a s ciel C a p itu lo „De R e tig io s is " , „S a lm a n tice n s is “', 12(196 5), s. 636.
12 K la s y c zn y m i e le m e n ta m i e g ze m p c ji byty: „ u p rze d n ia i o b o w i ą z k o w a zależn o ść od O r d y n a r iu s z a m ie j s c a ” (kan. 500 §1) i e g z e m p c ja , k tó rą u w a ż a n o za p e w ien przywile j.
■’ Por. A D V , seria I, t. III, s, 235, g d z ie Ś w ię ta K o n g re g ac ja do S p ra w Z ak o n n ik ó w p r o p o n u j e o d r ó ż n ie n ie dzieł a p o sto la tu o c h ara k te rze d i e c e z ja ln y m od d zie t o ch arak te rze u n i w e r s a l n y m j a k o f u n d a m e n ta l n ą z as ad ę w p o r z ą d k o w a n iu z e w n ę tr z n y c h dzieł z ak onników . Por. P h i l i p s , dz. cyt., s. 187.
W y d a je się w ięc, że K o n s ty tu c ja L u m e n g e n tiu m w y r ó ż n i a d w ie ró ż n e s y tu a c je z a k o n n ik ó w :
1. Z a k o n n ic y p r z e z n a c z e n i dla d z ie ł u n i w e r s a l n y c h d la d o b r a c a ł e g o K o ś c io ła - w ty m w y p a d k u m o ż liw e je s t u d z i e l e n i e e g z e m p c j i lub w y ję c ie ich spod j u r y s d y k c ji o r d y n a r iu s z a m ie jsc a .
2. Z a k o n n ic y w y k o n u ją c y d z ie ła a p o s to ls k ie w d ie c e z ji - w te d y n ie p r z y s łu g u je im e g z e m p c ja , lecz p o j a w i a się z a s a d a p o d p o r z ą d k o w a n i a .
T ak ro z u m ia n a w ię c e g z e m p c j a w y d a je się b y ć o g r a n i c z o n a d o d z ie ł a p o s to latu o c h a ra k te rz e u n iw e r s a ln y m , k tó re d o m a g a j ą się i ż ą d a j ą j e d n e g o k i e r o w n ic tw a (L u m en g e n tiu m , 4 5b).
L u m e n g e n tiu m , c h o c ia ż u ż y w a teg o s a m e g o p o j ę c i a e g z e m p c j i c o K o d e k s z 1917 r., nie p rz y p is u je jej j e d n a k te g o s a m e g o z a s ię g u . W e d ł u g K o d e k s u (C IC 1917) e g z e m p c j a o d n o s iła się z a r ó w n o do p o r z ą d k u z e w n ę t r z n e g o , j a k i w e w n ę tr z n e g o z a k o n n ik ó w w relacji d o o r d y n a r i u s z a m i e j s c a , aby o k r e ś lić o w e relacje, ale nie po to, by r e g u lo w a ć z a le ż n o ś ć z a k o n n i k ó w o d p a p ie ż a . T a k w ięc w sz y s tk ie k o n g re g a c je , n a p r a w i e p a p i e s k i m , w y j ę t e lu b n ie w y ję te , z g o d n ie z p r a w e m (kan 4 9 9 § 1) z a le ż ą b e z p o ś r e d n i o o d p a p i e ż a 14. K o n s ty tu c ja p ró b u je u s a n k c j o n o w a ć tę z a le ż n o ś ć , k t ó r a j e s t b e z p o ś r e d n i a i u p rz e d n ia .
W o b e c teg o in sty tu ty z a k o n n e w p o r z ą d k u w e w n ę t r z n y m są ze sw e j n atu ry n ie z a le ż n e od o r d y n a r iu s z a m i e j s c a 15, a r ó w n o c z e ś n i e z a l e ż ą b e z p o ś r e d n i o od p a p ie ż a i d la te g o ów p o r z ą d e k w e w n ę tr z n y n ie j e s t p r z e d m i o t e m e g z e m pcji. A u t o n o m i a ta, j a k s tw ie r d z a G. L a s z lo , w ż a d e n s p o s ó b n ie m o ż e z o s ta ć n a z w a n a e g z e m p c j ą ani nie m o ż n a je j z n ią m y l i ć 1*’. S a m a K o n s t y t u c j a L u m en g e n tiu m , z u w ag i na sw ój sp o s ó b p r z e k a z u , nie w y d a j e s ię n a z y w a ć e g z e m p c ją a u to n o m ii z a k o n n ik ó w w p o r z ą d k u w e w n ę t r z n y m . Jak p o d k r e ś la J. GarcTa M artin , w L u m en g e n tiu m s ło w o „ e g z e m p c j a ” o z n a c z a j e d y n i e z a leżność in s ty tu tó w od p a p ie ż a , co r ó w n o c z e ś n i e o z n a c z a a u t o n o m i ę w z g lę d e m o r d y n a r iu s z a m i e j s c a 17.
14 Por. A D V , seria II, l. II, pars 4, s. 296.
15 Por. L e o n XIII, C o n stitu tio „C tin d ita e a C h r is to " , A S S 33 ( 1 9 0 0 - 1 9 0 1 ) , s. 341-342. Por. A cta S y n o d a tia S a c ro sa n c ti C o n c ilii O e c u m e n ic i V a tic a n i I I [dalej skrót: A S ], vol. 1-IV et A p p en d iccs, Citta dcl V atic an o 1 9 70-1986 - vol. III, s. 356, g d z ie d o m a g a się au to n o m ii p orządku w e w n ę tr z n e g o : „ R elate ad o r d in e m in te rn u m , a u to n o m i a cst. T o la lis a u to n o m i a n eeessario est. E ti am C o n g r e g a tio n e s iuris prontific ii non e x e m p t a e d e b e n t e s s e a u to n o m a c , quoad rég im en internum , a li ter ae R eli giones e x e m p t a e ” ; A. G u t i e r r c z, A D V se ries 1, vol. IV, pars I, s. 396.
16 L a s z I o, Ep. S id ero p o li tan u s , AS, vol. IV, s. 249. 17 G a r c i a M a r t i n, dz. cyt. s. 298.
M o ż n a w ię c s tw ie r d z ić , że L u m e n g e n tiu m nie p rz e k a z u je p o ję c ia p r a w n e go e g z e m p c j i , ta k j a k to z o s ta ło p r z e d s ta w io n e w K o d e k s ie z 1917 r . ' s Jako p o d s t a w o w e m ia ła o n a n a s tę p u ją c e z a ło ż e n ia:
1° u p r z e d n i e i o b o w i ą z k o w e p o d d a n i e j u r y s d y k c j i o r d y n a r i u s z a m iejsca; 2° e g z e m p c j ę spod je g o ju r y s d y k c j i , a w k o n s e k w e n c j i z a le ż n o ś ć od p a p ie ża p o p r z e z w ła s n y c h p r z e ło ż o n y c h .
L u m e n g e n tiu m w p i e r w s z y m r z ę d z ie u s iłu je s tw ie r d z ić b e z p o ś re d n ią , o b o w i ą z k o w ą i u p r z e d n i ą z a l e ż n o ś ć in s ty tu tó w z a k o n n y c h od p a p ie ż a , r ó w n ie ż w o d n i e s i e n i u do d z ie ł o c h a r a k te rz e u n i w e r s a l n y m , a p rz e z to sam o z o s ta je w y k l u c z o n a z a le ż n o ś ć od o r d y n a r i u s z a m ie js c a . W y d a je się w ięc, że p r z e c z y o n a k l a s y c z n e m u e l e m e n to w i p o ję c ia e g z e m p c ji, czyli u p rzed n iej i o b o w i ą z k o w e j z a le ż n o ś c i od o r d y n a r i u s z a m ie js c a , co z kolei u s p r a w i e d l i w ia ło is tn ie n ie p o ję c ia e g z e m p c ji.
P r e c y z u ją c , k la s y c z n e p o ję c ia „ b y ć w y j ę t y m ” i „być p o d p o r z ą d k o w a n y m ” z o s ta ły u ż y te , aby w y ra z ić z a l e ż n o ś ć in s ty tu tó w od p a p ie ż a , a nie p o d p o r z ą d k o w a n i e j u r y s d y k c j i o r d y n a r i u s z a m ie jsc a . P o z a ty m K o n s ty tu c ja z p e w n o ś c ią nie m ó w i o k l a s y c z n y m p o ję c iu e g z e m p c ji, p o n i e w a ż nie b ie rz e p o d u w a g ę - j a k to c z y n ił C IC 1917 - r o z r ó ż n i e n i a p o m ię d z y z a k o n a m i „ w y j ę t y m i ” i „ n i e w y j ę t y m i ” , le c z m a raczej n a u w a d z e r o z r ó ż n ie n ie p o m ię d z y z a k o n a m i na p r a w i e p a p i e s k i m i z a k o n a m i na p r a w i e d i e c e z ja ln y m . D la te g o też, s tw ie r d z a J. G a r c i a M a rtin , p r a w n e p o ję c ie p r z e k a z a n e p r z e z L u m e n g e n tiu m to nie p o ję c ie e g z e m p c ji w e d łu g p r a w a k a n o n i c z n e g o , j a k to ro z u m ie w ię k s z o ś ć a u to r ó w , lecz raczej z a le ż n o ś ć od p a p ie ż a , k tó r a nie je s t p r z y z n a w a n a w tej s a m e j m ie rz e o r d y n a r i u s z o w i m i e j s c a 19.
2. W ersjo „ C h r is tu s D o m in u s ”
D e k r e t C h r is tu s D o m in u s tak f o r m u łu je z a s a d ę e g z e m p c ji: „ E g z e m p c ja m o c ą k tó re j z a k o n n ic y p o d le g a ją O jc u Ś w ię te m u lub innej w ła d z y k o śc ie ln e j, a w y ję c i są s p o d ju r y s d y k c j i b is k u p a , m a g łó w n ie na c e lu w e w n ę tr z n y ład i n s ty tu tó w , by w s z y s tk o w nich ty m lepiej by ło z h a r m o n i z o w a n e i zw arte o r a z p r z y c z y n i a ł o się do w z ro s tu i d o s k o n a ło ś c i z a k o n n e g o w s p ó łż y c ia , a ró w n i e ż m o ż n o ś c i p o s ł u g i w a n i a się p r z e z O jc a Ś w ię te g o z a k o n n ik a m i dla d o b ra
IK J. G a r c ía M arlin (tam że) p o d k re śla, że j e s t to opinia w ię k sz o ści au to rów .
1 1 T a m ż e , s. 2 9 8 -2 9 9 ; A. G u t i e r r e z, R o m a n a s P o n tifex : E p isco p i, R eligiös!, CpR 4 1 ( 1 9 6 2 ) , s. 243.
c a łe g o K o ścio ła, p rz e z in n ą zaś m i a r o d a j n ą w ła d z ę d la d o b r a K o ś c i o ł ó w w r a m a c h w łasnej j u r y s d y k c j i ” 21'.
O b a d o k u m e n ty na p ie rw s z y rzut o k a p r z e d s t a w i a j ą r ó ż n e s f o r m u ł o w a n i a d o ty c z ą c e p ierw szej z a s a d y , ale w r z e c z y w i s t o ś c i z a l e ż ą j e d e n o d d r u g i e g o i w z a je m n ie się u z u p e łn ia ją , m a ją c na u w a d z e to, że r ó ż n i ą się o n e p o d w z g lę d e m c z a s u p o w s ta n ia i celu , ja k i c h c ą o s i ą g n ą ć 21. A. S c h e u e r m a n stw ie rd z a , że D e k re t „ z m ie r z a p r z e d e w s z y s t k i m do z a p e w n i e n i a je d n o ś c i i p o rz ą d k u w d i e c e z ji” , a „ e g z e m p c j a z a k o n ó w p o p r z e z ten D e k r e t nie d o z n a je ż a d n e g o s z c z e g ó ln e g o o g r a n ic z e n ia , le c z j e s t w s p o s ó b fu n d a m e n ta ln y r a t y f i k o w a n a ” 22. P. S e s s o lo ze sw ej s tro n y s t w ie r d z a , że w raz z D e k re te m C h r is tu s D o m in u s z o s ta je p o t w i e r d z o n a w a ż n o ś ć z a s a d y e g z e m p c ji, k tó ra o b e jm u je p rz e d e w s z y s tk im w e w n ę t r z n y p o r z ą d e k in s ty tu tó w i p o m a g a im z a c h o w a ć d y s p o z y c y j n o ś ć d la d o b r a c a ł e g o K o ś c i o ł a w o b e c w ład zy p a p ie ż a albo innej k o m p e te n tn e j w ł a d z y 23.
W cz a sie o p r a c o w y w a n ia D e k re tu p o ja w iły się d w ie p o s t a w y d o t y c z ą c e nie sam ej zasady e g z e m p c ji, której n ig d y nie k w e s t i o n o w a n o , lecz je j is to ty i z a sięgu. Z j e d n e j strony b isk u p i, k tó rzy u s iło w a li o g r a n i c z y ć e g z e m p c j ę do p o rz ą d k u w e w n ę tr z n e g o , a z dru g iej s tro n y p r z e ło ż e n i g e n e r a ln i, k tó r z y p r a g nęli z a c h o w a ć j ą r ó w n ie ż w p o r z ą d k u z e w n ę t r z n y m .
W tej sytuacji D e k re t w y d a je się u s z c z e g ó ł a w i a ć K o n s t y t u c j ę w o d n i e s i e niu do istoty i z a się g u e g z e m p c j i 24. W e d ł u g D e k r e tu C h r is tu s D o m in u s e g z e m p c ja o b e jm u je nie tylko z a l e ż n o ś ć i n s ty tu tó w od p a p ie ż a , g d y c h o d z i o d z ie ła o c h a r a k te rz e u n iw e r s a ln y m , co s tw ie r d z a L u m e n g e n tiu m , le c z t a k ż e p o rz ą d e k w e w n ę tr z n y in sty tu tu , co nie z o s ta ło w y r a ż o n e ani p r z e z J a n a X X III, ani nie zo stało u z n a n e j a k o p r z e d m io t e g z e m p c j i w L u m e n g e n tiu m .
N ie w ą tp liw ie k o n c e p c ja z a w a r ta w C h r is tu s D o m in u s n ie ró ż n i się od sp o so b u m y ś le n ia w y r a ż o n e g o w L u m e n g e n tiu m . O b a d o k u m e n t y s tw i e r d z a j ą p rz e c ie ż w s p o só b o c z y w is ty z a l e ż n o ś ć i n s ty tu tó w od p a p ie ż a , k t ó r a n ie j e s t p r z e d m io te m e g z e m p c ji. O b a d o k u m e n ty u s i ł u j ą s p r e c y z o w a ć tę s a m ą p r a w d ę ,
2,1 D ek ret C h ristu s D om inus, 35, 3a.
21 Por. J . 15 c y c r, L a vita c o n sa c ra ta n e lla C hiesa , s. 155. A u t o r p o d k r e ś l a , że Dekret C h ristu s D o m in u s k o n c en tru je się na w e w n ę tr z n y m życiu in sty tu tu , p o d c z a s g d y K o n s ty t u c ja L um en g en tiu m ak ce n tu je p o rz ąd e k zew n ę trzn y . T c d w a d o k u m e n t y u z u p e ł n i a j ą się.
" A. S c h e u e r m a n, D as O rd en sd ek re t d e s II V a tik a n is ch e n K o n z ils , „O rd en s - K o rre sp o n d e n z" , 7(196 6), s. 62.
Por. R. S e s s o 1 o, / / p r iv ile g io d e ll ’e s e n z io n e n e lla S o c ie tä deI V erba D ivin o , R o m a 1982, s. 62.
iż in s ty tu ty z a k o n n e w p r o w a d z e n i u d z ie ł a p o s to ls k ic h d la d o b r a K o ś c io ła p o w s z e c h n e g o u z a le ż n io n e są od p a p ie ż a w ten sa m s p o s ó b , j a k u z a le ż n io n e są w s w o im p o r z ą d k u w e w n ę t r z n y m , w b r e w p r ó b o m n ie k tó r y c h , aby o g r a n i c z y ć p o w s z e c h n y c h a r a k t e r in sty tu tó w .
J. G a r c í a M a r tin , o p ie r a ją c się n a s ło w a c h re fe r e n tó w so b o ro w y c h , stw ie r d z a , że w s ło w ie „ e g z e m p c j a ” n ie u s iłu je się p o t w ie r d z ić d w ó c h k o n s t y t u t y w n y c h e l e m e n t ó w k l a s y c z n e j e g z e m p c ji. O w s z e m , n ie k tó rz y na auli s o b o r o w e j , j a k to j u ż w c z e ś n ie j u k a z a liś m y , p o p ro s ili o to, by na p ie rw s z y m m ie js c u p o t w i e r d z o n o p o d p o r z ą d k o w a n i e z a k o n n i k ó w i p ó ź n ie j d o p iero e g z e m p c j ę . W ta k im w y p a d k u b y ło b y u s p r a w i e d l i w i o n e i u z a s a d n io n e u ż y c ie t e r m in u „ e g z e m p c j a ” w j e g o z n a c z e n iu k la s y c z n y m . P r o p o z y c j a ta j e d n a k z o s ta ła o d r z u c o n a , a z a s a d y , n a k tó ry c h o p ie ra się D e k re t, są n a stę p u ją c e : k o n s t y t u t y w n a i o b l i g a t o r y j n a z a le ż n o ś ć od p a p ie ż a i - co z teg o w y n ik a - a u t o n o m i a in s ty tu tó w w o b e c o r d y n a r i u s z a m ie js c a . R e la to r w y r a ż a tę ce c h ę p r a w n ą te r m i n e m e x e m p tio , k tó ry w o d n ie s ie n iu do p o r z ą d k u z e w n ę tr z n e g o p o le g a na d y s p o z y c y jn o ś c i z a k o n n i k ó w w d z ie ła c h dla d o b r a K o ś c io ła p o w s z e c h n e g o . W o b e c teg o , j a k s tw ie r d z a J. G a r c ía M a rtin , w y r a ż e n ie e x e m p tio j e s t u ż y w a n e w n i e w ł a ś c i w y m z n a c z e n i u 25. W p o ję c iu e g z e m p c ji, które p o d a je D e k r e t, p o j a w i a się p r z e s ta w ie n ie e l e m e n t ó w o k r e ś la ją c y c h k la s y c z n ą e g z e m p c j ę . N a p i e r w s z y m m i e js c u D e k r e t u m i e s z c z a z a l e ż n o ś ć in s ty tu tó w od p a p i e ż a ( „ p o d l e g a j ą ” ), a na d r u g i m m ie js c u w y ję c ie spod ju r y s d y k c j i o r d y n a r i u s z a m ie js c a . M i m o iż D e k r e t u ż y w a k l a s y c z n e g o w y r a ż e n i a „są w y ję c i” , j e s t j e d n a k c z y m ś o c z y w i s t y m , że n ie z a c h o w u j e tutaj tra d y c y jn e g o , k la
s y c z n e g o z n a c z e n i a e g z e m p c ji. B y ło b y o n o b o w i e m z a c h o w a n e ty lk o w tym w y p a d k u , g d y b y na p i e r w s z y m m ie js c u p o ja w iło się u p r z e d n ie i o b o w ią z k o w e p o d p o r z ą d k o w a n i e o r d y n a r iu s z o w i m ie jsc a . W D e k re c ie w r z e c z y w is to ś c i p r a g n i e się w y r a z ić nie ty le w y ję c ie , co n ie p r z y z n a n ie w ła d z y o r d y n a r iu s z o w i m i e j s c a 26.
W D e k r e c ie n ie m ó w i się w ięc o e g z e m p c ji k la s y c z n e j w ra z z jej k o n s t y t u t y w n y m i e l e m e n t a m i , ale o z a le ż n o ś c i od p a p ie ż a . W o b e c teg o w s p o m n ia n a z a l e ż n o ś ć nie u t o ż s a m i a się z w ł a ś c iw ie r o z u m i a n ą e g z e m p c ją . C o w ięcej, s ło w o „ e g z e m p c j a ” u ż y w a n e d la n a z w a n ia tej z a le ż n o ś c i j e s t n i e a d e k w a tn e , p o n i e w a ż - p o m i m o że c h o d z i o tę s a m ą z a w a r to ś ć - m o ż e p ro w a d z ić do b ł ę d n e g o je j r o z u m i e n i a 27.
" ' ' G a r c í a M a r t í n , N o va A g e n d i r a tio , C pR 6 2 (1 9 8 1 ), t. 4, s. 301.
J ' N ie je s t to c z y m ś n o w y m . J u ż p rz ed S o b o r e m nie m ó w i o n o o e g ze m p c ji j a k o p r z y w ile ju , lec z n ieu d z ielen iu , n iep rz y zn a n iu .
A u t o n o m i a w ięc, czy też e g z e m p c j a j e s t c z y m ś w ł a ś c i w y m s ta n o w i z a k o n nem u . Jak m ó w i E. S c h ille b e e c k x : „ T a w z g l ę d n a a u t o n o m i a p r z y n a l e ż y więc do sam ej istoty c h a r y z m a t y c z n e g o c h a r a k te ru L u d u B o ż e g o . E g z e m p c j a je s t teg o h i s to ry c z n ą m a n ife s ta c ją , j a k k o l w i e k nie j e d y n ą z m o ż l i w y c h . G d y b y z n ik n ę ła e g z e m p c ja , trz e b a by s z u k a ć innej fo r m y p r a w n e j , ab y z a p e w n i ć w ła sn y c h a r a k te r i c h a r y z m a t d a n e g o i n s t y t u t u ” 28. II. Z M I A N Y W O D N I E S I E N I U D O K O D E K S U Z 1 9 1 7 R O K U Z a s a d y u s ta n o w io n e p rz e z S o b ó r o d n o ś n ie d o p o w y ż s z e j m a te rii r o z p a t r u j ą d zieła a p o s to ls k ie z a k o n n ik ó w w d w ó c h w y m ia r a c h : - d ie c e z ja ln y m , tzn. d z ie ła o c h a r a k te rz e d i e c e z j a l n y m , k t ó r e k i e r u j ą c się p e w n y m i z a s a d a m i p o d le g a ją b is k u p o w i; - p o w s z e c h n y m , tzn. d z ie ła o c h a r a k t e rz e u n i w e r s a l n y m , k tó r e w y m a g a j ą b e z p o ś re d n ie j in terw e n c ji S to lic y A p o s to ls k ie j i je j p o d le g a ją . Z a u w a ż o n o w ięc p o s tę p d o k tr y n a ln y w o d n ie s ie n iu do ó w c z e ś n i e o b o w i ą z u ją c e g o p ra w a , g d y ż w s p o m n i a n a p o d w ó j n a p o z y c j a p r a w n a z a k o n n i k ó w , tj. w K o śc ie le p o w s z e c h n y m i w ró ż n y c h d i e c e z ja c h , ro d z i p o d w ó j n ą r e la c ję w o b ec hierarch ii. Z j e d n e j strony c h o d z i o b e z p o ś r e d n i ą z a l e ż n o ś ć k o n s t y t u c y jn ą od p a p ie ż a , ze w z g lę d u na j e g o p r y m a t nie ty lk o c o d o p o r z ą d k u w e w n ę tr z n e g o d a n e g o instytutu, lecz t a k ż e w o d n i e s i e n i u do d z ie ł p o d e j m o w a nych dla d o b r a K o ś c io ła p o w s z e c h n e g o . W tej d z i e d z i n i e in s ty tu ty są a u t o n o m ic z n e w o b ec ju r y s d y k c ji o rd y n a r iu s z a m ie js c a . Z d ru g ie j zaś s tro n y c h o d z i o z a le ż n o ść od o r d y n a r iu s z a m ie js c a a d n o rm a m iu r is w d z i e ł a c h d i e c e z j a l n ych ze w z g lę d ó w d u s z p a s te r s k ic h , tzn. ze w z g l ę d u n a j e g o u r z ą d p a s te rs k i w d iecezji. W y r a ź n ie w ię c p o d k r e ś la się k o n s t y t u c y j n ą z a l e ż n o ś ć od p a p ie ż a , a ró w n o c z e ś n ie n ie z a le ż n o ś ć od o r d y n a r i u s z a m ie js c a . T e n to k r o z u m o w a n i a u w id a c z n ia się je d n o z n a c z n i e w D e k r e c ie C h r is tu s D o m in u s .
K o n s e k w e n c ją p r z e s ta w ie n ia e l e m e n t ó w k la s y c z n e j e g z e m p c j i j e s t to, że nie n a le ż y m ó w ić o e g z e m p c ji j a k o p r z y w ile ju lub ła s c e , le c z raczej j a k o
ją a u to n o m ią w sto su n k u do o r d y n a riu s z a m ie jsca (lub z a l e ż n o ś c i ą od p a pie ża). Por. także: M o r i o n e s; M o n d r ( a; F c r r e; M o r i o n e s, [w :l A c ta s ciel C o n g reso N a c io n a l de P erfecció n y a p o sto la d o , vol. III, M a d r id 1956, s. 632; J. F e r r e, A c ta d e l II C o n g reso N a c io n a l de R elig io so s, vol. IV, M a d rid 1961, s. 66.
E. S c h i l l e b c e c k x , C o la b o ra c ió n d e los R e lig io s o s con e l E p is c o p a d o , „ M a n rc s a ” , 38 (1966), s. 390.
p r a w ie w ł a s n y m , w r o d z o n y m , o tr z y m a n y m d r o g ą n i e k o n c e s j i 29, a sa m o sło w o „ e g z e m p c j a ” w y d a je się b y ć n ie w ła ś c iw e do o k r e ś l e n i a tej sytuacji.
K an. 5 0 0 § 1 C IC 1917 z a r z ą d z a ł p o d d a n ie w s z y s tk ic h z a k o n n ik ó w o r d y n a r i u s z o w i m ie js c a j a k o u p r z e d n ie i o b o w ią z k o w e . By o s ią g n ą ć w o ln o ść c z y te ż a u to n o m ię , a w raz z n ią z m ia n ę p o z y c ji p ra w n e j, p o tr z e b n y był p r z y w ilej e g z e m p c ji. T a k w ię c l o g i c z n y m z a ło ż e n ie m , k tó re u s p r a w ie d liw ia ło e g z e m p c j ę , b y ło u p r z e d n i e i o b o w i ą z k o w e p o d d a n ie o r d y n a r iu s z o w i m iejsca, z k t ó r e g o z a k o n m ó g ł b y ć u w o ln io n y ty lk o p o p r z e z n a d a n ie p rz y w ile ju e g z e m p c j i 30. W ty m p o r z ą d k u m ia ło w ię c z n a c z e n ie u ż y w a n i e s łó w „ e g z e m p c j a ” i „ p r z y w i l e j ” .
J. G a r c í a M a r tin - idąc śla d e m V a n H o v e ’a - stw ie rd z a , że n ie z a le ż n o ś ć od ju r y s d y k c j i o r d y n a r i u s z a m i e j s c a j e s t w r o d z o n y m w y m a g a n i e m in sty tu tó w , p o n i e w a ż b e z p o ś r e d n i o i w p ie r w s z e j k o le jn o ś c i z a le ż ą o n e od p a p ie ż a . C h o dz i tu z a t e m o u z n a n ie p ra w a , k tó r e w p e w ie n s p o s ó b n a le ż y się z a k o n n ik o m . W k o n s e k w e n c j i u z n a n i e te g o p r a w a nie m o ż e być u w a ż a n e za przy w ilej w se n s ie ś c is ły m , g d y ż nie p o c ią g a za s o b ą z m ia n y w se n s ie p r a w n y m 31.
„ Je st to p r z y w ile j - s tw ie r d z a J. L. A c e b a l - p r z y z n a n y p e r m o d u s leg is, a u te n t y c z n e p ra w o . Z p r z y w ile ju nie m a nic w ię c e j j a k tylko n a z w ę i h is to r y c z n e p o c h o d z e n i e [...]; nie j e s t o n o r ó w n i e ż e g z e m p c j ą lub n ie z a le ż n o ś c ią w o d n i e s i e n i u do ty c h , « k tó r y m p o w in n i b y ć p o d p o r z ą d k o w a n i » " 32. D la te g o te ż n a z w a „ e g z e m p c j a ” , z a w ie r a ją c a ideę o g r a n i c z e n i a w ła d z y , s to s o w a n a do a u to n o m ii z a k o n n i k ó w m a s w o je h is t o r y c z n e źró d ło . P o c z ą t k o w o k laszto ry p o z o s t a w a ł y w z a le ż n o ś c i od b is k u p ó w , a n ie z a le ż n o ś ć u z y s k iw a ły p rzez e g z e m p c j ę , k tó r a b y ł a im p r z y z n a w a n a p rz e z p a p ie ż a . Z c z a s e m j e d n a k p o j a w iło się p r a w n e p o ję c ie a u to n o m ii z a k o n n ik ó w , w z w ią z k u z c z y m nie n ależy j u ż m ó w i ć o w y ję c iu ani też o e g z e m p c ji r e s tr y k c y jn e j, le c z o p ra w ie w r o
d z o n y m 33.
29 Por. G u t i e r r e z . R o m a n u s P o n tifex, s. 253 -254.
30 Je st w iciu a u tró w , k tórz y b a zu jąc na p o p r z e d n im K odeksie i sło w a c h u ż y ty c h przez L e o n a XIII w K o n s ty tu cji a p o sto ls k ie j R o m a n o s P o n tifices, tw ierd z ą, że e g z e m p c j a jest p r z y w ile je m , np.: N. C o n te C o r n a ta (In s tilu tio n e s Iu ris C a n o n ici, vol. I: D c R e lig io s is , s. 806), D ’Atigelo So s io (L 'e s e n z io n e dei r e lig io s i, T o r in o 1929, s. 1), F. B ą c z k o w s k i (Prctwo K a n o n ic z n e , t. I, W a r s z a w a 1957, s. 726).
31 Por. G a r c Í n M a r t i n , N o va A g e n d i ra tio , C p R 6 3 (1 9 8 2 ). t. I , s. 26; por. B o n i , dz. cyt., s. 86-103.
3" A c e b a l , L a exe n ció n d e lo s R e lig io s o s, s. 271; por. H u i z i n g, E xem p tio R e lig io s o ru m et ins c o n stitu tio n a le e c c le sia e , „ P e r io d ic a ” , 5 3 (1 9 6 4 ), s. 580.
M a ją c w ię c na w z g lę d z ie fakt, że a u t o n o m i a z a k o n n i k ó w w o b e c o r d y n a r i u sz a m ie js c a m a sw o je k o r z e n ie w sa m e j n a tu r z e s ta n u z a k o n n e g o , p o d d a n ie p a p ie ż o w i i p rz e ło ż o n y m w e w n ę t r z n y m j a w i się j a k o r z e c z y w i s t a k o n i e c z n o ś ć stanu z a k o n n e g o , a nie j a k o p rz y w ile j. D la te g o te ż V. G a r a m e n d i s tw ie rd z a . że „od S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o II m o ż n a ju ż m ó w ić , iż c h o d z i tutaj o p r a w d z i we p raw o , a nie o p rz y w ile j. I teg o w ła ś n ie o c z e k u j e m y od n o w e g o K o d e k s u P r a w a K a n o n i c z n e g o ” *. W w y n ik u teg o w d o k u m e n t a c h s o b o r o w y c h nie p o ja w ia się s f o r m u ło w a n ie „ p rz y w ile j e g z e m p c j i ” . P o z a ty m z a r ó w n o w K o n stytucji L u m en g e n tiu m , j a k i w D e k r e c ie C h r is t u s D o m i m is n ie u s t a n a w i a się ró ż n ic y m ię d z y z a k o n a m i w y ję ty m i i n i e w y j ę t y m i . g d y ż n a p o d s t a w i e k o n s ty tu c y jn e j z a le ż n o śc i in s ty tu tó w z a k o n n y c h od p a p i e ż a w s z y s t k i e in sty tu ty na p ra w ie p a p ie s k im , w y ję te b ą d ź n ie w y ję te , z n a j d u j ą się w tej s a m e j s y tu acji p raw n ej w o d n ie s ie n iu do o r d y n a r i u s z a m ie js c a , a m i a n o w i c i e c i e s z ą się a u to n o m ią . P o w y ż s z e r o z ró ż n ie n ie m ia ło s w o je ź r ó d ło w s t w i e r d z e n i u o is tn ie ją c y m u p rz e d n im , o b o w i ą z k o w y m p o d d a n iu o r d y n a r i u s z o w i m ie js c a .
M a ją c to w s z y s tk o n a u w a d z e , trz e b a z a u w a ż y ć , że e g z e m p c j a czy też a u to n o m ia nie p r z e s z k a d z a te m u , j a k s tw i e r d z a j ą d o k u m e n t y s o b o r o w e , „by z a k o n n ic y p o d le g a li o rd y n a r iu s z o w i m i e j s c a s t o s o w n i e d o p r z e p i s u p r a w a , j a k tego w y m a g a ją d u s z p a s te r s k ie z a d a n ia b i s k u p ó w o r a z d o b r z e z o r g a n i z o w a n a o p ie k a nad d u s z a m i ” 36. III . G E L E G Z E M P C J I L U B A U T O N O M I I I N S T Y T U T Ó W O D N O Ś N I E D O O R D Y N A R I U S Z A M I E J S C A M o ty w y p r z e m a w i a j ą c e za e g z e m p c j ą ( a u t o n o m i ą ) z a k o n n i k ó w n ie są c z y m ś n o w y m , p o n ie w a ż j u ż d łu g o p r z e d S o b o r e m W a t y k a ń s k i m II b y ły f o r m u ło w a n e p rz e z p a p ieży . S z c z e g ó ln ie L e o n X III w y ja ś n ia , iż c e l e m e g z e m p c j i j e s t z j e d n e j s tro n y z a c h o w a n ie ż y w e g o i s k u t e c z n e g o ż y c ia z a k o n n e g o , z a p e w n ie n ie d o b r a k a ż d e m u c z ło n k o w i o ra z tr o s z c z e n i e się o j e g o ro z w ó j na
v4 V. G a r a ni c n d i. El a p o sto la d o d e los re lig io s o s y la je r a r q u ía , „ V e r d a d y v id a ” , 2 5( 19 67) , s. 175-176
Por. M. C a b r e r o s d e A n t a , L o s R e lig io s o s y O b isp o s, |w :] X I S e m a n a E sp a ñ o la de D e re ch o C a n ó n ico (C SIC /1967), s. 320; J. C a s t a ñ o. L a e x e n ció n no ha sid o d ism in u id a p o r el C o n cilio sin o m as bien a m p lia d a a lo s In s titu to s q u e n o g o za n de ella . ,,T eología y vida", 13(1972), s. 204; S. M a r o n c c 1 I i, / r e lig io s i e la c h ie sa lo ca le, D o ttrin a del V aticano I ! , B o lo g n a 1975, s. 168 etc,
d r o d z e d o d o s k o n a ło ś c i, a z d ru g ie j s tro n y u ła tw ie n ie a p o s to la tu p o n a d d ie c e z - j a l n e g o d la d o b r a d u s z 37.
N a S o b o r z e W a t y k a ń s k i m II k w e s tia c e lu e g z e m p c ji i je j u ż y te c z n o ś c i była ż y w o d y s k u t o w a n a . B isk u p i p r z e c i w s t a w i a j ą c y się e g z e m p c ji u k a z y w a li ją j a k o n a j w i ę k s z ą p r z e s z k o d ę , m a j ą c ą n ie k o r z y s tn y w p ły w na a k cję d u s z p a s t e r
sk ą o r d y n a r i u s z y m ie jsc a . W s w o ic h w y p o w i e d z i a c h o d n o s ili się nie tylko do z a k o n n i k ó w w y ję ty c h , ale do w s z y s tk ic h p o d e j m u j ą c y c h d z ie ła a p o sto lsk ie w d an ej d ie c e z ji. P o m i m o tych g ło s ó w d o k u m e n t y w s p o m i n a j ą z a r ó w n o o c e lu, j a k i o u ż y te c z n o ś c i e g z e m p c ji. K o n s ty tu c ja L u m e n g e n tiu m w s k a z u je na cel e g z e m p c j i m ó w ią c o d z ie ła c h o c h a r a k t e r z e u n i w e r s a l n y m p o d e j m o w a n y c h p r z e z z a k o n n i k ó w . O tó ż c e l e m ty m j e s t d y s p o z y c y j n o ś ć z a k o n n i k ó w w o b ec p a p ie ż a , „by t y m lepiej z a ra d z ić p o t r z e b o m całej trz o d y P a ń s k i e j ” (L u m en g e n tiu m , 4 5 ), za k tó r ą z m a n d a tu C h r y s t u s a j e s t o d p o w i e d z i a l n y p rz e d e w s z y s t k i m p a p i e ż 38.
T a k w ię c p o d s t a w ą e g z e m p c ji nie j e s t to, ab y in s ty tu ty m o g ły c ie s z y ć się p r z y w i l e j a m i , le c z by p o z o s ta w a ły do d y s p o z y c ji p a p ie ż a , j a k to by ło w p r z e s z ło ś c i, d la d o b r a K o ś c io ła p o w s z e c h n e g o 3'1. D e k r e t C h r is tu s D o m in u s r ó w n ie ż z a c h o w u j e ten cel o ra z d o d a je inny - aby z a c h o w a ć w ca ło śc i w e w n ę t r z n ą s tru k tu rę in s ty tu tu 40. J. G a r c i a M a rtin s tw ie d z a , że ten p o d w ó jn y cel w y n i k a z e w o lu c ji k o n c e p c ji s tan u z a k o n n e g o . T r z e b a jed n a k z a u w a ż y ć , że o c h r o n a in te g r a ln o ś c i ż y c ia z a k o n n e g o z g o d n ie z d y s c y p l i n ą s o b o ro w ą , ja k i w c z e ś n i e j s z ą w ż a d e n s p o s ó b n ie m o ż e b y ć u w a ż a n a za cel - p r z y c z y n ę o s t a t e c z n ą e g z e m p c ji, le c z raczej za is to tn e w y m a g a n i e p r a w a k o n s t y t u c j o n a l n e g o . D e k r e t C h ristu s D o m in u s , aby w y r a z ić ten cel, u ż y w a s łó w L e o n a X I I I 41, k tó ry w K o n s ty tu c ji C onditcie a C h risto , m ó w i ą c o p o trz e b ie w e w n ę tr z n e j j e d n o ś c i ż y c ia z a k o n n e g o w k o n g r e g a c j a c h o ś lu b a c h p ro sty c h n i e w y j ę t y c h , nie u c i e k a się do p o j ę c i a e g z e m p c ji, lecz s tw ie rd z a , że o w a j e d n o ś ć j e s t p r a w e m k a ż d e g o in s ty tu tu z a k o n n e g o 12. T ę d o k tr y n ę p rzy jął
K o d e k s z 1917 r., a n a s t ę p n i e S o b ó r W a t y k a ń s k i II.
37 Por. L e o n XIII, C o n slitu tio A p o s tó lic a „ R o m a n o s P o n tific e s " , s. 483.
38 Por. B o n i, dz. cyt., s. 100; G a r a m e n d i, dz. cyt., s. 175; A. N i c o 1 a u, La Ig lesia d e l V a ticano II, Bilb ao 1966, s. 337.
39 Por. M o 1 i n a r i. G u m p e I, dz. cyt., s. 207-2 0 8 ; P h i l i p s , dz. cyt., s. 187; B n n i, dz. cyt., s. 103.
411 Por. C h ristu s D o m in u s, 35, 3.
41 Por. L e o n XIII, C o n stitu tio A p o s tó lic a „ R o m a n o s P o n tific e s " , s. 483. 42 T e n z e, C o n stitu tio A p o s tó lic a „ C o n d ita e a C h r is to ”, s. 342.
N a le ż y przy ty m z a u w a ż y ć , że p i e r w s z y s c h e m a t K o n s t y t u c j i L u m e n g e n tiu m p rz e d s ta w io n y w auli, j a k k o l w i e k m ia ł za p o d s t a w ę d o k u m e n t y L e o na XIII i P iu sa XII, r o z w a ż a ł ty łk o j e d e n cel e g z e m p c j i 43.
J e d n a k ż e s c h e m a t p r z y g o t o w a w c z y D e r a tio n ib u s in te r e p is c o p u s e t r e li g io so s p r a e s e r tim ip to tid a p o s to la tu s o p e ra e x e r c e n d a w p r o w a d z a inny cel, aby - j a k s tw ie rd z a V aleri, p r z e w o d n i c z ą c y K o m is ji Z a k o n n i k ó w - „ d o s t o s o wać życie z a k o n n e do a p o s to la tu z e w n ę t r z n e g o w d ie c e z ji, b y nie p o n i o s ł o ono ż a d n e g o u s z c z e r b k u “ 4
Z g o d n ie z m y ś lą S o b o r u w e w n ę tr z n y p o r z ą d e k k a ż d e g o in s ty tu tu n a p r a w ie p a p ie s k im z a leży od p r z e ł o ż o n y c h i z a c h o w u j e a u t o n o m i ę w o b e c o r d y n a riu sz a m iejsca. Z a c h o w a n ie in te g r a ln o ś c i te g o p o r z ą d k u i a p o s t o l a t p r o w a d z o ny w e d łu g c h a r y z m a tu k a ż d e g o in s ty tu tu j e s t n ie ty lk o p r a w e m , le c z o b o w i ą z k iem , który in sty tu ty o tr z y m u ją od K o ś c i o ł a w r a z z ich z a t w i e r d z e n i e m . P rz e ło ż e n i w in n i w y p e łn ia ć to z a d a n ie z a r z ą d z a ją c z g o d n i e z k o n s t y t u c j a m i z a tw ie r d z o n y m i p rz e z S to lic ę A p o s to ls k ą , k tó r y c h n ie m o ż e z m ie n ia ć ani o rd y n a riu s z , ani sam i p rz e ło ż e n i.
C o w ięcej, n a w e t sam i b is k u p i, j a k c z y ta m y , „ p o w in n i p r z y n a g l a ć do w y p e łn ia n ia teg o o b o w i ą z k u ” (C h r is tu s D o m in a s , 35, 5). M o ż n a w ię c s tw ie r d z ić , że in te g ra ln o ść w e w n ę tr z n e g o p o r z ą d k u in s ty tu tó w j e s t n ie ty lk o c e l e m z a l e ż ności od p a p ie ż a , lecz raczej w y m a g a n i e m w y p ł y w a j ą c y m z sa m e j n a tu ry in sty tu tó w z a k o n n y c h .
P o z a tym o b a d o k u m e n ty p o r u s z a ją c k w e s tię e g z e m p c j i m ó w i ą o m o ż n o ś c i d y s p o n o w a n i a z a k o n n ik a m i p rz e z p a p i e ż a d la d o b r a K o ś c i o ł a p o w s z e c h n e g o . T y m c z a s e m , je ś li w ła ś c iw ie ro z u m ie się n a tu r ę i ra c ję p o w s t a n i a in s ty tu tó w , m o ż n a w y k a z a ć , że o w a d y s p o z y c y j n o ś ć j e s t c e c h ą k o n s t y t u t y w n ą i p e r m a n e n tn ą in sty tu tu z a k o n n e g o 4'. C e c h a ta nie w y r a ż a ani c h a r a k t e r u in s ty tu tu , ani j e g o z a le ż n o ś c i od p a p ie ż a , ani z a m y s łu P a w ł a V I, g d y ż in s ty tu ty p r a k ty c z n ie rz e c z b io rą c z a w s z e od m o m e n t u ich z a t w i e r d z e n i a są n a s t a w i o n e n a d z ie ła o c h a r a k te rz e u n i w e r s a ln y m . N ie m o ż n a w ię c m ó w ić , że j e d y n i e „ m o g ą b y ć ” d y s p o z y c y jn e .
W y n ik a z tego, że p e r m a n e n t n a d y s p o z y c y j n o ś ć z a k o n n i k ó w w o b e c p a p i e ża nie j e s t w y n ik ie m ich w y ję c ia sp o d ju r y s d y k c j i o r d y n a r i u s z a m ie js c a , lecz p o w o d e m n ie z a le ż n o ś c i od n ie g o . D l a te g o też, s t w i e r d z a J. G a r c i a M a r tin , z b y te c z n e są s ło w a z C h ristu s D o m in a s: „a r ó w n i e ż m o ż n o ś ć p o s ł u g i w a n i a
43 Por. A D V , series II. vol. III, pars II, s. 1086. 44 A D V , se ries II, vol. II, pars IV, s. 235.
s ię p r z e z O j c a Ś w i ę t e g o z a k o n n i k a m i d la d o b r a c a ł e g o K o ś c i o ł a ”46. P o z a t y m z ty c h słó w , w y r a ż a j ą c y c h m o ż l i w o ś ć d y s p o n o w a n i a z a k o n n i k a m i p rz e z p a p i e ż a , k to ś m ó g ł b y w y d e d u k o w a ć r ó w n i e ż p o d d a n i e z a k o n n i k ó w o r d y n a r i u s z o m m i e j s c a (tzn. p o j a w i a j ą się e l e m e n t y k l a s y c z n e j e g z e m p c j i ) o ra z o g r a n i c z e n i e w p e w i e n s p o s ó b p r a w p a p i e ż a i k o n s t y t u t y w n e j z a le ż n o ś c i od niego. I V . Z A K R E S E G Z E M P C J I L U B A U T O N O M I I Z A K O N N I K Ó W W O D N I E S I E N I U D O O R D Y N A R I U S Z A M I E J S C A D e k r e t C h r is tu s D o m in u s f o r m u ł u j e te n z a k r e s w n a s t ę p u j ą c y sp o só b : „ E g z e m p c j a m a g ł ó w n i e n a c e lu w e w n ę t r z n y ład in s t y t u t ó w , a r ó w n i e ż m o ż n o ś ć p o s ł u g i w a n i a się p r z e z O j c a Ś w i ę t e g o z a k o n n i k a m i d la d o b r a c a łe g o K o ś c i o ł a ” (3 5 , 3 b). T a k w ię c S o b ó r u ś c iś la , że p o j ę c i e e g z e m p c j i lu b a u t o n o m ii z a k o n n i k ó w d o t y c z y w e w n ę t r z n e g o p o r z ą d k u in s ty tu tó w , by w z ra s ta ła j e d n o ś ć , z g o d a i d o s k o n a ł o ś ć ż y c i a z a k o n n e g o ; z d r u g ie j s tro n y d o p a p ie ż a n a l e ż y d y s p o n o w a n i e z a k o n n i k a m i d l a d o b r a K o ś c i o ł a p o w s z e c h n e g o . J e d n a k że n ie s ta je to n a p r z e s z k o d z i e , by z a k o n n i c y w k a ż d e j d i e c e z ji z o sta li p o d p o r z ą d k o w a n i b i s k u p o w i w e d l e n o r m p r a w n y c h , „ ja k te g o w y m a g a j ą o b o w ią z k i d u s z p a s t e r s k i e b i s k u p ó w i n a l e ż y c i e z o r g a n i z o w a n a o p i e k a n a d d u s z a m i ” 47. W k o n s e k w e n c j i e g z e m p c j a ( a u t o n o m i a ) z o s ta je o g r a n i c z o n a p r z e z d ru g ą z a s a d ę S o b o r u W a t y k a ń s k i e g o II, o d n o s z ą c ą się d o re la c ji m ię d z y b is k u p a m i i z a k o n n i k a m i , tzn. p o d p o r z ą d k o w a n i e o r d y n a r i u s z o w i m i e j s c a z racji d u s z p a s t e r s k i c h . S o b ó r w ię c p r a g n i e z a c h o w a ć j e d n o ś ć d ie c e z ji, k tó re j g ł o w ą je s t b i s k u p , i d l a t e g o e g z e m p c j a n a p o t y k a g r a n i c e w p a s t o r a l n y c h p o tr z e b a c h d i e c e z ji. W y n i k i e m b o w i e m d u s z p a s t e r s k i e g o d u c h a S o b o r u W a t y k a ń s k i e g o II j e s t to , że z a d e c y d u j ą c e k r y t e r i u m w r e l a c j a c h z a k o n n i c y - b i s k u p i u z n a je się d u s z p a s t e r s k i e f u n k c je b i s k u p a o r a z p o r z ą d e k d u s z p a s t e r s k i 48. S o b ó r W a t y k a ń s k i II n ie p o d a j e w p r a w d z i e d e f in ic ji p o r z ą d k u w e w n ę t r z n e g o , lecz j e d y n i e u k a z u j e e l e m e n t y tw o r z ą c e ten p o r z ą d e k 49. J e d n a k ż e d z ię k i k o m p le - m e n t a r n o ś c i d o k u m e n t ó w s o b o r o w y c h m o ż n a o k r e ś lić p o ję c ie te g o p o r z ą d k u . 46 T a m ż e , s. 153. 17 Por. C h ristu s D o m in u s , 35, 3b.
48 Por. P. I s r a e 1, O r d e n s g e m e in s c h a fte n u n d D iö ze se n n a c h d em Z w e ite n V a tik a n isch en K o n zil, „ O r d e n s - K o r r e s p o n d z ” , 8 ( 1 9 6 7 ) , nr 1-10, s. 1.
49 L. G u l i e r r e z. D e ra tio n e in te r e p is c o p o s et r e lig io s o s iu xta C o n c iliu m V atica n u m II, C p R 4 5 ( 1 9 6 6 ) , s. 146. K o m e n tu j ą c D e k r e t C h ristu s D o m in u s a u to r u w a ż a , że m il czen ie S o b o r u na ten te m a t w y j a ś n i a fakt, iż w o m a w ia n e j kw estii ch o d zi b a rdziej o spraw ę t e c h n i c z n ą , w ł a ś c iw ą K o d e k s o w i, k tó ry mia l z o s ta ć p o d d a n y rew izji. S o b ó r zaś ani nie z a m i e r z a ł , ani ni e b y ł m ie j s c e m w ł a ś c iw y m d o tego, by zaj ąć się ty m p r o b le m e m .
W o k re sie s o b o r o w y m s c h e m a t K o n s ty tu c ji L u m e n g e n tiu m r o z r ó ż n i a d z i e ła a p o sto lsk ie w y k o n y w a n e p rz e z z a k o n n i k ó w w d ie c e z ji i d z i e ł a w y k o n y w a ne w K o śc ie le p o w s z e c h n y m . T o ro z r ó ż n ie n ie p o z w a ł a n a s f o r m u ł o w a n i e d e fin icji „ p o rz ą d k u w e w n ę t r z n e g o ” d ro g ą w y k lu c z e n ia . Z j e d n e j s tro n y z a k o n nicy p o d c z a s w y k o n y w a n i a d zieł a p o s to ls k ic h o c h a r a k t e r z e u n i w e r s a l n y m i d zieł w ła s n y c h w sw ych K o ś c io ła c h są b e z p o ś r e d n i o z a le ż n i od p a p i e ż a i p o z o s ta ją a u to n o m ic z n i w o b e c o r d y n a r i u s z a m ie js c a ; z d r u g ie j s tro n y zaś gdy p o ś w ię c a ją się d z ie ło m o c h a r a k te rz e d i e c e z j a l n y m , p o d l e g a j ą w ła d z y b isk u p ó w . T ak w ięc to w s z y s tk o , co o d n o s i się do ż y c ia z a k o n n e g o , s ta n o w i p o rz ą d e k w e w n ę tr z n y i r ó w n o c z e ś n ie z a k re s z a le ż n o ś c i od papieża'^0. Ze swej strony sc h e m a t D e k re tu C h r is tu s D o m in u s c z y n i ro z r ó ż n ie n ie m ię d z y p o r z ą d k ie m w e w n ę t r z n y m i a p o s t o l s t w e m o c h a r a k t e r z e d i e c e z j a l n y m lub u n iw e r s a ln y m , a w k o n s e k w e n c ji m ię d z y ż y c ie m w e w n ę t r z n y m in s ty tu tu i j e g o a p o sto la te m . W e d łu g w s p o m n ia n e g o s c h e m a tu p o r z ą d e k w e w n ę t r z n y in s ty tu tu nie o b e j m u je j e g o d z ie ł w ła sn y c h ani też z d o ln o ś c i p o d e j m o w a n i a n o w y c h dziel"'!. Z a le ż n o ś ć zaś z a k o n n ik ó w od o r d y n a r i u s z a m i e j s c a w d z i a ł a l n o ś c i a p o s t o l skiej je s t c a łk o w ita i z teg o p o w o d u p o j a w i a j ą się p r o ś b y o w y ł ą c z e n i e w y r a zu p o tis s im m n . S c h e m a t ten z o stał p o p r a w io n y i o d r z u c o n o p e w n e z b y t w y g ó r o w a n e ż ą d a nia. M im o to p o p r a w io n y s c h e m a t u k a z u j e n a z b y t d w u z n a c z n i e i m y ln ie p o ję c ie „ p o rz ą d k u w e w n ę t r z n e g o ” , p o n i e w a ż z j e d n e j s tro n y c a ły p o r z ą d e k z e w n ę trz n y nie p o d le g a b i s k u p o w i, a z d ru g ie j s tro n y p o r z ą d e k w e w n ę tr z n y nie d o ty c z y d z ie ł a p o s t o l s k i c h 52. P o z a ty m p o j ę c i e „ p o r z ą d k u w e w n ę t r z n e g o ” , w z n a c z e n iu , ja k i e w y d a je się s u g e r o w a ć D e k r e t C h r is tu s D o m in u s , nie p r z e d s ta w ia rz e te ln ie i p r a w id ło w o z n a c z e n ia , j a k i e m a d z i a ł a l n o ś ć a p o s t o l s k a d la ż y c ia z a k o n n e g o , i nie b ie rz e p o d u w a g ę p o ż y tk u , ja k i s t a n o w i ą d la sam ej d iecezji d z ie ła w ła s n e instytutu.
C zyni to n a to m ia s t D e k re t P e r fe c ta e c a r ita tis , k tó ry w p e w i e n s p o s ó b u z u p e łn ia i u d o s k o n a la d e k re t C h r is tu s D o m in u s . C h o c i a ż D e k r e t P e r fe c ta e c a r ita tis r ó w n ie ż nie p o d a je d e fin icji p o r z ą d k u w e w n ę t r z n e g o , p r z e d s t a w i a je d n a k e le m e n ty e s e n c ja ln e p o z w a la ją c e go z d e f i n i o w a ć . W y r a ź n i e s tw ie r d z a nie tylko to, „że z a k o n n ic y s k ie ro w a n i do a p o s to la tu z e w n ę t r z n e g o p o w in n i być p r z e p o je n i d u c h e m w ła s n e g o z a k o n u i d o t r z y m y w a ć w i e r n o ś c i w z a c h o
50 T a k a jes t o p in ia w s zy s tk ich O jc ó w so b o ro w y ch . Zob. A S , vol. IV, s. 356; por. G a r-c i a M a r t i n. N o va A g e n d i r a tio , C pR 63(1 9 8 2 ). t. 3, s. 195.
31 Por. AS, vol. IV, s. 356.
w a n iu r e g u ł y ” 53, lecz ta k ż e i to, że p o w in n i w ie r n ie z a c h o w a ć i rozw ijać d z ie ła s o b ie w ła ś c iw e o d p o w i e d n i m i d la n ich ś r o d k a m i 54. D e k r e t p r z y z n a je i n s ty tu to m r ó w n ie ż z d o ln o ś ć p l a n o w a n i a i p r o p o n o w a n i a n o w y c h p r z e d s i ę w z ię ć , p r z y s t o s o w u j ą c j e do p o tr z e b c z a s u i m i e j s c a 55.
B io r ą c w ię c p o d u w a g ę k o m p l e m e n t a r n o ś ć d o k u m e n t ó w s o b o r o w y c h , p o r z ą d e k w e w n ę t r z n y in s ty tu tó w z a w ie r a n ie ty lk o ta k ie e l e m e n t y j a k p o rz ą d e k i d y s c y p l i n ę , lecz ta k ż e d z ie ła w ła s n e in s ty tu tu , k tó re są z e w n ę tr z n e , p u b lic z ne i n a le ż ą do sam ej j e g o istoty, a ta k że z d o ln o ś ć p o d e j m o w a n i a n o w y c h d z ie ł z z a s t o s o w a n i e m n o w y c h ś ro d k ó w . P o n a d to S o b ó r jako c e c h ę w ła ś c iw ą k a ż d e m u in s ty tu to w i o k r e ś la d y s p o z y c y j n o ś ć w o b e c p a p ie ż a w p o d e jm o w a n iu d z ie ł d la d o b r a K o ś c io ła p o w s z e c h n e g o .
P a p i e ż j a k o n a jw y ż s z y p r z e ł o ż o n y m o ż e d y s p o n o w a ć z a k o n n ik a m i w p r o w a d z e n iu p o w y ż s z y c h d z ie ł, lecz c z y m in n y m j e s t ich w y k o n y w a n i e w d ie c e z ji, k tó re w y m a g a m ąd rej o rg a n iz a c ji i w s p ó łp r a c y . S o b ó r nie w s k a z u je j e d n a k w y r a ź n ie , j a k p o w i n n o się p o łą c z y ć p o r z ą d e k w e w n ę t r z n y in sty tu tó w z o r g a n i z a c j ą d ie c e z ja ln ą , p o z o s t a w i a j ą c to p ó ź n i e j s z e m u u s t a w o d a w s tw u . P o z a ty m p o r z ą d e k w e w n ę t r z n y in s ty tu tó w , k tó ry u t o ż s a m i a się z z a k re se m b e z p o ś r e d n i e j i w y łą c z n e j z a le ż n o ś c i od p a p ie ż a , a r ó w n o c z e ś n i e z n i e z a l e ż n o ś c i ą od o rd y n a r iu s z y m i e j s c o w y c h , j e s t taki s a m d la w s z y s t k i c h in sty tu tó w n a p r a w ie p a p i e s k i m i d la te g o w s z y s tk ie o n e c i e s z ą się tą s a m ą a u to n o m ią w o b e c o r d y n a r i u s z a m ie js c a . Z A K O Ń C Z E N I E
S o b ó r W a t y k a ń s k i II w y r a ź n ie s tw ie r d z a raz j e s z c z e , że stan z a k o n n y je st w e w n ę t r z n i e z łą c z o n y z h ie r a r c h ią i stąd też is tn ieje p o t r z e b a relacji m ięd zy nim i. B y ł to m o ty w , d la k tó r e g o S o b ó r W a t y k a ń s k i II u s t a n o w i ł k o m p l e m e n ta rn e z a s a d y , ab y u r e g u l o w a ć re la c je m ię d z y b i s k u p a m i i z a k o n n ik a m i, tj. a u t o n o m i ę in s ty tu tó w z a k o n n y c h w o b e c b is k u p ó w ( e g z e m p c j a ) i z a le ż n o ś ć z a k o n n i k ó w od b i s k u p a d ie c e z ja ln e g o .
D e k r e t C h r is tu s D o m in u s w y d a je się u ś c iś la ć isto tę i z a k re s e g z e m p c ji ujętej w K o n s ty tu c ji L u m e n g e n tiu m . E g z e m p c j a w C h r is tu s D o m in u s b o w ie m o b e j m u j e n ie ty lk o k w e s tię zależnośc-i in s ty tu tó w od p a p ie ż a w d z ie ła c h
53 C h ristu s D o m in u s, 35, 2. 54 Por. P erfe cta e c a rita tis, 8. 55 T am że , 20.
0 c h a r a k te rz e u n iw e r s a ln y m , co s tw ie r d z a j u ż L u m e n g e n tiu m (i co z d a n i e m J a n a X X III d o ty c z y za k re su z a le ż n o ś c i z a k o n n i k ó w od p a p ie ż a ) , le c z r ó w n ie ż d o ty k a p o r z ą d k u w e w n ę tr z n e g o , k tó ry w L u m e n g e n tiu m n ie b y ł u w a ż a n y za p rz e d m io t e g z e m p c ji. O b y d w a d o k u m e n ty p o tw ie r d z a ją , że in s ty tu ty z a k o n n e , ta k w s w o im p o rz ą d k u w e w n ę tr z n y m , j a k też w p r o w a d z e n i u d z ie l o c h a r a k t e r z e p o w s z e c h n y m , z a le ż ą od P a p ie ż a , k tó ra to z a le ż n o ś ć r ó w n i e ż n ie j e s t p r z e d m i o t e m e g z e m p c ji. P o r z ą d e k w e w n ę tr z n y ze sw ej stro n y , b io rą c p o d u w a g ę k o m p e - lem n ta rn y c h a r a k te r d o k u m e n t ó w s o b o r o w y c h , o d n o s i się n ie ty lk o d o d y s c y p lin y , lecz tak że do d z ie ł w ł a s n y c h in s ty tu tu - d z ie ł z e w n ę t r z n y c h i p u b licznych, k tó re p r z y n a le ż ą do sam ej j e g o isto ty , j a k r ó w n i e ż w r a z ie p o tr z e b y z d o ln o ść p o d e j m o w a n i a n o w y c h dzieł. P o z a ty m S o b ó r o k r e ś l a d y s p o z y c y j n ość w o b e c p a p ie ż a j a k o sta łą i k o n s t y t u t y w n ą c e c h ę z a k o n n i k ó w , nie j e s t w ięc o n a s k u tk ie m e g z e m p c ji, lecz z a le ż n o ś c i o d p a p ie ż a .
P o r z ą d e k w e w n ę tr z n y , który u t o ż s a m i a się z z a k r e s e m b e z p o ś r e d n i e j 1 w y łączn ej z a le ż n o ś c i od p a p ie ż a , a ty m s a m y m z n i e z a l e ż n o ś c i ą od o r d y n a riu s z a m ie jsc a , je s t taki s a m d la w s z y s tk ic h i n s ty tu tó w n a p r a w i e p a p i e skim , d la te g o w s z y s tk ie one c ie s z ą się tą s a m ą a u t o n o m i ą w o b e c o r d y n a r i u sza m iejsca.
N a le ż y przy ty m p a m ię ta ć , że s ło w o „ e g z e m p c j a ” , w k t ó r y m z a w i e r a się idea o g r a n ic z e n ia w ła d z y , z a s t o s o w a n e do a u to n o m ii z a k o n n i k ó w m a sw o je h is to ry c z n e źró d ło . O tó ż p o c z ą t k o w o k la s z to r y p o z o s t a w a ł y w z a le ż n o ś c i od b is k u p ó w , o trz y m u ją c n ie z a le ż n o ś ć p o p r z e z e g z e m p c j ę . A le k i e d y z o s ta ła u s ta n o w io n a i n a ło ż o n a p rz e z p r a w o fig u r a p r a w n a a u t o n o m i i z a k o n n i k ó w , nie m a już. m ie js c a na to, by m ó w ić o w y ję c iu ani o e g z e m p c j i r e s t r y k c y jn e j, lecz b ardziej o n ie p r z y z n a w a n iu w ła d z y o r d y n a r i u s z o w i m i e j s c a lu b o z a l e ż ności k o n s ty tu ty w n e j od p a p ie ż a . E L C A M B I O D E L C O N C E P T O D E L A E X E N C I Ó N D E L O S R E L I C . I O S O S E N E L C O N C I L I O V A T I C A N O II R e s u m e n El C o n c i l i o V a t i c a n o II, d io u n a ir e n u e v o t a n t o a la m i s m a e x e n c i ó n , c o m o t a m b i é n a las r e l a c i o n e s O b i s p o s - R e l i g i o s o s , d á n d o l e s u n c a r á c t e r p o s i t i v o , g r a c i a s a lo s c a m b i o s s u s t a n t i v o s y d o c t r i n a l e s q u e él m i s m o i n t r o d u j o .
