Jan Łach
"Uczeń Jezusa jako głosiciel
Ewangelii. Tradycja i redakcja Mt
9,35-11,1", Roman Bartnicki,
Warszawa 1985 : [recenzja]
Collectanea Theologica 56/4, 175-178
C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 56(1986) fa se . IV
R E C E N Z J E
R o m a n B A R T N IC K I, U c ze ń J e z u s a ja k o g ło sic ie l E w a n g e lii. T r a d y c ja i r e
d a k c ja M t 9, 35— U , 1, W a rs z a w a 1985, A k a d e m ia T eo lo g ii K a to lic k ie j, s. 283.
Z a d a n ie m , ja k ie so b ie p o s ta w ił k s . d r R o m a n B a r tn ic k i w ro z p r a w ie h a b ilita c y jn e j, je s t c h a r a k t e r y s t y k a s y lw e tk i u c z n ia J e z u s a ja k o g ło s ic ie la e w a n g e lii, w y p ra c o w a n a p rz e z o s ta tn ie g o r e d a k to r a e w a n g e lii M a te u sz o w e j (M t 9 ,3 5 — 11,1). T o tr u d n e p rz e d s ię w z ię c ie je s t z a ra z e m ze w sz e c h m ia r n o w a to r s k ie , a lb o w ie m n ie b y ło d o tą d d z ie ła , k tó r e b y te n p ro b le m u jm o w a ło c a ło ścio w o i w o p a rc iu o h is to r ię t r a d y c ji i r e d a k c ji in te re s u ją c e g o te k s tu o raz o d d z ie la ło w M t 10 m a t e r i a ł p o c h o d z ą c y z tr a d y c ji od m a t e r i a łu r e d a k c y j n e go, ja k te ż u k a z y w a ło id e e te o lo g ic z n e z a w a r te w t r a d y c ji o ra z p o c h o d z ą c e
od r e d a k t o r a e w a n g e lii.
P o d z ie lo n y p rz e z e g z e g e tó w te k s t M t 9 ,3 5 —11,1 na4 sześć fr a g m e n tó w , a u to r p o d d a ł a n a liz ie lite r a c k ie j i te o lo g ic z n e j. Z e s ta w ił k o le jn o te k s ty M a te u s z a z p a r a le ln y m i te k s ta m i sy n o p ty c z n y m i, p o s z u k a ł słó w i z w ro tó w c h a r a k t e r y sty c z n y ę h d la p o sz c z e g ó ln y c h e w a n g e lii, w s k a z u ją c y c h n a p o c h o d z e n ie r e d a k c y jn e , ro z w a ż y ł m o ż liw o ść z a le ż n o śc i lite r a c k ie j m ię d z y te k s ta m i. P u n k te m w y jś c ia b y ły zaw sze te k s ty e w a n g e lic z n e . N a tu r a l n ie a u to r b r a ł ta k ż e pod u w a g ę o p in ie eg z e g e tó w , w z m ia n k u ją c je i k ry ty c z n ie o c e n ia ją c . K o n s e k w e n c ją a n a liz y lite r a c k ie j b y ło w y c ią g n ię c ie w n io sk ó w , co w a n a liz o w a n y m te k ś c ie p o c h o d z i z tr a d y c ji, a co n a le ż y p rz y p is a ć r e d a k c ji.
Z e s ta w ie n ie w y n ik ó w a n a liz p o sz c z e g ó ln y c h w e r s e tó w M t i te k s tó w p a - r a le ln y c h słu ż ą c e w y o d r ę b n ie n iu m a t e r i a łu z t r a d y c ji i z r e d a k c j i oraiz u w z g lę d n ie n ie k o n te k s tu , w ja k im w y s tę p u ją o n e w M t i p o z o s ta ły c h e w a n g e lia c h , u m o ż liw iło o d p o w ie d ź n a p y ta n ie o ź ró d ła , z k tó r y c h k o r z y s ta ł M a te u s z . A u to r ro z p r a w y w y s u n ą ł p o s tu la t, b y d la w y tłu m a c z e n ia z a le ż n o śc i p o m ię d z y M t 9,35— 11,1 i te k s ta m i p a r a le ln y m i p r z y ją ć h ip o te z ę d w ó c h ź ró d e ł w fo r m ie z m o d y fik o w a n e j. U z n a ł, iż r e d a k t o r M t 9, 35— 11, 1 k o rz y s ta ł g łó w n ie z d w ó c h ź ró d e ł, z k tó r y c h je d n o b y ło z n a n e w s z y s tk im s y n o p ty k o m , n a to m ia s t z d ru g ie g o k o r z y s ta ł ty lk o M a te u s z i Ł u k a sz . W t e n sp o só b k s . B a r t n ic k i w n ió sł p e w ie n w k ła d do ro z w ią z a n ia tr u d n e g o p r o b le m u sy n o p ty c z n e g o p r z y n a jm n ie j w o d n ie s ie n iu do in te r e s u ją c e g o go f r a g m e n tu e w a n g e lii.
P rz e p r o w a d z o n e szczeg ó ło w o a n a liz y lite r a c k ie o ra z z a p ro p o n o w a n e ro z w ią z a n ie k w e s tii ź ró d e ł M t 9, 35— U , 1 u m o ż liw iły a u to r o w i h ip o te ty c z n e o d tw o rz e n ie p ro c e s u r e d a k c j i te g o f r a g m e n t u e w a n g e lii. S y n te z y te j d o k o n a ł w o s ta tn im ro z d z ia le r o z p r a w y w § 2, z a ty tu ło w a n y m : S p o só b w y k o r z y s ta
n ia i o p ra c o w a n ia m a te r ia łu tr a d y c ji p r z e z M a te u s z a . A u to r s t a r a ł się d ać
tu t a j o d p o w ie d ź n a p y ta n ie , ja k w y g lą d a ło k o m p o n o w a n ie m o w y . U s ta la ją c k o le jn o , z ja k ic h ź ró d e ł i z ja k ie g o k o n te k s tu z a c z e rp n ą ł M a te u sz p o sz c z e g ó ln e w e r s e ty czy f r a g m e n ty m o w y , p o k a z a ł w te n sposób, że o s ta tn i r e d a k to r e w a n g e lii d o b ie r a ł p o sz c z e g ó ln e lo g ia, w y s z u k u ją c je w s w o ic h ź ró d ła c h w ró ż n y c h k o n te k s ta c h . K ilk a k r o tn ie te ż z m ie n ia ł źró d ło : Q, p o te m S, a p o te m z n ó w Q, łą c z y ł p o sz c z e g ó ln e w y p o w ie d z i, cza se m u z u p e łn ia ł w ła s n y m z d a n ie m . To o d tw o rz e n ie p ro c e s u p o w s ta w a n ia , czyli o s ta te c z n e j r e d a k c ji m o w y , je s t s a m o d z ie ln y m o s ią g n ię c ie m a u to r a ro z p r a w y . Z a g o d n e u w a g i o sią g n ię c ie u z n a ć tr z e b a ró w n ie ż u z a s a d n ie n ie w n io s k u , że r e d a k t o r e w a n g elii n ie je d n o k r o tn ie z a c h o w a ł tr a d y c ję , ja k ą d y sp o n o w a ł, w ie r n ie j n iż p o zo s ta li e w a n g e liśc i; w n ie k tó r y c h je d n a k p r z y p a d k a c h te k s t m o c n o p rz e r e d a g o w a ł. K s. B a r tn ic k i u s ta lił te ż , n a cz y m g łó w n ie p o le g a ły z a b ie g i r e d a k c y jn e
M a te u s z a , d o c h o d z ą c do w n io s k u , że M a te u sz s k o n s tr u o w a ł p r a w ie c a łą w y m o w ę z m a t e r i a łu z a c z e rp n ię te g o z t r a d y c ji , a jeg o r e d a k c y j n a p r a c a p o le g a ją n a jeg o o d p o w ie d n im u f o r m o w a n iu w c e lu p o z y s k a n ia z a m ie rz o n y c h e fe k tó w .
A n a liz y lite r a c k ie p o z w o liły k s . B a r tn ic k ie m u n a o d tw o rz e n ie h is to rii o s ta te c z n e j r e d a k c j i m o w y , c z y m n ie z a jm o w a n o się w is tn ie ją c e j d o tą d l i t e r a t u r z e p o św ię c o n e j M t 10. O sią g n ą w sz y o d p o w ie d ź n a p y ta n ie , ja k a b y ła h is to r i a r e d a k c j i in te re s u ją c e g o f r a g m e n tu te k s tu M a te u s z a , k s. B a r tn ic k i z a s ta n a w ia ł się n a d c e le m te j sp e c y fic z n e j p r a c y je j r e d a k t o r a . D o w y k r y c ia te g o c e lu a u t o r r o z p r a w y d o c h o d z i n a d ro d z e szc z e g ó ło w y c h a n a liz t r e ści te o lo g ic z n e j m a t e r ia łu tr a d y c ji i z n a c z e n ia p rz e r ó b e k re d a k c y jn y c h . W części p o św ię c o n e j id e o m te o lo g ic z n y m , z a m ie sz c z o n e j w k a ż d y m ro z d z ia le p o o m ó w ie n iu p r o b le m a ty k i lite r a c k ie j, b a d a n a je s t z a w a rto ś ć d o k tr y n a ln a p r z e j ę te j tr a d y c ji, je j r o l a w m o w ie o ra z s to p ie ń je j z m o d y f ik o w a n ia p rz e z o s ta tn ie g o r e d a k t o r a e w a n g e lii. R ó w n ie ż t a część z a w ie r a d o k ła d n e a n a liz y . A u to r u k a z u je , w ja k im s e n s ie ja k iś te r m i n czy p o ję c ie b y ło u ż y w a n e w g r e ce, w B ib lii, a sz c zeg ó ln ie w e w a n g e lii M a te u s z a i ja k ie z n a c z e n ie o tr z y m u je o no w k o n te k ś c ie m o w y . A u to r s z u k a też, czy i w ja k i m s to p n iu id e a ta w y s tę p u je w e w a n g e lii M a te u s z a . G d y zac h o d z i ona, częściej w te j e w a n g e lii n iż w p o z o sta ły c h , to u z n a ć ją tr z e b a z a p rz e d m io t z a in te r e s o w a n ia ze s tr o n y a u t o r a te j e w a n g e lii n a w e t w te d y , g d y z o s ta ła ona, z a c z e rp n ię ta z t r a d y c ji.
C zęść te o lo g ic z n ą k a ż d e g o ro z d z ia łu k o ń c z ą s y n te ty c z n e p o d s u m o w a n ia . K s. B a r tn ic k i u k a z a ł w n ic h , w o p a r c iu o w c z e śn ie jsz e a n a liz y , z a sa d n ic z e id e e o ra z w s k a z a ł, ja k ą ro lę s p e łn ia ją o n e w te k ś c ie M a te u s z a , ja k i b y ł cel ic h w łą c z e n ia do m o w y . T u n a jle p ie j w id a ć , że k o n ie c z n e b y ły w c z e śn ie jsz e a n a liz y te o lo g ic z n e . O m ó w ie n ie tr e ś c i te o lo g ic z n e j m a t e r i a łu t r a d y c ji i r e d a k c ji b y ło n ie o d z o w n e do w y k r y c ia c e lu re d a k c y jn e g o M a te u s z a . W ła ś n ie po p r z e a n a liz o w a n iu z a w a rto ś c i te o lo g ic z n e j m a t e r i a łu tr a d y c ji i r e d a k c ji c a łe j m o w y o ra z p o d o k o n a n iu s y n te z y a u to r m ó g ł d a ć o d p o w ie d ź n a p y ta n ie , co c h c ia ł w y ra z ić M a te u sz , k o m p o n u ją c m o w ę w e d łu g w ła s n y c h zało ż eń , W te n sp o s ó b d o szed ł o n do p r z e k o n a n ia , że m o w a s k ie r o w a n a je s t do w s z y s tk ic h u c z n ió w Je z u s a .
U c z e ń J e z u s a p rz e d e w s z y s tk im p o w in ie n u p o d o b n ić - s ię do sw eg o M i strz a . O ty m p o s tu la c ie ś w ia d c z ą z a w a r te w m o w ie p a r a l e le p o m ię d z y u c z n ia m i i J e z u s e m . W y z n a w c y Je z u s o w e j n a u k i s t a ją się z aś u c z n ia m i w te d y , g d y s ą b e z in te re s o w n i (M t 1 0 ,8c— 10), g d y są r o z tr o p n i sz c z e g ó ln ie w c h w i la c h tr u d n y c h (10,11— 15), n ie w in n i (10,16), w y tr w a li z w ła sz c z a w s y tu a c ja c h k r y ty c z n y c h (10,22), g d y s ą o d w a ż n i w czasie p rz e ś la d o w a ń (10,26—33), c a ł k o w ic ie o d d a n i Je z u s o w i, n a ś l a d u ją c G o (10, 34— 39). W y k ry c ie id e i p rz e w o d n ie j m o w y z a m ie sz c z o n e j w M t 10 tr z e b a u z n a ć za z a s a d n ic z e o sią g n ię c ie a u to r a r o z p r a w y . W y ra ż a j ą w s k o n d e n s o w a n e j f o r m ie s a m t y t u ł d z ie ła . P o d ty t u ł w s k a z u je n a m e to d ę , k tó r ą s to s o w e j w o s ią g n ię c iu teg o z a sa d n ic z e g o celu .
W a ż n ie jsz e szczeg ó ło w e o sią g n ię c ia w o d k r y w a n iu tr e ś c i te o lo g ic z n y c h są n a s tę p u ją c e :
A u to r s tw ie rd z a , że w p r z y ję ty m z tr a d y c ji s u m a r iu m 9,3 5 M a te u sz z a a k c e n to w a ł p u b lic z n y c h a r a k t e r d z ia ła ln o ś c i J e z u s a , p o le g a ją c e j n a g ło s z e n iu E w a n g e lii i u z d r a w ia n iu . W ia d o m o ju ż , że m y ś l o k r ó le s tw ie B o ży m b y ła sz c z e g ó ln ie d ro g a M a te u sz o w i; a u to r r o z p r a w y d o sz e d ł do p rz e k o n a n ia , że w u ję c iu M a te u s z a e w a n g e lia o n a d e jś c iu k r ó le s tw a je s t ró w n o z n a c z n a ze z b a w ie n ie m z a o fe r o w a n y m c z y n ią c y m w o lę O jca. D o d a n ie p rz e z M a te u s z a w 9,35 słó w o le c z e n iu c h o ró b i s ła b o śc i m ia ło — z d a n ie m a u to r a — z w ró cić u w a g ę n a to , że w e w a n g e lii M a te u s z o w e j o rę d z ie J e z u s a i J e g o czy n y są ze s o b ą ściśle p o w ią z a n e .
N o w y m je s t te ż s tw ie rd z e n ie , że p r z e ja w e m te n d e n c ji M a te u s z a do p o d
R E C E N Z J E
177
k r e ś la n ia m iło s ie rd z ia J e z u s a je s t u m ie sz c z e n ie w 9,36 w y p o w ie d z i o J e z u so w e j lito śc i, w z m o c n io n e j jeszcze d o d a n ie m słó w „ s tru d z e n i i p o rz u c e n i”.
Id ą c za lic z n y m i e g z e g e ta m i, k s. B a r tn ic k i u w a ż a , że p o d p o ję c ie m „ u c z n io w ie ” k r y j ą się w M a te u sz o w e j e w a n g e lii w sz y sc y c h rz e ś c ija n ie . A u to r d o ch o d zi do w n io s k u , że u m ie s z c z a ją c z d a n ie o w ła d z y n a d d u c h a m i n ie c z y s ty m i i le c z e n iu c h o ró b (10,1) M a te u s z c h c ia ł w y ra z ić m y śl, że u c z n io w ie zo s ta li d o p u sz c z e n i do w s p ó łu d z ia łu w e w ła d z y J e z u s a .
G o d n y m p o d k re ś le n ia je s t ró w n ie ż — u z a s a d n io n e na,ukow o w y c z e rp u ją c o — tw ie r d z e n ie , że lo g io n z a m ie sz c z o n y w 10, 5b— 6 p o c h o d z i z tr a d y c ji p a le s ty ń s k ie j, k tó r a p rz e c h o w y w a ła w y p o w ie d z i J e z u s a s k ie ro w a n e do u c z n ió w u d a ją c y c h się n a m is je w c zasie jeg o z ie m sk ie j d z ia ła ln o ś c i w P a le s ty n ie . M a te u s z m ia ł je d n a k n a u w a d z e w s z y s tk ic h u c z n ió w Je z u s a , ta k ż e z o k r e su po z m a r tw y c h w s ta n iu . H is to ry c z n a m is ja u c z n ió w J e z u s a m a b y ć d la n ic h w z o re m , choć n ie o b o w ią z u ją ic h ju ż w p ro w a d z o n e w te d y o g ra n ic z e n ia . A b y w y c ią g n ą ć ta k i w n io se k , a u to r m u s ia ł p rz e s tu d io w a ć w ie le o p in ii d o ty c z ą c y c h teg o tr u d n e g o p ro b le m u . Z a jeg o w ła s n e o sią g n ię c ie tr z e b a u z n a ć c a ły to k ro z u m o w a n ia , d y s k u s ję z e g z e g e ta m i, o c e n ę c u d z y c h p o g lą d ó w i w y c ią g n ię te o s ta te c z n e w n io sk i.
W ie le k ło p o tó w m ie li eg zeg eci z i n t e r p r e ta c ją lo g io n u 10,23. K s. B a r tn i c k i s t a r a się u s ta lić , ja k go ro z u m ia ł M a te u sz . P o z a p o z n a n iu się z ró ż n y m i o p in ia m i, p rz e a n a liz o w a n iu e sc h a to lo g ic z n y c h te k s tó w M a te u s z a i u w z g lę d n ie n iu k o n te k s tu , k s. B a r tn ic k i w y r a ż a w ła d n e p r z e k o n a n ie , że lo g io n te n p o w in ie n b y ć ro z u m ia n y ja k o p o c ie s z e n ie w s z y s tk ic h p rz e ś la d o w a n y c h u c z n ió w J e z u s a , że ich m is ja b ę d z ie tr w a ł a a ż do p rz y jś c ia S y n a C złow ieczego.
W ła s n y m o sią g n ię c ie m a u to r a ro zp ra.w y je s t d o s trz e ż e n ie p a r a le li, ja k ą M a te u s z c h c ia ł o sią g n ą ć , z e s ta w ia ją c n a k a z y d a n e u c z n io m z n a u c z a n ie m i d z ia ła ln o ś c ią Je z u s a . A u to r d o ch o d zi do p r z e k o n a n ia , że n a k a z w s k rz e s z e n ia u m a r ły c h , o cz y sz c z a n ia tr ę d o w a ty c h , w y p ę d z a n ia zły c h d u c h ó w (10,8a) b y ł ro z u m ia n y p rz e z M a te u s z a m e ta fo r y c z n ie , a o u m ie sz c z e n iu go w ty m m ie js c u z a d e c y d o w a ła ch ęć u z y s k a n ia p a r a l e li m ię d z y d z ia ła ln o ś c ią J e z u s a i u czn ió w .
S a m o d z ie ln ie te ż d o ch o d zi k s . B a r tn ic k i do w n io s k u , że f o r m u ła „ n a ś w ia d e c tw o im i p o g a n o m ” w 10,18 je s t p r z e ja w e m u n iw e rs a lis ty c z n e g o n a s ta w ie n ia M a te u sz a .
P o d k re ś lić w re s z c ie n a le ż y , że po p rz e a n a liz o w a n iu tr e ś c i M t 10,24—25 a u to r d o szed ł do p rz e k o n a n ia , że p e łn y sen s w y p o w ie d z i z a w a r te j w 10,24— 25a n a d a je d o d a n e p rz e z M ateu sza, z d a n ie 1 0 ,25b, k tó r e u k a z u je p a r a le lę m ię d z y lo s e m J e z u s a i lo s e m u c z n ió w . T ę id e ę id e n ty f ik a c ji u c z n ia z J e z u s e m z n a jd u je a u to r ro z p r a w y ta k ż e w 10, 40. W sz y s tk ie te w y p o w ie d z i t y czące u c z n ia w z n a c z e n iu p r z y j ę ty m p rz e z o sta tn ie g o r e d a k t o r a e w a n g e lii z n a jd u ją ep ilo g p o d k r e ś la ją c y w ie lk o ś ć jeg o i z n a czen ie.
J e ś li p o d w z g lę d e m m e r y to ry c z n y m r o z p r a w a k s. B a r tn ic k ie g o m a n ie w ą tp liw ie z n a c z n e w a lo ry , to p o d w z g lę d e m f o r m a ln y m m o ż n a w y s u n ą ć n a s tę p u ją c e z a s trz e ż e n ia .
A n a liz y lite r a c k ie w in n y c h y b a p o p rz e d z ić w s z y s tk ie a n a liz y tre ś c io w e , tzn . n a le ż a ło n a jp ie r w d o k o n a ć k r y ty c z n y c h b a d a ń c a łe j m o w y za ,w a rte j w M t 9 ,3 5 — 11,1, a b y p o te m — o p ie r a ją c się n a n ic h — s n u ć w y w o d y ty c z ą c e m y ś li te o lo g ic z n e j, z a w a r te j w p o sz c z e g ó ln y c h je j częściach . M o ż n a b y też z a s ta n o w ić się n a d ty m , czy n ie b a r d z ie j k la r o w n e b y ło b y u ję c ie o m ó w ie n ia tr e ś c i w d w u częściach , z a k ła d a ją c o czy w iście, że d o k o n a n o w s z y s tk ic h a n a liz lite r a c k ic h ; n a le ż a ło b y w ię c d o k o n a ć n a jp i e r w n a u k o w e j eg zeg ezy ty c h f r a g m e n tó w , ja k ie p o c h o d z ą z tr a d y c ji, a n a s tę p n ie ty c h , k tó r e — z g o d n ie z u s ta r le n ia m i w części p o św ię c o n e j k w e s tio m lite r a c k im — u z n a n e z o sta ły za d z ie ło o s ta tn ie g o a u to r a e w a n g e lii. W te n sp o só b u n ik n ę ło b y się w p r a c y a r b i tr a ln e g o p o d z ia łu te k s tu p o d d a w a n e g o p o te m a n a liz o m e g z e g e ty c z n y m , g d y ż b a d a n ia lite r a c k ie u ję te cało ścio w o p o z w o liły b y n a u z a s a d n ie n ie w p ro w a d z o
n eg o p o d z ia łu , a ta k ż e n a w y o d rę b n ie n ie tego, co p o ch o d zi z tr a d y c ji od tego, co w y p ra c o w a ł s a m a u to r b ib lijn y .
O czy w iście, f o r m u łu ją c te n z a r z u t i w s k a z u ją c m o ż liw o śc i in n e g o — w e d łu g m n ie — lo g iczn eg o u ję c ia , z d a ję so b ie s p ra w ę , że k s. B a r tn ic k i w s z y s t k ie a n a liz y u z a s a d n ia ją c e w p ro w a d z o n y p o d z ia ł p rz e p r o w a d z ił sa m o d z ie ln ie i s a m s tw o r z y ł sy n te z y p o z w a la ją c e n a u w y p u k le n ie tr e ś c i te o lo g ic z n y c h . U w a ż a m je d n a k , że e ta p y b a d a ń , c a ła c h ro n o lo g ia p o c z y n a ń n a u k o w y c h , w in n a b y ć u w z g lę d n io n a w u ję c ia c h fo r m a ln y c h . T a k i sp.osób p rz e d s ta w ie n ia z a g a d n ie n ia s k ło n iłb y ta k ż e a u to r a ro z p r a w y do b a rd z ie j je d n o ro d n e g o u ję c ia te m a tu p ra c y . M ó g łb y o n b rz m ie ć : U c ze ń J e z u s a ja k o g ło sic ie l E w a n g e lii
w ś w ie tle tr a d y c ji i r e d a k c ji M t 9,35— 11,1. S u g e ro w a n a — ju ż w sa m y m
ty tu le —■ k o le jn o ś ć p ro w a d z o n y c h b a d a ń m o g ła b y p rz y c z y n ić się do w ię k sz e j z w a rto ś c i p ra c y i u w z g lę d n ie n ia w eg zeg ezie ty lk o ty c h e le m e n tó w , k tó r e c h a r a k te r y z u ją u c z n ia Je z u so w e g o .
Z a s tr z e ż e n ia b u d z i z a m ie sz c z e n ie n a k o ń c u ro z p r a w y z a g a d n ie n ia M a te
ria ł tr a d y c ji w r e d a k c ji M a te u sza . J e ś li je s t to p o d s u m o w a n ie (a t a k je s t
rze c z y w iśc ie ) p rz e p r o w a d z o n y c h b a d a ń lite r a c k ic h , to n a je ż a ło , a n a lo g ic z n ie do niego, z a m ieścić w k o le jn y m ro z d z ia le (?) p o d s u m o w a n ia id e i te o lo g ic z n y c h . A m oże n a je ż a ło w ogóle p o m in ą ć te n ro z d z ia ł, a w z a k o ń c z e n iu w y k o rz y s ta ć w a ż n y , m o im z d a n ie m , w y w ó d s y n te ty z u ją c y , b ę d ą c y z e b ra n ie m w y n ik ó w w ła sn y c h , b a rd z o d o k ła d n y c h a n a liz , d o k o n a n y c h z p o c z u c ie m w ie lk ie j n a u k o w e j o d p o w ie d z ia ln o śc i.
S tr o n a te c h n ic z n a o p ra c o w a n ia , ja k o w y k o n a n a b a rd z o s ta r a n n ie , n ie d a je p o d s ta w do z a rz u tó w . L iczn e d o d a tk o w e w y ja ś n ie n ia w p rz y p is a c h , o d n o ś n ik i do fa c h o w e j l i te r a tu r y , t r a n s k r y p c j a w y ra z ó w języ k a, o r y g in a ln e go B ib lii, ta b e le i z e s ta w ie n ia m ie js c sy n o p ty c z n y c h , o d n ie s ie n ia do ró ż n y c h te k s tó w b ib lijn y c h p o d a w a n y c h w n a w ia s a c h , z o sta ły w y k o n a n e — p o d o b n ie ja k sa,mo o p ra c o w a n ie — z w ie lk im n a k ła d e m cz a su i e n e rg ii. S u m ie n n o ś ć a u to r a w te c h n ic z n y m p rz y g o to w a n iu ro z p r a w y p o d n o si w ia ry g o d n o ś ć s a m y c h jeg o w y w o d ó w .
S a m o r e f le k s ja k a p ła n ó w i w s z y s tk ic h g ło sic ie li E w a n g e lii B ożej d o k o n y w a n a by ć m oże w o p a rc iu o p o u c z e n ia i p o le c e n ia Jezu sa, C h ry s tu s a . Z a m ieszczo n e p rz e z M a te u s z a p o u c z e n ie s k ie ro w a n e do u c z n ió w J e z u s o w y c h (M t 9 ,3 5 — 11,1) n ie m o że b y ć p rz e to n ie z n a n e ta k w ie lu w P o ls c e n a u c z y c ie lo m P r a w d y i n a u k i B ożej. N a u k o w a r e f le k s ja n a d n ie z m ie r n ie w a ż n y m i a k tu a ln y m , ta k ż e d z is ia j, w y w o d e m w Je z u s o w y m s e m in a r iu m , z a p is a n y m prz e z M a te u sz a , p rz e p r o w a d z o n a p rz e z k s . R om a,na B a rtn ic k ie g o , a o p u b lik o w a n a d r u k ie m p rz e z A k a d e m ię T e o lo g ii K a to lic k ie j, a d r e s o w a n a je s t, w b re w po zo ro m , do s z e ro k ie j rz e sz y c z y te ln ik ó w , a n ie ty lk o do w ą s k ie g o g ro n a sp e c ja lis tó w . k s . J a n Ł a c h , W a r sza w a o. A p o lo n iu s z 2 Y N E L O F M C o n v , C h r z e ś c ija ń s tw o ż y w e , W a rs z a w a 1985, A k a d e m ia T eo lo g ii K a to lic k ie j, s. 276. 4
N a z w isk o Z y n e la p o ja w iło się n a p o ls k ie j sc e n ie te o lo g ic z n e j w 1969 r., k ie d y to o p u b lik o w a ł w „ Z n a k u ” a ,rty k u ł o z n a k a c h c zasu . S y p n ą ł p o te m in te r e s u ją c y m i a r t y k u ła m i o b l. M a k s y m ilia n ie i św . F r a n c is z k u . N ie s tr o n ił od te m a tó w tr a d y c y jn y c h , k tó r e p o d jeg o p ió re m w y ra ź n ie m ło d n ia ły .
R e g e sty s tu d e n tó w W y d z ia łó w T e o lo g ic z n y c h n ie z a p is a ły teg o n a z w is k a . S tu d io w a ł te o lo g ię u fr a n c is z k a n ó w w K ra k o w ie . Z m u sz o n y b y ł czy n ić to w te m p ie p rz y ś p ie s z o n y m z r a c j i w y b u c h u II w o jn y św ia to w e j. P o w o jn ie s tu d io w a ł filo z o fię i so c jo lo g ię w U n iw e rs y te c ie P o z n a ń s k im . M a g is te r iu m z ro b ił z p sy c h o lo g ii e k s p e r y m e n ta ln e j. P rz e ło ż e n i n ie z g o d zili się n a jeg o z a a n g a ż o w a n ie ja k o a s y s te n ta p rz y k a te d r z e p ro f e s o ra Ja,n a C z e k a n o w s k ie g o n a ro d z ą c e j się A T K . P sy c h o lo g ia s ta ła się g łó w n y m p rz e d m io te m w ie lo le t
