J e r z y W y r z y k o w s k i
Uniwersytet Wrocławski
Zakład Geografii Regionalnej i Turystyki 5 0 -1 3 7 Wrocław, pł. Uniwersytecki 1
teł. (071) 3 7 5 2 2 4 3 wyrzykowski@geogr. u n i. wroc. pł
M IEJSCE BUŁGARII NA RYNKU
TURYSTYCZNYM EUROPY
ŚRODKOWEJ I W SCHODNIEJ
1. WPROWADZENIE
Europa Środkowa i Wschodnia stanowi jeden z re gionów turystyki międzynarodowej, uwzględnio ny także w statystyce Światowej Organizacji Tu rystycznej. W niniejszym ujęciu, odbiegającym nieco od proponowanego przez WTO, w jego skład zaliczono 20 byłych socjalistycznych krajów europejskich, które zajmują 2/3 ogólnej powie rzchni kontynentu. W okresie powojennym we wszystkich tych krajach, poza byłą Jugosławią, do minował model turystyki socjalnej, zaś turystyka krajowa stanowiła główną część ruchu turystycz nego. Rozwój zagranicznej turystyki przyjazdowej, któremu większą uwagę, poza Jugosławią, poświę ciły takie kraje, jak Węgry, dawna Czechosłowa cja, Bułgaria, a także Rumunia, traktowany był głównie jako czynnik równoważący bilans dewizo wy.
Zmiany polityczne, społeczne i gospodarcze przełomu lat 80. i 90. ubiegłego wieku, wprowa dzenie zasad gospodarki rynkowej do gospodarki turystycznej, rozpad Związku Radzieckiego, Cze chosłowacji i dawnej Jugosławii, zmieniły w spo sób zasadniczy podejście do rozwoju turystyki, w tym zagranicznej turystyki przyjazdowej. Więk szość kraj ów uznała, że turystyka stanowić powin na ważny dział gospodarki narodowej i podjęła działania na rzecz dostosowania gospodarki tury stycznej do wymagań rynkowych. Wyraża się to m.in. większą troską o walory przyrodnicze i kul turowe, o objęcie ich ochroną prawną i przystoso waniem dla turystyki, promocją atrakcji turystycz nych i wprowadzaniem ich do światowych
katalo-BULGARIA ON THE CENTRAL
AND EASTERN EUROPE
TOURISM MARKET
I . INTRODUCTION
C e n tra l a n d E a s te m E u ro p ę is a n In te r n a tio n a l to u ris m reg io n in c lu d e d in th e s ta tis tic s of th e W orld T ourism O rganization a n d in th is article it is a s s u m e d th a t it c o n s is ts o f th e 2 0 fo rm er so c ia list c o u n trie s w h ich ta k e u p tw o th ird s of th e overall C o ntinental a re a . In th e p o st-w a r period in all th e s e c o u n trie s , ex c e p t Y ugoslavia, s o c ia l to u r is m (m o stly n a tio n a l) w a s d o m in an t. T he d ev elo p m en t of inw ard foreign to u rism , tre a te d se rio u sly in Yugo- slavia, H u n g a iy , C zechoslovakia, B ułgaria a n d R o m an ia, w a s s e e n m a in ly a s a foreign ex ch a n g e b a la n c in g factor.
T h e political, so cial a n d econ o m ic c h a n g e s a t th e t u m of th e 1 9 9 0 s w h ic h in tro d u c e d th e m a rk e t eco n o m y in to to u rism , a n d th e d is so lu tio n o f th e S oviet U nion, Czecho- slo vak ia a n d Y ugoslavia, a lte re d co n sid er- ab ly a ttitu d e s to th e d ev elo p m en t of to u rism in c lu d in g in w a rd foreign to u rism . T h e m a jo rity o f c o u n trie s d ecided th a t to u ris m s h o u ld b e a n im p o rta n t se c to r of th e n a tio n a l eco n o m y a n d took s te p s to w a rd s a d ju s tin g th e to u ris m econ o m y to m a rk e t re ą u ire m e n ts . T h is sh o w ed in a n in c re a s e d c are for n a tu r a l a n d c u ltu ra l a s s e ts , in giving th e m legał p ro tec tio n a n d a d a p tin g th e m for to u rism , in th e prom o- tio n of to u r is m a ttr a c tjo n s a n d th e ir p re s e n c e o n w orld lists of to u ris m sites, r e s tr u c tu r in g th e to u r is m in fra s tru c tu re in
gów turystycznych, restrukturyzacją bazy tury stycznej w celu podniesienia jej standardu i dosto sowania do potrzeb turystyki komercyjnej.
W pierwszym okresie, do przełomu lat 80. i 90. ubiegłego wieku, Bułgaria stała się ważnym celem turystyki międzynarodowej, przede wszystkim tu rystów z kraju obozu socjalistycznego. W drugiej połowie lat 80. liczba odwiedzających z zagranicy wzrosła do 10 min, liczba turystów do 4,5 min osób, zaś liczba noclegów udzielonych turystom zagranicznym osiągnęła 20 min (WYRZYKOWSKI
1995). Ponad 80% noclegów wykorzystywali tury ści z krajów socjalistycznych (Ba c h v a r o v 2006). Na wydatki na turystykę zagraniczną własnych obywateli Bułgaria przeznaczała w tym okresie od kilkudziesięciu do ponad 100 min USD rocznie.
Po zmianach polityczno-społecznych i gospo darczych w regionie w latach 90. liczba przyjeż dżających do Bułgarii zdecydowanie zmalała. Pra wie zupełnie zrezygnowali z przyjazdów miesz kańcy dawnych krajów socjalistycznych, a także krajów sąsiednich - Turcji i Grecji. Na w miarę stabilnym poziomie utrzymały się przyjazdy z kra jów Unii Europejskiej, w szczególności Niemców
i Anglików (BACHVAROV 2006). Wydatki na wy jazdy zagraniczne Bułgarów znacznie się obniżyły. Ponowny wzrost wielkości zagranicznej turystyki przyjazdowej do Bułgarii i wyjazdów zagranicz nych Bułgarów odnotowuje się od końca lat 90.
2. POTENCJAŁ TURYSTYCZNY BUŁGARII NA TLE INNYCH
PAŃSTW EUROPY ŚRODKOWEJ I WSCHODNIEJ
Największą powierzchnią i liczbą ludności dyspo nują Rosja, Ukraina i Polska. Bułgaria zajmuje piątą pozycję pod względem powierzchni i siódmą pod względem liczby ludności. Produkt krajowy brutto w przeliczeniu na 1 mieszkańca jest najwyż szy w Słowenii, Polsce, Czechach i na Węgrzech. Bułgaria zajmuje 12. pozycję, ze stosunkowo skromnym wskaźnikiem 3,3 tys. USD na 1 miesz kańca (tab. I).
Potencjał turystyczny poszczególnych krajów Europy Środkowej i Wschodniej wyrazić można m.in. liczbą parków narodowych, liczbą obiektów wpisanych na listę dziedzictwa światowego UNE SCO oraz liczbą atrakcji turystycznych ujętych na mapie „International tourism attractions in Central and South-Eastem Europę” (1998).
o rd e r to ra ise its s ta n d a r d a n d a d a p tin g it to th e n e e d s of co m m ercial to u rism . In t h e f i r s t p e r io d , u n t i l t h i s t u m , B u ł g a r i a h a d b e c o m e a n i m p o r t a n t i n te r - n a t i o n a l t o u r i s m d e s t i n a l i o n , m a in ly for t o u r i s t s fr o m t h e s o c i a l i s t b lo c . In t h e s e c o n d h a l f o f t h e 1 9 8 0s t h e n u m b e r s C ro s s in g t h e b o r d e r r o s e to 10 m in , th e n u m b e r o f t o u r i s t s to 4 .5 m in , a n d t h e n u m b e r o f b e d s s o l d to fo re ig n t o u r i s t s r e a c h e d 2 0 m i n (Wy rzy k ow sk i 1995). O v e r 80% o f t h e b e d s w e r e u s e d b y t o u r i s t s fro m s o c i a l i s t c o u n t r i e s (Ba c h v a r o v 2006). A t t h a t tim e f o r e ig n t o u r i s m b y B u l g a r i a n c i t i z e n s c o s t t h e c o u n t r y u p to 1 0 0 m in a n d m o r e US d o l l a r s a n n u a l l y .
In th e 1 9 9 0 s a fte r th e political, social a n d econ om ic c h a n g e s h a d ta k e n place, th e n u m b e r o f v isito rs co m in g to B ułgaria visibly d e c re a se d a n d th e citizen s of form er so cialist c o u n trie s , a s w ell a s n e ig h b o u rin g T u rk e y a n d G reece, sto p p e d com ing alm o st com pletely. A rrivals from E u ro p e a n U nion co u n trie s, esp ecially from G erm an y a n d G re a t B ritain , re m a in e d relatively stab le
(Ba c h v ar o v 2006) b u t th e a m o u n t of m oney
B u lg a r ia n s s p e n t o n tra v e llin g a b ro a d c o n s id e ra b ly d ecre ase d . An in c re a se in in w ard foreign to u ris m a n d in B ulgarian o u tw a rd to u ris m w a s n o te d from th e late
19 90s o n w ard s.
2. THE TOURISM POTENTIAL OF BUŁGARIA CONTRASTED WITH OTHER CENTRAL AND EASTERN
EUROPE COUNTRIES
T h e c o u n tr ie s w ith th e la rg e s t a r e a s a n d p o p u la tio n s a re R u s s ia , U k ra in ę a n d P o lan d , w h ile B u łg a ria c o m e s fifth a s r e g a r d s a r e a a n d s e v e n th for p o p u la tio n . T h e g r o s s n a tio n a l p r o d u c t p e r Citizen is h ig h e s t in S lo v e n ia , P o la n d , th e C zech R e p u b lic a n d H u n g a ry , w h ile B u łg a ria is 12th w ith 3 ,3 0 0 U S d o lla rs p e r Citizen (tab le I).
T h e to u r is m p o te n tia l o f in d iv id u a l c o u n tr ie s in C e n tr a l a n d E a s te r n E u ro p ę c a n b e e x p r e s s e d b y th e n u m b e r of n a tio n a l p a r k s , U NESCO w o rld h e rita g e lis t s ite s a n d th e a t tr a c t io n s o n th e m a p e n title d In tern a tio n a l to u rism attractions in C entral a n d S o u th - E a s te m E u ro p ę (1998).
T a b e I a I, Ogólna charakterystyka krajów Europy Środkowej i Wschodniej
Nazwa kraju Powierzchnia
(w tys. km2) Ludność (w min) PKB/1 mieszkańca (w USD) Członko stwo w UE Albania 28,7 3,1 2 461 nie Białoruś 207,6 9,8 2 775 me
Bośnia i Hercegowina 51,2 3,5 2 423 nie
Bułgaria 111,0 7,8 3 328 tak Chorwacja 56,6 4,5 8 345 nie Czarnogóra 13,8 0,6 2113 nie Czechy 78,9 10,2 12 106 tak Estonia 45,2 1,3 9 727 tak Litwa 65,3 3,4 7511 tak Łotwa 64,6 2,3 7193 tak Macedonia 25,7 2,0 2 431 nie Mołdawia 33,8 4,0 825 nie Polska 312,7 38,2 13 300 tak
Rosja (Fed. Rosyjska) 17 075,4 143,5 5 369 nie
Rumunia 238,4 21,6 4 539 tak Serbia 88,4 10,0 3139 nie Słowacja 49,0 5,4 8 647 tak Słowenia 20,3 17 066 tak Ukraina 603,7 46,7 1 727 nie Węgry 93,0 10,1 11 217 tak Ź r ó d ł o : Encyklopedia..., 2007.
T a b e I a II. Zestawienie ilościowe parków narodowych i obiektów dziedzictwa światowego UNESCO w krajach Europy Środkowej
i Wschodniej
Nazwa kraju Liczba parków
narodowych Liczba obiektów dziedzictwa światowego UNESCO Albania 12 2 Białoruś 4 4 Bośnia i Hercegowina 2 1 Bułgaria 3 9 Chorwacja 8 6 Czarnogóra 4 2 Czechy 4 12 Estonia 5 2 Litwa 5 4 Łotwa 5 2 Macedonia 2 1 Mołdawia - 1 Polska 23 13 Rosja 4 22' Rumunia 11 7 Serbia 5 3 Słowacja 9 5 Słowenia 1 1 Ukraina 11 3 Węgry 10 8 Ogółem 128 108
1 Rosja z częścią azjatycką.
Ź r ó d ł o : http://en.wikipedia.org/wiki/list of national parks i inne strony internetowe(dla Albanii, Bułgarii i Ukrainy).
T a b e I a I. Ogólna charakterystyka krajów Europy Środkowej i Wschodniej
Nazwa kraju Powierzchnia (w tys. km2) Ludność (w min) PKB/1 mieszkańca (w USD) Członko stwo w UE Albania 28,7 3,1 2 461 nie Białoruś 207,6 9,8 2 775 nie
Bośnia i Hercegowina 51,2 3,5 2 423 nie
Bułgaria 111,0 7,8 3 328 tak Chorwacja 56,6 4,5 8 345 nie Czarnogóra 13,8 0,6 2 113 nie Czechy 78,9 10,2 12106 tak Estonia 45,2 1,3 9 727 tak Litwa 65,3 3,4 7511 tak Łotwa 64,6 2,3 7193 tak Macedonia 25,7 2,0 2 431 nie Mołdawia 33,8 4,0 825 nie Polska 312,7 38,2 13 300 tak
Rosja (Fed. Rosyjska) 17 075,4 143,5 5 369 nie
Rumunia 238,4 21,6 4 539 tak Serbia 88,4 10,0 3139 nie Słowacja 49,0 5,4 8 647 tak Słowenia 20,3 2,0 17 066 tak Ukraina 603,7 46,7 1 727 nie Węgry 93,0 10,1 11217 tak Ż r ó d t o: Encyklopedia..., 2007.
T a b I e II. National parks and U N E S C O m M heritage sites in the countries of Central and Eastern Europę
Country No of national parks No of UNESCO world heritage sites Albania 12 2 Belarus 4 4 Bośnia 8 Herzegovina 2 1 Bułgaria 3 9 Croatia 8 6 Czech Republic 4 12 Estonia 5 2 Hungary 10 8 Latvia 5 4 Lithuania 5 2 Macedonia 2 1 Moldavia - 1 Montenegro 4 2 Poland 23 13 Romania 11 7 Russia 4 22’ Serbia 5 3 Slovakia 9 5 Slovenia 1 1 Ukrainę 11 3 Total 128 108
' Russia including the Asiatic part
S o u r ce: http://en.wikipedia.org/wiki/list for national parks and other websites (for Albania, Bułgaria and Ukrainę)
Łączna liczba parków narodowych w Europie T h e c u r r e n t o v e ra ll n u m b e r of n a tio n a l Środkowej i Wschodniej wynosi obecnie 128. Naj- p a r k s in C e n tr a l a n d E a s t e r n E u ro p ę is większą liczbę parków narodowych utworzono do 128 w ith th e la r g e s t n u m b e r in P o lan d ,
tej pory w Polsce, Albanii, Rumunii i na Ukrainie, żadnego parku nie posiada jeszcze Mołdawia. Buł garia ma trzy parki narodowe, a ponadto dziewięć parków natury. Zauważyć należy, że informacje in ternetowe podają bardzo różne liczby parków w poszczególnych krajach, a oficjalna interneto wa lista IUCN pochodzi sprzed kilkunastu lat. Par kami narodowymi Bułgarii są: Centralny Bałkań ski Park Narodowy, Park Narodowy Pirinu i Park Narodowy Rila. Położona w pobliżu Sofii Witosza ma status parku natury (tab. II).
Łączna liczba obiektów dziedzictwa kulturowe go i naturalnego UNESCO wynosi 108 (tab. II). Największą liczbę obiektów posiadają Rosja (z częścią azjatycką), Czechy i Polska. Bułgaria zajmuje pod tym względem czwarte miejsce w re gionie. Status obiektu dziedzictwa światowego po siadają: Cerkiew Bojańska k. Sofii, Jeździec Trac ki z Madary, zespół cerkwi wykutych w skale w Iwanowie, Grobowiec Tracki z Kazanłyku, za bytkowe miasto Nesebyr, rezerwat przyrody Sre- byrna, Park Narodowy Pirinu, Monastyr Rilski i Grobowiec Tracki w Swesztari.
Mapa „International tourism attractions in Cen tral and South-Eastern Europę” została opracowa na przez międzynarodowy zespół badawczy pod kierunkiem Jo rdana i in. (1999). Na obszarze zbliżonym do Europy Środkowej i Wschodniej, do kategorii „atrakcje światowe” zaliczono Pragę (Czechy) i deltę Dunaju (Rumunia), do kategorii „europejskie atrakcje” - 2 4 miejsca, do kategorii „ważne atrakcje międzynarodowe” - 346 i do in nych międzynarodowych atrakcji - 1033 miejsca. Mapa zaadresowana była m.in. do potencjalnych inwestorów w zakresie przemysłu turystycznego. Największa liczba atrakcji związana jest z Polską, Rumunią i Czechami. Bułgarii przypisano dwie „europejskie atrakcje” (Rilski Manastir, Veliko Tamovo), 33 „ważne atrakcje międzynarodowe” (Ala- dża, Aleko, Arbanasi, Baćkovo, Bojana, Borovec, Centralny Bałkan, Ćudnite Mostowe, Devetaska Peśtera, Haskovo, Hisarja, Ivanovo, Kasanlak, Ko- privśtica, Madara, Mezek, Nesebar, Pamporovo, Pliska, Plovdiv, Pobiti Kamani, Pomorie, Razgrad, Rila, Ropotamo, Sapareva Banja, Sinite Kamani, Sneżanka, Sofija, Sozopol, Sweśtari, Trojan, Var- na) i 76 z kategorii „inne atrakcje międzynarodo we” (tab. III).
Potencjał walorów turystycznych Bułgarii sta wia ją w grupie kilku najbardziej atrakcyjnych kra jów Europy Środkowej i Wschodniej. W turystyce międzynarodowej szczególnie mocno należy
pod-A lbania, R o m an ia a n d U krainę while M oldavia d o es h a s n o n e. In B ułgaria th ere a re th re e s u c h p a rk s a n d n in e ‘n a tu rę p a rk s ’. It sh o u ld b e n o te d th a t d a ta from tlie in te rn e t ą u o te s a diflering figures for individual c o u n trie s w hile th e oITicial IUCN in te rn e t list d a te s from several y e a rs back. T he n a tio n a l p a rk s in B ułgaria a re C entral B ałkan, Pirin a n d Rila w hile V itosha M o u n tain n e a r Sofia h a s th e s ta tu s of a ‘n a tu rę p a rk ’ (table II).
T he overall n u m b e r of c u ltu ra l a n d n a tu ra l h eritag e s ite s p laced o n th e UNESCO list in th e region is 108 (table II) of w h ich th e la rg e st n u m b e r are fo u n d in R u ssia (includ- ing th e A siatic part), th e Czech R epublic a n d Poland. B u łg aria co m es fo u rth in th is re sp e c t in c lu d in g th e following: B oyana O rthodox C h u rc h n e a r Sofia, th e T h racian Rider from M adara, a com plex of O rthodox c h u rc h e s c u t in th e ro ck in Ivanovo, th e T h rac ian T om b from K azanlak, th e historical tow n of N esebar, th e S re b a m a n a tu rę reserve, P irin N ational Park, Rila M onastery a n d th e T h ra c ia n T om b in S veshtari.
T he International tourism attractions in Central a n d S o u tli-E a stem Europę m a p w as p re p a re d by a n in te m a tio n a l re se a rc h team su p erv ised b y J o r d a n (1999) a n d ad d ressed a t p o ten tial in v estors in th e to u rism industry. In th e category 'World attractions’ w ere Prague (the C zech Republic) a n d th e D an u b e Delta (Romania), th e re w ere 2 4 in th e category 'European attractions’, 3 4 6 in th e category ‘Im portant intem ational attrac-tions’ a n d 1033 in th e category ‘O ther intem ational attrac tions’. T he la rg e st n u m b e r o c c u r in Poland, R om ania a n d th e C zech R epublic. B ułgaria p o s se ss e s two ‘E uropean attractions’ (Rila M o n astery , V eliko T u m o v o ), 3 3 ‘Im portant in te m a tio n a l a ttra c tio n s ’ (A la-dżha, Aleko, A rbanasi, Baćkovo, Boyana, Borovets, Central Bałkan, Ć udnite mostove, D evetaśka Peśtera, Haskovo, H isaiya, Ivanovo, K asanlak, Kopriv- sh titsa , M adara, M ezek, N esebar, Pam - porovo, Pliska, Plovdiv, Pobiti k am ani, Pomorie, R azgrad, Rila, R opotam o, S aparev a b an y a, S inite k am an i, S n eżan k a , Sofia, Sozopol, S w eśtari, Troyan, V am a) a n d 76 ‘O ther in te m a tio n a l a ttra c io n s ’ (table III).
T h e p o te n tia l o f B u lg a ria’s to u rism a ttra c tio n s is o n e of th e g re a te s t in C en tral a n d E a s te m E u ro p ę w hile in in tem atio n al
T a b e I a III. Potencjał turystyczny Europy Środkowej i Wschodniej w świetle opracowania Austriackiego Instytutu Europy Środkowej
i Południowo-Wschodniej
Kraj
Liczba atrakcji międzynarodowych kategorii 1 kategorii II kategorii III kategorii IV Albania - - 9 28 Białoruś - 1 8 38 Bośnia i Hercegowina - 1 10 25 Bułgaria - 2 33 76 Chorwacja - 2 16 59 Czarnogóra - - 14 22 Czechy 1 2 25 115 Estonia' Litwa2 - 1 5 11 Łotwa1 Macedonia - - 8 29 Mołdawia - - 6 23 Polska - 7 83 162 Rosja' Rumunia 1 1 42 129 Serbia - - 18 62 Słowacja - 1 23 47 Słowenia - 2 7 27 Ukraina2 - 2 15 117 Węgry - 2 25 64 Ogółem 2 24 347 1 033
1 Kraje nieujęte na m apie,2 kraje ujęte tylko częściowo. Ż r ó d t o : International... 1999.
kreślić walory wypoczynkowe wybrzeża czarno morskiego. W opracowanej na początku lat 90.
ubiegłego wieku liście 10. najbardziej popularnych miejscowości wypoczynkowych tej części Europy
(Pietra sz e w sk a, Wy r z y k ow sk i 1993) znalazły
się trzy kąpieliska czarnomorskie Bułgarii: Złami Pjasaci, Slancev Briag i Drużba.
3. STAN ZAGRANICZNEJ TURYSTYKI PRZYJAZDOWEJ DO BUŁGARII NA TLE
INNYCH KRAJÓW REGIONU
W 2004 r. najwięcej cudzoziemców przyjechało do Czech, Polski i na Węgry. Wprawdzie brak jest danych dla Chorwacji, ale biorąc pod uwagę in ne wskaźniki, spodziewać się można, że liczba przyjeżdżających cudzoziemców była tam rów nież bardzo duża (tab. IV). Liczba odwiedzających Bułgarię, pomimo tendencji wzrostowych (2000 r. - 3,5 min osób, 2001 - 5,1 min, 2002 - 5,6 min, 2003 - 6,2 min), była kilkakrotnie niższa niż w tych krajach. Znacznie korzystniej wypada na tomiast porównanie szacunkowej liczby tury stów oraz liczby udzielonych noclegów turystom zagranicznym. Pod tym względem Bułgaria
zaj-T a b I e III. zaj-Tourism potential of Central and Eastern Europę based on research by the Austrian Institute oI Central
and South-Eastern Europę
Country No of international attractions
Cat. 1 Cat. II Cat. III Cat. IV
Albania - - 9 28 Belarus - 1 8 38 Bosnia& Herzegovina - 1 10 25 Bułgaria - 2 33 76 Croatia - 2 16 59 Czech Republic 1 2 25 115 Estonia2 Hungary - 2 25 64 Latvia' Lithuania2 - 1 5 11 Macedonia - - 8 29 Moldavia - - 6 23 Montenegro - - 14 22 Poland - 7 83 162 Romania 1 1 42 129 Russia1 Serbia - - 18 62 Slovakia - 1 23 47 Slovenia - 2 7 27 Ukrainę2 - 2 15 117 Total 2 24 347 1 033
1 Countries not found on the map. 2 Countries found only in part. S o u r c e : International... 1999.
to u rism th e re c re a tio n a l a s s e ts of th e B lack S e a c o a s t sh o u ld p articu larly be em p h asized . O n th e list of te n m o st p o p u la r recreatio n al d e s tin a tio n s in th is p a rt of E uro pę, com piled in th e early 1990s (Pie t-
r a sz ew sk a & Wyrzykow ski 1993), th ere are
th re e B u lg arian B lack S ea reso rts: Zlatni Pjasaci, S lan cev B iyag a n d D rużba.
3. FOREIGN TOURISM IN BUŁGARIA CONTRASTED WITH OTHER COUNTRIES
IN THE REGION
In 2 0 0 4 th e m ajority o f inw ard foreign to u rists w e n t to th e C zech R epublic, Poland, a n d H u n g aiy . T h ere is n o d a ta regarding C roatia, b u t c o n sid erin g o th e r in d icato rs it c a n b e exp ected th a t th e n u m b e r w as also very h ig h th e re (table IV). T h e n u m b e r of v isito rs to B ułgaria, d esp ite its te n d en cy to grow (2000 - 3 .5 m in, 2001 - 5.1 m in, 2 0 0 2 - 5 .6 m in, 2 0 0 3 - 6.2 min), w as several tim es sm a lle r th a n th o se c o u n tries m e n tio n ed above. O n th e o th e r h an d , a c o m p ariso n o f th e estim a te d n u m b e r of to u ris ts a n d th e n u m b e r o f n ig h ts s p e n t
muje miejsce w pierwszej piątce krajów regionu, z liczbą 4,6 min turystów i 9,1 min udzielonych noclegów. Oznacza to, że zagraniczna turystyka przyjazdowa do Bułgarii wyrażona szacunko wą liczbą turystów osiągnęła poziom z lat 80. ubie głego wieku, choć liczba odwiedzających i licz ba noclegów udzielonych turystom zagranicznym jest jeszcze na poziomie połowy wielkości z tam tych lat.
T a b e I a IV. Stan turystyki zagranicznej w krajach Europy Środkowej i Wschodniej w 2004 r. Kraj Odwiedza jący (w tys. osób) Turyści (w tys. osób)* Korzysta jący z bazy noclegowej (w tys.) Udzielone noclegi (w tys.) Albania 645,4 Białoruś 44,0 Bośnia i Hercegowina 190,3 Bułgaria 6 981,6 4 630 9 142,2' Chorwacja 7912 42 516,3 Czarnogóra Czechy 95 897,7 6 061 19 980,5 Estonia 3 377,8' 1 750 1 374,4 Litwa 3 635,3 1 800 590,0 1 113,1 Łotwa 3 033,4 1 080 545,4 1 200,6 Macedonia 165,3 360,6 Mołdawia Polska 61 917,8 14 290 3 934,1 9 312,9 Rosja2 22 064,2 Rumunia 6 600,1 1 359,5 3 210,6 Serbia 5803 579,93 1 714,93 Słowacja 1 401 1 401,2 4 675,0 Słowenia 1 499 1 498,8 4 362,8 Ukraina 12 513,9' 15 629(?) Węgry 31 412,5' 12212 3269,9 10 508,1
' Dane z 2003 r .,2 dane dla całej Federacji Rosyjskiej,3 łącznie z Czar nogórą.
Ź r ó d ł o : Yearbook... 2006; * szacunek liczby turystów za: Bar
to szew ic zi Skalska, 2006, powołujących się na UNWTO.
Wśród narodowości odwiedzających Bułga rię dominują: Macedończycy, Serbowie (z Czar- nogórcami), Grecy, Turcy, Niemcy i Rumuni. Sta nowią oni 2/3 ogólnej liczby odwiedzających (tab. V).
Inaczej wygląda struktura narodowościowa turystów zagranicznych w Bułgarii pod wzglę dem liczby udzielonych im noclegów w 2003 r. Blisko połowa (45,6%) noclegów przypada na Niemców, dalsze 11,5% na Anglików i 7,8% na Rosjan (tab. VI). Poza tym znaczniejszy udział w wykorzystaniu noclegów mają jeszcze Szwe dzi, Finowie, Izraelici, Belgowie i Duńczycy.
by them appears more positive. In this
respect Bułgaria is in the top flve countries
of the region with 4.6 min tourists and 9.1
min nights. This means that foreign inward
tourists to Bułgaria (expressed by the
estimated number of tourists) has reached
the level recorded in the 1980s, although
the number of visitors and the number of
nights spent by foreign tourists is still half
the number of that period.
T a b I e IV. Foreign tourism in the countries of Central and Eastern Europę In 2004
Country No Crossing borders C000s) No of tourists (‘000s) No of hotel guests COOOs) No of beds sold Albania 645.4 Belarus 44.0 Bosnia& Herzegovina 190.3 Bułgaria 6 981.6 4 630 9 142.2' Croatia 7912 42 516.3 Czech Republic 95 897.7 6 061 19 980.5 Estonia 3377.8' 1 750 1 374.4 Hungary 31 412.5' 12212 3 269.9 10 508.1 Latvia 3 635.3 1 800 590.0 1 113.1 Lithuania 3 033.4 1 080 545.4 1 200.6 Macedonia 165.3 360.6 Moidavia Montenegro Poland 61 917.8 14 290 3 934.1 9 312.9 Romania 6 600.1 1 359.5 3210.6 R ussia2 22 064.2 Serbia 5805 579.93 1 714.93 Slovakia 1 401 1 401.2 4 675.0 Slovenia 1 499 1 498.8 4 362.8 Ukrainę 12 513.9' 15 629(?)
' Data from 2 0 0 3 ;2 data for all of the Russian Federation;3 including Montenegro.
S o u r c e: Yearbook... 2006; * - estimated number of tourists from
Bartoszew icz & Skalska, 2006 based on UNWTO.
The
nationalities
m ost
freąuently
visiting Bułgaria are: Macedonians, Serbs
(including tourists from Montenegro),
Greeks, Turks, Germans and Romanians
which together constitute two thirds of
the overall number of visitors (table V).
The nationality structure of foreign
tourists in Bułgaria in 2003 differs as
regards the number of nights spent. Nearly
half (45.6%) of the overall number are
German, a further 11.5% - British and
7.8% - Russians (table VI). Figures for
Swedes, Finns, Israelis, Belgians and Danes
are also significant.
T a b e I a V. Ważniejsze narodowości cudzoziemców odwiedzających Bułgarię w 2004 r. Kraj Odwiedzający (w tys.) % ogółu odwiedzających Macedonia 857,9 12,3 Serbia z Czarnogórą 853,1 12,2 Grecja 803,3 11,5 Turcja 760,9 10,9 Niemcy 719,8 10,3 Rumunia 612,6 8,8 Wielka Brytania 278,8 4,0 Polska 236,4 3,4 Węgry 194,5 2,8 Czechy 171,7 2,5 Słowacia 157,5 2,3 Rosja 152,1 2,2 Szwecja 107,6 1,5 Holandia 107,2 1,5 Ź r ó d ł o : Yearbook... 2006.
T a b e l a VI. Ważniejsze narodowości turystów zagranicznych wykorzystujących bazę noclegową Bułgarii
w 2003 r. Kraj Wykorzystane noclegi (w tys.) % ogółu wykorzystanych noclegów Niemcy 4 173,3 45,6 Wielka Brytania 1 053,2 11,5 Rosja 714,5 7,8 Szwecja 404,0 4,4 Finlandia 247,1 '■ Izrael 237,2 2,6 Belgia 237,1 2,6 Dania 209,9 2,3 Grecja 115,9 1,3 Czechy 103,6 1,1 Macedonia 103,3 1,1 Ź r ó d ł o : Yearbook... 2006.
Wpływy z zagranicznej turystyki przyjazdowej
w wybranych krajach Europy Środkowej i Wschod
niej przedstawia tab. VII. Największe wpływy po
siada Chorwacja, Polska, Rosja, Czechy i Węgry.
Bułgaria zajmuje szóstą pozycję, z wpływami 2,2
mld USD.
4. WYDATKI NA WYJAZDY ZAGRANICZNE WŁASNYCH OBYWATELI W KRAJACH
REGIONU
Wyjazdy zagraniczne Bułgarów ustabilizowały się
na poziomie 3-4 min podróży. Głównymi kierun
kami wyjazdów są kraje sąsiednie: Turcja, Grecja
i Macedonia
(BACHVAROV2006). Wydatki na po
dróże zagraniczne Bułgarów wyniosły w 2004 r.
T a b 1 e V. The main nationalities ot foreigners visiting Bułgaria in 2004
Country Visitors (‘000s) % of the overall
number ofvisitors
Macedonia 857.9 12.3
Serbia with Montenegro 853.1 12.2
Greece 803.3 11.5 Turkey 760.9 10.9 Germany 719.8 10.3 Romania 612.6 8.8 Great Britain 278.8 4.0 Poland 236.4 3.4 Hungary 194.5 2.8 Czech Republic 171.7 2.5 Slovakia 157.5 2.3 Russia 152.1 2.2 Sweden 107.6 1.5 The Netherlands 107.2 1.5 S o u r c e: Yearbook... 2006.
T a b I e VI. The main nationalities of foreign tourists staying in Bulgarian hotels in 2003 Country Accommodation used (“OOOs) % of all accommodation used Germany 4 173.3 45.6 Great Britain 1 053.2 11.5 Russia 714.5 7.8 Sweden 404.0 4.4 Finland 247.1 2.7 Israel 237.2 2.6 Belgium 237.1 2.6 Denmark 209.9 2.3 Greece 115.9 1.3 Czech Republic 103.6 1.1 Macedonia 103.3 1.1 S o u r c e: Yearbook... 2006.
Income from foreign inward tourism in
selected countries of Central and Eastem
Europę is presented in table VII. The largest
income is recorded in Croatia, Poland,
Russia, the Czech Republic and Hungary
with Bułgaria coming sixth at 2.2 biłłion US
dollars.
4 . EXPENDITURE ON OUTWARD FOREIGN TOURISM
IN THE REGION
The number of foreign trips made by
Bulgarians comes to 3-4 min with the main
directions of travel being to neighbouring
countries: Turkey, Greece and Macedonia
963 min USD (Bartoszewicz, Skalska 2006). Dla porównania, wydatki te w wybranych krajach omawianego regionu wyniosły (w min USD): Bia łoruś - 524, Bośnia i Hercegowina - 126, Chorwa cja - 850, Czechy - 2271, Estonia - 365, Litwa - 637, Łotwa - 377, Macedonia - 55, Mołdawia - 135, Polska - 3861, Rosja - 15 730, Rumunia - 530, Słowacja - 745, Słowenia - 9 1 1 , Ukraina - 996, W ęgry- 2 864.
Wynika z tego, że Bułgaria jest szóstym kra jem regionu pod względem łącznych wydatków na wyjazdy zagraniczne swoich obywateli. Warto ponadto zauważyć stosunkowo skromne wpływy z zagranicznej turystyki przyjazdowej w Rosji (tab. VII) i duże wydatki na wyjazdy zagranicz ne swoich obywateli rysuje się duży deficyt fi nansowy tego kraju związany z turystyką zagra niczną.
T a b e l a VII. Wpływy z zagranicznej turystyki przyjazdowej w krajach Europy Środkowej
i Wschodniej w 2004 r. (w min USD) Kraj Wpływy z zagranicznej turystyki przyjazdowej Albania Białoruś 287 Bośnia i Hercegowina 490 Bułgaria 2168 Chorwacja 6 848 Czarnogóra Czechy 4169 Estonia 806 Litwa 778 Łotwa 267 Macedonia 72 Mołdawia 95 Polska 5 828 Rosja 5 226 Rumunia 505 Serbia Słowacja 901 Słowenia 1 630 Ukraina 1 141 Węgry 4 061 Ź r ó d ł o : Ba r to sze w ic zi Sk a ls k a, 2006, po wołujący się na materiały UNWTO.
5. PODSUMOWANIE
Bułgaria jest średniej wielkości krajem Europy Środkowej i Wschodniej o dużym potencjale tury stycznym, w którym szczególną rolę odgrywają walory wypoczynkowe wybrzeża czarnomorskie go. W ramach dawnego obozu krajów socjalistycz nych Bułgaria była, obok Jugosławii, głównym
ce-trips in 2004 reachecl 963 min dollars
(Ba rt o s z e w ic z & Skalska
2006). Here are the
costs recorded in other selected countries of
the region (in mlns of US dollars): Belarus -
524, Bośnia & Herzegovina - 126, Croatia -
850, Czech Republic - 2271, Estonia - 365,
Lithuania - 637, Latvia - 377, Macedonia -
55, Moldavia - 135, Poland - 3861, Russia -
15730, Romania - 530, Slovakia - 745,
Slovenia - 9 1 1 , Ukrainę - 996, Hungaiy -
2864.
Bułgaria is the sixth country in the region
as regards overall expenditure on foreign
trips abroad made by its citizens. It is also
worth noticing that in Russia the income
from foreign inward tourism is relatively Iow
(table VII), while expenditure on trips abroad
made by its citizens is high suggesting
a serious financial deficit.
T a b l e VII. Income from inward foreign tourism in the countries of Central and Eastern Europę
in 2004 (US dollars)
Country Income from inward
foreign tourism Albania
Belarus 287
Bośnia & Herzegovina 490
Bułgaria 2 168 Croatia 6 848 Czech Republic 4169 Estonia 806 Hungary 4 061 Latvia 267 Lithuania 778 Macedonia 72 Moldavia 95 Monte negro Poland 5 828 Romania 505 Russia 5 226 Serbia Slovakia 901 Slovenia 1 630 Ukrainę 1 141 S o u r c e: Bar to s ze w ic z & Sk a ls k a, 2006 based on UWl//TOmaterials. 5. SUMMARY
Bułgaria is a medium-size country in
Central and Eastern Europę with a large
tourism potential, and where the recrea-
tional assets of the Black Sea coast
seem to play a particularly important
role. In the former socialist bloc Bułgaria
lem turystycznym regionu w urlopowej turystyce wypoczynkowej. Po wyraźnym kryzysie zagranicz nej turystyki przyjazdowej do Bułgarii, związanym ze zmianami politycznymi, gospodarczymi i spo łecznymi w regionie na przełomie lat 80 i 90. ubie głego wieku, Bułgaria stopniowo odzyskuje swoją pozycję na europejskim rynku turystycznym. Aktu alnie zaliczyć ją można do pierwszej piątki krajów Europy Środkowej i Wschodniej o najbardziej roz winiętej turystyce zagranicznej. Głównym regionem turystyki międzynarodowej w Bułgarii jest nadal wybrzeże Morza Czarnego, z którym wiąże się 75% ogólnej liczby noclegów wykorzystywanych przez turystów zagranicznych i 50% noclegów wykorzy stywanych w turystyce krajowej. Bułgaria jest rów nież znaczącym źródłem turystyki zagranicznej, gdyż przeznacza na wyjazdy zagraniczne swoich obywateli blisko 1 mld USD rocznie.
was, next to Yugoslavia, the main tour-
ism
destination
as
regards
holiday
tourism. After a elear crisis in foreign
inward tourism in Bułgaria, resulting
from the political, economic and social
changes at the tu m of the 1990s, the
country is gradually recovering its posi-
tion on the European tourism market.
Currently it is among the top five most
developed
in
Central
and
Eastem
Europę. The main intem ational tourism
area is still the Black Sea coast with
75% of the overall number of nights
and 50% of Bulgarian citizens. Bułgaria
is also a significant source of outward
foreign tourism, its citizens spending
nearly one billion US dollars on trips
abroad.
BIBLIOGRAFIA - BIBLIOGRAPHY
Bachvarov, M., 2006, Tourism in Bułgaria, iw:] Tourism
in the New Europę. The Challenges and Opportunities o j EU Enlargement, D. Hall, M. Smith and B. Mar-
ciszewska (ed.), CAB International, 241-255.
Ba r to sz ew ic z, W., Skalska, T., 2006, Zagraniczna tury
styka przyjazdowa do Polski w 2005 r.. Instytut Tury
styki, Warszawa.
Encyklopedia Świat i Polska 2006, Wydawnictwo Nauko
we PWN. Warszawa 2007.
Intemational tourism attractions in Central and South- -Eastem Europę (mapa pod red. P. Jordana), Osterrei-
chen Ost- und Sudosteuropa-Institut, Wien 1999.
Jo r d a n, P. i in., 1999, International Tourism Attractions in
Central and South-Eastem Europę (map), Ósterreichi-
sches Ost- und Sudosteuropa, Wien.
Pietraszewska, E., Wyrzykowski. J„ 1993, Touristic attractive- ness of Central and Eastem Europę in the light of West European touristic guide-books and proposals of tourlst agencie, [w:] Conditions oj the Foreign Tourism Deuelop-
ment in the Central and Eastem Europę, vol. 2, University of
Wrocław Department of Regional and Tourism Geography, Wrocław.
Yearbook o j Tourism Statistics. Data 2000-2004, 2006, WTO,
Madrid.
Wyrzykow ski, J., 1995, Miejsce Polski na rynku tury stycznym Europy Środkowej i Wschodniej. Turyzm 2.
