Modele organizacyjne przedsiębiorstw przemysłowych (rozwój polityki organizacyjnej wielkich przedsiębiorstw w Republice Federalnej Niemie)

A C T A U N I V E R S I. Ť A T ť S' L O D Z I 5 N 5 1 3 POLIA OECONOMICA 10, 1981

Knut B le ic h e r 1*

MODE!J: ORGANIZACYJNE PRZEDSIĘBIORSTW PRZEMYSŁOWYCH (ROZWÓJ POLITYKI ORGANIZACYJNEJ WIELKICH PRZEDSIĘBIORSTW

W REPUBLICE FEDERALNEJ NIEMIEC)

I . Zmiany w s t r u ktu ra c h o rg an izacy jn ych p r z eds i ę b io rstw pa I I w ojnie św iatow ej

Prezentow ane w niniejszym opracowaniu rozw ażania stanow ią pró'bę wykazania l i n i i rozwojowych i organizacyjnego przystosow y-w ania p rz e d s ię b io rs ty-w przemysłoy-wych RFN po I I y-w ojnie śy-w iatoy-w ej do przeob rażeń ja k ie zach o d ziły w o to c z e n iu . A utor ma przy tym świadomość profclem atyczności ta k ie g o g e n e ra liz u ją c e g o p rz e g lą d u , uważa jednak, że mimo to można będzie wykapać pewne p rzeo b raż e-n ia w o to c z e e-n iu , k tó re prow adziły do określonych przystosowywań s tr u k tu r y o r g a n iz a c y jn e j. Zostaną one tu p rzed staw io n e w s k ró to -wym u ję c iu .

Okazuje s i ę , że rozwój większych p rz e d s ię b io rs tw w RFN po I I w ojnie św iatow ej prow adził częściowo do b i e ż ą c e g o ( c ią g łe g o ) , a ęzęściow o do s k o k o w e g o dostosowywania s t r u k t u r o rg an iz acy jn y c h . Podczas gdy b ie żące dostosowywanie p r a -wie zawsze p rz e b ie g a ło w ramach is tn ie ją c y c h s t r u k t u r i form

o rg an iz acy jn y c h , to zmiar.y w model« organizacyjnym obejmującym c a ły system p o c ią g a ły za sobą zawsze skokowe p r z e k s z ta łc e n ia .

* P r o f e s o r d r , kierow nik I I Zakładu Ekonomiki i O rg an iza cji P r z e d s ię b io r s tw U niw ersytetu im. J u s tu s a Ł ieb ig a w G iessen (RFN); n acz eln y re d a k to r m iesięcz n ik a " Z e i t s c h r i f t f ü r O rg a n is a tio n " ; r e d a k to r s e r i i książkow ej "O rg a n isatio n + Führung” .

Zarówno b ie ż ą c e , jak i skokowe dostosowywanie było niezbędne ze wzglądu na zmiany w całym oto c zen iu p r z e d s ię b io r s tw , k tó re wpły-wały na elementy o r g a n i z a c j i , zad a n ia, lu d z i oraz środki rzec zo -we .

Rozważając rzecz b a r d z i e j szczegółowo, można n a s tę p u ją c e za-s ad n icz e zmiany elementów o r g a n i z a c j i o k r e ś l i ć jako konieczności o r g a n iz a to r s k ie g o dostosowywania.

1. Większa kompleksowość i szybsza zmienność zadań

W ystąpiły t a k i e zjaw iska, ja k zwiększenie s i ę rozmiaru zadań będących do s p e ł n i e n i a , a także w zrost wymagań wobec s to p n i a i sposobu w ypełniania tych zadań ( b a r d z i e j skomplikowane wymogi środow iska, zarówno o c h a ra k te rz e polityczno-prawnym, jak i eko-nomicznym, sp ołeczno-kulturalnym i technologicznym ). N a s tą p iła ta k ż e p r z y b i e r a j ą c a na s i l e i n t e g r a c j a tych zadań ( n p . . o d p rzed s i ę b i o r s t w a zajmującego s i ę wąską grupą produktów do p r z e d s i ę -b io rs tw a stanowiącego złożony system ). P od zia ł pracy i s p e c j a l i -z a c j a , jako Środki do opanowania kompleksowości, coraz b a r d z i e j

ф

u t r u d n i a ł y i n t e g r a c j ę i koordynację p r z e d s ię b io r s tw a i u czyniły niezbędnym rozwój i u p re c y z y jn ie n ie systemów kierow ania. Ponad-to s tw ie rd z a s i ę r o s n ą c ą s z y b k o ś ć z m i a n za-dań, k t ó r a wymaga od o r g a n i z a c j i zdo ln o ści do c ią g ły c h innowa-c j i i prowadzi do powstawania innowa-co raz b a r d z i e j e lasty innowa-czn y innowa-ch form o rg a n i zac y jn y ch .

2. P otrzeb a a u t o a f ir m a c ji człowieka p r acy

Obraz wymagań człow ieka w o d n ie s ie n iu do jego p ozycji w p r z e d s i ę b i o r s t w i e p rzeob raża s i ę w p otrze b ę indywidualnego roz-woju i a u t o a f ir m a c ji w zawodzie o raz s p o łe c z n e j i n t e g r a c j i je d -n o s t k i w g r u p ie . Systemy o r g a n i z a c j i (h u m a n iz a c ja p r a c y ) i sy-stem y kierow ania (kolektywne i kooperatywne formy kierow ania) s t a r a j ą s i ę t e zmiany uwzględniać.

3. I n te g r a c ja środków rzeczowych w systemy

Ś rodki rzeczowe w co raz mniejszym sto p n iu s łu ż ą s u b s ty tu c ji in d y w id u a ln ej pracy lu d z k ie j w p rocesach wykonawczych, a le same

I Ч

r o z w ija ją s ię w kompleksowe systemy te c h n o lo g ii p ro d u k c ji 1 te c h -n o lo g ii i-n f o rm a c ji, k tó re w yw ierają coraz w iększy wpływ na k s z t a ł -tow anie o r g a n iz a c ji.

Związane z tym oddziaływ ania na wymienione elem enty o rg a n z a c j i prowadzą do co raz szybszego dostosowywania modeli o rg a n i-zac y jn y ch . Nie będziemy s ię tu w głębiać w problem atykę bieżącego dostosowywania form o rg an iz acy jn y c h , n ato m iast zatrzymamy s i ę nad niektórym i lin ia m i rozwojowymi skokowego p rz e o b ra ż a n ia o g ó l-nych o rg an izacy jn y ch p rz e d s ię b io rs tw przemysłowych w RFN.

Przyjm ując za punkt w yjśpia faktyczny okres dostosowywania s t r u k t u r o rg an iz acy jn y c h , wynoszący 30 l a t , H einrich B. Acker postulow ał. 15- l e t n i rytm zmian skokowych modeli o rg an izacy jn y ch w p rzem y śle. O ceniał te o d cin k i czasu jako umiarkowane, ponieważ je g o zdaniem rytm te n w yrażał zarówno okresy technicznych p rz e -obrażeń (o k re a Aycia pow ażniejszych urządzeń ') i okresy obsady stan o w isk kierow niczych С zmiana g e n e ra c ji na stanow iskach k ie -ro w n iczy ch ). Obecnie stw ierd za s i ę , że rytm skokowych o rg an iz ato r s k ic h dosatosowań modeli o rgan izacyjn ych w RFN u le g ł w o s t a t -n ic h la ta c h z-nacz-nemu skró ce-n iu i wy-nosi m -niej -n iż 10 l a t .

I I . T ensor ko o rdynacyjny jako koncepcyjn e r amy rozważań

Aby uporządkować poszczególne l i n i e rozwojowe w zam kniętą koncepcję rozważań nad zmianami m odeli o rg an iz acy jn y c h , n ależy w d a l s z e j c z ę śc i opracow ania za punkt w y jścia p rzy ją ć p r z e d s ta -wiony tu te n s o r Koordynacyjny. Obejmuje on tr z y p aram etry , k tó

-re mogą w ystąpić przy koo rd yn acji p rz e d s ię b io rs tw :

O z a k r e s y c z y n n o ś c i C f u n k c j i ) , k tó re muszą być sp e łn io n e w p rz e d s ię b io rs tw ie przemysłowym i k tó re

głów nie obejm ują badania i rozw ój, z a o p a trz e n ie , magazynowanie, tr a n s p o r t , p ro d u k cję , zbyt i a d m in is tra c ję ;

2 ) p r z e d m i o t у będące re z u lta te m dokonywanych czyn-n o ś c i . W p r z e d s ię b io rs tw ie przemysłowym w ystępują oczyn-ne w ramach o k reślo n y ch produktów i grup produktów;

3 ) r e g i o n у , w k tó ry ch dokonywane J e s t d z ia ła n ie zwią-zane z tymi przedm iotam i, a k tó r e w o b sz a rz e krajow y« i między-narodowym mogą występować jako stosunkowo zam knięte warunki á ro -dowi sk owe.

W p r o c e s ie rozwoju p rz e d s ię b io rs tw a przemysłowego problem y, wymagające k o o rd y n a c ji p rz e z kierow nictw o p rz e d s ię b io rs tw a w d rod ze in te g ro w a n ia , mogą po siad ać zróżnicow ane punkty c ię ż k o ś -c i . Przy stosunkowo n ie w ie lk ie j kompleksowości zadania 1 zwią-zanych z tym stosunkowo niedużych w ie lk o śc ia c h , punkt c ię ż k o ś c i w d z i a ła l n o ś c i koord yn acyjn ej stano w ią z r e g u i, <.dg«umenia Ko-ordynow ania poszczególnych czynności С f u n k c ji ) .

W ty c h przypadkach pierw szoplanowego zn aczen ia n a b ie r a ją b łę -dy w ynikające z wadliwego postępow ania w z a k r e s ie p o l i t y k i we-w n ątrz p rz e d s ię b io r s twe-w a , a powodując* brak wzajemnego dostosow a-n i a rozw oju, z a o p a tr z e n ia , p ro d u k c ji i z b y tu . 3t-\d poważna część uwagi kierow nictw a p rz e d s ię b io rs tw a winna koncentrować s i ę na k o o rd y n a c ji ty ch zakresów czy nn ości Сf u n k c ji ) .

W warunkach w ięk szej kom pleksowości, c e c h u ją c e j a l ę głów nie r o z s z e r z e n i e m p r o g r a m u p r o d u k c y j -n e g o , problemy p o l i t y k i p rz e d s ię b io rs tw a p rzen o szą s i ę w znacznym s to p n iu do wymiaru przedmiotowego* Nadal w y stęp u ją tu problem y k o o rd y n a c ji poszczególnych zakresów czynności С f u n k c ji} Jednak b ledn ą one wobec brzem iennych d la p r z y s z ło ś c i 'problemów rozw oju programu p r o d u k c ji. Główne problemy kierow an ia n a le ż ą tu j u i b a r t i l . J do POL d z ia ła n ie . t r a t . , ! ! 1 wymagają a l a . t y c . n - go n a s ta w ie n ia s i ę na zróżnicow ane rytmy w zrostu p o ^ rciegó ln ych grup wyrobów. W ograniczonych r e g io n a ln ie w arunkach, jak to ma m ie jsc e w RFN, w zro st p rz e d s ię b io rs tw a prowadzi' autom aty cznie do s i l n i e j s z e g o z a in te re so w a n ia d z i a ła l n o ś c ią w s k a l i m iędzynaro-dow ej.

V ramach i n t e r n a c j o n a l i z a c j i d z ia ła ln o -ś c i n a s tę p u je w zro st zn ac zen ia poszczególnych obszarów gospodar-czych powiązanych r e g io n a ln ie . Tak więc z a g a d n ie n ie , w ja k ic h

re g io n a ln y c h o b szarach można otworzyć so b ie nowe ry n k i 1 wobec te g o Jak ich in w e s ty c ji należy tam dokonać, s t a j e s i ę w ty c h wa-runkach d la kierow nictw a p rz e d s ię b io rs tw a cen traln y m problemem k o o rd y n a c ji.

o-gól według n a stę p u ją c e g o wzoru: w pierwszym o k re s ie no2naczne k ła d z e n ie n a c isk u na w y ria r fu n k cjo n a ln y , p r z e j ś c i e do wymiaru przedm iotow ego, ' a potem co raz k ie ro w an ie uwagi na wymiar re g io n a ln y .

praw ie je d - n a s tę p n ić s i l n i e j s z e

Rys. 1. T en so r koordynacyjny d la fu n k c ji (zakresów czy n n o ści, przedm iotów i regionów )

W związku z tym w arta j e s t wzmiankowania n a s tę p u ją c a kwe-s t i a . J e ś l i d o ty ch czas rozwój w każdym z modeli o rg an iz acy jn y c h ,

ja k na t o w skazują b ad an ia, m iał swój p unkt c ię ż k o ś c i odpowiadają c y danemu wymiarowi,' to obecnie c o ra z b a r d z ie j n a s il a s i ę te n -d e n c ja , aby p rzy k o o r-d y n acji uw zględniać równorzędność w szy

st-k ic h t r z e c h , a co najm niej dwóch wymiarów. Tym samym wyraźnie r y s u j e s i ę p r z e s ta w i e n ie od j e d n o w y m i a r o w e g o t r a -ktow ania o r g a n i z a c j i (d a n y wymiar j e s t każdorazowo przy wyborze modelu organiz acyjne go uznany za dominujący z a k re s problemów w p o l i t y c e o r g a n i z a c y j n e j ) do w i e l o w y m i a r o w e g o

r o z p a try w a n ia modelu org an iz acy jn e g o .

, Równoczesność uw zględniania dwóch wymiarów w p o l i t y c e o rga-n i z a c y j rga-n e j p rz e d s ię b io r s tw a może być charakteryzow arga-na terminem o r g a n i z a c j a m a c i e r z o w a , zaś w przypadku rozw ażania o r g a n i z a c j i p r z e d s ię b io r s tw a w asp ek cie trójw ym iaro-wości mówimy o ' o r g a n i z a c j i t e n s o r o w e j .

***• Et a Py rozwoju dostosowywania modeli o rg anizacyjnych do nowych warunków w RFN

V ogólnym u j ę c i u można z grubsza wyznaczyć n a s tę p u ją c e e t a py rozwoju dostosowywania modelu organiz acy jn e g o większych p rzed -s i ę b i o r -s t w w RFN:

1. S p e c j a l i z a c j a 1 f u n k c j o n a l i z a c j a kierow nictw a

Tradycyjna o r g a n iz a c ja n iem ieckich p r z e d s ię b io r s tw przemy-słowych cechowała s i ę zasadą zawodowo-stanową. Zgodnie z n i ą technikow i odpowiedzialnemu za rozwój, k o n s tr u k c j ę i p ro d u k c ję , dodano handlowca, kompetentnego d l a zakupu, sprzedaży i

admini-s t r a c j i . V z a l e ż n o ś c i od prźewagi k t ó r e j ś z tych oadmini-sobowości, po-d z i a ł resortow y w o r g a n i z a c j i następował w o p a rc iu o system my-ś l e n i a te c h n ic z n y „ lu b handlowy. Ponieważ u podstaw tego modelu o rg an iz a c y jn e g o l e g ł p o d z ia ł na obszary zawodowe, a l e n i e na wy-ra ź n e zasady s t r u k t u r a l n o - o r g a n i z a c y j n e , p o la k o nfliktow e między tymi oboma obszarami zawodowymi i organizacyjnym i były w ła ś c i-wie jakby zaprogramowane. Oczywiście było to ze szkodą d la je d -n o l i t e j i kompleksowej o r i e n t a c j i ekonomicznej p r z e d s ię b io r s tw a . S p rz e c z n o śc i obu zakresów z krzyżowaniem s i ę rozwiązań o rg a n iz a -t o r s k i c h oraz z -te n d e n c ją do pows-tawania dub lujących s i ę funkc j i , ja k t o ma m iejsfunkce w przypadku p r z e funkc i ą ż e n i a nafunkczelnego k i e

-row nictw a problemami m ałej w agi, a le związanymi z powstającymi k o n f lik ta m i, s t a ł y s i ę ogólnymi o rg a n iz a to rs k im i cechami tego modelu "o rg a n iz a c y jn e g o " .

P ierw szy is t o t n y etap rozw oju o r g a n iz a c ji p rz e d s ię b io rs tw a p o le g a ł na uw olnien iu s i ę od te g o modelu poprzez s p e c j a

-l i z a c j ę i f u n k c j o n a l i z a c j ę kierow nictw a. Zw łaszcza p r z e j ś c i e od rynku sprzedawcy do rynku odbiorcy p rzy -n io s ło po re fo rm ie system u- m o-netar-nego z-nacz-ne zaakcentow anie f u n k c j i z b y t u w p rz e d s ię b io rs tw a c h . V wyniku wyod-r ę b n ie n ia f u n k c ji zbytu z z ak re su tech n iczn eg o i handlowego na-s t ą p i ł o wzmocnienie dążeń innow acyjnych, co z n a la z ło na-swój wyraz w częstym w yodrębnieniu f u n k c j i b a d a w c z y c h i r o z w o j o w y c h .

Wraz z n a s i l a j ą c ą s ię - w pierwszym rz ę d z ie p rzez p o lity k ę cenową - międzynarodową k o n k u ren cją, n a s tą p iło wzmocnienie spe-c j a l i z a spe-c j i o d p o w ied zialn o ści w d z ie d z in ie kosztów ( C o n tr o llin g ) i finansów ( T r e a s u r in g ). Rozwój w kieru nk u socjalnym w

gospo-d a rc e rynkowej gospo-dopro w agospo-d ził, p rz e z ogospo-dpowiegospo-dnie ustawodawstwo (swego c z a su np. ustawodawstwo o współdecydowaniu w przem yśle górniczym i h u tn ic z y m ) o raz w wyniku lic z n y c h dobrowolnych św ia-dczeń so c ja ln y c h do w yodrębnienia s i ę r e s o r tu spraw p e r s o -n a l -n y c h i s o c j a l n y c h . Te w sz y stk ie zjaw isk a spowodowały wyraźny zwrot do m o d e l u f u n k c j o n a l -n e j o r g a n i z a c j i .

Kierownictwo przedsiębiorstwa

I . ... I ---

r

Rozwój Zaopatrzenie Produkcja Z byt Administracja

I___________I ____________ 1

M I I I

N I M II

1 1

1 H M

Rys. 2. Model o r g a n iz a c ji fu n k c jo n a ln e j \

Ten model o rg an iz acy jn y wychodzi od n a jb a r d z ie j "isto tn y c h s f e r d z i a ła l n o ś c i p r z e d s ię b io rs tw a i powiązany j e s t ze s tru m ie

-niem przepływ u p ro d u k c ji Cod zakupu surowców do zbytu produk-c j i ) w zgl. z przepływem z leproduk-ceń Cod p r z y ję c ia zamówienia p rz e z z b y t aż do jeg o c a łk o w ite j r e a l i z a c j i ) .

Ponieważ w tym modelu tw o rzen ie podsystemów powiązane j e s t z przepływem s tru m ie n ia wyrobów, c a ły p rz e b ie g d a je s i ę łatw o programować. Programy zruty nizo w ane, urucham iane p rz e z o k re ślo n e sy g n ały Cnp. wpływające zam ów ienia) p r z e b ie g a ją d a l e j praw ie " sa m o d z ie ln ie " . Liczne d ecy zje jednostkow e są z 'g ó ry w sposób trw a ły u s ta lo n e . Z t e j s k ło n n o śc i do programowania wynika jednak z b y t mała g ię tk o ś ć o r g a n iz a c ji wobec zak łó ceń w o to c z e n iu zew-n ętrzzew-ny m . M ożliwości zmiany programu С nowe p rod uk ty i nowe p ro -cesy ) są zaw arte w sy stem ie o r g a n iz a c ji fu n k c jo n a ln e j ty lk o w ograniczonym z a k r e s i e . System te n ujaw nia tym sposobem n ie k tó r e swe i s t o t n e w aru n k i: wytwarzane s ą o k re ślo n e wyroby Cna pod-s ta w ie znanego ilo śc io w o zapo trzebow ania ) i w związku z tym s to - s u je s i ę o k re ś lo n e p ro c e s y . E la s ty c z n o ś ć , do k t ó r e j o s ią g n ię c ia s i ę dąży, sprowadza s i ę do ilo ścio w y ch zmian w ie lk o śc i zbytu i z a o p a tr z e n ia , k tó ry c h p rz e d s ię b io rs tw o n ie może opanować, ze w zględu na ic h n ie z a le ż n y od systemu p rz e d s ię b io rs tw a ch a ra k -

t e r .

Zdolność innow acyjna te g o modelu wydaje s i ę być o g ran iczo n a sama p rz e z s i ę . Ponadto model fu n k cjo n aln y n ie zaw iera w so b ie żadnych m ożliw ości subautonom icznego s te ro w a n ia poszczególnych zakresów . Z teg o wynika w tym sy stem ie dylem at c e n tra ln e g o obc ią ż e n ia deobcy zjam i, p rzy n ie d o sta te obc z n y obc h m ożliw ośobciaobch d eleg o -w ania f u n k c ji decydo-wania, co p rzy ro s n ą c e j w ie lk o śc i p r z e d s ię -b io r s tw , d y w e rs y fik a c ji i p rzy sp iesza jący m s i ę ry tm ie zmian co-r a z b a co-r d z ie j o b c ią ż a n acz eln e kieco-row nictw o. W modelu tym bowiem n ie ma s t r a t e g i i o d ciążający ch "czołów kę".

D alszy w zro st .p rz e d s ię b io r s tw w RFN był na ogół możliwy t y l -ko p rz e z d a ls z ą d y w e rsy fik a c ję programu p r o d u k c ji. Ale to w w ię k sz o śc i p r z e d s ię b io r s tw prow ad ziło do te g o , że model fu n k cjo -n a l-n y , nastaw iony na harm o nizację procesów , o s ią g n ą ł bardzo szybko swoje g r a n ic e . P o lity k a programu produ kcyjn eg o, jak o cen-t r a l n y punkcen-t s t r a t e g i i p r z e d s ię b io r s tw a , n ie mogła znaleźć do-s ta te c z n e g o u w zg lęd nien ia w ramach teg o modelu, p rzy nadmiernym p r z e c ią ż e n iu naczeln ego k iero w n ictw a. W yjątek stan o w ią p r z e d s ię -b io rs tw a o p ro d u k c ji masowej i w ie lk o s e r y jn e j, ze stosunkowo

mało zróżnicowanym programem produkcyjnym ( n p . przem ysł samocho-dowy ).

2 . Tw orzenie w zględnie autonomicznych podsystemów d la o b c ią ż e n ia kierow nictw a

Pod hasłem “d у w i z j o n a 1 i z a c J i" p rzy stąp io n o do tw o rz e n ia re la ty w n ie autonomicznych podsystemów, s p e c ja liz u -ją c y c h s i ę w re a liz o w a n iu o k reślo ny ch c z ę ś c i programu produk-cy jn eg o całeg o p rz e d s ię b io rs tw a . Dla te g o c e lu wykorzystywano zarówno m ożliw ości o r g a n i z a c j i k o n c e r n o w e j , a więc praw nej s t r u k t u r e l l z a c ji t o w a r z y s t w - f i l i i , jak i m ożli-wości o rg a n iz a to rs k ie g o rozczłonkow ania oddziałów w ramach tzw. o r g a n iz a c ji według zakresów d z i a ła l n o ś c i. Przy tym bardzo szybko o k aza ło s i ę , że model o rg an iz acy jn y u k ształto w an y w yłącznie na z a s a d z ie przedm iotow ej ( z w yjątkiem konglomeratów, w k tó ry c h praw ie n ie ma związku p ro d u k cy jn e g o ) powoduje dużą ruchliw ość d o ra ź n ie tworzonych zespołów potrzebn ych do r e a l i z a c j i zadań s p e c ja ln y c h .

Jak o o rg a n iz a to rs k ą przeciwwagę do zakresów d z ia ła ln o ś c i p r z e d s ię b io r s tw a zorientow anych na wyrób, praw ie w szędzie potwo-rzono zorientow ane fu n k c jo n a ln ie c e n tr a ln e zak re sy d z ia ła ln o ś c i,. Związek te n z o s ta n ie przed staw ion y w o p a rc iu o dwa p ra k ty -czne p rz y k ła d y . Podczas gdy w przem yśle ciężkim p rzede w szyst-kim realizo w an o s tr u k tu r ę koncernową ( r y s * to w przem yśle elek tro n ic zn y m o p a rto s i ę p rzede w szystkim na s tr u k tu r z e wg z a -kresów d z i a ła l n o ś c i ( r y s . 5 ) ,

Zasada p o d z ia łu przedmiotowego wychodzi z z a ło ż e n ia , że p rzy k s z ta łto w a n iu podstawowej s tr u k tu r y o rg a n iz a c y jn e j p rzed -s ię b io r -s tw a , w o d ró ż n ie n iu od o r g a n iz a c ji f u n k c jo n a ln e j, pod-stawowe zn ac zen ie w c e n t r a l i z a c j i zadań i tw o rzeniu zrębów s t r u -k tu r y o rg a n iz a c y jn e j ma przedm iot d z i a ła n i a , zaś k r y t e r i a funk-c jo n a ln e schodzą na drug i p la n . Tego ro d zaju rozczłonkow anie prow adzi do w ię k sz e j autonom ii zakresów odpow iedzialnych za da-n ą d z ie d z ida-n ę ida-n te re s ó w , ponieważ w każdym z ty ch zakresów p rzed -miotowych w ystępuje w ięk szo ść, a w pewnych przypadkach. praw ie c a ł y kompleks c z y n n o śc i. W te n sposób t a s t r u k tu r a , J e ś l i n ie z o s ta j e u zu p ełn io n a specjalnym i przed sięw zięciam i c e n t r a l i z a c y j

-ft o tw b j

\

K ierow nictw o p ro d u k tu С

Centralne Kierownictwo p rzed sięb io rstw o

...Centrom * o rс coc. tiťífCiobeine. ... tfJs*«.* ~4*mb’nobci Uzokres d zio b ln o ici UJ zakres lizioW ności

Prezes Zarządu Pnanse Sprawy pracownicze £odom e i rozw ój

- - Stal Budowa okrętów Budowa maszyn, k o -stol . mat. konstr.

Sekretariat gráwny Ptanowonie c o lo k s z to ftu W/й г Ы Р епо ■ nolnyF Praso i in f o r-B u re Pman. koicieTJcriun|_ Rew,zjc koncer■ __Tioyrc 3Wydzcr Pra -wny Wydziar Poda-tkowy Gospodanro nie njehomoicorm j^tto w keckiing- 1 1 ho usen Sctzoater Versicňen tOSSśw-1 ungs ■ Sotzgitter Guterterwo Huna Sn№.... Bnjro Wydzror Spra*> osobowych lanow i intormo zjo kadrowa.

racy. roCiQOQl; jeV ->

■s tawodewsiwo. osp kottr i so - ю croz meszk. Za* rodowa koso

chorych Solzgitter •Vchnunis - Aß Sotzgitter \-irt*ct>attsbetneb* ...ДИШ— Biuro

С

penzCfC centrainyjtrotno sfu tb o Zbyt Sotzgitter j Hüttenwerke AG 1 Salżgitter Erzbergbau AG Solzgitter tndustnobou Gmbht Stahlwerke Perne-Solzgitter AG Šalzg/fter do B-'Q- sit fiepresentocčes Servcos feć/ж г» -Ц * Biuro I Centralna s/lizb d Uzarzgd centralny,f ~ iHowoi Pruteiscne VrerftW swerke

Linke - Hoffmann Busch O/nbH Luitpoldhütte AG 14 Deutsche IScftocMÖOu- und 'iKavanen Bau-und\ f.TéĎsseie/iscŕo«J Biuro tną sfużbol 'ro k n T 'о п о й cent Salzgitter Maschinen AG Ś a lzg itte r J S lahbou GmbH Isomonte SA (Brossen j. For moc SA . ÍBrasiiif-nJ . Industrie-Aktieroes Peine-Solzgitter

dokresy d z a b ln o ic i przedsiębiorstw _{centro Ina} 0'rOOf)Q ffunkcionalnd

В

Ú

E

F

1

M

N

Podzespoty Systemy Energetyka Technika Techniki Techniki Teielwmtjni- p rzedsię-informacyjni Jotekcpisowa instalacyjne medyczne kocjo biorą twa i przetworze i

sygnaliza-no danych cyjno

Obwody Urządzenie Zasilanie Dalekopisy Kable t prze Aparaturo Techniki Finanse scalone przetworzą w energię i przekazy- wody wyso- renlgerwsk: techniczne

Elementy ma danych wanie do - kiego no - •

pbfcrztw o - nych pięcia

dnikowe

Elementy ijr rodzenia Komunikacja Technika Sprzęt Sprzęt Techniki pasywne zewnętrzne i ziecenjoda sygnobzocji instalacyjny elektromtdy focznoici

wyjścia wcy państwo kolejowej i techniko czny dalekiego

wi i publi * \ oświetlanie - zasięgu

czni wo иИ;

Personel

Lompy ele- Przemyśl Urządzenia Urządzenie Aporofy Kablowe

ktronowe surowców sygnalna - instalacyjne s ruchowe techniki

OziedZiny суще i techniko intormo

-specjalne • ' • klimaty za - cyjne

с yjna *

PrzemysT orze twórczy

Wyroby Liczniki Sprzęt Technika

wzorcowe c fe n ty s łc z n y Kontrolo V i sterow a• nie p ro c e -sów techno logicznych Fihe Berlin Žoch. Br tm a Dortmund Düsseldorf Essen F ra n k lu ri Homburg Honnower Kolonio

Filie zagraniczne fLand« sgesellsc h a lte n } Sprzedaż Hannheim _ Argentynę Francja

Monachium Australia Orecjo <

Norymberga Austrio Gwatemala Saarbrucken Belgio Hiszpania S tu ttg a rt Luksemburg Holandio Cos la Я ка Indio Dania Indonezja Ekwador Iran EI Salwador Irlandia Finlandio Japonia gonada Kolumbia Marokko Meksyk Nikaraguo Nigerio Norwegia Pakistan P rd A fry k a Portugalia Stony Zjednoczone Szwajcario Szwecja Turcjo Wenezuela Wielka Brytania Wiochy Zair Brazylio

Ciuro zorzędu Centralny zarzod w Berlinie Zach W yd zia ł UmOw i Patentów Centralna komórka ds. inform acji S ■ .. ' . . /■ « ;/

Пуз. 5

.

nymi, z o s ta j e bardzo z b liż o n a do praw ie sam odzielnego D rzed eię-

b io r s tw a . Konsekwencją j e s t m niej lu b w ięcej s i l n a d e c e n tr a li-z a c ja d e c y li-z ji, p rz y n a jm n ie j w s f e r z e operatyw nej d z ia ła ln o ś c i p r z e d s ię b io r s tw a . V o d ró ż n ie n iu od p o d z ia łu funk cjonalnego tu j e s t d o p ie ro możliwe o k r e ś le n ie o dp o w ied zialn o ści za w ielk o ści optym alne. Przy o r g a n iz a c ji fu n k c jo n a ln e j bowiem można u s t a l i ć zak re sy o d p o w ied zialn o ści je d y n ie za w ie lk o śc i u d z ia łu w n a k ła -dach Cze względu na k o szty .) o raz za w ie lk o śc i zbytu С odpowie-d z ia ln o ś ć za o b r ó t ) . O rg a n iz a c ja przedmiotowa stw arza więc wa-ru n k i d la tw o rz e n ia centrów odpow iedzialnych za wynik С ośrodków mogących być ro zliczan y m i - P r o f it- C e n te r s ) , k tó re muszą prowa-d z ić swą d z ia ła ln o ś ć zgodnie z o r i e n t a c j ą na zysk całeg o wydzia-ł u С z ak re su d z i a wydzia-ła l n o ś c i p r z e d s ię b io r s tw a ) a lb o na jego rentow

-ność .

O gólnie n a le ż y wyjść z z a ło ż e n ia , że po szczególne ogniwa C c e n tr a ) p rz e d s ię b io rs tw a cec h u je pokrew ieństw o pod względem ryn-ków, produktów i te c h n o lo g ii. To pokrew ieństw o prowadzi do wie-lo k ro tn y c h i n t e r a k c j i p rzy u s ta l a n iu i re a liz o w a n iu celów p rzed -s ię b io r -s tw a . Wtedy obok subautonom icznych zakresów w p r z e d s ię -b io rs tw ie p ojaw ia s i ę , jako przedmiotowy wymiar o r g a n iz a c ji , ko-n ie czko-n o ść odgórko-nej i n t e g r a c j i i k o o rd y n acji p rz e z służby cen-t r a l n e , ucen-tworzone w łaśn ie na z a s a d z ie f u n k c jo n a ln e j.

O rg a n iz a c ja o p a rta o model przedmiotowy» p o d k re śla s t r a t e g i -czny problem h a r m o n i z a c j i p r o g r a m u . Jednak w t r a k c i e n a s i l a j ą c e j s i ę in t e r n a c j o n a l i z a c j i s f e r y in te re só w n a t r a f i a ona na pewne g ra n ic e , W związku z* tym problem s t r a t e -g i i p rzem ieszcz a s i ę dodatkowo na h arm onizację in te re só w p rz e d -s ię b io r -s tw a w reg io n ach w -s k a li św iato w ej,

3. W łączanie reg io n aln y ch podsystemów w cało ścio w ą s tr u k tu r ę

Model re g io n a ln y o r g a n iz a c ji pokazuje w zasadniczym z a r y s ie zaprezentow any na r y s . 6 wzór syatemov/ego zróżnicow ania w wa-runkach fun k cjo n aln eg o i zorientow anego na p ro du kt c e n tra ln e g o

s te ro w a n ia .

W problem atykę ta k ie g o c z y s to reg io n a ln eg o modelu o rg a n iz a -c y jn e g o , zaw ierająceg o jednoczesne uwypuklenie c e n tra ln y c h s łu ż b

W yrbb в W yrób А ** • H f t r own: с tw o Ог/edimo 3 'T % $

-? r { p S \

*дd i r 'iň iif r a c/0 . iNX-iv- •* \к # г с * т с Ы о \ K ie ro w n ic tw o v ZckľQ Kt A \ Z o k /ö d в \ / Т Г / ч Л т ч х г 1, K ie ro w n ic tw o t o k t a a С K * ro w n < tw O 29 k fa d В K ierow nictw o io k f o e A K ie r o w n ic tw o Z o k f o d С K * r o * n K tw c ÍQH/30 A K m ro w m e iw o p r r * d h e t » o r 4 w o С» n tro tn » i t u ib y tu n kc/o n o lh » C t n t r a 'n t t r u ł b y p r t K t m i o t o w t

Z T

fu n k cjo n a ln y ch I przedm iotowych, n ie będziemy s ię w dalszym c i ą -gu rozważań b a r d z ie j z a g łę b ia ć , ponieważ do t e j pory żadne wię-k sze p rz e d s ię b io rs tw o RFN n ie o s ią g n ę ło ta wię-k ie g o a to p n ia i n t e r -n a c j o -n a l i z a c j i , k tó ry u sp ra w ie d liw ia łb y n ie o g ra n iczo n e z a s to s o - w anie te g o modelu. V o s ta tn ic h la ta c h jed nak, w przem yśle che-micznym d a je s i ę zaobserwować w z ra s ta ją c e w łączan ie region alny ch elementów w ogólną s tr u k tu r ę o rg a n iz a c y jn ą p r z e d s ię b io rs tw a ., Dobrym przykładem j e s t w t e j d z ie d z in ie p rz e d s ię b io rs tw o BASF, k tó -rego organigram p rz e d sta w ia r y s . 7. Schemat s tr u k tu r y o rg a n iz a -c j i BASF p o k azu je, że obok przedmiotowy-ch zakresów i fu n k cjo -n al-n y ch s łu ż b c e -n tra l-n y c h , utworzone z o s ta ły słu żb y d la r e g io - nów p o za e u ro p e jsk ic h (P ó łn o cn a Ameryka, Ameryka Ł aciń sk a, A fry-k a , Zachodnia A zja; Południowa i Wschodnia A zja, A u s t r a l i a ), .Wy-r a ż a s i ę w tym p o t.Wy-rz e b a p o li ty k i p .Wy-rz e d s ię b io .Wy-rs tw a , aby koordyno-wać n ie ty lk o wymiary fu n k cjo n a ln e i przedm iotow e, a le tak że

przyznać o rg a n iz a c y jn e zn aczen ie poszczególnym regionom , na k tó -ry c h ro z w ija s i ę p o zaeu ro p ejsk a d z ia ła ln o ś ć p rz e d s ię b io rs tw a . Ten s ta n o rg a n iz a c y jn y można rozumieć jako s ta n p rzejśc io w y do b a r d z i e j równorzędnego uw zględnienia w szy stkich trz e c h wymiarów. Stw orzy to dużą różnorodność rozw iązań p rzy ro z g ra n ic z a n iu kom-p e t e n c j i , zw łaszcza między odpowiedzialnym i za grupę wyrobów o-

ra z odpow iedzialnym i za re g io n subautonomicznymi zakresám i czą-stkowymi (słu ż b a m i lu b f i l i a m i ) .

ł*. Na drodze do wielowymiarowych s t r u k t u r o rg an izacy jn y ch P rzedstaw ion e p rzy kłady rozwoju p rz e d s ię b io rs tw w RFN nasu-w ają s p o s tr z e ż e n ie , że rozwój te n odbiega co raz b a r d z ie j od j e -

dnowymiarowoáci w tra k to w a n iu o r g a n iz a c ji i s k ła n ia s i ę do za-sto so w a n ia wielowymiarowych modeli o rg a n iz a c y jn y c h . 0 i l e już p rzy o r g a n iz a c ji przedm iotow ej s t a ł o s i ę wyraźne, że c z y s te przedm iotow e ty lk o rozczłonkow anie praw ie n ie da s i ę u rzeczyw i-

s t n i e ć , gdyż wymaga u z u p e łn ie n ia p rzez fu n k cjo n aln e c e n tr a ln e s łu ż b y , to p rz y k ła d BASF p o zw o lił wykazać zwrot w kierunku t r ó j -wym iarowości. Z tego względu można tw ie rd z ić , że w p r z y s z ło ś c i rozw ój b ęd zie s z e d ł w kieru nk u wielowymiarowych modeli o rg a n

i-zac y jn y ch , k tó re będą rów norzędnie traktow ać dwa lu b tr z y wy-m iary . Argumenty przem aw iające za takim modelem organizacyjnym d o ty c z ą dwóch p ła sz c z y z n .

M о Zorzqd Chemikalia podsta wowe. oleje i дог, chemia rolnicza Chemikalia podsta wowe

Rynek olejów mi-neralnych Rafinerie Nawozy sztuczne Środki ochrony roślin Tworzywa sztu-czne i włókno Poliolefiny Polistyren. PCW Specjalne tworzywo s ztu -czne Wfbkna chemi-czne Barwniki, che mikalia. chemio drobna Barwniki i śro dki pomocni - cze Chemikalia Drobna che-mia Artykuły użytkowe, koordynacjo sprzedazy i rozdzielnictwo Chemia lokierów Farby specjalne \Techniko ta im magne tycznych I Nyloprint

Jednostki bezpośrednio podpo-rządkowane Prezesowi Zorzadu Plonowanie centralne, sfużbo prawna, sprawy podatkowe i ubezpieczenie

Techniko

Techniczna dyrekcja zakładów Ochrono środowisko i bezpie - czeństwo procy

Budowa urządzeń Rozwój techniki Zakup centralny

Artykufy użytkowe, koordyna-cja sprzedaży i rozdzielni - ctwo

Koordynacja sprzedaży Rozdzielnictwo

Regiony pozaeuropejskie Badania

Północna Ameryka Ameryka Łacińska Afryka /A z ja Zachodnia

A zja PolUdniowa / Wschodnia. Australia

Laboratorium główne Laboratorium amoniakalne Laboratorium tworzyw sztucznych Laboratorium barwników

Farmaceutyki Finanse 1 111М 1111Ш!111!1 ]!111111!М1[ЯШ1!111111[1!1!1!1!1Ш111111!1

Oddziały (przedsiębiorstwa branżowe )

Personel Centralne jednostki K n u t B l o i c h o r

Po p ie rw sz e , p o d k re ś la s i ę , że z tego ro d z a ju formą o rg a n iz ac y jn ą w kraciza i s t o t n e u p ro sizcizen ie s tr u k tu r y modelu o rg a n iiz a -c y jn e g o , prowadzą-ce do s p ła s z -c z e n ia piram idy o r g a n iz a -c y jn e j, a

tym samym wpływające na u ła tw ie n ie przepływu in fo rm a c ji z góry w d ó ł i z dołu w górę o raz przynoszące k o rzy ści d la e la s ty c z n o - ś c i ca łe g o system u. Z d r u g ie j stro n y wskazuje s i ę na inny sy-stem r o z s tr z y g a n ia k o n flik tó w przy rozwiązywaniu problemów. Sy-stem te n l e p i e j odpowiada zarówno kompleksowości zadań, jak i dążeniom lu d z i do p a r ty c y p a c ji i k o o p e ra c ji. Problem atyczna j e s t n a to m ia s t w te g o ro d zaju modelu organizacyjnym k w estia o d g ran i-c z e n ia odp o w ied zialn o śi-ci pomiędzy u czestniczącym i służbam i czy w y działam i.

5. I n te g r a c ja w ie lk ic h p rzed sięw zięć w s tr u k tu r ę podsystemów

D otychczas n ie rozw iązany problem w ystępuje p rzed e wszystkim *“w budowie w ie lk ic h urządzeń przem ysłu maszynowego i e le k try c z n e

-go . T endencja podejmowania w ie lk ic h p rzed sięw zięć w d z ie d z in ie p ro d u k c ji całych'system ów urządzeń prowadzi ; z reg u ły do

ogar-n i ę c i a segmeogar-ntowych podsystemów p rz e2 te p rz e d się w z ię c ia » w ce -l u u zy sk an ia w y starczająceg o panowania nad nim i i k o o rd y n a c ji. Ten "problem n arzu c a p y ta n ie d otyczące stosunku trw ały ch subau- tonom icznych systemów wobec niezbędnych d la r e a l i z a c j i ta k ic h p rz e d się w z ię ć p rzejśc io w y ch , doraźnych form, o rg a n iz a c y jn y c h ,

do-stosow anych do warunków r e a l i z a c j i danego p rz e d s ię w z ię c ia . Kwe-s t i a t a oznacza w ykraczanie poza dotychczaKwe-sowe przyzw yczajenia o rg a n iz a c y jn e . Nasuwa s i ę więc p y ta n ie , czy nasz tra d y c y jn y spo-sób m yślenia n ie z o s ta n ie p rz e z k w estię w iązan ia form o rg a n i-z a c y jn y c h o c h a ra k te ri-z e ci-zasowym, ty lk o d la 'w ykonania danego

p r z e d s ię w z ię c ia , ro zszerzo n y na czw arty wymiar czasowy? Nasze dotychczasow e dośw iadczenia z teg o ro d zaju modelami o rganizacyj-r nymi są jednak je s z c z e znikome,

*V* P e rs p e k ty w

Reasumując, można w naw iązaniu do wyżej omówionego te n s o r a * koordynacyjnego s tw ie r d z ić , że wraz ze w z ra s ta ją c ą

kompleksowo-ś c i ą o r g a n iz a to r s k ie g o powiązania w szystkie t r z y wymiary uzys-k u ją równorzędne znaczenie d la sukcesu p r z e d s ię b io r s tw a . W t e j s y t u a c j i każda próba zastosow ania jednowymiarowego segmentowania k r y j e w s o b ie rosnące niebezp ieczeństw o n i e o s i ą g a n i a optymal-nych 'wyników, gdy o p ty m a liz a c ja wyników ma co raz b a r d z i e j i s t o t -ne znac zen ie d l a p rz e trw a n ia p r z e d s i ę b i o r s t w . Kompleksowość o r -g a n i z a t o r s k i e -g o pow iązania je d n o c z e ś n ie n ie dopuszcza rozwiązań krańcowo c e n t r a l i s t y c z n y c h . W i e l o w y m i a r o w o ś ć , jednoczesne uwzglę-d n i a n i e uwzglę-dwóch lu b t r z e c h wymiarów, stw arza q u a s i - c e n t r a l i z a c j ę , k t ó r a wobec p o trz e b y k o o p e ra c ji np. t r z e c h różnych ogniw tego samego s z c z e b la musi następować na wyższym s z c z e b lu . Do tego do-chodzi ro s n ą c a zmienność o to c z e n ia o rg a n iz a c y jn e g o , przynoszące-go c o ra z w ięce j p rzejściow ych form o rg a n iz acy jn y c h , tworzonych na pewien c z a s , d l a z re a liz o w a n ia danego p r z e d s ię w z i ę c i a . Liczba w i e l k i c h p rz e d s ię w z ię ć s t a l e r o ś n i e , a elementy ic h p r z e j ś c io w e j s t r u k t u r y w k raczają co raz b a r d z i e j w tr w a łe s t r u k t u r y , powięk-s z a j ą c wielowymiarowość.

Oprócz ty c h n astęp stw rozwoju zadań o raz uw zględnienia p r z e -obrażeń lu d z k ic h wymagań względem współpracy w p r z e d s i ę b i o r s t w ie , należy je s z c z e wskazać na i s t o t n y rozwój w d z i e d z i n i e t e -c h n o l o g ii środków rzeczowych. W t e c h n o lo g ii p ro d u k cy jn e j z a s t o -sowanie robotów i e l e k tr o n ic z n e stero w an ie mogą wywołać daleko id ą c e zmiany metod produkcyjnych. W t e c h n o lo g ii in fo rm a c ji wkraczamy obecnie d o p ie ro w fazę d o j r z a ł o ś c i zastosow ania e l e k t r o n i -k i w naszych systemach. Faza t a może także spowodować i s t o t n e zmiany metod o r g a n i z a c j i . Można oczekiwać Jako skutku ogólnego, ż e t e n rozwój w ramach t e c h n o l o g i i p ro d u k c ji i in fo rm a c ji p rzy -n i e s i e ze sobą d a l s z e zw ol-nie-nie c z ę ś c i p e r s o -n e lu , a tym ea*t.ym p r z e z zawężanie s t r u k t u r y - o r g a n iz a c y jn e j pozwoli na zredukowanie p r z e r o s t u pionu o r g a n iz a to r s k ie g o p r z e d s ię b io r s tw a i jedno??,t>ś- n i e b a r d z i e j ograniczy s k u tk i n ie d o s k o n a łe j i n f o r m a c j i .d la d z i a -ł a l n o ś c i o r g a n i z a c y j n e j . J e ś l i s i ę jednak w yjdzie z z a ł o ż e n i a ,ż e

s t o p ie ń " n ie d o s k o n a ł o ś c i in fo rm a c ji zahamuje d ążenie do c e n t r a -l i z a c j i d e c y z j i , to możemy na następne d z i e s i ę c i o l e c i e oczekiwać le k k ie g o ruchu wskazówki naszego org an iz acy jn e g o barometru w k i e -runku c e n t r a l i z a c j i podczas gdy praw ie 20 o s t a t n i c h l a t wskazówka t a w zględnie s t a b i l n i e powskazówkazywała k ie ru n e k na d e c e n t r a l i z a -c j ę . Oczywiście o tw a rtą k w e s tią z o s t a n i e , czy te g o rodzaju

tr e n d będ zie mógł być w ramach ta k ic h systemów zharmonizowany z podstawowymi oczekiwaniam i lu d z i co do ic h a u to a f ir m a c ji.

Knut B le ic h e r

ORGANISATICN5PQDELLE DER I NDUSTRIEUFTERNEHMEN

D er B e itr a g s t e l l t e in e n Versuch d a r , d ie E n tw ic k lu n g s lin ie n d e r Anpassung d e r O rg a n isa tio n d e r In d u strieu n tern eh m en d e r BRD nach dem I I . W e ltk rie g an d ie s ic h in d e r Umwelt v o llz ie h e n d e n U m gestaltungen a u fz u z e ig e n . Die Entw icklung d e r g rö sse re n U nter-nehmen i n d e r BRD in d i e s e r P erio d e f ü h r te h ä u fig n ic h t n u r z u r la u fe n d e n (st& n d ig e n ), sondern auch z u r sprungsw eisen Anpassung d e r O r g a n is a tio n s s tr u k tu r e n , was das Ü b e rsc h re ite n des b e ste h e n - den Rahmens d e r S tru k tu re n und O rg an isatio n sfo rm en e r f o r d e r l i c h m achte. Im A r tik e l i s t es v o r allem nachgew iesen w orden, d ass man von d e r ein d im en sio n alen A uffassung d e r O rg a n is a tio n ( z .B . f u n k tio n a le o d er G e g e n s ta n d s o rg a n is a tio n ) in R ichtung d e r d r e i d i - m ension alen O rg a n is a tio n a b g e h t, d ie sowohl F u n k tio n a l- , a ls auch G egenstands- und R e g io n a lb e re ic h e b e r ü c k s ic h tig t . Der A utor 3 t e l l t a u f e in e s y n th e tis c h e Weise d ie Etappen d e r Entw icklung d e r Anpassung d e r C rg a n isa tio n sm o d e lle an d ie neuen Bedingungen i n d e r BRD d a r und s t e l l t Hypothesen a u f, d ie p e r s p e k tiv is c h e Tendenzen b e t r e f f e n .