A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA O E C ONO M ICA 95, 1969
PR O B L E M A T Y K A RWPCi
Andrzej Micirteki*
INT EGRACJA KR A JÓW RWPG W DZI EDZ I NIE AR T YKU Ł Ó W KO N S U M P C Y J N Y C H I JEJ U W A R U N K O W A N I A SYSTEMOWE - ARTYKUŁ DYS K USY J NY
W latach s i e d e m d z i e s i ą t y c h i o s i e m d z i e s i ą t y c h w ła dze g o s p o d a r -cze k ra jó w RWPG d ek la ro wa ły zamiary z n a c z n i e j s z e g o p o d n i e s i e n i a st a ndar d u Życiowego sp o ł e c z e ń s t w w tych krajach.
Rea l i z a c j a p r z y j ę t y c h w zwi ązku z tym pro g r a m ó w po d no s z e n i a stopy Życiowej ludności wym aga wz r o s t u produkcji, poprawy jakości, r o z s z er z eni a a s o r tym e ntu tow arów kon sump c yjn y c h. Chodzi przy tym zw ł aszc za o towary n i e ł y w n o ś c i o w e , gdyż wraz ze w z r o s t e m dochodów, przy tendencji do sta bi li za cji w yd a t k ó w na żywność, szy bk o wzrasta popyt na dobra k o n s u m p c y j n e p o c h o d z e n i a pr z emy słowego.
Wzr a sta tym s a m ym rola, tak bar dz o n i e d o c e n i a n y c h na p r z e -strzeni wielu lat w p ol it yc e g o s p o d a r c z e j tych kr a j ó w - a w r e -zu l taci e n ie do r o z w i n i ę t y c h , p r z e m y s ł ó w tzw. grupy "B" tj. w y -tw a r z a j ą c y c h środki konsump cji.
W i e l o l e t n i e n i e d o c e n i a n i e zna czenia tych p r z e m y s ł ó w znal azł o od b ici e nie tylko w ich u po ś l e d z e n i u inwesty cyjny m, t ec hn i c z n y m i t e c h no l ogi cz nym , ale także w n i e w i e l k i m z a i n t e r e s o w a n i u wsp ó ł p r a c ą mi ę d z y n a r o d o w ą w tej dz i edzinie. W s p o m n i a n e d e k l a r a c j e rzą dów oraz p o s t u l o w a n o p r o gra m y roz wo ju tych d z i e d z i n d o p r o w a d z i ł y do relatyw-nie n i e d u ż e g o z wi ęk s z e n i a na k ł a d ó w na p r o d u k c j ę p r z e m y s ł o w y c h dóbr ko n sump c yjn y ch. Nie z m i eni ł o to jednak w s po só b istotny n i e k o r z y -stnej dla om a w i a n y c h gałęzi, relacji p o m i ędz y n a k ł ad a mi na p r z e m y -sły grupy "A" (środków p r o du kc ji) i grupy " B ” . Prow adz i to do u t r w a l e n i a d o t y c h c z a s o w e j tendencji, tj. do da l s z e g o p o w o l n e g o
s padku udziału grupy gałęzi w y t w a r z a j ą c y c h dobrn k o n s u m p c y j n e w glo-ba l nej pr o duk c j i p r z e m y s ł o w e j k r a j ó w RWPG.
Je d n o c z e ś n i e w k r a jac h tych o b s e r w u j e się s ta ty c z n e i n i e -z r ó w n o w a ż o n e (w r óżnym 3 t o pni u w p o s z c z e g ó l n y c h kra jac h ) rynki, Źle z a o p a t r z o n e w towary k o n s u m p c y j n e poc ho d z e n i a przemysłoweg o, a z w ł a szc z a w towary o n aj w y ż s z e j jakości.
W w a r u n k a c h w y c z e r p y w a n i a się w tych k ra j a c h r ezerw e k s t e n s y -w n e g o -wzrostu, przy o s t r y c h n a p i ę c i a c h i n w e s t y c y j n y c h i t r u d n o ś -c i a -c h p ł a t n i -c z y -c h w ha n dlu z krajami o w al u t a -c h w ym i e n i a l n y -c h , wre-s zc ie - przy z w i ę k wre-s z a j ą c e j wre-się pre wre-sji siły na b y wcz e j ludności n a -le ż ałob y się s p o d z i e w a ć w z r os tu z a i n t e r e s o w a n i a ich w za j e m n ą współ-pracą. Do takich o c z e k i w a ń up o wa ż n i a d o d a t k o w o fakt pod j ę c i a już w 1975 г . prac nad p r z y g o t o w a n i e m w i e l o l e t n i e g o pr o g r a m u k i e r u n k o -w eg o -w sp ó ł p r a c y kr a j ó -w RWPG -w d z i e d z i n i e i n t e r e s u j ą c y c h nas tu to w arów k o n s u m p c y j n y c h p o c h o d z e n i a p r z emy s łowe g o. O bj ęt o nim n a -s t ę p u j ą c e grupy towarowe:
1) tkaniny, odzież, obuwie; 2) meble;
3) wy roby r a d i o t e c h n i c z n e i e l e k t r o n i c z n e d om o w e g o użytku; 4) spr zęt g o s p o d a r s t w a domowego.
Z pun k tu wid z e n i a w s p ó ł p r a c y m i ę d z y n a r o d o w e j w d z i e d z i n a c h o b e j m u j ą c y c h w y m i e n i o n e grupy t o w a row e ist otne są t a k i e ws p ó l n e dla n ic h cechy jak: w e w n ę t r z n e z r ó ż n i c o wan i e , n i e j e d n o r o d n o ś ć oraz i n d y w i d u a l i z a c j a towarów. C echy te o d r ó ż n i a j ą o ma w i a n e g a ł ę z i e od p r z e m y s ł ó w s ur ow co wyc h, w y t w a r z a j ą c y c h p ó ł f a b r y k a t y czy 3 p r z ę t in-w e s t y c y j n y .
Ha w i o d ą c y c h r y n ka ch świ atow y ch, tj. na ryn ka ch r o z w i n i ę t y c h kr a j ó w k a p i t a l i s t y c z n y c h p o z yc ja p r o d u c e n t a czy do s t a w c y p r z e m y -s ł o w y c h t o w ar ów k o n -s u m p c y j n y c h w d u ż y m -s t o pn iu z al eży od dynamiki i e l a s t y c z n o ś c i d z i a ł a n i a - tj. od s zy bk o ś c i i tr a f noś c i w r o z p o -zna w a n i u zmian popytu, od tempa re a g o w a n i a na te zmiany po p r z e z d o p a s o w a n i a s t r u k t u r a l n e pro du kc ji , od zd o l noś ci do a b s o r b o w a n i a n o w o c z e s n y c h ro z w i ą z a ń t e c h n i c z n y c h i te c h n o l o g i c z n y c h , w ł a ś c i w e j po l ityk i cenowej , umi e j ę t n o ś c i z a s t o s o w a n i a o d p o w i e d n i c h form sp r z eda ży etc. Z kolei n awet p o b i e ż n a ob s e r w a c j a r y n k ó w tyc h t o -w a r ó-w -w k r a j a c h s o c j a l i s t y c z n y c h każe st-w ier d zić , że są one s t a -ty c z n e i mał o u r o z m a i con e. Rynki te zbyt wol no reagują na zmiany jakie zac h o d z ą w s t r u k t u r z e i d y n a m i c e popytu. P o z o s t a j ą d a l e k o w
tyle za b o g a t y m i d y n a m i c z n y m r yn k i e m kr a j ó w n aj w y ż e j r o z w i n i ę -tych*.
A więc z j ednej s trony n ot u jem y wzrost o c z e k i w a ń w sto sunk u do oma wi an ej tu grupy tow ar ów z pu n k t u w id z e n i a jej roli w z a s p o -ko j e n i u o gó ln eg o popytu k r a j ó w Rady, a z d r u gi ej - s t a t y c z n o ś ć rynków, zw o lnio ną rotację wyrobów, n i e r ó w n o w a g i cz ą stko w e, niską jakość i z ac of a n i e t e c hn ic zn o o f e r o w a n y c h wyr obów. T o w ar zy szy temu - sąd ząc po n i e w i e l k i m u d z i ale w z a j e m n y c h dos ta w w z a o p a t r z e n i u rynków w e w n ę t r z n y c h - niski, w st o s u n k u do p o s i a d a n e g o poten cj ału , pr z e m y s ł o w e g o , p o z i o m wym ian y po m i ę d z y kra jami c z ł o n k o w s k i m i RWPG.
Zja wiska te pow in ny nie tylko zac hęc a ć do p o d e j m o w a n i a badań pr o w a d z ą c y c h do ich wyj aś ni en ia, ale także zm u szać do p o s z u k i w a -nia dróg po p r awy sytuacji. Ich u t r z y m y w a n i e się o zn a c z a b o w i e m nie tylko u tr w a l e n i e n ie r ó w n o w a g i na ryn k a c h we w n ęt r z n y c h , u p r z y w i l e -jow a nie p r o d u c e n t ó w i n i e d o s t a t e c z n e p o k r y c i e p o t r z e b nabywcó w. W y d a j e się, że równie g ro źny będzie dal s zy spadek k o n k u r e n c y j n o ś c i p r z e m y s ł o w y c h towarów k o n s u m p c y j n y c h z k r a j ó w s o c j a l i s t y c z n y c h na ryn kach światowych.
K ra je s o c j a l i s t y c z n a stoją więc p r z ed k o n i e c z n o ś c i ą 3tw o rzen ia i r e a liz a cji n o w o c z e s n y c h k o n c ep c ji roz w i j a n i a gałęzi p r z e m y s ł u grupy " B " . K o n c e p c j e te, wobec w y c z e r p a n i a p r o s t y c h rez e rw g o s p o -darczych, muszą się opi e r a ć na w z r o ś c i e e f e k t y w n o ś c i w y k o r z y s t a -nia zasobów. J e d n o c z e ś n i e muszą one u w z g l ę d n i a ć z a s a d n i c z e p r a w i -dło wości, zgo dni e z którymi zm i enia ć 3ię bę d z ie w dł u g i m okresie sp o ż y c i e tych wyrobów.
S z c z e g ó ł o w e p r z e w i d y w a n i a p r z y s z ł e g o po p y t u s p o ł e c z e ń s t w k r a -jów s o c j a l i s t y c z n y c h na i n t e r e s u j ą c e nas tu tow ary w y k r a c z a j ą poza z ak re s art ykułu. W uj ę ciu n a j o g ó l n i e j s z y m t e n d e n c j e jakie w tej kwestii o b s e r w u j e m y są na s tęp u jące : po p i e r w s z e - w d a j ą c e j się p r z e w i d z i e ć p e r s p e k t y w i e popyt na wy r o b y k o n s u m p c y j n e p o c h o d z e n i a p r z e m y s ł o w e g o bę d z i e w tych k r a j a c h nadal d y n a m i c z n i e w z r a sta ł , a tylko w niek tór yc h, t r a d y c y j n y c h dziedzinach,, wys tąp i ten d enć ja do s t o p n i o w e g o o p a d a n i a dynamik i popytu, z wi ą zan a z o s i ą g n i ę c i e m
od-1 W Pol sce j e d n y m ze sku t k ó w takiej s yt u a c j i jest, o pi sy w a n y przez B. W o j c i e c h o w s k i e g o w pracy "Handel z a g r a -ni c zny a do c h ó d n a r o d o w y Polski’, W a r s z a w a 1977 (s. 209 i dalsze), "import tur ys ty cz ny" , tj. z j a w i s k o m a s o w e g o p r z y w o z u pr zez osoby p r y w a t n e r o z p o w s z e c h n i o n y c h bądi m o d n y c h w świecie, a n i e d o s t ę -p n y ch na rynku kr a jowy m, p r z e m y s ł o w y c h t o w a r ó w k o n s u m p c y j n y c h .
p o w i e d n i o w y s o k i e g o po z i omu spożycia; po drugie nasilą się p r z e -miany w s t r u k t u r z e popytu, z wi ą zan e ze wzr o s t e m dochodów, p o l e g a -jące na spadku udz iału w o g ó l n y m sp o życi u towarów tra dycy jnych, u- ważar.ych d o t y c h c z a s za s t a n d a r d o w e ( z a s p o k a j a j ą c y c h p o t r zeb y p o d -sta wowe) oraz na o d p o w i e d n i m w zr oś ci e u dz iału t ow arów p o k r y w a j ą -cych p ot rzeb y wyż s z e g o rzędu; po t rz ecie należy o cz ek i w a ć z n a c z nego w z r o s t u wymagart j a k o ś c i o w y c h k o n s u m e n t ó w w stosunk u do o f e r o -wanych im wyrobów. Sp e cy f i k a rynku tych wyrobów, w z m o c n i o n a e f e -ktem d e m o n st racji w sk4li m i ę d z y n a r o d o w e j , powoduje, że rosnące wymagania j a k o ś c i o w e dot yczą nie tylko cec h tr a dycy jnie u w a ż a n y c h za w y z n a c z n i k i jakości Jak np. sol id n o ś ć w yk onania, trwałość, n i e -zawodność. W coraz w i ę k s z y m st o p n i u w e r y f i k a t o r e m e zc rzej r o z u m i a -nej jakości 3taje się n o w o c z e s n o ś ć wyrobów, ich z go dno ś ć ze ś w i a -towymi trendami t e c h n ic zny mi i w z o r n i c z y m i bądź z modą światową.
Obok k o n i e c z n o ś c i p ok r y c i a p o t r z e b w e w n ę t r z n y c h nie m n i e j w a ż -nym zadaniem, jakie w p e r s p e k t y w i e rea l i z o w a ć m us zą wł a d z e g o s p o -da r c z e o m a w i a n y c h k r a j ó w jest z w i ę k s z e n i e eks p o r t u towarów tej grupy do kr a j ó w o w a l u t a c h w ym i e n i a l n y c h , co jest z wi ąz an o z wolą z w i ę k s z e n i a u d z i a ł u w m i ę d z y n a r o d o w y m pod z i a l e pracy.
O b a ^ p o w y ż s z e z a d a nia - p o k r y c i e po p y t u w e w n ę t r z n e g o (z a równ o w asp e k c i e ilo ś c io w y m jak i j ak o ś c i o w y m ) i z w i ę k s z a n i e e k s p ort u w o l n o d e w i z o w e g o a n a l i z o w a n e j grupy tow ar ów - będą r e a l i z o w a n e przy cp raz t r u d n i e j s z y c h w a r u n k a c h w e w n ę t r z n y c h i z e w n ę t r z n y c h . M ów i ąc o w a r u n k a c h w e w n ę t r z n y c h chodzi n am głó w n i e o o cz yw i s t y fakt w y -c z e r p a n i a przez k r a j e s o -c j a l i s t y -c z n e r ez er w wz r o s t u e k s t ens ywn eg o. C o r a z d o t k l i w s z a jest w tych k r a j a c h b a r i e r a z a t ru dn ie nia , coraz o s t r z e j s z e n a p i ę c i a i nw estycyjne , p o g a r s z a się s y t u acj a s ur owcowa, m at e r i a ł o w a , w yc z e r p u j ą się m o ż l i w o ś c i z a c i ą g a n i a kre dytów, spada zd o l n o ś ć importowa. M oż na p r z y p u s z c z a ć , że p o g a r s z a j ą c e się w a -runki w e w n ę t r z n e s z c z e g ó l n i e o s t ro d ot kn ą oma w i a n e tu ga ł ę zie " k o n s u m p c y j n e " w o b ec ich s ł a bs ze j "pozycji p r z e t a r g o w e j " w ramach g o s p o d a r e k naro dow y ch. P o g a r s z a j ą c e się war u nki z e w nę tr zne , to pr z e d e w s z y s t k i m n a s i l a j ą c a się k o n k u r e n c j a m i ę d z y n a r o d o w a , z a r ó w -no ze s tr ony k r a j ó w n a j w y ż e j r o z w i n i ę t y c h jak i r o z w i j a j ą c y c h się (w tym z w ł a s z c z a grupy tzw. kr a j ó w no w o u p r z e m y s ł o w i o n y c h ) . Cho dzi tu także o o b s e r w o w a n e w świ e ci e p r z y s p i e s z e n i e p o s t ę p u t e c h n i c z -nego, gro ż ą c e r o z w a r c i e m luki t e c h n o l o g i c z n e j pom i ę d z y "liderami" k w i a tow ym i a p r o d u c e n t a m i z kr a j ó w s o c j a l i s t y c z n y c h .
So z p s t r u j ę c 2 a równo zadania jakie stoją p r z ed g a ł ę z i o m "k o n -s u m p c yj nym i" jak i warunki ich f u n k c j o n o w a n i a w k r a j a c h s o c j a l i -st y czny c h można -st w ierdzić, iż ma tu m i e j s c e zna czne p o d o b i e ń s t w o Syt uacji. .Stwierdzenie to jest w s z c z egó l nośc i a k t ua ln e w o d n i e -sieni') do m ał ych i Ś r e dnic h k r a j ó w c z ł o n k o w s k i c h RWPG.
M oż na pos taw i ć hip otezę, ze kr aje to nie będą w s ta ni e pok ona ć s y g n a l i z o w a n y c h w c z e ś n i e j za g roże ń i s p r z e cz no ści w prz y p a d k u k o n -tyn u owa n ia d o t y c hc z aso w ej, t ra dy c y j n e j filozofii rozwojowej. Do p o d s t a w tej filozofii z a l icz y ć nal e ży m. in. d ą ż e n i e do s a m o w y sta r cza l nośc i w p o k r y w a n i u w e w n ę t r z n e g o po p ytu fin a lne go na k o n s u m -pcy jn e towary p r z e m ys ło we, autarkic, r e z y gna cj a lub zna c zne o g r a -nic z e n i e korzyści m o ż l i w y c h do u z y s k a n i a w p r z y p a d k u a k t y w n i e j s z e - go w ł ą c z en ia sie do m i ę d z y n a r o d o w e g o po d z i a ł u pracy, u t o ż s a m i a n i e roz woju ze w z r o s t e m p ro duk c ji i n ak ł a d ó w inw esty c yjn y ch.
W two r zeniu n ow yc h kon ce pc ji rozwoju p r z e m y s ł ó w grupy " Г " k r a -jów s o c j a l i s t y c z n y c h na szc zegó l ną u w a gę za s ł ugu ją s zanso leżące w i nt en sy fikacji ich w ym i a n y i wsp ó ł p r a c y w z a je mn ej. Ta sfera s t o -sunków g o s p o d a r c z y c h jest wa ż n y m (choć z p e w n oś c i ą nie je d ynym ) po-ten c jal n ym ź ró d ł e m w zr o s t u s z e r o k o r o z u m i a n e j e f e k t y w n o ś c i g o s p o -darowan ia. Źró d łem dodijmy d o t y c h c z a s n i e d o c e n i a n y m i mało w y -k o r z y s t a n y m .
Int egracja krajów s o c j a l i s t y c z n y c h w b a d a n e j d z i e d z i n i e p ow in- na być real izo wa na p o p r zez n a s t ę p u j ą c e w sp ó l n e działania:
1, Znaczny wzrost w z a j e m n y c h o b r o t ó w h a n d l o w y c h we w s z y s t k i c h gru p ach i a s o r t y m e n t a c h k o n s u m p c y j n y c h w y r o b ó w p r z e m y s ł o w y c h . E- fektem trwałej i i n t en sy wn ej w y m i a n y w z a j e m n e j oęd zi e n ie tylko b e z p o ś r e d n i e u r o z m a i c e n i e p odaży na ryn k ach we w n ę t r z n y c h , ale - co wa z n i e j s z e także s za nsa p r z e ł a m a n i a m o n o p o l u r o d z i m y c h p r o d u c e n -tów poprzez k o n k u r e n c j ę ze st rony importu bez po t r z e b y a n g a ż o w a -nia dewiz w y m ie ni al nyc h. Innymi słowy chodzi o s t w o r z e n i e m e c h a -nizmu presji na w y t w ó r c ó w w y m u s z a j ą c e g o i n t e n s y w n i e j s z e p r o c esy do s t o s o w a w c z e do i lo ści o w y c h i j a k o ś c i o w y c h w y m a g a ń k o n s u me nt ów. Sza nsa na s t w o r z e n i e takiego m e c h a n i z m u w ra mach RWPG jest tym cen niejsza, że an a log i c z n y m a n e w r w o d n i e s i e n i u do k r a j ó w o w a l u tach w y m i e n i a l n y c h jest dla wię k s z o ś c i kr a j ó w s o c j a l i s t y c z n y c h n i e -realny .
2 . P o d e j m o w a n i e w s p ó l n y c h p r z e d s i ę w z i ę ć b a d a w c z o - r o z w o j o w y c h w d z i e d z i n a c h u z n a n y c h za wiodące, k o o r d y n a c j a d z i a ł a l n o ś c i
badawczo--wd ro ż e n i o w e j przez po d ział t e m ató w i zadań, wy m ian ę d o ś w i a d c z e ń i wyników. Daje to sza ns ę p r z y s p i e s z e n i a po s t ę p u t e c h n i c z n e g o i o b -niżenia jego kosztów.
3. Rea l i z a c j a w s p ó l n y c h inw estycji o b e j m u j ą c y c h w s z c z e g ó l n o -ści te d zi edziny, któ re p o s i ad a j ą cechy d z i a ł a l n o ś c i w i e l k o p r z e -mysłowe j, w p r z y p a d k u k t ó ry ch o c z e k i w a ć m ożna kor z y ś c i w y n i k a j ą -cyc h z ef e ktu skali. Wsp ól na d z i a ł a l n o ś ć inw es ty cy jna p o w i nna objąć li c zne podze sp oł y, d e f i c y t o w e m a t e r i a ł y p om oc ni cze , dodatki, n i e -kt óre w yroby finalne.
4. W n i e k t ó r y c h d z i e d z i n a c h m o ż l i w e i ce l owe jest s t w o r z e n i e i r e a liz a cja p ro g r a m u m i ę d z y n a r o d o w e j sp e c j a l i z a c j i . Korzyści d o r a źne w yn ik aj ą tu z o bn iżki k o s z t ó w j e d n o s t ko wyc h . R e z u l t a t e m d ł u g o falowym moż e być w y k s z t a ł c e n i e st r u k t u r k o m p l e m e n t a r n y c h w p r z e m y -śle .
5. E l i m i n o w a n i e k on kur e n c j i w z a j e m n e j na r y n ka ch pa ń s t w t r z e cic h i z a s t ą p i e n i e jej k o o r d y n a c j ą d z i a ł a ń bądź d z i a ł a n i e m w s p ó l -nym. O c z e k i w a n e k or zyśc i pol e g a j ą w tym p r z y p a d k u na m oż l i w o ś c i os i ąg a n i a w y ż s z y c h cen, e l i m i n o w a n i a z b ę d n y c h p o ś r e d n i k ó w w p r z y -padku w z a j e m n e g o u d o s t ę p n i a n i a n a j l e p s z y c h k a n a ł ó w zbytu, s k u t e c z -n i e j s z e g o p o k o -n y w a -n i a o g r a -n i c z e ń h a -n d l o w y c h w dos t ę p i e do ry-nków. W sum ie - d z i a ł a n i a te mog ą p r o w a d z i ć do i st otnego w z r o s t u e f e k t y -wn ości eksportu.
Jeśli p r z y p o m n i m y w tym m i e j s c u n i e d o m a g a n i a trwale w y s t ę p u -jąc e w p r z e m y s ł a c h i na ryn ka ch a n a l i z o w a n e j grupy w y r o b ó w ( z a c o -fanie technic zne, n i e e l a s t y c z n o ś ć p r z e mys łu , n i e d o s t a t e c z n a jakość, zbyt pow o lna r otacja wyrobów, złe rynki w e w n ętr zn e, niski p o z i o m cen w eks por c ie, niska e f e k t y w n o ś ć wywozu), to w z e s t a w i e n i u z
po-«
t e n cja l nymi r e z ul ta ta mi roz wo ju w y m i a n y i w s p ó ł p r a c y m ożna m ó w i ć o at r akc y j n o ś c i integracji kr a j ó w s o c j a l i s t y c z n y c h w tej dzi edz i n ie.
2
M im o to, jak w y k a z u j ą bad a n i a , p o s t ę p y i nt egra cji są tu w y -soce n i e d o s t a t e c z n e na p r z e s t r z e n i c a ł e g o o k r e s u f u n k c j o n o w a n i a Rady. Także a na l i z a p r o g noz i z a ł o ż e ń r o z w o j o w y c h nie daj e p o d -staw do w n i o s k o w a n i a o ryc hł ej p o p r a w i e syt uacji. Wo bec p o w y ż s z e -go, u z a s a d n i o n y b ęd zi e wni osek, że p r z e s z k o d y h a m u j ą c e procesy in-t e g r a c y j n e o m a w i a n e g o u k ł a d u maj ą c h a r a k in-t e r in-trwały. P r z e s z k ó d in-
ta-2
O d p o w i e d n i e bad ania, na p r z y k ł a d z i e p r z e m y s ł ó w w ł ó k i e n n i c z e -go i o d z i e ż o w e g o k r a j ó w s o c j a l i s t y c z n y c h , p r o w a d z o n e były w l a -tach 1 97 9-1982 w K a t e d r z e Ha n d l u Z a g r a n i c z n e g o UL pod k i e r u n k i e m prof, dr hab. P. Glikmana.
kic h nie m ożna się d o s zuka ć wśr ód w a r u n k ó w n a t u r a l n y c h ani też w zbyt dużych róż ni ca ch p oz io mó w rozwoju g o s p o d a r c z e g o , a n i w r e szc i e w braku e k o n o m i c z n e g o u z a s a d n i e n i a p ot rz eb y wspó łpr a cy. Nie można także wyj aśni ć tak n i e w i e l k i c h p o s t ę p ó w integracji k o n k u r e n c y j n o -ścią, r ó w n o l e gło śc ią b ra n ż o w y c h struk tu r p r z e m y s ł ó w grupy "B" k r a -jów s o c j a l i s tycz n ych , gdyż w tej d z i e d z i n i e o c z e ki w ać należy in-nych, g ł ę b s z y c h proi.esów i nt e g r a c y j n y c h niż b ra n ż o w y podział s p e -cja liza cyjny .
Jed y nym d a j ą c y m się uza sa d n i ć w y j a ś n i e n i e m n i e d o r o z w o j u więzi i n t e g r a c y j n y c h jest, nas zy m zdaniem, n i e d o s k o n a ł o ś ć e k o n o m i c z n y c h me c h a n i z m ó w i narzędzi integracji w z a s t o s o w a n i u do b a d a n y c h tu gałęzi prz emysłu, n i e a d e k w a t n o ś ć d o t yc hc za sow yc h, t r a d y c y j n y c h form ws p ółp r acy kr a j ów w ramach RWPG do d z i e d z i n tak śc i śle zw i ą z a n y c h z rynkiem jak p rz emy s ły w y t w a r z a j ą c e towary kon sum p cyj ne . Bariery roz w oju integracji tkwią także w ist n i e j ą c y c h w e w n ę t r z n y c h r o z -wi ą z a n i a c h s y s t e m o w y c h kr a j ó w c z ł o n k o wsk ic h, z w ł a s z c z a w s ze r o k o roz um i a n y c h s f e r a c h o rg an i z a c j i i f u n k cj o no wan ia w ym i a n y h a n d l o w e j z zagranicą, fin ansowej i dec y z y j n e j sam o d z i e l n o ś c i p r z e d s i ę -biorstw, roli i zak resi e s t o s owa ni a rac hunk u eko n o m i c z n e g o , c h a -rak teru z wi ą zkó w p r z e m y s ł u z ry n k i e m i in.
Cechy c h a r a k t e r y s t y c z n e p r z e m y s ł ó w w y t w a r z a j ą c y c h towary k o n -s u m p c y j n e i ich rynków w ydają -się u z a -s a d n i a ć tezę, iż c e n t r a l n a k o o r d y n a c j a pl a n ó w g os po da rc zyc h, ze wzg l ę d u na w i e l o s z c z e b l o w o ś ć , sz t yw n o ś ć i d ł u g o t r w a ł o ś ć s k ł a d a j ą c y c h się nart pro c edur, nie p o z w a la na roz wój w ym i a n y i w s p ó ł p r a c y w skali po ż ądanej. P ot rze b a b e z -p o ś r e d n i e j k o o r dyn a cji d zi a ł a ń -przez ce n t ra k r a j o w e moż e zn a leź ć u z a s a d n i e n i e w o d n i e s i e n i u do n i e k t ó r y c h dziedzi n, jak np. k w e -stie surowcowe, rozwój śro dkó w pro d ukcji dla o m a w i a n y c h p r z emy s ł ów, pr o gram y inwest y cyj ne i s p e c j a l i z a c y j n e w tych p r z e m ys ł ach . J e d -nak także i w tych d z i e d z i n a c h pos tęp y integra cji są nikłe, gdyi jak się wydaje, uw aga władz g o s p o d a r c z y c h jest z a p r z ą t n i ę t a pr z e d e w s z y s t k i m k o o r d y n a c j ą za m i e r j e ń w d z i e d z i n a c h o c h a r a k t e r z e s t r a -tegicznym.
W d o t y c h c z a s o w y c h d z i a ł a n i a c h k o o r d y n a c y j n y c h w RWP G p o d s t a wo w ym n a r z ę d z i e m wsp ó ł p r a c y bi e ż ą c e j były d w u s t r o n n e umowy h a n d l o -we o c h a r a k t e r z e k o n t y n g e n t ó w w y r a ż a n y c h w j e d n o s t k a c h fizycznych. W k on se kw en cji sto s o w a n i a s ys temu d w u s t r o n n y c h umó w k o n t y n g e n t o wych w y m ian a w z a jem n a ul e gała w z g l ę d n e m u o r g a n i c z e n i u (do m o ż l i w o -ści s ł a b s ze go p ar tne r a) za r ó wno pod w z g l ę d e m ilo ściowym, jak i
ja-koś ciowym. W pr z ypa d k u p r z e m y s ł o w y c h wyr obów k o n s u m p c y j n y c h ścisłe ko n tyng e n t o w a n i u obr ot ów musi pr o wad z i ć do zmriiejszeriiaTzaintere- sowania wymiany wzajemn ą ze w zg lędu na ni e ela s t y c z n o ś ć takiej for-my wymiany oraz tendencje do w za j e m n e g o ofe rowania wyr ob ów o n i ż -szej jakości.
W jakim k ie runk u muszą więc ewo luować metody integracji oraz zasady o rg an i z a c y j n e wzajemnej wym iany ha n dlow ej k ra jów RWPG z punktu widzenia p r z y s p i es zen i a p r o c e s ó w wią zania ich g os podarek w oma w ian y ch d z i e d z m a c h 7 G e n e ral ni e - chodzi o stw or ze nie sytuacji, w której więzi integra cy jne w prz e m y s ł a c h grupy "fl", ogólnie a k ce p towa n e i poś r edn io tylko kie r owa n e przez kr a jow e władze s z c z e -bla cen tralnego, był yby faktycznie rea liz o wan e przez jednostki gosp oda rc ze n iż sz yc h szczebli d e c y z y j n y c h (przedsiębiorstwa , z r z e -szenia pr z e d s i ę b i o r s t w ) na p o d s t aw ie ich własnych, d y k towa n ych in-teresem ek o n o m i c z n y m decyzji.
W kwestii wymiany w za jem n ej w g ru pie p r z e m y s ł o w y c h towarów kon-su m pc yj ny ch k on iec z ne w ydaje się c a ł k o w i t e od e jści e od systemu ilościo wego czy w a r t o ś c i o w e g o k o n t y n g e n t o w a n i a wymiany w drodze umów d w u s t r o n n y c h i zastą pi eni e go s wo bodn ą wym ianą bez kon t yng en - tową. Nie jest to zresztą p r o p ozy cj a nowa, bow iem juZ “K o m p l e k s o -wy pro gra m ..." prz ewidywał, że wym i ana między krajami c z ł o n k o wskimi o db ywać się będzie w pew n ym zak resi e bez okr e śla ni a j a k i c h -kolwiek kontyngentów.
P. Bożyk, A. Czepurko, S.Góra piszą: "Z grupy towarów konsum-• p cy j nyc h p o c h o d z e n i a p r z e m y s ł o w e g o mo Zna by w yd zie l ić pewną część
obrotów, w zakresie któ r y c h nie byłyby u st alan e Zadne kontyn g ent y ilo ściowe czy war tościowe. Byłyby one dos ta r c z a n e w ilo ściach okre-śla nych w k o n t r a k t a c h zal eżnie od p op yt u i podaży w p o s z c z e g ó l n y c h k r a j ach [(...)]. Kraje z aw ie r a j ą c e tego typu umowę god zi ły by się na import każdej ilości towarów moż l i w e j do za k upienia oraz na e k s -port każdej ilości towarów m oż li we j do sprzedaży"^.
Aby jednak zmiana form i zasad wsp*ółpracy i w ym iany w za jemnej w zar y s o w a n y c h k ie r u n k a c h była realna, spełniony w cz eś n i e j być musi sze reg warunków, zarówno z e w n ę t r z n y c h w sto sunk u do k aż dego Z krajów, jak i wewnętr z nyc h , tj. d o t y c z ą c y c h sys temów f u n k c j o n o -wania ich gospodarek.
3 r
Por. P. B o ż y k , A. C z e p u r k o , S . G ó r a , P r o -gno zo wa nie rozwoju rynku RWPG, Wars zaw a 1972, s. 133.
S p e ł nie ni e wa r u n k ó w zew n ę t r z n y c h p o l e g ał oby na u p o r z ą d k o w a n i u i r o z win i ę ciu tzw. t o w a r u w o p i e n i ę z n y c h narzędzi integracji. O g ó l -nie m ów iąc chodzi o s tw o r z e n i u t ak iego sys te mu cen, k u r sów walut, p i e n ią d za m i ę d z y n a r o d o w e g o i sys temu rozliczeń, aby mo ż l i w e było spr aw ne i pow s z e c h n e p ro wa d z e n i e r ac hunk u e k o n o m i c z n e g o w skali m i ę d z y n a r o d o w e j .
Mówiąc z kolei o war un k a c h w e w n ę t r z n y c h mamy na myśli p o t r z e -bę wpr o w a d z e n i a reform s ys t e m ó w f u n k c j o n o w a n i a g o s p o d a r e k idących w k ie r unk u w z r os tu sa m o d z i e l n o ś c i pr z e d s i ę b i o r s t w , zw ł asz c z a w z a -k re si e -ko n ta-kt ó w zag ran i c zny c h, uraz k o n i e c z n o ś ć u w z g l ę d n i e n i a w reg uła c h gry silnej tra nsmisji do p r z e d s i ę b i o r s t w a k o r zyś c i z u- c ze st n i c t w a w w y m ia ni e m i ę d z y n a r o d o w e j w ramach RWPG. Trzeba więc stworzy ć s ys tem o wą m o ż l i w o ś ć n a w i ą z y w a n i a b e z p o ś r e d n i c h k o n t a k t ó w p om ię dz y p r z e d s i ę b i o r s t w a m i w skali m i ę d z y n a r o d o w e j , jak l u r u c h o -mić odc z u w a l n e zachęty do ich pod ejm o w ani a .
Skala m o i l i w y c M do u zy sk a n i a korzyśc i, w tym zwł a s z c z a dla m a -łych i ś re dn ic h kr a j ó w c z ł o n k o w s k i c h RWPG, o bl i g u j e do k o n t y n u o w a -nia dyskusji i podję ci a i n t e n s y w n i e j s z y c h badań w z a r y s o w a n y c h k l e r u n k a c h .
An d rze j Miciński
IN T EGRATION ÜF THE CME A C O U N T R I E S IN CON S U M E R G 0 0 0 5 IN D U S T R I E S . AND ITS S Y S TEM S CON O I T I O N S
The co u nt r i e s of the CMEA must adopt quite new and di f f e r e n t con ce p t i o n s of d e v e l o p m e n t of c o n s u m e r g oods i n d ust r ies if the g r o wi ng de m a nds of their p o p u l a t i o n s are to be met. Autarky and s e l f - s u f f i c i e n c y p ol ic y c o m b i n e d wit h l im ited ex c h a n g e of go ods that are in e xc es s in d o m e s t i c mar ket s hav e to be replaced by c o n s i d e r a b l e gr o w th of p a r t i c i p a t i o n of the c o u n t r i e s in qu e s t i o n in the in t ern a t i o n a l d i v i s i o n of labour. G ro wt h of trade in m a n u f a c t u r e d c o n s u m e r goods among the so c iali st cou n t r i e s w o u l d be of p a r t i c u l a r a d v a n t a g e for all of them. Sim i lar e ff e c t s sho ul d be e x p e c t e d from some ot her forms of internationa l coo pera tion.
Ne v erth eless , if the trade and other c o o p e r a t i o n forms are to dev e lop some ser io us re f orm s in the rules of the wo r k i n g of the CMEA are nec essa ry. Namely, a s i t u a t i o n must be cre a t e d wh ere the i nt egr a tio n links in c o n s u m e r goods ind ustries w ou l d be only very g e n e r a l l y m o n i t o r e d and inf luenced by cen tra l ec o n o m i c authori t ies. O e c i s i o n s w he t h e r to es t ab l i s h such links and w hich par tne r or m e t h o d to select sh ould be taken at the level of enterp r ise s.
