Sprawozdanie z działalności Komitetu Historii Nauki i Zakładu Historii Nauki i Techniki PAN za rok 1959

SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI KOMITETU HISTORII NAUKI I ZAKŁADU HISTORII NAUKI I TECHNIKI PAN ZA ROK 1959

Na pierw szy plan prac badawczych Zakładu H istorii N auki i Techniki PA N w roku 1959 w ysuw ają się prace nad dwutom owym syntetycznym opra­ cow aniem dziejów nauki polskiej oraz nad problem atyką związaną z 600-leciem U niw ersytetu Jagiellońskiego. U stalen ie tych kierunków badawczych w raz ze zmianą form organizacyjnych Zakładu dokonało si^ w roku 1958.

Ogólnie rzecz biorąc już w szystk ie uprzednio podjęte prace Zakładu wiążą się z syntetycznym opracowaniem : Zarys d zie jó w nauki polskiej, jednakże szeroki zakres podjętego zadania powodował, iż w roku sprawozdawczym zaistn iała potrzeba poważnego rozszerzenia wachlarza prac badawczych naszej placówki. D zięki życzliw em u ustosunkow aniu się i pomocy m aterialnej K om itetu Przygotowawczego Obchodu Tysiąclecia Państw a Polskiego można było u aktyw nić prace nad Zarysem. Po dokonaniu podziału chronologicznego Zarysu powołano redaktorów odpow iednich rozdziałów: okres I — do końca w ieku X V — redaktor prof. A. Birkenmajer; okres II — w iek XVI — redaktor prof. P. Rybicki; okres III — lata 1600—1750 — redaktor prof. H. Barycz; okres IV — lata 1750— 1795 — redaktor prof. K. Opałek; okres V — lata 1795—1863 — redaktor doc. J. M ichalski; okres VI — lata 1863—1914 — redak­ tor prof. H. Serejski; okres VII — lata 1914— 1945 — redaktor prof. B. Sucho­ dolski. Na redaktora naczelnego Zarysu pow ołano prof. B. Suchodolskiego. N iektóre z tych okresów są lepiej opracowane i redaktorzy, jak np. prof. Barycz, m ogli już przystąpić do przygotow yw ania syntetycznego ujęcia. Dla innych okresów konieczne jest przeprowadzenie w stęp nych-stu d iów i czę­ ściow ych ujęć. Poszczególni redaktorzy, po ustaleniu obecnego stanu badań w danych okresach porozum ieli się w ięc ze specjalistam i różnych gałęzi nauki, spośród których część przystąpiła już do pracy, a niektórzy naw et nadesłali ukończone partie prac. Główny nacisk położono przede w szystkim na te okresy, które pod w zględem istniejących opracowań były szczególnie zanied­ bane np. w iek X IX i okres m iędzyw ojenny. W szeregu dyscyplin braki są tego rodzaju, iż trzeba było podjąć szcegółowe badania niektórych zagadnień. Podjęto w ięc tego rodzaju prace jak: Ośrodki życia naukowego w Polsce w latach 1795— 1860 (doc. J. M ichalski i prof. J. Hulewicz), W arunki rozw oju nauki w trzech zaborach w latach 1860— 1918 (prof. J. Hulewicz), Ludzie nauki, ich pochodzenie i t y p y społeczne w X I X i początkach X X w. (prof. J. Szczepań­ ski), Ewolucjonizm w polskich naukach społeczn ych (doc. J. Lutyński), Zm ia n y w warunkach rozw oju n auki zw iązane z w s k rzesz en iem p ań stw a polskiego (mgr Z. Skubała), M ateriały do działalności regionalnych to w a r z y s tw nauko­ w y c h (mgr A. Halpernowa). Podjęto rów nież niektóre prace syntetyczne doty­

czące historii pew nych dyscyplin, np.: Historia filologii klasyczn ej w Polsce (prof. W. Madyda), Historia zoologii w Polsce do roku 1860 (dóc. Z. Fedorowicz), Historia zoologii w Polsce od 1860 do 1918 (prof. G. Brzęk), Historia zoologii w Polsce w okresie m ię d z y w o je n n y m (prof. T. Jaczewski), Historia m e d y c y n y w X V I i XV II w. (doc. St. Szpilczyński), Historia socjologii w Polsce do roku 1918 (doc. A. Kloskowska), Historia socjologii w Polsce w . okresie m i ę d z y ­ w o je n n y m (mgr W. K ryszewski), Historia polskiej m y ś li ekonomicznej (prof. E. Lipiński), Z arys historii historiografii polskiej w latach 1795— 1918 (prof. M. Serejski), Z arys historii czasopiśmiennictw a polskiego w X I X w ie k u (prof. H. W ięckowska), Historia rozw oju te ch n iki w Polsce w okresie 1450—1764 (mgr T. Nowak), Historia m echanik i ogólnej i, sto sow anej (prof. H. Buzun).

Prace związane z 600-leciem U niw ersytetu Jagiellońskiego toczą się w różnych placów kach. N iew ątp liw ie jednak Zakład H istorii N auki i T echniki PAN jest drugim, poza sam ym U niw ersytetem , ośrodkiem, gdzie tem atyka zw iązana z dziejam i tej uczelni jest najszerzej opracow yw ana. Z tego też tytułu kierow nik Zakładu prof. B. Suchodolski w szedł do K om itetu Organi­ zacyjnego U roczystości Jubileuszow ych U J jako delegat Prezydium PAN a do K om itetu W ydawniczego tegoż Jubileuszu należą prof. B. Skarżyński i prof. B. Suchodolski.

Prace z tego zakresu koncentrują się przede w szystkim w zespołach h istorii nauki okresu Odrodzenia i O św iecenia, gdzie m. in. opracowuje się następujące tem aty: Historia U n iw e r sy te tu w dobie w a lk i z je zu ita m i (prof. H. Barycz), Biblioteki profesorów U n iw er syte tu K r a k ow skie go w X V w ie k u (mgr W. Szelińska), Studia nad bib liotekam i n a u k o w y m i Polski w dobie O dro­ dzenia (mgr L. Hajdukiewicz), U n iw e r sy te t Jagielloński w okresie dru giej re fo rm y Kołłątaja (mgr R. Dutkowa), Feliks Łojko (dr H. Madurowicz), D zia ­ łalność naukowa Józefa M arkowskiego (mgr M. K eller-Sarnecka).

Z historią U niw ersytetu Jagiellońskiego wiążą się rów nież niektóre arty­ kuły opracowane do specjalnego numeru „K wartalnika H istorii N auki i T ech­ n ik i” wydaw anego, w języku niem ieckim , z okazji 500-lecia U niw ersytetu w Bazylei, a obejm ującego m ateriały dotyczące stosunków naukow ych p olsko- szwajcarskich. W num erze tym ukażą się następujące prace: I. Zarębski — N aukow e pokłosie p o b ytu profesorów A k a d e m ii K r a k o w s k ie j na soborze bazylejskim , w św ietle w y n i k ó w w s tę p n y c h badań; H. Barycz —• Początki z w ią z k ó w naukow ych Polski z B a z y le jsk im U n iw e r sy te te m ; L. H ajdukiew icz — W kręgu książki Erasma z Rotterdam u. Z d zie jó w stosun ków bibliofilskich m ię d z y Polską a Bazyleą w XV w.; W. Voise — Prace polskich uczonych w oficynach bazylejskich epoki Renesansu; K. G łom biow ski — O poczytn ości Erazma z Rotterdam u na Śląsku w dobie Odrodzenia; M. Sipayłło — Stosun ki Leszczyńskich z U n iw e r sy te te m w Bazylei; St. Sokół — Polscy lekarze w Ba­ z y le i w X V I—X V II wieku ; J. H ulew icz — S tudia P olaków w U niw ersyte cie B a z yle jsk im w latach 1880— 1918; A. V etulani — Nauka i nauczanie w p o l­ skich obozach internowania na terenie S zw a jc a rii (1940—1945).

W roku sprawozdawczym struktura organizacyjna Zakładu pozostała bez zmian. W ram ach Działu I, zajm ującego się ogólnym i problem am i dziejów nauki, prace toczyły się w trzech zespołach.

Zespół do badań ogólnych problem ów socjologii nauki i m etodologii nauki oraz h istorii nauk społecznych, pod kierow nictw em prof. P. Rybickiego, kon­ centrow ał się na następującej tem atyce:

1. P ro b le m y z pogranicza socjologii n auki i historii n auki (prof. J. R y­ bicki). D otychczasow e w y n ik i dotyczą u stalen ia typow ej problem atyki histo­ ryczno-naukow ej z socjologicznego punktu w idzenia. Zostały one-ujęte w refe­ racie O stan ow isku socjologicznym w ogólnej historii nauki, wygłoszonym w k w ietniu na posiedzeniu K om itetu H istorii Nauki. Przew iduje się kon ­ tynuację tej pracy, potrzebnej dla zapoznania z problem atyką socjologii w ie ­ dzy historyków nauki i dostosow ania tej problem atyki do celów i m ożliwości badawczych w zakresie h istorii nauki.

2. Podjęto opracowanie tem atu: P roble m y socjologii w i e d z y w socjologii francuskiej ze szczególnym u w zględnieniem szk o ły D urkheim a (mgr M. W ła- dyczanka). Przew iduje się podjęcie w przyszłości analogicznych innych tem a­ tów, w ażnych dla krytycznego przedstaw ienia dotychczasow ego stanu socjo­ logii w iedzy i socjologii nauki oraz znaczenia poszczególnych kierunków dla problem atyki socjologicznej w badaniach historyczno-naukow ych.

3. Studia nad ary sto te lizm e m w naukach społecznych. Część poświęcona analizie teoretycznej i m etodologicznej zaw artości P o lity k i A rystotelesa opra­ cow uje prof. P. Rybicki. Nad badania mi X V -w ie c z n e j polskiej m y śli n aukowej (zwłaszcza m yśli społecznej) pracow ał dr P. Czartoryski. A utor na podstawie badania zasobu rękopiśm iennego B iblioteki Jagiellońskiej uzyskał już ciekawe w yniki.

4. Nad renesansow ym i źródłami współczesnej m y śli społecznej pracuje doc. W. Voise, który od m aja 1959 r. dla uzupełniania potrzebnych m ateriałów przebyw a w e Francji.

5. S ło w n ik h isto ry czn y pojęć społecznych (prof. P. Rybicki). Praca nad tym tem atem posuw ała się dotychczas dość w olno w związku z brakiem odpo­ w iedniego zespołu i koniecznością uprzedniego posunięcia badań nad arysto­ telizm em jako kierunkiem , który m iał podstaw ow e znaczenie dla kształtow a­ n ia się pojęć społecznych w okresie Odrodzenia. W ostatnim roku, poza m a­ teriałam i porównawczym i, zebrano i objaśniono dalszy m ateriał dotyczący Petrycego i jego źródeł ze szczególnym uw zględnieniem angielskiego arysto- telik a Casusa.

6. Poglądy na naukę i klasyfikacja nauk w Polsce w latach 1863—1918 (mgr J. Skarbek). Praca, tem atycznie w ażna dla przedstaw ienia rozwoju m yśli naukowej w Polsce po 1863 r., jest w stadium zbierania i w stępnej analizy m ateriału.

7. Podjęta poza planem praca o początkach m y ś li socjologicznej w Polsce w okresie p o z y ty w iz m u (dr Z. Bezwiński), podobnie jak praca poprzednia, dotyczy nie dość dotąd przebadanego odcinka w rozwoju naszej nauki i jej w y n ik i będą użyteczne dla projektow anego zarysu dziejów nauki polskiej.

Poza Zespołem opracowano w roku 1959 d w ie prace zw iązane z ogólnym i zagadnieniam i historii nauki: Historia n auki i zagadnienie jedności i w ielo- rakości myślenia naukowego (prof. B. Suchodolski) oraz w stępne opracowanie Zagadnienia periodyzacji historii nauki i te ch niki (prof. E. Olszewski).

Plan badań Zespołu historii nauki w okresie Odrodzenia, pracującego pod kierow nictw em prof. H. Barycza, uległ w ciągu roku sprawozdawczego p ew ­

nym zmianom, a to na skutek: pow stania m ożliw ości przeprowadzenia badań naukowych w zbiorach archiw alnych szw ajcarskich przez prof. H. B a - rycza, uzyskanych dzięki trzym iesięcznem u stypendium z Fundacji Forda; przygotow yw ania przez K om itet H istorii N auki publikacji na tem at kontaktów naukowych p olsko-szw ajcarskich dla uczczenia 500-nej rocznicy założenia U niw ersytetu w B azylei i w zw iązku z tym podjęcia przez prof. H. Barycza i mgra L. H ajdukiew icza opracowania p ew nych tem atów dla tej publikacji; konieczności podjęcia opracow ania niektórych tem atów z h istorii n auk i p ol­ skiej w X V II w . dla Zarysu d zie jó w nauki polskiej.

W roku spraw ozdawczym prowadzono w ięc w Zespole (poza w ym ien io­ nym i już poprzednio) następujące prace:

1. Współpraca n aukow a polsk o -szw a jca r sk a w w. X V I (prof. H. Barycz i m gr L. H ajdukiew icz). Przeprowadzone przez prof. Barycza w czasie trz y ­ m iesięcznego pobytu w Szw ajcarii studia w tam tejszych zbiorach (Zurych, S. Gallen, Bazylea, Berno i Fryburg) pozw oliły na zgrom adzenie dużego m a­ teriału archiw alnego dla podjętej monografii.

2. Diariusze polskich uczonych w X V I i X V II w. — m atem atycy i le k a ­ rze — (mgr L. H ajdukiewicz). Autor opracow ał m ateriały z w ażnego diariusza M. Biem a z lat 1518 do 1527.

3. Grzegorz Knapius, w y b i t n y ję zyk o zn a w c a polski w. X V II i jego rola w rozw oju nauki polskiej w X V II w. (dr Fr. Bielak). Temat znajduje się w ostatecznym stadium redakcji i konstrukcji.

Do pracy m gr W. S zelińskiej O bibliotekach profesorów U n iw e r s y te tu K rakow skiego w X V w. należy dodać w yjaśnienie, iż w ypłynęła konieczność rozszerzenia poszukiw ań źródłowych na początek w. XVI z u w agi na niektóre w ybitn e postacie (jak M. Biem), których życie przekroczyło w iek XV i objęło pierw sze dziesiątki lat w. XVI. Praca objęła jak dotąd 32 biblioteki. Autorka opracowuje rów nocześnie zebrany m ateriał. Podnieść należy poszukiw ania uzupełniające autorki w zbiorach w rocław skich, poznańskich, gnieźnieńskich i kórnickich. W ykończenie pracy należy przew idyw ać na rok 1961.

W roku sprawozdawczym Zespół odbył 3 posiedzenia robocze, na których w ygłoszono następujące referaty: Z w iązki n au kow e U n iw e r sy te tu Jagielloń­ skiego ze S zwajcarią na przeło m ie X V —X V I w iek u (prof. H. Barycz), Rozw ój m y ś li le karskie j w Europie w epoce Renesansu (doc. St. Szpilczyński), P olityka A rystotele sa na U niw ersytecie Jagiellońskim w X V w ie k u na tle p r o b le m a ty k i badań nad t y m okresem w Polsce (dr P. Czartoryski).

W Zespole h istorii nauki w okresie O św iecenia w y n ik i badań prow adzo­ nych w roku spraw ozdawczym pod kierow nictw em prof. K. Opałka posuw ają naprzód naszą w iedzę o organizacji nauki i dziejach in stytu cji naukowych w Polsce okresu Oświecenia, jak rów nież o czołow ych postaciach uczonych tych czasów. W szczególności w noszą one w iele, jako podstaw a do opracow a­ nia odpowiedniej części Zarysu dziejów n auki polskiej — a zw łaszcza gdy chodzi o ogólne problem y historii nauki polskiego Oświecenia, oraz zagadnie­ nia rozwoju nauk hum anistyczno-społecznych w tym okresie. Szereg prac w iąże się tem atycznie z dziejam i U niw ersytetu Jagiellońskiego, stanowiąc w kład do przygotowań naukowych jubileuszu tej uczelni. Wśród prac ukoń­ czonych w ramach Zespołu znajdują się: D zieje S z k o ły R y ce rskie j i je j rola w ro zw oju k u ltu r y naukow ej (doc. K. M rozowska-H ulew iczow a), T eki Naru­

szew icza (mgr St. Grzybowski), Józe f S o lty k o w ic z (dr M. Francie), K orespon­ dencja J. J. Załuskiego (mgr B. Kupść i mgr K. M uszyńska), Niezrealizowane pla n y n aukow e S. B. Lindego (doc. J. M ichalski).

N iektóre prace podjęte przez Zespół zostały przesunięte na rok 1960 z powodu konieczności rozszerzenia ich w oparciu o nowe m ateriały źródłowe (mgr R. Dutkowa i doc. M. Chamcówna) bądź na skutek w yjazdu autorów na dłuższe staże za granicę (dr H. Madurowicz).

W 1959 r. Zespół odbył 5 posiedzeń roboczych, na których w ygłoszono 7 referatów: Niezrealizowane p la n y S. B. Lindego (doc. J. M ichalski), J. U. N iem cew icz jako h istoryk Tadeusza K ościu szki (doc. J. Dihm), U n iw er­ s y t e t Jagielloński w okresie II r e fo rm y H. Kołłątaja (mgr R. Dutkowa), Udział Sebastiana Girtlera w ży ciu w e w n tę r z n y m U n iw e r sy te tu Jagiellońskiego w latach 1796— 1831 (doc. K am illa Mrozowska), Balony w Polsce XV III w ieku (dr I. Stasiew icz, mgr inż. Orłowski), Rola f izjo k ra ty zm u w rozw oju k u ltu ry naukow ej w Polsce okresu Oświecenia (prof. Kazimierz Opałek), Korespon­ dencja Załuskich — przygotow an ie w y d a w n ic t w a (mgr B. Kupść, mgr K. Mu­ szyńska).

D ziałalność badawcza w roku sprawozdawczym Działu II, historii nauk biologicznych i m edycznych pod kierow nictw em prof. B. Skarżyńskiego była najbardziej aktyw na w zakresie historii m edycyny i historii nauk rolniczych. Spraw am i h istorii m edycyny zajm ował się zespół pracow ników, za który odpo­ w iedzialny b ył prof. T. B ilikiew icz z Gdańska. Pokaźna część prac tego zespołu dotyczyła poszukiw ań archiwalnych zw iązanych z historią m edycyny i służby zdrowia w Gdańsku i w e W rocławiu. W Gdańsku zajm owała się tą sprawą mgr K. Bilikiew iczow a, co znalazło w yraz w poważnej i w artościowej pracy przedstaw ionej na posiedzeniu Zespołu historyków m edycyny w ubiegłym roku. Praca ta po odpowiednim retuszu i uzupełnieniu w łaściw ym i dokumen­ tam i będzie ukończona w 1960 r. W yniki badań archiw alnych w rocławskich, kierow anych przez doc. St. Szpilczyńskiego, są częściow o ujęte w formie odpo­ w iedniej rejestracji, częściowo w ykorzystane w ukończonych . już pracach doc. Szpilczyńskiego o Joachim ie O lhafiusie i o dziele Antipocras Mikołaja z Polski, a w p ełn i będą w ykorzystane w znajdującej się na ukończeniu dużej m onografii o m edycynie śląskiej w dobie Odrodzenia i o książce medycznej na dworze Piastów w Brzegu. W ielkim osiągnięciem dokonanym dzięki pomocy naszego Zakładu, jest ukończenie dużej m onografii doc. Sokoła pt. Medycyna gdańska w dobie Odrodzenia. Poza tym doc. Sokół kończy pierw sze m onogra­ ficzne ujęcie postaci znakom itego chirurga polskiego L. Rydygiera. W ramach prac Zespołu prof. Bilikiew icz ukończył rozdział om awiający Macieja z Mie­ chow a jako lekarza w zbiorowej m onografii poświęconej tem u uczonemu.

Poza tym w ramach zespołu ukończona została praca lek. M. Ł yskanow - skiego pt. Polonica w Miscellanea Curiosorum, a doc. Szpilczyński ukończył obszerną pracę o szpitalach daw nego Krakowa.

Do pew nego stopnia poza ram am i działalności Zespołu, zajm ującego się głów nie m edycyną polską w czasach przedrozbiorowych, w ykonane były w K rakowie pod kierunkiem prof. B. Skarżyńskiego dw ie prace z zakresu h istorii m edycyny. Jedna — lek. M. K usia — O początku stosowania narkozy chirurgicznej w Polsce została już ukończona, ale w ym aga poważniejszego retuszu przed oddaniem do druku, druga — lek. M. Skulim owskiego — O r e ­

cepcji patologii kom ó rk o w ej w Polsce — jest już daleko posunięta i będzie gotowa w połow ie 1960 r.

W szystkie prace zw iązane z historią nauk rolniczych były inspirowane i koordynowane przez K ierow nika Zespołu h istorii nauk rolniczych prof. J. Fiericha, który utrzym ując ścisły kontakt z poszczególnym i badaczami doprowadził do całkow itego w ykończenia dwóch poważnych publikacji: W ło dzim ierz Adolf W oln iew icz dr A. Głowackiej i D zieje piśm ien nictw a leśnego w Polsce do roku 1939, prof. dr A. Zabko-Potopowicza. Poza tym ukończone zostały i znajdują się w rękach recenzentów w zględnie już po recenzji 4 prace: Michał Oczapowski, prof. W. Staniew icza, D zieje . S tu diu m Rolniczego w Wilnie prof. W. Staniew icza, I n s ty tu t P u ła w sk i 1869—1914 doc. M. Strzem skiego i Franciszek Piekarski, ży cie i dzieła doc. J. B ien ia- rzówny.

Duża m onografia o historii szkoły rolniczej w Dublanach pod Lwowem przygotow yw ana przez mgr St. Brzozow skiego i mgr L. Sw iejkow sk iego jest już posunięta bardzo daleko, a jej całkow ite ukończenie w ym aga jeszcze przebadania m ateriałów znajdujących się w archiwach w e Lwowie.

Poza tym należy zwrócić uw agę na to, że podjęto staranie o stw orzenie w Krakow ie m ałej pracow ni badawczej poświęconej dziejom nauk rolniczych. Zalążkiem tej pracow ni jest część księgozbioru, pochodzącego z X VIII i X IX w ieku, z Technikum Rolniczego w Czernichowie, który uzyskano dla Zakładu po usilnych staraniach i przezw yciężeniu licznych trudności.

Prace Zespołu historii zoologii, pozostającego pod kierunkiem prof. T. J a ­ czew skiego, skupiały się głów nie dokoła porządkowania, pow iększania i reje­ stracji bogatych zbiorów Ośrodka D okum entacji Instytutu Zoologii PAN. Drobnym w yrazem tej system atycznej pracy jest kilka n iew ielkich artykułów o charakterze popularyzacyjnym , ogłaszanych w prasie przez m gr K. K owalską oraz rozpoczęto obszerne opracowanie notatek z podróży znakom itego zoologa z połow y ubiegłego stulecia A. Wagi, przygotow yw ane przez zespół pozosta­ jący pod kierunkiem K. K ow alskiej. Poza tym w pełnym toku opracowania znajdują się m onografie K. K ow alskiej o L udw iku M łokosiew iczu oraz dr Z. Fedorowicza i prof. Z. K aw eckiego o znakom itym zoologu krakowskim M aksym ilianie Siła-N ow ickim . Ponadto dr Z. Fedorowicz ukończył pracę o m yśli ew olucyjnej wśród uczonych w U niw ersytecie W ileńskim , zgłoszoną na Kongres Darwinowski, a prof. G. Brzęk ukończył dużą m onografię o B e­ nedykcie Dybowskim , znajdującą się obecnie w stadium przygotow ania do druku.

Mimo w ielk ich w ysiłk ów n ie udało się zm obilizow ać prac z zakresu h istorii botaniki w Polsce. Ładnie zapowiadająca się praca prof. H. B uko­ w ieckiego o farm akopei kościuszkow skiej, rozpoczęta jeszcze w roku 1958, dotychczas pozostała nieukończona. N iedostateczne uw zględnienie problem a­ ty k i historyczno-botanicznej stanow i poważną lukę w całokształcie prac D ziału historii nauk biologiczno-m edycznych.

Rok D arw inow ski w yzw olił opracowanie pew nych zagadnień związanych z tą rocznicą. Doc. J. Fidelus ukończył obszerną, źródłową pracę Zaczątki D arw inizm u w Galicji, która w najbliższym czasie będzie gotow a do druku. Pracow nik Zakładu dr L. Szyfman, podjął zagadnienie w pływ u Lam arcka na polską m yśl biologiczną. Zgromadził w tym zakresie pow ażny m ateriał i pracę

będzie kontynuow ał, rozszerzając ją zresztą na całość tw órczości naukowej Lamarcka.

W roku spraw ozdaw czym D ział H istorii Nauk Biologiczno-M edycznych rozpoczął przygotow anie m ateriałów do m ającej być opracowaną w najbliż­ szej przyszłości m onograficznej historii n auk i polskiej. Szereg specjalistów podjął się opracow ania p ew nych epok z dziejów poszczególnych dyscyplin bio­ logicznych w Polsce. N iestety mimo u siln ych starań nie zdołano zapewnić sobie autorów przygotow ujących w szystk ie potrzebne odcinki dziejów dyscy­ plin biologicznych. Należy jednak sądzić, że trudności w zw iązku z tym nasu­ w ające się będą pokonane w najbliższej przyszłości.

N adm ienić należy, że w ramach D ziału H istorii Nauk Biologiczno-M edycz­ nych pozostaw ały prace Ośrodka D okum entacji naszego Zakładu, związane z grom adzeniem biogram ów do podręcznego słow nika biograficznego polskich biologów.

W związku z uroczystościam i zw iązanym i z 100 rocznicą pierwszego w y­ dania dzieła Karola D arw ina O p o w staw an iu gatu n ków K om itet H istorii Nauki przekazał nagrodę im. Zygm unta M odzelewskiego do w ykorzystania Kom ite­ to w i Obchodu Rocznic D arw inow skich przy Prezydium PAN. Nagroda ta została przyznana 6 osobom, za zebranie i opracowanie podstaw ow ych m ate­ riałów do dziejów recepcji darwinizm u w II połow ie X IX w . na terenie ówczesnego K rólestw a Polskiego

*

Również i D ział III Zakładu pod K ierow nictw em prof. A. Birkenmajera u stalił swój plan prac badaw czych pod kątem w idzenia przyszłej syntezy dziejów n auk i polskiej.

W dziedzinie historii m atem atyki (mimo iż nie udało się zorganizować zespołu h istorii m atem atyki) prowadzone były prace nad syntetycznym zary- sćm dziejów m atem atyki w Polsce od lat najdaw niejszych do roku 1918 (dr J. Dianni, zast. prof. St. Dobrzycki i m gr A. Wachułka).

W Zespole historii astronom ii w ram ach syntetycznego opracowania dzie­ jów astronom ii polskiej ukończono prace: P ie rw sze lata organ izacji ob se rw a ­ to riów w Polsce niepodległej w latach 1918—1923 (prof. E. Rybka), Astronom ia poza ośrodkam i u n iw e rsy te c k im i w latach 1869—1918 (mgr J. Dobrzycki), zaś na ukończeniu są Dzieje astronomii polskiej od p o ło w y X V III do połow y X I X w ie k u (prof. W. D ziew ulski) oraz D zieje O bserw atoriu m Krakowskiego w latach 1918—1939 (doc. K. Kordylewski).

W Zespole historii fizyk i kontynuow ano pracę nad polskim i podrę czn ikami f i z y k i w w ie k u X V III i X I X (doc. T. Piech, mgr Z. Siem ińska), sporządzając b ibliografię do połow y X IX w ieku. Przy opracow yw aniu m ateriałów pozosta­ łych po Z. W róblewskim (doc. T. Piech i inż. S. Fabiani) natknięto się na bogatą korespondencję dotyczącą sporu m iędzy Jam inem a W róblewskim odnośnie zakw estionow ania przez Jam ina pierw szeństw a skroplenia powietrza. Na podstaw ie tych m ateriałów opracowano źródłowo ten fragm ent dziejów fizy k i w Polsce. Nad stanem fizyk i polskiej w XVIII w ieku na tle fizyk i europejskiej pracow ał doc. A. Teske.

W Zespole h istorii chem ii, pod k ierow nictw em prof. W. H ubickiego, przy­ gotowano część pracy tyczącej ch em ii organicznej w Polsce w latach 1900— 1950 (prof. E. Trepka),' przebadano osiągnięcia w zakresie ch em ii organicznej ośrodka K rakow skiego w latach 1850—1900 (mgr B. Rausch). W zakresie h istorii chem ii nieorganicznej w Polsce, w latach 1850— 1950 ukończono pracę Niekriogeniczna działalność n aukow a Karola Olszew skiego (doc. Z. W ojtaszek).

M ateriały do dziejów polskiej biochem ii do r. 1870 zebrał dr E. O sta- chowski.

W zakresie h istorii chem ii fizycznej w Polsce do 1950 r. w ykonano pracę Szkic h istoryczn y polskich badaczy nad zja w is k a m i pro m ien io tw ó r czy m i (mgr J. Stroński).

W ramach prac nad historią technologii chem icznej w P olsce opracowano m ateriały dotyczące najstarszej w arzelni w Polsce (doc. K. Sarnecki).

Przygotowano do druku i opracowano zebrane m ateriały dotyczące Historii chem ii w Polsce do r. 1800; ukończono pierw sze rozdziały m onografii o Mi­ chale S ędziw oju oraz przeanalizow ano polski traktat Sędziw oja z 1585 r. będący jednym z najstarszych dzieł alchem iczno-chem icznych pisanych po polsku (prof. W. Hubicki).

W roku sprawozdawczym odbyły się 3 posiedzenia Zespołu h istorii chemii, na których zostały w ygłoszone referaty: Karol Christian Langsdorf i jego podręcznik In stitutiones Technologicae (doc. K. Sarnecki), P olski tra k t a t Mi­ chała S ędziw oja (prof. W. Hubicki), P ie rw sze polskie badania nad zja w isk a m i prom ienio tw órczości (mgr I. Stroński).

W Zespole historii geologii pod kierow nictw em prof. A. Gawła opraco­ w ano biografię L. Zejsznera i analizę jego spuścizny rękopiśm iennej i p a­ m iętnikarskiej (mgr St. Czarniecki). W toku opracow ania znajduje się Ocena działalności Zejsznera na polu geologii i jego w k ła d u do n auki polskiej. W roku spraw ozdawczym kontynuow ano rów nież prace nad twórczością Hacquetta, ze szczególnym uw zględnieniem jego działalności naukowej w P ol­ sce (doc. K. M aślankiewicz). W ramach Zespołu kontynuow ano rów nież pracę nad Historią geologii w Polsce w dobie Oświecenia (prof. A. Gaweł).

W Zespole h istorii geografii (pod kierow nictw em prof. B. O lszewicza) opracowywano D z ie je ■ geografii ekonomiczn ej w Polsce w X V I i X V II w. (doc. M. Fleszar). W trakcie pracy nad tym tem atem autor rozszerzył jej zasięg na dalszy okres, tj. w iek XVIII, X IX i początki XX. W ram ach prac nad zagadnieniem w pływ u Karola Rittera na geografię w Polsce (dr J. Babicz) ukończono rozprawę o założeniach m eto doło gicznyćh w geografii Rittera. Recepcja tych założeń w geografii polskiej została ukazana częściow o w pracy Metodologiczne założenia geografii Wincentego Pola i w p ł y w R ittera na ich ukształtowanie. Nad zagadnieniem Aleksander H u m boldt a Polska pracował prof. B. Olszewicz.

Badania nad historią geodezji w Polsce prowadzone w Zespole pod k ie ­ row nictw em zast. prof. M. M ilew skiego objęły w roku 1959 osiem tem atów, z których 5 ukończono, a 3 będą kontynuow ane.

1. W ramach prac nad Historią triangulacji w Polsce (zespół pod kierun­ kiem mgr inż. A. K ryńskiego) znaleziono w zbiorach Obserwatorium A strono­ m icznego w K rakow ie n iezw yk le cenne m ateriały dotyczące triangulacji na terenie byłego zaboru austriackiego.

2. Historia rozw o ju pom ia rów i m a p m iasta W a r s z a w y (mgr inż. J. R o­ gow ski). W roku 1959 przeprowadzono inw entaryzację znajdujących się w kraju m ateriałów kartograficznych W arszawy od czasów najdaw niejszych do czasu podjęcia pom iarów m iasta przez Lindleya. Zebrano rów nież infor­ m acje dotyczące m ap W arszawy znajdujących się za granicą.

3. Technika rozgraniczeń w XV III w iek u na podstaw ie ksiąg podkomor- skich poznańskich (mgr inż. J. Gołaski). W yniki badań rzucają św iatło na w zrost udziału geom etrów w procesach granicznych w X VIII w., jak również na upow szechnienie map przy tego typu pracach przebudowy ówczesnego ustroju rolnego.

4. P om iary regulacyjne w Wielkopolsce w X I X w. (mgr K. Górska- -Gołaska). W w yn ik u analizy źródeł norm atywnych i dostępnego m ateriału kartograficznego dokonano próby oceny, o ile technika sporządzania planów regulacyjnych odpowiada obowiązującym ów cześnie przepisom. Obok zagad­ nień ściśle technicznych uw zględniono rów nież takie zagadnienia jak zakres treści planów i ich adekw atność w stosunku do krajobrazu.

5. Regulacje rolne w Polsce w epoce Oświecenia na tle zasobu kartogra­ ficznego AG AD (mgr inż. St. J. Tym owski). W w yniku k w erendy odnaleziono n iezw ykle interesującą mapę wydaną w roku 1788 przez A ntoniego Bojano- w icza. Znalezienie jej stało się też podstawą do gruntow nego przebadania zasobów kartograficznych AGAD z w ieku XVIII odnośnie zagadnienia regu­ lacji rolnej P olsk i przedrozbiorowej.

6. Dawne p la n y kopalni w ielick ie j i bocheńskiej (prof. M. O dlanicki i zast. prof. M. M ilewski). Przystąpiono do szczegółow ych badań nad zbio­ rem m ap k opaln i w ielick iej opracowanych W pierw szej połow ie XVIII w. przez Gottfryda Borlacha, późniejszego adm inistratora kopalni.

7. Działalność poszczególnych geom etrów w zakresie pom iarów miast K r ó ­ le stw a Polskiego (1815—1830) (zast. prof. W. Trzebiński). Dokonano zestaw ie­ nia nazwisk geom etrów pracujących przy pomiarach m iast w K rólestwie i w oparciu o m ateriały archiw alne przeprowadzono w nikliw ą analizę ich działalności, świadczącą o bardzo nierów nym poziom ie w ykonyw anych ów cześnie prac geodezyjnych. Praca ta jest fragm entem projektow anej mono­ grafii o pom iarach m iast i planach K rólestw a Polskiego.

8. Ocena geodezyjn a i kartograficzna m iast z okresu K r ó le s tw a Polskiego (1815—1830) (mgr inż. A. Kryński). Przebadano i w yciągnięto szczegółowe w nioski odnośnie ów czesnej techn iki pomiarowej i kreślarskiej w oparciu o 20 planów. U zyskano ciekawy m ateriał, który również w łączony zostanie do przygotow yw anej m onografii o pomiarach m iast i planach Królestwa Polskiego.

W roku 1959 odbyły się cztery zebrania Zespołu h istorii geodezji, na których dyskutow ano zarówno nad tem atam i będącym i w opracowaniu, jak rów nież zapoznano się z pracam i prow adzonym i poza Zespołem.

Prace D ziału h istorii tech n ik i i nauk technicznych pod kierow nictw em prof. E. O lszewskiego prowadzone były w 1959 r. podobnie jak w , latach ubiegłych przez zespoły badawcze, zajm ujące się poszczególnym i problem ami z zakresu h istorii techn iki i nauk technicznych.

Zespół h istorii polskiej techn iki hutniczej i odlew niczej, pod kierow ni­ ctw em doc. M. Radwana, tak jak i w latach poprzednich przejaw iał naj­

żyw szą działalność badawczą. Prace Zespołu obejm ow ały badania terenow e j lab oratoryjne oraz badania źródeł pisanych. D om inow ały badania staro­ żytnej techniki m etalurgicznej i przetw órstw a żelaznego w Polsce. Badania te prawdopodobnie będą jeszcze przew ażały w latach następnych ze w zględu na to, żę odtworzenie starożytnych procesów technologicznych z tego okresu pozw ala na w yjaśnienie istoty techn iki średniow iecznej. Znajomość starożyt­ nej technologii pozw oli też na w yciągn ięcie w niosków odnośnie stosunków gospodarczych i społecznych okresu rzym skiego na naszych ziem iach.

Badania terenow e techn iki dym arkowej prow adził mgr K. Bielenin z Muzeum A rcheologicznego w K rakow ie przy w spółudziale doc. M. Radwana. N aw iązano też w spółpracę z drem K. Pleinerem z Instytutu A rcheologii Cze­ chosłow ackiej A kadem ii Nauk. Przebadano w iele stanow isk i dokonano objazdu północnego obszaru w ystęp ow an ia żużla starożytnego. W ynikiem objazdu było przesunięcie granicy w ystęp ow an ia techn ologii św iętokrzyskiej znacznie dalej na północ, niż to rysowało się poprzednio. Ciekawego i w aż­ nego m ateriału dotyczącego tzw . „m etalu św iętokrzyskiego” dało odsłonięcie piecow iska w Jeleniow ie. Przebadane m ateriały dały św ietn y przegląd redukcji rud w w arunkach kotlinek typu św iętokrzyskiego. R ew elację stanow ią odm iany m etalu odnalezionego w okruchach; od struktury w ybitn ie n aw ęglo- nej w postaci surów ki szarej i surów ki białej aż do struktury czysto ferry- tycznej (żelazo m iękkie). W ytłum aczeniem tego zjaw iska jest w ysoce niejedno­ rodna tem peratura przebiegu redukcji. Potw ierdzenie tego faktu znajduje się w pomiarach tem peratur przeprowadzonych przez doc. M. Radwana w prób­ nych kotlinkach. Na podstaw ie przebadania m ateriałów żelaznych odnoszą­ cych się do okresu halsztackiego i okresu w p ływ ów rzym skich oraz przepro­ w adzenia badań porów naw czych postaw ion y roboczą tezę o rozpow szechnieniu „m etalu św iętokrzyskiego” na obszarze ziem polskich (mgr inż. J. Piaskow ski). Badania te otw ierają now e zagadnienia odnośnie w zajem nych stosunków ów czesnych plem ion.

W badaniach nad średniow ieczną techniką m etalurgii żelaza w Polsce (tzw. proces dym arkowy w dymarkach niskich) ograniczono się do zbadania k ilk u stanow isk w ystęp ow an ia śladów tej tech n ik i oraz w dalszym ciągu prowadzono rejestrację średniow iecznych dymarek.

W zakresie badań nad nowożytną techniką m etalurgiczną przeprow a­ dzono kw erendę źródłową do dziejów sam sonow skiego zespołu hutniczego XVII—X IX w ieku, sporządzono fotokopie dokum entów archiw alnych i prze­ prowadzono badania terenow e wzdłuż biegu rzeki Bobrzy (mgr S. M iczulski). Oddzielną pozycją jest inicjatyw a A kadem ii G órniczo-H utniczej w ydania drukiem pierw szego w Polsce podręcznika m etalurgii napisanego zapewne przez J. Jaśkiewicza, profesora A kadem ii Krakow skiej w końcu X V III wieku, na podstaw ie odnalezionego odpisu tej pracy. Studia nad autorstw em podręcz­ nika prowadziła dr H. Madurowicz.

Ponadto podjęto opracowanie sposobu przeliczeń m iar stosow anych w gór­ n ictw ie i hutnictw ie polskim na przestrzeni XVI—X IX w ieku.

W w yn ik u badań przeprowadzonych przez Zespół w roku spraw ozdaw ­ czym opublikowano 30 prac z zakresu dziejów m etalurgii i m etaloznaw stw a żelaznego.

Zespół h istorii górnictwa i h utnictw a tatrzańskiego n ie rozpoczął w roku spraw ozdaw czym planow anych badań na teren ie kopalni „Kunszty” pod Halą Pyszną w D olin ie K ościeliskiej, gdyż nie udało się uzyskać niezbędnej przy tych badaniach pomocy zaw odow ych górników. Na tym teren ie prace ogra­ niczyły się w ięc jedynie do pom ierzenia i nakreślenia na m apie widocznych jeszcze śladów urządzeń wodnych, dróg, szybów i sztolni k opaln i (S. Zwoliński).

Przeprowadzono w izję szczątkowych urządzeń hutniczych w Dolinie Starejroboty, które być może służyły do w ytopu rudy m iedziano-srebrnej. Dokonano też poszukiw ań śladów robót górniczych: w D olinie Filipce (Złoty Potok), w rejonie D oliny Suchej Wody, w okolicy Jaszczurówki, w Dolinie Kasprowej, w żlebie m iędzy Giewontem a Suchym W ierchem, w Dolinie L ejo­ w ej, w T yłkow ych Kominach, w rejonie Doliny Chochołowskiej, i w Dolinach: Długiej, K rytej i Trabkowej. W w ięk szości w ypadków udało się stwierdzić na m iejscu ślady robót, a naw et natrafić na dobrze zachow ane sztolnie. Dane z tych poszukiw ań posłużyły do w ykonania prowizorycznej mapy, obrazującej rozm ieszczenie na terenie Tatr Polskich zachow anych jeszcze śladów kopalń, szurfów, urządzeń wodnych oraz zabudowań hutniczych i górniczych. Mapa ta w yw ołała duże zainteresow anie geologów z uw agi na w nioski, które można w yciągnąć z rozm ieszczenia m iejsc eksploatacji rud dla budowy tek to­ nicznej Tatr. Ponadto prowadzono w dalszym ciągu prace nad uporządkowa­ niem i opracowaniem m ateriałów dotyczących górnictw a i hutnictw a tatrzańskiego, znajdujących się w Archiw um Tatrzańskiego Parku Narodowego (S. Zwoliński).

Zespół h istorii górnictw a solnego prow adził prace badawcze dotyczące zaplanow anych tem atów, w szczególności doc. A. K eckow a dokonała opraco­ w ania In stru k cji dla Żup p odkrakow skich od X V I—X V III wieku. Oprócz tego kierownik Zespołu (doc. K. M aślankiewicz) rozpoczął studia nad historią eksploatacji złota na Dolnym Śląsku ze szczególnym uw zględnieniem okolic Złotoryi.

Zespół h istorii polskiej techn iki naftow ej zebrał pew ną ilość m ateriałów dotyczących rozwoju polskiej techn iki w iertniczej i w ykorzystał je w w yko­ nanej na zlecenie Instytutu H istorii K ultury M aterialnej PAN pracy Zarys dzie jó w górnictwa naftowego w Polsce (prof. J. Cząstka).

Opracowano również część biografii Ignacego Ł ukasiew icza (dr J. Pilecki) na podstaw ie m ateriałów zebranych w ubiegłych latach, oraz w stępną bio­ grafię naukową W. W olskiego (A. Plutyński).

Zespół h istorii transportu drogowego w Polsce zakończył w roku 1959 w stępne grom adzenie m ateriałów do Historii technik i m o to r yza c yjn ej w Polsce w okresie m ię d z y w o je n n y m przystępując do opracowania zbiorczego.

Z prac planow anych przez Zespół historii polskiej tech n ik i film ow ej dwa tem aty zostały ukończone. Jest to rozprawa doktorska B. W ajdowicza Polskie osiągnięcia techniczne w dziedzin ie zapisu i odtw arzania d ź w ię k u oraz m ono­ grafia pośw ięcona Szczepanikowi, opracowana przez doc. J. Jew siew ickiego. Z problem u historii k onstrukcji inżynierskiej zostały opracowane dwa tem aty z historii m ostow nictw a: W. Sternera O starosło wiańskim moście sprzed 1200 lat oraz J. Bajkiew icza Historia b u d o w y m ostu im. ks. J. Ponia­ tow skiego w latach 1904—1912. Prace syntetyczne nad historią m ostow nictw a

polskiego podjęło Stow arzyszenie N aukow o-techniczne Inżynierów i T echni­ k ów Kom unikacji.

Poza tym opracowano do druku m ateriały dotyczące I Zjazdu Techników Polskich w 1882 r. (mgr inż. S. Kalabiński), ukończono opracowanie m ateria­ łowe^ dotyczące polskich w ychow anków i profesorów In stytu tu Inżynierów K om unikacji w Petersburgu (mgr inż. J. Jankow ski) oraz zbierano m ateriały dotyczące h istorii P olitechniki K ijow skiej (mgr inż. S. Grzym ałowski). Ponadto ukończono pracę pt. Balony polskie w X V III w. (dr I. S tasiew icz i mgr B. Orłowski) oraz Legenda i p r a w d a o pseudokopernikow skićh w o d o ­ ciągach (mgr B. Orłowski).

Z prac edytorskich przygotow yw ano do druku P raxis ręczna o działach dell Aqua, rękopiśm ienne d zieło z XVII w iek u (mgr T. Nowak).

K ierow nik D ziału — prof. E. O lszew ski — opracow ał w spólnie z prof. J. M uterm ilchem biografię naukową Feliksa Jasińskiego, przeznaczoną do w y ­ dania polskiego w yboru jego dzieła a w spólnie z m grem inż. S. Furm anem — przegląd osiągnięć roku 1958 z punktu w idzenia h istorii techn iki dla w yd aw ­ nictw a „Świat w przekroju, 1959 r.”:

*

' * » S

W ciągu roku sprawozdawczego ty tu ł docenta uzyskał pracow nik Zakładu dr St. Szpilczyński (za całokształt dotychczasow ej pracy naukowej w zakresie h istorii m edycyny) a tytu ły doktorów otrzym ali m gr I. Stasiew iczów na za pracę pt. Z pro b le m ó w nauki polskiego Oświecenia i m gr J. Babicz za pracę pt. Poglą dy antropogeograficzne F r yderyka Ratzla.

\ *

W roku 1959 ukazały się 4 numery „K wartalnika H istorii N auki i T ech­ n ik i” oraz 4 zeszyty „Studiów i m ateriałów z dziejów n au k i pplskiej”. Zeszyt 3 serii A — historia nauk społecznych obejm uje następujące prace: W. Voise S tudia w łoskie polskich pisarzy politycznych epoki Renesansu, J. Czerniato- w icz Początki g r e c y s ty k i i w a lk a o ję z y k grecki w Polsce d ó b y Odrodzenia, L. P au li Jan Cerasinus K irste in , reprezentant m y ś li p ra w n ic ze j polskiego R e­ nesansu, P. R ybicki Z dzie jó w polskiego arystotelizm u: De politica hontinum societate Arona Aleksandra Olizarowskiego, J. M ichalski S ło w n ik ję z y k a p o l­ skiego Samuela Lindego w opinii współcze snych, J. Skarbek Pojęcia w stępn e f i z y k i Antoniego Wiśniewskiego. Zeszyt 2 serii B — historia nauk biologicz­ nych zaw iera artykuły: M. W achow ski Szkoła Zabikow ska — S tu d iu m z z a ­ kresu historii n auki i nauczania rolniczego w Poznańskiem, W. Schram m Roczniki Nauk Rolniczych. P o w staw an ie i d zie je rozw o ju w latach 1903—1948 (Cz. I), Z. K osiek Zarys dziejów polskie]~~bibliografii rolniczej, M. Furmanowa, Z. Michalska, A. Parczewski, I. Zarębska L ec zn ictw o renesansow e w Polsce na p o d sta w ie „Herbarza” Marcina z Urzędowa. Zeszyt 2 serii C, historia nauk m atem atycznych, fizykochem icznych i geologiczno-geograficznych obejm uje następujące rozprawy: A. Birkenm ajer Roboczy ko n sp ek t zespołow ej Historii Astr onom ii w Polsce, W. D ziew ulski Historia O b serw a to riu m Astronom icz­ nego U n iw er syte tu St. Batorego w Wilnie (1919— 1939), E. Rybka K r ó tk i r y s d zie jó w astronomii w e Lw ow ie, M. K am ieński Z arys d zie jó w O bserw atorium

Warszawskiego (1815—1945), F. K ępiński Z akład i O bserw atoriu m Astrono­ miczne Politechniki W arsz a w sk ie j (1925— 1955); a zeszyt 3 tejże serii — prace: H. Madurowicz Działalność naukowa Jana Jaśkiewicza, M. Sarnecka-K eller P ie rw sze polskie podręczn iki chemiczne, K. A dw entow ski, A. Pasternak, Z. W ojtaszek K arol O lsze w sk i jako uczony i nauczyciel.

W serii „M onografie z dziejów nauki i tech n ik i” ukazały się następujące tomy: J. Dihm S p r a w a kon stytu c ji ekonomicznej z 1791 r., M. Chamcówna U n iw er syte t Jagielloński w dobie K o m isji Edu kacji Narodowej. Szkoła Główna Koronna w latach 1786—1795, Z. A m eisenow a Globus Marcina B y lic y z Olku­ sza i m a p y nieba na Wschodzie i Zachodzie (wydano rów nież w języku angielskim ).

W w yd aw n ictw ie „Źródła i m ateriały z dziejów nauki i te.chniki” ukazało się dzieło St. Solskiego A rch itek t Polski ze w stępem J. Burszty i C. Łuczaka.

Zakład H istorii N auki i Techniki PAN w spólnie z Instytu tem Gospodar­ stw a Społecznego w W arszawie zorganizow ał w dniach 16—17 października 1959 r. Sesję naukową dla uczczenia 100 rocznicy urodzin Ludw ika K rzy­ w ickiego 2.

W zakresie kontaktów zagranicznych K om itetu i Zakładu H istorii Nauki i T echniki skoncentrow ano w r. 1959 w y siłk i przede w szystk im na przygoto­ w aniu, a n astępnie na udziale d elegacji polskiej w IX M iędzynarodowym Kon­ gresie H istoryków Nauki, który odbył się w dniach 1—7 w rześnia 1959 r. w Barcelonie 3. Na Kongres przygotow ano spraw ozdanie w języku francuskim o dotychczasow ych pracach w zakresie h istorii .nauki w Polsce Travau x d ’histoire des sciences et des techniques en Pologne (1952— 1959). Dowodem uznania w kładu uczonych polskich w zakresie h istorii nauki był w czasie Kongresu w ybór prof. A. Birkenm ajera na w iceprezesa M iędzynarodowej A kadem ii H istorii Nauki, która sw e doroczne obrady odbywała również w Barcelonie.

W yciągając w nioski z przebiegu dotychczasow ych międzynarodowych Kongresów H istorii Nauki, K om itet H istorii N auki w ysun ął pod adresem w ładz U nii kilka postulatów natury m erytorycznej i organizacyjnej, idących w kierunku skoncentrowania obrad przyszłego kongresu, który ma odbyć się w 1962 r. w Ithace (Stany Zjednoczone) w okół ogólnej m etodologicznej proble­ m atyk i h istorii nauki. W ysunięto takie np. zagadnienia jak idea i przedmiot historii nauki, historia nauki a problem jedności i różnorodności m yślenia naukowego, k lasyfikacja nauk z punktu w id zen ia historii nauki, zagadnienie periodyzacji h istorii nauki i techniki, społeczny charakter rozwoju nauki oraz w p ływ nauki i tech n ik i na życie społeczne, organizacja h istorii nauki (towa­ rzystw a naukowe, w yższe ’ uczelnie), problem nauczania historii nauki. W związku z tym K om itet nasz chciałby w roku 1961 zorganizować specjalne sym pozjum z udziałem gości zagranicznych pośw ięcone powyższym proble­ mom, którego w yn ik i obrad zostałyby przedstaw ione na X Międzynarodowym Kongresie.

2 Szczegółowe spraw ozdanie z tej se sii ukazało się w K w artalniku Historii N auki i Techniki, nr 1/1960.

W związku z podjętą w 1958 r. z in icjatyw y UNESCO uchwałą Sekcji H istorii N auki M iędzynarodowej U n ii H istorii i F ilozofii N auki opracowania św iatow ego inw entarza zabytkow ych instrum entów naukow ych Zakład H istorii N auki i T echniki przystąpił do opracowania inw entarza polskiego. O dpowied­ n ie instrukcje i karty rozesłano do około 100 in stytu cji naukow ych i muzeów. Poza tym w czaspiśm ie U n ii „Archives Internationales d’H istoire des S ciences” drukow ane są artykuły i spraw ozdania oraz recenzje z prac polskich z zakresu h istorii nauki.

Oprócz udziału w pracach M iędzynarodowej U n ii H istorii i F ilozofii N auki utrzym yw ano rów nież bezpośrednie kontakty z historykam i nauki różnych krajów. W szczególności delegacja polska w zięła udział w K onferencji H isto­ ryków Przyrodoznaw stw a i T echniki w M oskw ie zorganizow anej przez In sty­ tut H istorii Przyrodoznawstwa i Techniki w A kadem ii Nauk ZSRR i Ra­ dzieckie Zjednoczenie H istoryków Przyrodoznaw stw a i T e c h n ik i4.

Rozszerza się współpraca w dziedzinie h istorii nauki z krajam i dem o­ kracji ludowej. Obok w spom nianej już w spółpracy z uczonym i czechosło­ w ack im i podjęto w stęp ne rozm owy dla u stalen ia w spółpracy badawczej z N iem iecką Akademią N a u k ' w zakresie prac nad naukow ym i kontaktam i p olsko-niem ieckim i w okresie O świecenia. C złonkowie K om itetu H istorii N auki prof. A. B irkenm ajer i prof. B. O lszewicz w zięli udział w uroczysto­ ściach pośw ięconych 100-nej rocznicy śm ierci A leksandra Humboldta, które odbyły się w m aju 1959 r. w NRD.

N a stypendiach zagranicznych w 1959 r. przebyw ali: prof. H. Barycz w Szwajcarii, doc. W. V oise w e Francji i dr A. Gella w Stanach Zjednoczo­ nych. W listopadzie 1959 r. w yjech ał do Francji na półroczne w ykłady z za­ kresu historii kultury polskiej w okresie O św iecenia K ierow nik Zakładu prof. B. Suchodolski.

Gościem Zakładu był w czasie pobytu w Polsce R. Ś. Woodbury, profesor historii techniki w M assachussetts Institute of Technology 5.

Wymiana w ydaw n ictw K om itetu nadal się rozszerza. Dotyczy to w szczególności „K w artalnika” i „Studiów ”. W roku spraw ozdaw czym w yd aw ­ nictw a te w ysyłan o do 30 krajów do ok. 100 placów ek i osób. W ramach w y ­ m iany artykułów w „K w artalniku H istorii N auk i i Techniki” ukazały się następujące prace: E. Rosen (Stany Zjednoczone) C z y L e o v itz był prze ciw n i­ kiem Kopernika? I. L. Z naczko-Jaw orski (ZSRR): recenzja z k siążk i J. M. Czer­ niaka Oczerki po istorii Kurpicznogo p r o iz w o d stw a w Rossii, R. F. Erickson (Stany Zjednoczone): Francuska w y p r a w a geodezyjna z r. 1735, E. Pop (Ru­ munia): Proces przenikania darw inizm u do Rumunii, L i Jań (Chiny): Badania nad historią n auki i techniki w Chinach, G. Harig (NRD): Historia nauki, tech­ n iki i m e d y c y n y w NRD.

W 1959 roku odbyły się dw a plenarne posiedzenia K om itetu H istorii Nauki. Pierwsze, które odbyło się 15 k w ietnia 1959 r., pośw ięcone b yło d ysku sji nad dwom a referatam i przygotow anym i na IX M iędzynarodowy Kongres H istory­ ków w Barcelonie: Historia n auki a problem jednośc i i wielo rakości myślenia

4 Szczegółowe spraw ozdanie ukazało się w nrze 4/1959 „K w artalnika”. 5 Por. Sprawozdanie w nrze 1/1960 „K w artalnika”.

naukowego prof. B. Suchodolskiego, O stan ow isku socjologicznym w ogólnej historii n auki prof. P. R yb ick iego6.

Drugie posiedzenie z dnia 15 października 1959 r. pośw ięcone było dyskusji nad w stępnym projektem planów : perspektyw icznego oraz 5-letniego planu b a d a ń 7.

W związku z w yjazdem prof. B. Suchodolskiego na półroczny pobyt do Francji fu n k cję Przewodniczącego K om itetu H istorii N auki objął zastępczo prof. B. Skarżyński, a K ierow nika Zakładu H istorii N auki i Techniki prof. E. Olszewski.

Zofia Skubała

i

6 R eferat prof. B. Suchodolskiego i sprawozdanie z dyskusji zamieszczono w nrze 1/1960 „K wartalnika”.