INFRASTRUKTURA I EKOLOGIA TERENÓW WIEJSKICH INFRASTRUCTURE AND ECOLOGY OF RURAL AREAS Nr 10/2011, POLSKA AKADEMIA NAUK, Oddziaá w Krakowie, s. 5–14
Komisja Technicznej Infrastruktury Wsi
Eleonora Gonda-SoroczyĔska
NIEWYKORZYSTANY POTENCJAà TURYSTYCZNY
SREBRNEJ GÓRY
____________
UNUSED TOURISTIC POTENTIAL
OF SREBRNA GÓRA
Streszczenie
W opracowaniu zwrócono uwagĊ na Srebrną GórĊ, dolnoĞląską wieĞ poáo-Īoną w powiecie ząbkowickim, liczącą okoáo 1500 mieszkaĔców. Od 1536 roku byáa miastem, z prawami miejskimi. W powojennej Polsce miejscowoĞü nie zo-staáa zakwalifikowana do rzĊdu miast. Nadal jest wsią, jednak swym ukáadem urbanistycznym przypomina maáe miasto. Przeprowadzone analizy, wizje lokalne, inwentaryzacje, wywiady Ğrodowiskowe pozwoliáy lepiej poznaü tĊ miejscowoĞü, przybliĪyü jej ogólny potencjaá, pozwoliáy na wyciągniĊcie stosownych wniosków, zwáaszcza w kontekĞcie niewykorzystanych moĪliwoĞci turystycznych tego szcze-gólnego miejsca. Do najwiĊkszych atrakcji turystycznych Srebrnej Góry naleĪą: Twierdza Srebrnogórska, Stare Miasto, Sowiogórska kolej zĊbata, Ğredniowieczne sztolnie kopalĔ srebra.
Sáowa kluczowe: Srebrna Góra, turystyka, potencjaá turystyczny, wieĞ, zagospo-darowanie turystyczne, Kolej Sowiogórska
Summary
Srebrna Góra is a village with a population of ca. 1500 inhabitants located in Ząbkowice poviat. From the year 1536 it was a town with town rights. In the post-war Poland, Srebrna Góra was not qualified as a town. It is still a village, but with its urban design, it looks like a small town. The analyses, site inspections, in-ventory-taking and interviews with the inhabitants made it possible for the author to get acquainted with the village and its general potential as well as to come to certain conclusions, esp. in the context of unused touristic potential of this special
place. The biggest tourist attractions of Srebrna Góra include: The Srebrna Góra Fortress, Old Town, Sowia Góra railway and medieval silver mine adits.
Key words: Srebrna Góra, tourism, touristic potential, village, touristic
manage-ment, Sowia Góra railway
WPROWADZENIE
Srebrna Góra to dolnoĞląska wieĞ, poáoĪona w powiecie ząbkowickim. W latach 1970-tych liczyáa okoáo 1700 mieszkaĔców [Kornecki 1980], a obecnie okoáo 1500. Od 1536 roku byáa miastem, z prawami miejskimi. W powojennej Polsce nigdy nie zostaáa zakwalifikowana do rzĊdu miast. Nadal jest wsią, jed-nak swym ukáadem urbanistycznym przypomina maáe miasto. MiejscowoĞü usytuowana jest w gáĊbokiej, wąskiej dolinie, oddzielającej Góry Sowie od Gór Bardzkich, na wysokoĞci od okoáo 400 do okoáo 600 m n.p.m. Walory przyrod-nicze omawianego obszaru obejmują: krajobrazy, wody, klimat, szatĊ roĞlinną, Ğwiat zwierzĊcy. Walory antropogeniczne to m.in. znakowane szlaki, zagospo-darowane stoki narciarskie, sklepy licznie uruchamiane zwáaszcza w ostatnich latach, z myĞlą o turystach. WĞród mocnych stron Srebrnej Góry wymieniü nale-Īy: walory przyrodnicze i krajobrazowe; zróĪnicowaną rzeĨbĊ terenu sprzyjającą uprawianiu róĪnorodnych form turystyki o kaĪdej porze roku (turystyka rowe-rowa, motorowe-rowa, jazda konna, piesze wycieczki, wspinaczka skaákowa, paralot-nictwo); liczne szlaki turystyczne o róĪnym stopniu trudnoĞci; ĞcieĪki rowerowe; doskonaáe warunki dla rozwoju agroturystyki u podnóĪa gór; bliskie poáoĪenie wzglĊdem Wrocáawia i przygranicznych sąsiadów Niemców i Czechów. Do najwiĊkszych atrakcji turystycznych Srebrnej Góry naleĪą: Twierdza Srebrno-górska, Stare Miasto, Sowiogórska kolej zĊbata, Ğredniowieczne sztolnie kopalĔ srebra. Twierdza to charakterystyczna, rozpoznawalna dominanta urbanistyczna, stanowiąca magnes dla turystów. To najwiĊksza górska twierdza w Europie, zwana ĝląskim Gibraltarem. Stanowi ona jeden z najciekawszych obiektów ar-chitektury militarnej w Polsce (znacząco wiĊkszy od twierdzy káodzkiej). WĞród sáabych stron tej niewielkiej miejscowoĞci - wsi z ogromnym potencjaáem tury-stycznym wymieniü naleĪy przede wszystkim: záy stan infrastruktury drogowej i infrastruktury wodno-Ğciekowej, niedostatecznie wykorzystaną infrastrukturĊ turystyczną, sáabo rozwiniĊtą sieü informacji turystycznej i sáabą dziaáalnoĞü promocyjną.
CEL PRACY I METODY PRACY
Gáównym celem pracy byáo przeprowadzenie szczegóáowych badaĔ, które pozwoliáyby na dokonanie oceny Srebrnej Góry w kontekĞcie potencjaáu tury-stycznego. WĞród metod pracy wymieniü naleĪy badania terenowe, w tym: wizje
lokalne, inwentaryzacje urbanistyczne, wywiady Ğrodowiskowe, wywiady w urzĊdzie gminy. Pozwoliáy one lepiej poznaü tĊ miejscowoĞü, przybliĪyü jej ogólny potencjaá, wyciągnąü stosowne wnioski, zwáaszcza w kontekĞcie niewy-korzystanych moĪliwoĞci turystycznych tego szczególnego miejsca.
Ponadto wykorzystano liczne materiaáy Ĩródáowe dostĊpne w zasobach gminy Stoszowice, informacje bieĪące zawarte w Biuletynie Gminy Stoszowice oraz opracowania planistyczne którymi dysponuje gmina Stoszowice.
WARUNKI KLIMATYCZNE
Na omawianym obszarze lokalne zróĪnicowanie klimatu spowodowane jest rzeĨbą terenu, ekspozycją stoków, warunkami wodnymi oraz wystĊpowa-niem szaty roĞlinnej. Obszar Srebrnej Góry znajduje siĊ na granicy trzech regio-nów klimatycznych: waábrzyskiego, káodzkiego i cieplejszego regionu dolnoĞlą-skiego Ğrodkowego z zachmurzeniem Ğrednim, potĊgowanym przez mgáy i zapylenia w okresie jesienno-zimowym, najmniejszym w lecie; Ğrednią tempe-ratura lipiec-wrzesieĔ 15°C, styczeĔ-luty ok. –8°C; czasem trwania zimy 14-16 tygodni; latem termicznym w kotlinach okoáo 8 tygodni, w partiach szczyto-wych okoáo 6 tygodni; opadami rocznymi okoáo 500-600 mm, w okolicach naj-wyĪszych szczytów do 1000 mm, maksymalnymi w lipcu, minimalnymi w lu-tym; dominującymi wiatrami poáudniowo-zachodnimi (dane z Opracowania Ekofizjograficznego dla Województwa DolnoĞląskiego). Klimat Srebrnej Góry posiada cechy klimatu górskiego, charakteryzuje siĊ wiĊkszymi opadami, niĪszą Ğrednią roczną temperaturą i dáugo zalegającą pokrywą ĞnieĪną, zwáaszcza w wyĪszych partiach gór. Opadom czĊsto towarzyszą gwaátowne burze z wyáa-dowaniami. W kontekĞcie klimatu miejscowoĞü moĪna podzieliü na dwie czĊĞci. Górny obszar charakteryzuje siĊ bardziej górskim klimatem i tĊ czĊĞü moĪna zaliczyü do Regionu Waábrzyskiego, natomiast dolny obszar charakteryzuje siĊ áagodniejszym klimatem i moĪna go zaliczyü do Regionu DolnoĞląskiego ĝrod-kowego.
SREBRNA GÓRA, JEJ UWARUNKOWANIA ĝRODOWISKOWE Srebrna Góra (przedwojenna nazwa niemiecka Silberberg) poáoĪona jest wzdáuĪ drogi nr 385, biegnącej serpentynami na PrzeáĊcz Srebrną. Dolne zabu-dowania Srebrnej Góry leĪą na wysokoĞci okoáo 360-370 m n.p.m., wzdáuĪ zli-kwidowanej linii kolejowej. Graniczą one z zabudową Budzowa. Górna czĊĞü miejscowoĞci siĊga po PrzeáĊcz Srebrną (568 m n.p.m.). W granicach wsi znaj-dują siĊ równieĪ rozlegáe fortyfikacje na Warownej Górze i Ostrogu. Na poáu-dnie od wsi rozciągają siĊ w pasie ok. 19 km, Góry Bardzkie. To najdalej na wschód wysuniĊte pasmo Sudetów ĝrodkowych. Góry Bardzkie oddzielone są od Gór Záotych PrzeáĊczą Káodzką (483 m n.p.m.).
Srebrna Góra juĪ w 1536 roku uzyskaáa prawa miejskie (mocą przywileju ksiĊcia ziĊbickiego). W powojennej Polsce miejscowoĞü nie zostaáa zakwalifi-kowana jako miasto. Posiada ona zabudowĊ typowo maáomiasteczkową, rozcią-gniĊtą wzdáuĪ stromej doliny. Od początku XVIII wieku funkcjonowaáy tu ko-palnie srebra [Przerwa 1998]. Charakterystycznym i rozpoznawalnym elementem miejscowoĞci jest potĊĪna Twierdza Srebrnogórska [Wild 2004], stanowiąca dominantĊ urbanistyczną. Od 1942 roku Niemcy do twierdzy zwozili róĪne dobra kultury z Dolnego ĝląska, zwáaszcza z Wrocáawia. To tu poszuki-wano równieĪ Bursztynowej Komnaty. Po okresie ĞwietnoĞci gospodarczej cza-sów miĊdzywojennych, po II wojnie Ğwiatowej nastąpiá upadek gospodarczy Srebrnej Góry. Utraciáa ona prawa miejskie. Znacząco zmniejszyáa siĊ liczba mieszkaĔców. Dotychczasowa dominująca funkcja letniskowa zaczĊáa zanikaü. Wybudowane wczeĞniej maáe hotele i pensjonaty nie wznowiáy swojej dziaáal-noĞci. Zlikwidowano kolejkĊ zĊbatą. RozpoczĊáy dziaáalnoĞü niektóre, maáe zakáady przemysáowe. Rzec moĪna, iĪ miejscowoĞü przez wiele lat wegetowaáa. Jej zabudowa popadaáa w ruinĊ. Nie przeprowadzano tu Īadnych remontów.
Dopiero w poáowie lat 1950-tych, nieopodal twierdzy, w domu jednoro-dzinnym, PTTK uruchomiáo pierwszą bazĊ noclegową tj. schronisko turystycz-ne. Po 1966 roku, twierdzą srebrnogórską zainteresowali siĊ harcerze z Chorą-gwi DolnoĞląskiej. Przystąpiono do intensywnego zagospodarowywania i porządkowania Srebrnej Góry. W Forcie Rogowym (przemianowanym na Fort Harcerz) zorganizowano obozowisko dla grup porządkujących i remontujących poszczególne forty. W Donjonie zgromadzono róĪnego typu dziaáa. Planowano utworzyü tu Muzeum Broni CiĊĪkiej Wojska Polskiego [Maáachowicz 2006]. JednakĪe zakres prac remontowych i adaptacyjnych przekroczyá moĪliwoĞci fizyczne i finansowe harcerzy. W miĊdzyczasie tworzono oĞrodki wczasowe i kolonijne. Przy duĪym akwenie powstaá OĞrodek Sportu i Rekreacji. Urucho-miono wyciąg narciarski. Dawny koĞcióá ewangelicki zaadaptowano na hotel. Zbudowano 2 zajazdy. W miejscowoĞci wybudowano nowe budynki mieszkal-ne. W oparciu o dawne niewielkie fabryczki zacząá rozwijaü siĊ drobny prze-mysá. RozpoczĊáo swoją dziaáalnoĞü Towarzystwo Przyjacióá Srebrnej Góry. Marzeniem wáodarzy tego terenu byáo przywrócenie Srebrnej Górze praw miej-skich i nadanie jej wczasowo-turystycznej funkcji. By te plany mogáy siĊ speániü niezbĊdne byáy ogromne nakáady inwestycyjne w infrastrukturĊ.
Stwierdziü moĪna, iĪ z uwagi na poáoĪenie, uwarunkowania przyrodnicze i Ğrodowiskowe, walory krajobrazowe, obszar bĊdący przedmiotem opracowania dysponuje ogromnym potencjaáem turystycznym. Analiza walorów turystycz-nych pozwala zidentyfikowaü najwaĪniejsze elementy, które mogą determino-waü i wpáydetermino-waü na rozwój turystyki. NaleĪą do nich takĪe walory wypoczynkowe oraz specjalistyczne. W odróĪnieniu od walorów przyrodniczych, walory spe-cjalistyczne umoĪliwiają uprawianie róĪnych form turystyki kwalifikowanej, np.: pieszej, kolarskiej, motorowej, jak równieĪ sportów ekstremalnych.
Na walory wypoczynkowe skáadają siĊ rzeĨba terenu, wody powierzch-niowe, szata roĞlinna oraz klimat, bĊdące podstawowymi elementami krajobrazu przyrodniczego. Potencjaá przyrodniczy stanowią parki krajobrazowe, rezerwaty przyrody, liczne pomniki przyrody, flora i fauna. PodkreĞlenia wymaga równieĪ fakt, iĪ omawiany obszar wchodzi w skáad Obszaru Chronionego Krajobrazu Gór Sowich. Wykorzystanie naturalnych walorów regionu pozwala na nawiąza-nie wspóápracy pomiĊdzy gminami w celu wspólnego dziaáania zmierzającego do rozwoju turystyki regionalnej.
POTENCJAà TURYSTYCZNY MIEJSCOWOĝCI
Potencjaá turystyczny Polski jest sumą potencjaáów znajdujących siĊ w po-szczególnych regionach. KaĪde województwo posiada tylko dla siebie charakte-rystyczne walory przyrodnicze i kulturowe, które wyróĪniają je na mapie tury-stycznej Polski i Europy. Województwo dolnoĞląskie jest szczególne, o bogatej historii, peánej tajemnic i niewyjaĞnionych zagadek. ĝwiadectwem tej burzliwej przeszáoĞci są liczne ruiny zamków, twierdz, fortec i warowni [Maáachowicz 2000]. Na Dolnym ĝląsku znajdują siĊ stare pasma górskie Sudetów (Karkono-sze, Masyw ĝnieĪnika, góry: Izerskie, Stoáowe, Sowie, Bardzkie, Kaczawskie i inne), liczne rzeki z piĊknymi wodospadami, ogromne obszary lasów [Przerwa 2000].
Jednym z elementów istotnie decydującym o potencjale turystycznym Srebrnej Góry jest potĊĪna Twierdza Srebrnogórska, najwiĊksza górska twierdza w Europie [Lewicka-Cempa 1995]. Z racji tego, Īe nie zostaáa nigdy zdobyta, otrzymaáa miano ĝląskiego Gibraltaru. Stanowi ona jeden z najciekawszych obiektów architektury militarnej w Polsce (znacząco wiĊkszy od twierdzy káodzkiej). Stanowiáa ona waĪne ogniwo w áaĔcuchu fortec zabezpieczających poáudniową granicĊ ĝląska od strony Austrii. Twierdze budowano w latach 1765-77. Twierdza Srebrnogórska strzegáa przejĞcie przez przeáĊcz do Kotliny Káodzkiej. Skáada siĊ ona z szeĞciu fortów oraz szeregu leĞnych umocnieĔ i bastionów. Po wojnach napoleoĔskich cieszyáa siĊ ona duĪym zainteresowa-niem ze strony turystów, zwáaszcza kuracjuszy, licznie napáywających do káodz-kich uzdrowisk. Z korony Twierdzy Srebrnogórskiej rozpoĞciera siĊ przepiĊkny widok na Sudety (m.in. na: Góry Sowie, Bardzkie). PiĊkne, niepowtarzalne krajobrazy stanowią ogromną wartoĞü. Mogą decydowaü o zaliczeniu danej jednostki osadniczej do grona najmocniejszych turystycznie miejscowoĞci.
W okresie miĊdzywojennym Srebrna Góra byáa dobrze zagospodarowa-nym letniskiem, przystosowazagospodarowa-nym do przyjmowania licznych goĞci. W mieĞcie dziaáaá wodociąg, kanalizacja i oĞwietlenie elektryczne. Czynne byáy 4 hoteliki, a od 1913 roku istniaáo w Forcie Ostróg duĪe, wzorcowe schronisko máodzie-Īowe liczące 126 miejsc. Srebrna Góra staáa siĊ popularna równieĪ w zimie. Z Ostrogu prowadziá jeden tor saneczkowy, drugi z Chochoáa Maáego doliną
Cháopiny, z najlepszymi terenami narciarskimi. Byáa teĪ skocznia narciarska o punkcie krytycznym 30 m. W rozwoju miasteczka i wzrostu jego popularnoĞci istotną rolĊ odegraáo doprowadzenie do Srebrnej Góry linii kolejowych: w 1903 r. z DzierĪoniowa i w 1908 r. z Ząbkowic ĝląskich. NajwiĊkszą atrakcją dla ówczesnych letników byáo uruchomienie w 1906 roku kolejki zĊbatej ze Srebrnej Góry do Woliborza, gdzie áączyáa siĊ ona z linią do ĝcinawki ĝredniej.
WĞród obecnych atrakcji turystycznych Srebrnej Góry wymieniü moĪna Ğlady trasy tzw. sowiogórskiej kolejki zĊbatej [JerczyĔski, Przerwa 2007]. Najciekawszy jej odcinek biegnie pomiĊdzy dwoma ogromnymi wiaduktami. W tym rozwiązaniu inĪynierskim zastosowano trzecią szynĊ jako wspomagającą lokomotywĊ na trudnych podjazdach. Wskutek wielkiego kryzysu w latach 20-tych i 30-tych XX wieku kolejkĊ zlikwidowano.
W czerwcu 2002 r. na obszarze Twierdzy Srebrnogórskiej i jej okolicy, decyzją Rady Gminy Stoszowice, utworzono pierwszy w Polsce Forteczny Park Kulturowy, stanowiący obszar chronionego krajobrazu kulturowego [Wild 2006]. Uwarunkowania kulturowe stanowią o niepowtarzalnoĞci i unikalnoĞci Srebrnej Góry i okolic. Granica Fortecznego Parku Kulturowego zostaáa wyty-czona tak, aby obszar leĪący w jej zasiĊgu umoĪliwiaá ochronĊ pierwotnego krajobrazu fortecznego i aby obejmowaá on wszystkie obiekty twierdzy tj.: trzon Twierdzy z Donjonem i wieĔcem detaszowanych bastionów na Warownej Górze; Fort Wysoka Skaáa; Fort Rogowy I; Schron Bramy Polnej; Fort Chochoá Maáy; Luneta na Chochole Maáym; Bateria Tarasowa na Chochole ĝrednim; Reduta Skrzydáowa na Chochole Wielkim; Bateria Kazamatowa na Chochole Wielkim; Fort Ostróg (pokrywający siĊ z zachodnią granicą gminy Stoszowice), obejmujący sztolnie, stare kopalnie srebra, stoki bojowe twierdzy. Linia granicy pokrywa siĊ z charakterystycznymi "znakami" terenowymi (trasą kolei zĊbatej, dolinami rzek, drogami gruntowymi). Obecnie ten wspaniaáy zabytek, gáównie Donjon, którego lochy moĪna zwiedzaü prawie w caáoĞci jest udostĊpniony tury-stom. Na jego terenie znajdują siĊ ekspozycje dziaá, moĨdzieĪy oraz innej broni wchodzącej w skáad uzbrojenia Ludowego Wojska Polskiego w czasie II wojny Ğwiatowej. W leĪącym nieopodal Forcie Ostróg znajduje siĊ tablica pamiątkowa upamiĊtniająca jeĔców wojennych przetrzymywanych na terenie fortu podczas II wojny Ğwiatowej.
Do zadaĔ Fortecznego Parku Kulturowego naleĪą wszelkie sprawy zwią-zane z ochroną i zagospodarowaniem Twierdzy Srebrnogórskiej oraz otaczają-cych ją terenów tj.: ochrona wartoĞci kulturowych i przyrodniczych oraz kon-trola nad zgodnoĞcią uĪytkowania terenu Parku, prowadzona przez inne podmioty gospodarcze, z zaáoĪeniami przyjĊtymi dla caáego Parku.
Corocznie w czerwcu organizowane jest ĝwiĊto Twierdzy, które ma przy-czyniü siĊ do popularyzacji miejscowoĞci.
Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 14 kwietnia 2004 r. Twierdza Srebrnogórska zostaáa uznana za pomnik historii ze wzglĊdu
na zaáoĪenia obronne obiektu, wartoĞci historyczne, architektoniczne, technicz-ne, krajobrazowe i kulturowe.
Ciekawym elementem turystycznym jest plenerowa wystawa broni ciĊĪ-kiej z okresu II wojny Ğwiatowej, Majówka na Twierdzy Srebrna Góra (z atrak-cjami takimi jak: pokazy musztry regimentu historycznego, obozowisko woj-skowe z XVIII wieku, wielka loteria fantowa itp.), loty parolotniarzy (miejscem ich startów jest stok fortu Ostróg).
WaĪnym elementem decydującym o potencjale turystycznym są obiekty zabytkowe. Zabytkiem samym w sobie jest wyjątkowa zabudowa miejska. Zo-staáa ona doskonale zachowana, mimo burzliwej historii miejscowoĞci. Zabyt-kowy ukáad urbanistyczny stanowi jej walor turystyczny. Caáa staromiejska czĊĞü Srebrnej Góry wpisana jest do rejestru zabytków, jako ukáad urbanistycz-ny. Zabytkowe centrum charakteryzuje siĊ rozmieszczeniem zabudowy na osi, którą stanowi jedyna ulica (rozdwajająca siĊ tylko w miejscu pewnego rodzaju placu rynkowego), wspinająca siĊ stromymi serpentynami po zboczu. W grani-cach wsi są równieĪ rozlegáe fortyfikacje na Warownej Górze i Ostrogu.
W dolnej, wschodniej czĊĞci Srebrnej Góry, wykorzystując korzystne dla rolnictwa grunty i naturalne Ĩródáo wody z potoku Cháopina, powstaáy liczne zagrody, tworzące interesujący tzw. rynek. Miasto nie miaáo rynku, a początko-wo nawet ratusza. Za jego centralny budynek uwaĪano koĞcióá. Prawie caáa za-chowana zabudowa Srebrnej Góry pochodzi z odbudowy w początkach XIX wieku, po zniszczeniach wojennych w 1807 roku.
Kolejnym zabytkiem jest koĞcióá katolicki pod wezwaniem Ğw. Ğw. Piotra i Pawáa, pochodzący z lat 1729-1731. Drugi z koĞcioáów, skromny, klasycy-styczny, ewangelicki (w latach 1685 – 1707 koĞcióá katolicki) jest pod wezwa-niem Ğw. Michaáa.
Przy ul. Górne Miasto 4-13 zachowaá siĊ zespóá dawnych pruskich koszar fortecznych, w których mieszkaáa zaáoga twierdzy. Tworzy je ciąg murowanych piĊtrowych domów z XVIII wieku, przebudowanych na początku XX wieku (z przebudowy zachowaáy siĊ kamienne portale). MieĞci siĊ w nich oĞrodek wczasowy, a pozostaáe sáuĪą jako domy mieszkalne. Na uwagĊ zasáugują takĪe niektóre zachowane budynki mieszkalne, ze sklepionymi, przelotowymi sieniami.
Przed domem przy ul. Letniej 3 stoi kamienna grupa „UkrzyĪowania” z początku XIX wieku o cechach barokowo- klasycystycznych.
Innym ciekawym zabytkowym miejscem jest sztolnia nr 2 starej kopalni srebra w zboczu Warownej Góry od strony doliny Cháopiny. Powstaáa ona w XVI wieku, a w XVIII wieku zostaáa przemianowana na „Friedrichstolle”. Ma okoáo 550 m dáugoĞci. Nie jest dostĊpna dla turystów.
DYSKUSJA
Z danych pozyskanych w Gminie Stoszowice wynika, Īe obecnie wieĞ Srebrna Góra rozwija siĊ dziĊki turystyce. Corocznie kilkadziesiąt tysiĊcy tury-stów odwiedza TwierdzĊ Srebrnogórską. Funkcjonuje tu doĞü dobrze rozwiniĊta baza noclegowa. Jednak infrastrukturĊ turystyczną naleĪy rozbudowaü i zmo-dernizowaü. Wprawdzie niektóre obiekty poddano rewitalizacji i rewaloryzacji jak np. zabytkowe schronisko PTTK, które przyjĊáo po odrestaurowaniu swoją historyczną nazwĊ „Villa Hubertus”. Obiekt ten funkcjonuje obecnie jako pen-sjonat i restauracja. RównieĪ dawne koszary zostaáy czĊĞciowo zrewitalizowane z myĞlą o turystach.
PODSUMOWANIE
Pomimo trudnych losów Srebrna Góra caáy czas pozostaje miejscowoĞcią turystyczną. Jednak brak jej jakiegoĞ wyraĨnego impulsu rozwojowego, chociaĪ coraz wyraĨniej dominuje funkcja turystyczna, zwáaszcza w obecnym okresie wysokiego bezrobocia. MieszkaĔcy wsi i okoliczna ludnoĞü w sektorze tury-stycznym znajdują najczĊĞciej zatrudnienie.
Na podstawie badaĔ, obserwacji, wywiadów Ğrodowiskowych za gáówne dziaáania, które naleĪaáoby zastosowaü w zagospodarowaniu turystycznym uznaü moĪna takie jak: modernizacja infrastruktury technicznej (dróg, wodocią-gów, kanalizacji); rozwój budownictwa pensjonatowego, letniskowego z urzą-dzeniami turystycznymi i zielenią towarzyszącą; rozwój przemysáu pamiątkar-skiego; budowa szlaków narciarskich w Górach Bardzkich i Sowich oraz budowa sztucznej nawierzchni narciarskiej wraz z peáną infrastrukturą tury-styczną. NastĊpnie: rozwój autobusowej komunikacji zbiorowej i zwiĊkszenie liczby poáączeĔ; wyznaczenie miejsc piknikowych z infrastrukturą w postaci parkingów samochodowych i rowerowych (najlepiej w miejscach widoko-wych); rewaloryzacja podupadających zabytków i innych ciekawych obiektów; uporządkowanie starych szlaków turystycznych i dostosowanie ich do aktual-nych potrzeb indywidualnego turysty pieszego, rowerowego, zmotoryzowanego (miejsca odpoczynku, miejsca parkingowe, maáa gastronomia, urządzenia sani-tarne); wyznaczanie i urządzanie przebiegu tematycznych tras turystycznych, np. przyrodniczych, krajobrazowych, kulturowych; wyznaczanie i urządzanie przebiegu nowych szlaków i tras związanych z uprawianiem sportu (wĊdrówki piesze, rowerowe, przejaĪdĪki konne, biegi narciarskie); modernizacja i budowa ĞcieĪek rowerowych uwzglĊdniająca istniejące i projektowane ĞcieĪki w sąsied-nich gminach; wydáuĪenie sezonu turystycznego na okres caáego roku; przemy-Ğlane zagospodarowanie zasobów przy i na akwenach, które mogą stanowiü w górskim krajobrazie istotną atrakcjĊ; budowa caáorocznego wyciągu krzeseá-kowego na Fort Wysoka Skaáa, zimą wykorzystywanego do uprawiania sportów
(narciarstwo, snowboard); wyznaczanie i przygotowanie systemu parkingów ĞródleĞnych dla turystów zmotoryzowanych i rowerowych, z uwzglĊdnieniem osób niepeánosprawnych; odtworzenie i rewaloryzacje zaniedbanych i zapo-mnianych punktów widokowych oraz utworzenie nowych; prowadzenie dziaáaĔ zmierzających do peánego wykorzystania unikatowej na skalĊ Ğwiatową atrakcji, jaką jest Twierdza Srebrnogórska oraz stare miasto w Srebrnej Górze; wypro-mowanie produktu lokalnego; uzupeánianie zabytkowych ukáadów urbanistycz-nych poprzez odpowiedni dobór nawierzchni i elementów maáej architektury, takich jak áawki, pergole, studnie, pomniki, kapliczki itp.; projektowanie zieleni, przy wspóápracy ze sáuĪbami konserwatorskimi; eksponowanie zabytkowej architektury i ukáadów urbanistycznych, jako waloru turystycznego; zaintereso-wanie turystów miejscowoĞcią poprzez wydazaintereso-wanie lokalnej prasy, folderów, monet, organizowanie imprez okolicznoĞciowych, festiwali, wystaw itp.; roz-propagowywanie tzw. „zielonych szkóá” dla dzieci i spotkaĔ integracyjnych dla pracowników; wyposaĪenie miejscowoĞci w sieü tablic informacyjnych i turystycznych; prowadzenie akcji marketingowej i promocyjnej równieĪ po-przez zamieszczanie informacji na mapach, przewodnikach i w Internecie; roz-wój maáych i Ğrednich firm oparty na obsáudze ruchu turystycznego; renowacja cmentarza ewangelickiego w Srebrnej Górze; poszerzanie zakresu usáug Ğwiad-czonych w niektórych obiektach wypoczynkowych o usáugi rehabilitacyjno– wypoczynkowe (z myĞlą o osobach niepeánosprawnych).
WNIOSKI KOēCOWE
1. Srebrna Góra to wieĞ posiadająca ogromny potencjaá turystyczny, który jak dotąd nie zostaá w peáni wykorzystany.
2. Do mocnych stron Srebrnej Góry naleĪy: bliskie poáoĪenie wzglĊdem Wrocáawia i przygranicznych sąsiadów Niemców i Czechów; walory przyrod-nicze i krajobrazowe; zróĪnicowana rzeĨba terenu sprzyjająca uprawianiu róĪno-rodnych form turystyki i wypoczynku o kaĪdej porze roku (turystyka rowerowa, jazda konna, piesze wycieczki, wspinaczka skaákowa, paralotnictwo); liczne szlaki turystyczne o róĪnym stopniu trudnoĞci; ĞcieĪki rowerowe; doskonaáe warunki dla rozwoju agroturystyki i turystyki wiejskiej w malowniczo poáoĪo-nym terenie, u podnóĪa gór.
3. Do sáabych stron tego obszaru naleĪy przede wszystkim záy stan infra-struktury drogowej i infrainfra-struktury wodno-Ğciekowej; niedostatecznie wykorzy-stana infrastruktura turystyczna; sáabo rozwiniĊta sieü informacji turystycznej; sáaba dziaáalnoĞü promocyjna; odpáyw máodych ludzi do miast.
4. WĞród szans rozwoju wymieniü naleĪy niektóre jak: rewitalizacjĊ i udostĊpnienie istniejących obiektów zabytkowych; organizacjĊ imprez kultu-ralno-rozrywkowych w atrakcyjnych miejscach o bogatej przeszáoĞci; rozwój nowych form wypoczynku i rekreacji np. pola golfowe, lodowiska, krĊgielnie;
tworzenie systemu szlaków turystycznych; budowa wiat i polan wypoczynko-wych; wspóápraca z sąsiednimi regionami; przywrócenie lokalnych poáączeĔ kolejowych; podtrzymywanie tradycji, powrót do turystycznej przeszáoĞci regionu.
BIBLIOGRAFIA
JerczyĔski M., Przerwa T. Kolej Sowiogórska, Srebrnogórska. Oficyna Wydawnicza, Srebrna Góra 2007.
Kornecki M. Záoty Stok. Srebrna Góra. Ossolineum, Wrocáaw 1980.
Lewicka-Cempa M. Twierdza w Srebrnej Górze. Problemy ochrony konserwatorskiej. Dzieje
warowni, Fortyfikacja, t.I, 1995.
Maáachowicz M. Idea donĪonu w fortyfikacji pruskiej [w:] Twierdza Srebrnogórska. red. T. Prze-rwa, G. Podruczny, Srebrna Góra 2006.
Maáachowicz M. Fortyfikacje przeáĊczy Sudetów. Fortyfikacja, t.XII, 2000.
Przerwa T. Turystyczne aspekty Twierdzy Srebrnogórskiej. Fortyfikacja, t.XII, 2000. Przerwa T. Dzieje Srebrnej Góry. Nowa Ruda 1998.
Wild P. Pomnik historii. Twierdza Srebrna Góra. Fortyfikacja, t.XVI, Warszawa 2004.
Wild P. Forteczny Park Kulturowy w Srebrnej Górze [w:] Twierdza Srebrnogórska. red. T. Prze-rwa, G. Podruczny, Srebrna Góra 2006.
Dr inĪ.arch. Eleonora Gonda-SoroczyĔska Katedra Gospodarki Przestrzennej Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocáawiu ul. Grunwaldzka 53 50-357 Wrocáaw e-mail: eleonora.gonda-soroczynska@up.wroc.pl Recenzent: Prof. dr hab. Wáadysáawa Stola
