Praca oryginalna Original paper
Etiopatogeneza powstawania torbielowatego roz-rostu gruczo³ów b³ony luzowej i zapalenia b³ony lu-zowej macicy u suk nie jest do koñca wyjaniona. Z³o-¿ona regulacja hormonalna funkcji jajników z równo-czesnym bezporednim oddzia³ywaniem tej gonady na czynnoæ i strukturê macicy nastrêcza du¿e trudnoci w okreleniu poszczególnych czynników odpowie-dzialnych za wyst¹pienie zmian chorobowych w ma-cicy. Dotychczas wykonano liczne badania maj¹ce na celu wyjanienie typu zaburzeñ hormonalnych, których efektem jest wyst¹pienie zmian w macicy suk w po-staci rozrostu torbielowatego gruczo³ów b³ony luzo-wej oraz ropnego zapalenia b³ony luzoluzo-wej macicy (hyperplasia cystica (pyometra complex)), lecz etiolo-gia nadal nie jest do koñca poznana. Tak¿e próby eks-perymentalnego wywo³ania zmian typowych dla tego zespo³u chorobowego przez podanie egzogennych es-trogenów i progesteronu nie wyjani³y do koñca etio-patogenezy tego procesu. W zwi¹zku z tym mo¿na przypuszczaæ, i¿ etiopatogeneza tak czêsto wystêpu-j¹cych zmian chorobowych w macicy suk jest bardziej z³o¿ona.
Rozwój zmian chorobowych w macicy bez w¹tpie-nia stanowi efekt zaburzeñ funkcji jajników. Produ-kowane w jajnikach hormony reguluj¹ funkcjê komó-rek macicy za porednictwem obecnych w j¹drach tych komórek swoistych receptorów dla estrogenów (ER) i progesteronu (PR). Ta zale¿noæ funkcjonalna
znaj-duje swoje odbicie w fizjologicznych zmianach struk-tury macicy zachodz¹cych w cyklu, jak i w stanach patologicznych. Mo¿na wiêc przypuszczaæ, ¿e pra-wid³owe funkcjonowanie jajników ma zasadnicze znaczenie dla zachowania homeostazy komórkowej w macicy.
Celem badañ by³o okrelenie zmian w strukturze jajników u suk z chorobami macicy oraz okrelenie charakteru zaburzeñ hormonalnych w oparciu o bada-nie ekspresji receptorów dla estrogenów (ER), proge-steronu (PR) oraz alfa-inhibiny. Spodziewane wyniki badañ mog¹ stanowiæ przyczynek do poznania etiopa-togenezy zespo³u torbielowatego rozrostu b³ony lu-zowej macicy i ropomacicza u suk.
Materia³ i metody
Materia³ do badañ pochodzi³ od 61 suk, w wieku od 2,5 do 7 lat, które nale¿a³y do ró¿nych ras i zosta³y poddane chirurgicznemu zabiegowi usuniêcia jajników i macicy (owariohisterektomii) z powodu klinicznie stwierdzonych chorób macicy. Kontrolê stanowi³a grupa 5 suk, u których równie¿ wykonano owariohisterektomiê i makroskopowo nie stwierdzono obecnoci zmian chorobowych. Zwierzêta podzielono na trzy grupy:
A (n = 45) o wysokim stopniu zaawansowania choro-by; B (n = 16) w mniejszym stopniu nasilenia zmian cho-robowych; oraz C (n = 5) zdrowych suk, które stanowi³y grupê kontroln¹.
Zmiany strukturalne w jajnikach suk
z chorobami macicy
MARIA KATKIEWICZ, ZDZIS£AW BORYCZKO
Katedra Nauk Klinicznych Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej SGGW, ul. Nowoursynowska 159c, 02-776 Warszawa Katkiewicz M., Boryczko Z.
Structural ovarian changes in bitches with uterus diseases Summary
The aim of this study was to investigate the ovaries structure in bitches with HC/pyometra complex disease. The description of the hormonal disturbances responsible for the etiopathogenesis of this disease syndrome were based on the expression of the nuclear ER and PR receptors and the cytoplasm alfa-inhibin expression. The microscopic examination of ovaries of bitches with uterus diseases revealed the presence of the simultaneous changes in the ovarian intertitium. This was manifested by the appearance of the so called secondary interstitial cells. The main features of these cells microscopic structure were the yellowish, lipid loaded cytoplasm. Their nuclei expressed PR receptors or ER receptors, and all of them expressed faint cytoplasm alfa-inhibin receptors. The number of the so called secondary interstitial cells increased with the degree of uterus pathological lesions. The hypothetic mechanism of the endocrine disturbances as a cause of ovarian changes as well as their supposed relation to etiopathogenesis of endometrial cystic hyperplasia and pyometra complex in bitches were discussed.
Wycinki rogów macicy zawsze pobierano w po³owie d³u-goci rogu, oba jajniki utrwalano w 10% formalinie bufo-rowanej fosforanami, zatapiano w parafinie. Skrawki mi-krotomowe barwiono nastêpuj¹cymi metodami: przegl¹do-w¹ hematoksylin¹ i eozyn¹ oraz metod¹ histochemiczn¹ AB/PAS w celu uwidocznienia glikozaminoglikanów (GAG).
Reakcje immunocytochemiczne wykonano na skrawkach parafinowych wybranych jajników, naklejonych na szkie³-ka pokryte Silanem, w celu wykrycia ekspresji receptorów: progesteronu (PR) przeciwcia³a monoklonalne firmy Novocastra NCL-PGR (clone 1 A6), estrogenów (ER) przeciwcia³a monoklonalne firmy Novocastra NCL-ER--LH2 (clone CC4-5), inhibiny alfa przeciwcia³a mono-klonalne firmy Serotec Inhibin alfa subunits R1 MCA 951 S.
Wyniki badañ i omówienie
W badaniu makroskopowym macicy u 59 suk gru-py A i B stwierdzono typowe zmiany dla ropomaci-cza, to jest: powiêkszenie narz¹du, przekrwienie i zgru-bienie ciany macicy, a w wietle wysiêk ropny lub posokowaty. W 2 przypadkach ciana macicy by³a cien-ka, a w wietle znajdowa³ siê p³yn luzowo-surowiczy. W grupie C, suk kontrolnych nie stwierdzono widocz-nych makroskopowo zmian w budowie macicy.
Badanie mikroskopowe macicy. Grupa A. W wy-cinkach rogu macicy 45 suk tej grupy stwierdzano typowe zmiany strukturalne dla zespo³u rozrostu tor-bielowatego/ropomacicza, a mianowicie: proliferacjê gruczo³ów endometrium z towarzysz¹cymi zmianami torbielowatymi, proliferacjê nab³onka
powierzchow-nego endometrium, transformacjê nab³onków w fazê sekrecji, co manifestowa³o siê wystêpowaniem jasnej cytoplazmy w komórkach nab³onka gruczo³owego i powierzchownego. W przypadkach, kiedy obserwo-wano wysoki stopieñ nasilenia rozrostu komórek na-b³onka endometrium, przybiera³y one wygl¹d komó-rek jasnych tak okrelanych z uwagi na budowê cytoplazmy. W zrêbie endometrium stwierdzano ognis-kowe, komórkowe nacieki zapalne, które g³ównie by³y z³o¿one z komórek monoj¹drowych, natomiast na po-wierzchni nab³onka powierzchownego i w wietle gru-czo³ów dodatkowo obecne by³y bardzo liczne gra-nulocyty obojêtnoch³onne. W sporadycznych przypad-kach stwierdzano zapalenie g³êbszych warstw ciany macicy metritis, a w jednym przypadku wystêpowa-³o adenomyosis. Zmiany mikroskopowe w macicy suk tej grupy sumarycznie przedstawiono w tab. 1. W bar-wieniu histochemicznym AB/PAS wykazano, ¿e wy-dzielina zawarta w torbielach gruczo³owych zawiera ró¿ne typy GAG. Przewaga silnie AB+ wydzieliny (ryc. 1) dowodzi nadmiaru wydzielanych kwanych GAG, natomiast wydzielina PAS+ wiadczy o prze-wadze wydzielania obojêtnych GAG (ryc. 2).
Grupa B. W tej grupie chorych suk (n = 16) zmiany mikroskopowe w macicy ogranicza³y siê do wystêpo-wania tylko niektórych z opisanych zmian histopato-logicznych typowych dla zespo³u rozrostu torbielowa-tego endometrium i ropomacicza (tab. 1). Z wyj¹tkiem dwóch suk, u których stwierdzono w³óknienie ciany macicy (fibrosis endometrium) i luzomacicze (mu-cometra) we wszystkich pozosta-³ych przypadkach obserwowano proliferacjê gruczo³ów endome-trium oraz powiêkszenie siê ich wiat³a. Komórki nab³onkowe en-dometrium ulega³y transformacji w fazê wydzielnicz¹. W barwieniu AB/PAS uzyskano podobne rezul-taty, jak u suk grupy A. U suki z du¿ego stopnia zanikiem endome-trium stwierdzono obfity naciek za-palny w zrêbie endometrium, z³o¿o-ny g³ównie z komórek monoj¹dro-wych. Jednak¿e, mimo wyranego zaniku endometrium, komórki
na-Tab. 1. Typy zmian histologicznych stwierdzonych w macicy suk chorych (n=61) w porównaniu z prawid³ow¹ struktur¹ mikroskopow¹ macicy suk grupy kontrolnej (n=5)
a p u r G a j c a r e fi l o r P w ó ³ o z c u r g y n o ³ b j e w o z u l e l e i b r o T w ó ³ o z c u r g y n o ³ b j e w o z u l a j c a m r o f s n a r T w ó k n o ³ b a n ê z a f w ¹ n j y c e r k e s w ó k n o ³ b a n a j c a r e fi l o r P j e n l a n o j c k n u f i c ê z c w Nacize³ok¿zoanpyalny k e r ó m o k z h c y w o r d ¹ j o n o m y n p o R k e i c a n y n l a p a z Metirits Inne o g e ³ a m a i n p o t s sdtuo¿pengioa ) 5 4 = n ( A n=45 n=45 n=45 0 n=45 0 n=45 n=3 Adenomyosisn=1 ) 6 1 = n ( B n=15 n=15 n=9 n=9 0 n=6 n=3 0 mifburcoosmisenrta=1n=1 m u ir t e m o d n e a i h p o rt a n=1 ) 5 = n ( C 0 0 0 0 0 0 0 0 0
Ryc. 1. Macica suki z grupy A. W torbie-lach gruczo³owych przewaga wydzieliny AB+, kwanych GAG. Reakcja AB/PAS × 10
Ryc. 2. Macica suki grupy A. W torbie-lach gruczo³owych wydzielina o przewa-dze PAS+, obojêtnych GAG. Ab/PAS × 10
b³onka powierzchownego wykazywa³y tak¿e cechy transformacji w fazê sekre-cyjn¹. Ogólnie mówi¹c zmiany choro-bowe w obrazie mikroskopowym by³y u suk tej grupy znacznie mniej zaawanso-wane w porównaniu do suk grupy A, lecz typ zmian by³ analogiczny.
Grupa C. W badaniu mikroskopowym wycinków rogów macicy suk tej grupy (n = 5) stwierdzano prawid³ow¹ budowê endometrium, charakterystyczn¹ dla fazy
lutealnej cyklu p³ciowego. Aktywnoæ wydzielnicza komórek macicy w fazie lutealnej jest niska i charak-teryzuje siê sk¹p¹ iloci¹ wydzieliny w wietle gru-czo³ów, które mia³y cechy GAG kwanych, AB+ lub mieszanej wydzieliny AB/PAS+ (ryc. 3).
W badaniu makroskopowym jajników w 11 przy-padkach stwierdzano obecnoæ ma³ych torbieli jaj-nikowych, których charakter zosta³ dok³adnie okrelo-ny w badaniu mikroskopowym i przedstawiookrelo-ny w ta-beli 2, podobnie jak obecnoæ cia³ek ¿ó³tych w jajni-kach.
Badanie mikroskopowe jajników suk. Grupa A. Zmiany mikroskopowe w jajnikach suk tej grupy przedstawiono w tab. 2. Dominuj¹c¹ cech¹ stwierdzon¹ w jajnikach suk tej grupy by³a obecnoæ w zrêbie pól komórek cechuj¹cych siê blado¿ó³t¹, ob³adowan¹ li-pidami cytoplazm¹ i okr¹g³ymi j¹drami (ryc. 4). Ko-mórki te g³ównie by³y zlokalizowane w czêci rdzen-nej jajnika, wokó³ du¿ych naczyñ krwiononych, lecz
w przypadkach du¿ej liczebnoci nacieka³y czêæ korow¹ jajnika. W tych przypadkach obserwowano du¿e pola zrêbu jajnika utworzone przez ten typ ko-mórek. Niekiedy komórki te tworzy³y w¹skie pasma widoczne w os³once pêcherzykowej torbieli jajniko-wych lub wokó³ cia³ka ¿ó³tego. Komórki te okrelono mianem komórek wtórnych zrêbu.
W barwieniu AB/PAS komórki wtórne zrêbu bar-wi³y siê na kolor ciemnogranatowy (ryc. 5). Komórki te wykazywa³y cieñ ekspresji alfa inhibiny (ryc. 6), a tak¿e stwierdzano w nich ekspresjê j¹drowego re-ceptora progesteronu PR (ryc. 7) lub rere-ceptora dla es-trogenów ER (ryc. 8). W jajnikach suk tej grupy stwier-dzano tak¿e obecnoæ, mniej licznych du¿ych, a czê-ciej mikroskopowej wielkoci torbieli pêcherzykowych oraz jednego lub kilku cia³ek ¿ó³tych. W czterech przy-padkach stwierdzono obecnoæ pêcherzyków wieloja-jowych. Na szczególne podkrelenie zas³uguje tak¿e fakt wystêpowania rozrostu komórek nab³onka
jajni-Tab. 2. Charakter zmian w strukturze mikroskopowej jajników suk z choro-bami macicy (n=61) oraz suk grupy kontrolnej (n=5)
Objanienia: ++++/+++++ bardzo liczne; +++ liczne a p u r G Kwotmórónreki u b ê r z e l e i b r o T e w o k y z r e h c ê p naTbo³robnikeolewe Cia³ko e t³ ó ¿ wPiêeclohjearjzoywkie e ³ a m du¿e ma³e du¿e ) 5 4 = n ( A ++++/+++++ n=3 n=6 n=40 n=5 n=43 n=5 ) 6 1 = n ( B +++ n=9 n=9 n=12 ) 5 = n ( C pojedyncze n=2 n=5
Ryc. 6. Jajnik suki z grupy A. Ekspresja receptora alfa-inhibiny w cytoplazmie wtórnych komórek zrêbu. IPOX × 40
Ryc. 7. Jajnik suki z grupy A. Ekspresja receptora progesteronu (PR) w j¹drach wtórnych komórek zrêbu. IPOX × 40
Ryc. 8. Jajnik suki z grupy A. Ekspresja receptora estrogenów (ER) w j¹drach wtórnych komórek zrêbu. IPOX × 40 Ryc. 3. Macica suki grupy C, kontrolnej.
Widoczna sk¹pa sekrecja zarówno kwa-nych, jak i obojêtnych GAG. AB/PAS × 10
Ryc. 4. Wtórne komórki zrêbu w jajniku suki z grupy A, cechuj¹ce siê blado¿ó³-tym zabarwieniem cytoplazmy. HE × 10
Ryc. 5. Jajnik suki z grupy A. Reakcja AB/PAS w wtórnych komórkach zrêbu. AB/PAS × 20
kowego (ryc. 9). Stopieñ nasilenia tego rozrostu by³ osobniczo zró¿nicowany od licznych ma³ych torbie-li zlokatorbie-lizowanych pod powierzchni¹ jajnika do du-¿ych torbieli nab³onkowych (ryc. 10).
Grupa B. Struktura jajników tej grupy suk chorych w porównaniu do suk grupy A znamiennie ró¿ni³a siê znacznie mniejsz¹ liczebnoci¹ wtórnych komórek zrêbu (tab. 2). Tak¿e nie u wszystkich suk stwierdza-no obecstwierdza-noæ torbieli pêcherzykowych i cia³ek ¿ó³tych. Ekspresja badanych receptorów zachowywa³a siê po-dobnie w wtórnych komórkach zrêbu jak to opisano w jajnikach suk grupy A.
Grupa C. W jajnikach suk zdrowych stwierdzano obecnoæ prawid³owo zbudowanych pêcherzyków jaj-nikowych i cia³ka ¿ó³te. W zrêbie jajnika nie wyka-zano obecnoci du¿ych skupisk wtórnych komórek zrêbu.
W ostatnim okresie ukaza³a siê publikacja dotycz¹-ca patogenezy chorób macicy u suk (1), w której auto-rzy przedstawili opiniê, i¿ rozrost torbielowaty gru-czo³ów endometrium macicy i ropomacicze mog¹ sta-nowiæ dwie odrêbne jednostki chorobowe o wspólnej etiopatogenezie, i bêd¹ce na ró¿nym etapie rozwoju procesu chorobowego. Opiniê tê autorzy poparli wy-nikami badañ klinicznych i patomorfologicznych macicy suk. Równoczenie wykazali oni, ¿e mo¿na czêsto pope³niaæ b³êdy w rozpoznawaniu choroby, jeli podstaw¹ diagnozy jest wy³¹cznie kliniczna oce-na stanu oce-narz¹du rozrodczego suki. W cytowanej pra-cy autorzy w bardzo uporz¹dkowany i nowoczesny sposób przedstawili obraz zmian mikroskopowych w endometrium chorych suk od zaniku ciany macicy do rozwoju typowego zespo³u rozrostu torbielowate-go/ropomacicza. Brak jednak w tym opisie dok³adnych danych dotycz¹cych typu zapalenia i momentu poja-wiania siê nacieku zapalnego w endometrium i jamie macicy. Tak¿e nie uwzglêdniono zachowania siê ko-mórek nab³onków gruczo³owego i powierzchownego, które, podobnie jak ma to miejsce w cyklu, tak i w stanach patologicznych ulegaj¹ zmianom odzwiercied-laj¹cym fazê dzia³ania hormonów p³ciowych. Wiado-mo bowiem, ¿e zmiany w wygl¹dzie komórek nab³on-ka endometrium pozostaj¹ w cis³ym zwi¹zku ze zmia-n¹ ich funkcji i charakterem stymulacji hormonalnej.
Ilustracj¹ tych zmian w budowie en-dometrium s¹ od dawna znane zmia-ny zale¿ne od fazy cyklu.
Wyniki niniejszych badañ jedno-znacznie wskazuj¹, ¿e w jajnikach suk z klinicznie rozpoznawanymi chorobami macicy, niezale¿nie od stopnia nasilenia choroby, pojawia siê w zrêbie populacja komórek, któ-rych struktura ró¿ni siê od struktury prawid³owych komórek zrêbu jajni-ka. Komórki te za Ericssonem (2) okrelono mianem wtórnych komó-rek zrêbu. Autor ten opisa³ wtórne komórki zrêbu w jajnikach kobiet, wyra¿aj¹c pogl¹d, ¿e pochodz¹ one z transformowanych komórek zrêbu jajnika. Na podstawie uzyskanych w niniejszej pracy wyników badañ mo¿na przypuszczaæ, i¿ komórki wtór-ne zrêbu mog¹ pochodziæ tak¿e z innych struktur jaj-nika, takich jak cia³ko ¿ó³te lub komórki pêcherzykowe. Cech¹ charakterystyczn¹ budowy wtórnych komó-rek zrêbu jest obecnoæ du¿ej zawartoci lipidów w cytoplazmie, co mo¿e stanowiæ wyraz spichrzenia lipochromów, jak i sugeruje wystêpowanie zaburzeñ w metabolizmie lipidów w komórkach, które posiada-j¹ zdolnoæ do steroidogenezy. Cytoplazmatyczne spichrzenie lipochromów nadawa³o tym komórkom barwê intensywnie ¿ó³t¹, wyró¿niaj¹c¹ je w prepara-tach barwionych hematoksylin¹ i eozyn¹. W skraw-kach jajników, w których wykonano reakcjê histoche-miczn¹ PAS/AB, cytoplazma tych komórek w miarê nasilania siê procesu spichrzenia barwi³a siê intensyw-nie w reakcji PAS/AB. Obecnoæ analogicznych zmian w strukturze jajników po raz pierwszy opisano u 14--miesiêcznych myszy (3), które powsta³y w wyniku zaburzeñ hormonalnych spowodowanych podaniem oseskom mysim diethylstilbestrolu w pierwszych 3 dniach ¿ycia. Komórki te, podobnie jak stwierdzono to w jajnikach chorych suk, uk³ada³y siê w pola lub sznury, a ich cytoplazma by³a tak¿e ob³adowana lipi-dami. U starszych myszy obserwowano ponadto pro-liferacjê nab³onka jajnikowego, któr¹ to zmianê stwier-dzano tak¿e w jajnikach chorych suk. Stopieñ prolife-racji komórek nab³onka jajnikowego by³ u chorych suk w znacznym stopniu zró¿nicowany, czego najlepszym dowodem by³o powstawanie ma³ych lub bardzo du-¿ych torbieli nab³onkowych. Ten du¿y stopieñ zró¿ni-cowania osobniczego nie zezwala na uznanie tej zmia-ny za cechê charakterystyczn¹ dla badanego zespo³u chorobowego u suk, w przeciwieñstwie do obecnoci w zrêbie jajników wtórnych komórek zrêbu. Stwier-dzenie rozrostu nab³onka jajnikowego, zarówno u cho-rych suk, jak i myszy z eksperymentalnie wywo³any-mi zaburzeniawywo³any-mi hormonalnywywo³any-mi, nasuwa pewne w¹t-pliwoci odnonie do interpretacji wystêpowania w jaj-nikach suk tzw. struktur podnab³onkowych, co stano-wi powszechnie przyjête okrelenie dla ma³ych tor-bieli nab³onkowych w jajniku suk (6), jako cechy
cha-Ryc. 10. Jajnik suki z grupy A. Torbiele nab³onkowe. HE × 10
Ryc. 9. Jajnik suki z grupy A. Prolifera-cja nab³onka pokrywaj¹cego jajnik. HE × 20
rakterystycznej dla tego gatunku. Autorzy niniejszej pracy nie podzielaj¹ tej opinii i uwa¿aj¹, i¿ prolifera-cja nab³onka jajnikowego u suk stanowi odbicie wy-stêpuj¹cych zaburzeñ hormonalnych.
Wyniki przeprowadzonych obserwacji jajników suk z chorobami macicy oraz rezultaty badañ immunocy-tochemicznych ekspresji receptorów PR, ER i alfa--inhibiny nasuwaj¹ przypuszczenie, ¿e komórki wtór-ne zrêbu to transformowawtór-ne w wyniku choroby ko-mórki lutealne i koko-mórki os³onki wewnêtrznej oraz komórki pêcherzykowe. Dowodem na takie pochodze-nie wtórnych komórek zrêbu mo¿e byæ obserwowana w tych komórkach ekspresja receptorów j¹drowych odpowiednio PR lub ER. Jakkolwiek obecna w cyto-plazmie wtórnych komórek zrêbu ekspresja receptora alfa-inhibiny by³a o bardzo s³abym nasileniu, to jed-nak wskazuje na to, i¿ komórki te cechuje zdolnoæ steroidogenezy. To pozwala wnioskowaæ, i¿ groma-dzenie lipochromów w cytoplazmie tych komórek sta-nowi wyraz zaburzenia procesu steroidogenezy. W wa-runkach fizjologicznych lipidy s¹ zu¿ywane do synte-zy odpowiednich hormonów jajnikowych.
Przedstawione wyniki s¹ rezultatem badañ przepro-wadzonych na materiale klinicznym, a wiêc bardzo zró¿nicowanym pod wzglêdem osobniczym. Fakt ten z jednej strony stanowi³ o wyst¹pieniu pewnej trud-noci w uchwyceniu dominuj¹cych i charakterystycz-nych zmian patomorfologiczcharakterystycz-nych w jajnikach suk, u których choroby macicy by³y w ró¿nej fazie i stop-niu zaawansowania, lecz z drugiej strony, zró¿nico-wany obraz zmian chorobowych pozwoli³ na przele-dzenie ich narastania oraz wykazanie obecnoci kore-lacji miêdzy stopniem nasilenia zmian patologicznych w macicy a liczebnoci¹ komórek wtórnych zrêbu.
Wspó³zale¿noæ liczby wtórnych komórek zrêbu obecnych w jajnikach suk narastaj¹ca wraz z rozwo-jem zmian chorobowymi w macicy dowodzi, i¿ oba typy zmian s¹ w bli¿ej nieznany sposób zwi¹zane z patogenez¹ rozrostu torbielowatego b³ony luzowej i ropomacicza. Jakkolwiek wniosek ten ma charakter hipotetyczny, to argumentem przemawiaj¹cym za rol¹ wtórnych komórek zrêbu jajnika w patogenezie zmian chorobowych obserwowanych w endometrium jest fakt, i¿ podobnie jak to opisano w jajnikach myszy (3, 5) pozostaj¹ one w zrêbie w postaci nieprawid³o-wych, patologicznych komórek zrêbu, jakkolwiek win-ny ulec apoptozie. Obecnoæ receptorów PR i ER mo¿e ponadto sugerowaæ, i¿ komórki te zachowa³y zdolnoæ syntezy i sekrecji hormonów jajnikowych. Równoczes-na obecnoæ ladowej ekspresji alfa-inhibiny hor-monu pe³ni¹cego rolê autokrynowego regulatora ste-roidogenezy mo¿e wskazywaæ, i¿ komórki wtórne zrêbu jajnika wymknê³y siê z fizjologicznych pro-cesów regulacji steroidogenezy.
Niektórzy autorzy (4) opisuj¹ grupy komórek zrêbu o podobnych cechach morfologicznych jako cia³ko ¿ó³te resztkowe. Nie mo¿na zgodziæ siê z tak¹ inter-pretacj¹, bowiem w procesie luteolizy komórki
luteal-ne ulegaj¹ procesowi fizjologiczluteal-nej apoptozy, które-mu to procesowi nie towarzyszy proces spichrzenia cytoplazmatycznych lipochromów. Zachowanie siê komórek wtórnych zrêbu mo¿e wskazywaæ na utratê wra¿liwoci na sygna³y prowadz¹ce do indukcji apop-tozy lub te¿ na obecnoæ zmian, które nast¹pi³y w pro-cesach metabolicznych uszkodzonej komórki i sta³y siê przyczyn¹ uszkodzenia ³añcucha metabolicznego apoptozy. To ostatnie zjawisko cechuje komórki, któ-re ulegaj¹ metaplazji nowotworowej. Wystêpowanie w jajniku grup komórek, które z patologicznego punktu widzenia mo¿na okreliæ jako komórki stanowi¹ce wyraz zaburzenia homeostazy komórkowej lub dys-plastycznej, jak i obserwowana proliferacja nab³onka jajnikowego mog¹ stanowiæ interesuj¹ce informacje do wykorzystania w patologii porównawczej, a w szczególnoci z problematyk¹ zwi¹zan¹ z badaniami mechanizmów metaplazji nowotworowej w jajniku.
Nawi¹zuj¹c do opisanych u myszy zmian mikrosko-powych w strukturze jajników po eksperymentalnym podaniu diethylstilbestrolu podobnych do obserwowa-nych u suk z chorobami macicy mo¿na wniosko-waæ, ¿e pojawienie siê w zrêbie jajników chorych suk licznych wtórnych komórek zrêbu stanowi podobnie wyraz patologicznej stymulacji spowodowanej przez estrogeny. Wiadomo tak¿e, ¿e w indukcji procesów zwi¹zanych z rozrostem edometrium u suk, która za-pocz¹tkowuje chorobê macicy rozwijaj¹c¹ siê z up³y-wem czasu w zespó³ zwany rozrostem torbielowatym b³ony luzowej macicy i ropomaciczem musi mieæ miejsce patologiczna stymulacja wywo³ana przez es-trogeny. A za tym obecnoæ wtórnych komórek zrêbu w jajnikach chorych suk stanowi w jajniku wyraz za-burzeñ w procesie follikulogenezy/oogenezy, jak i lu-teolizy cia³ka ¿ó³tego.
Przedstawione zmiany w strukturze mikroskopowej jajników chorych suk z zespo³em rozrostu torbielo-watego endometrium i ropomaciczem stanowi¹ dowód na to, i¿ byæ mo¿e przyczyn¹ wyst¹pienia choroby macicy s¹ pierwotne, bli¿ej niesprecyzowane zaburze-nia hormonalne o charakterze endokrynowym lub pa-rakrynowym, którym towarzyszy pojawienie siê w zrê-bie jajników nietypowych komórek, okrelonych mia-nem wtórnych komórek zrêbu.
Pimiennictwo
1.De Boschere H. De., Ducatelle R., Vermeirsch H., Van Den Broeck W., Coryn M.: Cystic endometrial hyperplasia pyometra complex in the bitch: should the two entities be disconnected. Theriogenology 2001, 55, 1509-1519. 2.Erickson F. G., Magfoffin D. A., Dyer A. C., Hofeditz C.: The ovarian androgen producing cells: a review of structure/function relationships. Endocr. Rev. 1985, 6, 371-399.
3.Mori T.: Age related changes in ovarian responsiveness to gonadotropins in normal and neonatally estrogenized mice. J. exp. Zool. 1979, 207, 451-458. 4.Schoon H. A., Schoon D., Nolte I.: Untersuchungen zur Pathogenese des
En-dometritis-Pyometra-Komplexes der Hundin. J. Vet. Med. A 1992, 39, 43-56. 5.Tenenbaum A., Forsberg J. G.: Structural and functional changes in ovaries from adult mice treated with diethystilbestrol in the neonatal period. J. Reprod. Fert. 1985, 73, 465-477.
6.Jones T. C., Hunt R. D., King N. W.: Veterinary Pathology, Genital System, Lippincott Williams&Wilkins, Baltimore 1997, s. 1158.
Adres autora: prof. dr hab. Maria Katkiewicz, ul. Ebro 45, 01-490 War-szawa
