Artyku³ przegl¹dowy Review
Etiologia nieswoistych zapaleñ jelit (NZJ) u psów nie jest w pe³ni poznana. Przeprowadzone dotychczas badania sk³aniaj¹ do stwierdzenia, ¿e zasadnicz¹ rolê w patogenezie tego schorzenia u ma³ych zwierz¹t od-grywa prze³amanie stanu tolerancji immunologicznej na antygeny przenikaj¹ce ze wiat³a jelita (bakterie i sk³adniki diety). Utrata tolerancji wynika prawdo-podobnie z uszkodzenia bariery luzówkowej, rozre-gulowania uk³adu odpornociowego, zaburzeñ mikro-flory jelitowej lub wspó³istnienia tych czynników (2, 11, 12). Nieustalona etiopatogeneza NZJ nastrêcza le-karzom klinicystom znaczne trudnoci diagnostyczne. Rozpoznanie jest procesem ¿mudnym, wymagaj¹cym zastosowania wielu badañ dodatkowych, w tym nowo-czesnych technik laboratoryjnych i obrazowania. Zgod-nie z wytycznymi sekcji gastroenterologicznej World Small Animal Veterinary Association WSAVA (18), diagnozê powinno siê stawiaæ w oparciu o takie ele-menty, jak: wykluczenie znanych przyczyn przewlek-³ego zapalenia jelit, obserwacja przewlek³ych objawów ze strony uk³adu pokarmowego i brak skutecznoci wczeniejszego leczenia, badanie endoskopowe ¿o-³¹dka i jelit z pobraniem bioptatów b³ony luzowej oraz oznaczanie wybranych wskaników
laboratoryj-nych (wskaniki procesu zapalnego, statusu immuno-logicznego i parametrów ogólnego profilu zdrowot-nego).
Wskaniki kliniczne
Istotnym elementem postêpowania diagnostyczne-go jest analiza natê¿enia objawów klinicznych. Z kli-nicznego punktu widzenia nie istniej¹ specyficzne objawy zwi¹zane z omawianym schorzeniem. Domi-nuj¹cym objawem NZJ s¹ przewlek³e wymioty i bie-gunka z jelit cienkich lub/i grubych, przy braku sku-tecznoci dotychczasowego leczenia. Nawracaj¹ce wymioty i biegunka wystêpuj¹ od 70% do 90% psów dotkniêtych tym schorzeniem. Objawy kliniczne w NZJ cechuj¹ siê du¿¹ zmiennoci¹, a ich wystêpowanie zale¿y od miejsca i natê¿enia zmian anatomo-histopa-tologicznych (4, 7, 8). W zwi¹zku z tym ocena stanu klinicznego pacjenta przez lekarzy mo¿e byæ podej-mowana w oparciu o ró¿ne objawy, co utrudnia po-równywanie poszczególnych przypadków chorobo-wych. Jergens i wsp (9) zaproponowali, na podstawie analizy najczêciej wystêpuj¹cych objawów klinicz-nych, kryteria oceny wskanika aktywnoci nieswo-istego zapalenia jelit u psów Canine Inflammatory
Przydatnoæ wybranych wskaników klinicznych,
histopatologicznych i laboratoryjnych w ocenie
aktywnoci nieswoistych zapaleñ jelit u psów
ANDRZEJ RYCHLIK
Zak³ad Diagnostyki Klinicznej Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej UWM, ul Oczapowskiego 14, 10-957 Olsztyn
Rychlik A.
Usefulness of chosen clinical, histopathological and laboratory indices for the evaluation of disease activity in canine inflammatory bowel disease
Summary
Diagnosing Inflammatory Bowel Disease (IBD) is a difficult problem to a clinician. This results from its insufficiently explained aetiology, lack of specific changes in the clinical and laboratory picture and, above all, from various ways of interpreting the intensity of the disease process. This article summarizes research from recent years aimed at establishing clinical and histopathological standards which are necessary for diagnosing the intensity of this disease unit. Laboratory indices, especially those evaluating the intensity of the inflammatory process or the patients immune status are in the process of identification, still at the stage of experimental research. Setting standards is essential for comparative studies of different research centres dealing with problems of non-specific enteritis.
Keywords: Inflammatory Bowel Disease (IBD), CIBDAI, CCECAI, criteria of histopathological evaluation, laboratory indices
Bowel Disease Activity Index CIBDAI. Podstaw¹ do wylicze-nia wskanika jest analiza szeciu objawów klinicznych najczê-ciej obserwowanych w przebie-gu NZJ. Wed³ug autorów, u pa-cjentów nale¿y oceniæ: aktyw-noæ, apetyt, wystêpowanie wy-miotów, konsystencjê ka³u, czês-totliwoæ oddawanego stolca i stopieñ utraty masy cia³a. Wy-mienione objawy s¹ analizowa-ne osobno i oceniaanalizowa-ne w zakresie od 0 do 3 w zale¿noci od natê-¿enia symptomów klinicznych. Objawy kliniczne u pacjentów z sum¹ punktów od 0 do 3 s¹ uwa-¿ane za nieistotne dla przebiegu NZJ, ³agodny przebieg schorze-nia wystêpuje u psów z sum¹ punktów do 5, umiarkowany z ³¹czn¹ punktacj¹ do 8, na-tomiast za ciê¿ki przebieg scho-rzenia uwa¿a siê przypadki kli-niczne z sum¹ punktów 9 i wiê-cej. Wskanik jest obliczany przede wszystkim na podstawie danych z wywiadu i dlatego na-le¿y szczegó³owo poinformowaæ w³aciciela o tym, na co ma zwró-ciæ uwagê, np. iloæ i charakter wymiotów, konsystencja, do-mieszki i czêstotliwoæ oddawa-nego ka³u itp. Zw³aszcza dwa pierwsze punkty: aktywnoæ i apetyt wymagaj¹ zwrócenia szczególnej uwagi opiekuna ze wzglêdu na ich najbardziej su-biektywny charakter. Nale¿y pa-miêtaæ, ¿e czêæ wymienionych objawów mo¿e mieæ pod³o¿e behawioralne. Oprócz podsta-wowego zadania omawianego wskanika, jakim jest wstêpna klasyfikacja natê¿enia stanu
za-palnego u pacjenta, mo¿e on s³u¿yæ do monitorowa-nia leczemonitorowa-nia i wczesnego wykrycia ewentualnych na-wrotów (20). Wskanik nadaje siê tylko do oceny NZJ i nie obejmuje pacjentów z enteropati¹ bia³kogubn¹ i nietolerancja pokarmow¹. Zdaniem autorów, do za-let CIBDAI nale¿y zaliczyæ: w³¹czenie najczêciej wystêpuj¹cych objawów klinicznych, mo¿liwoæ oce-ny rozwoju/remisji choroby na podstawie pojawiaj¹-cych siê lub ustêpuj¹pojawiaj¹-cych objawów, ³atwoæ oblicze-nia wskanika, wysoka korelacja z wskanikami his-topatologicznymi i laboratoryjnymi oraz wykorzysta-nie jako wskanika prognostycznego w zastosowanej terapii (9). Zalet¹ wskanika mo¿e byæ równie¿ dobra
zale¿noæ miêdzy jego wartoci¹ a natê¿eniem echo-gennoci b³ony luzowej jelita cienkiego. W umiarko-wanym i ciê¿kim przebiegu choroby w obrazie ultra-sonograficznym zwiêksza³a siê echogennoæ luzów-ki w postaci wiêkszej iloci hyperechogennych obsza-rów owalnego kszta³tu lub pr¹¿ków. Nie stwierdzono natomiast zadowalaj¹cej zale¿noci miêdzy wartoci¹ wskanika a gruboci¹ ciany jelita (6).
Modyfikacj¹ CIBDAI jest propozycja Allenspacha i wsp. (3), którzy zaproponowali rozszerzenie wska-nika o ocenê wystêpowania wodobrzusza i obrzêków obwodowych partii cia³a, wi¹du oraz poziomu albu-min w surowicy. Zalet¹ wskanika aktywnoci
prze-Tab. 1. Kryteria oceny histopatologicznej bioptatów b³ony luzowej jelita pobranych
y r u t k u rt s t n e m e l E Klasyifkacjazmian k e n o ³ b a N I w ó t y c o r e t n e æ o k l e i W 0 prawid³owa,brakzmian Wielkoæenterocytówjestwatroci¹ , a i n e i w y ¿ u b o s o p s d o y ¿ e l a z : ¹ n n e i m z ê i s æ il e r k o o n n i w o P . u k e i w , y s a r o g e j o d a k m s o k i c o k o s y w k e n u s o t s .i c o k o r e z s + nieznaczniezmieniona + + umiarkowanie + + + znaczniezmieniona y r u t k u rt s æ o ³ g ¹ i C 0 brakuszkodzeñ Ousczeknoidazosinêycilhczkboêsmubkyótwkó.wNiiezilnczabcêzne 3 o d 1 d o i k t y b u e n z c il e i n o t y n a i m z . h c a k m s o k h c y z c n y d e j o p w o d 3 j e ¿ y w o p i k t y b u o t e n a w o k r a i m U h c a k m s o k u k li k w u t s a n u k li k i m a i n e z d o k z s u i m y n z c a n Z . h c y w o ti l e j 0 1 j e ¿ y w o p a i n e z d o k z s u ê i s a l e r k o h c i k t s y z s w e i w a r p w ) u t s a n u k li k ( . h c a k m s o k h c y n z c o d i w + nieznaczneuszkodzenia + + umiarkowaneuszkodzenia + + + bardzoznaczneuszkodzenia æ o k l e i w i a b z c i L h c y w o k b u k k e r ó m o k 0 prawid³owa Powinnookrelaæsiê ilczbêkomórek . w ó t y c o r e t n e 0 0 1 a n h c y w o k b u k æ i c ó r w z , e w il ¿ o m o t il e ¿ e j , o t d a n o P e i n e i w r a b a z i ê b z c il a n ê g a w u ) H p ( i k r ó m o k e t z e z r p o g e n a l e iz d y w . u z u l + nieznaczniezmieniona + + umiarkowaniezmieniona + + + znaczniezmieniona y w o k r ó m o k k e i c a N 0 brak Brakdochwiilobecnej ilczbowych i k r ó m o k ¿ y d g , y n e c o j e t w ó ir e t y r k ¿ e i n w ó r ¹ j u p ê t s y w e t s a z r d ¹ j o n d e j u k d a p y z r p W . w ó k i n b o s o h c y w o r d z u j a z d o r æ a d o p y ¿ e l a n y b z c il j e n o z s k ê i w z , y t y c o m z a l p , y t y c o f m il . p n ( k e r ó m o k .) e n a z s e i m i k e i c a n b u l e li f o n y z o e + nieilczny + + umiarkowany + + + znaczny a w i c a ³ w a k z s a l B II y w o k r ó m o k k e i c a N 0 brak j e n a d o p j e t o d a n o ¿i l b z a n e c O . a k n o ³ b a n e iz il a n a w + nieilczny + + umiarkowany + + + znaczny e i n e i n k ó ³ w Z 0 brak Nale¿yzwróciæuwagê,czywystêpuj¹ i k n a k t i k r ó m o k e w o k n y z c o p s , y t y c o r b if i c o n w y t k a e i s e r k o o p e r ó t k w ,j e n z c ¹ ³ . y t s a l b o r b if ê i s ¹ j a c ³ a tz s k e z r p ê i s a z d r e i w t s u i n e i n k ó ³ w z m y n z c a n z W . h c y w o n e g a l o k n e i k ó ³ w æ o n c e b o + nieilczne + + umiarkowane + + + znaczne ñ y z c a n e i n e z r e z s z o R h c y n n o ³ h c s i s a t c e i g n a h p m y l 0 brak ¹ s e n n o ³ h c a i n y z c a n o w o ³ d i w a r P . e n z c o d i w e i n z c a n z e i n , e t a w o n il e z c z s + nieznaczne + + umiarkowane + + + znaczne
wlek³ej enteropatii u psów (Canine Chronic Entero-pathy Clinical Activity Index CCECAI) jest ocena natê¿enia objawów u pacjentów z enteropati¹ bia³ko-gubn¹ i nietolerancj¹ pokarmow¹. Zdaniem cytowa-nych autorów, proponowany przez nich wskanik jest lepszy w rokowaniu przebiegu choroby u pacjentów z przewlek³¹ enteropati¹, w porównaniu do CIBDAI (3). Obydwa wskaniki pomimo niepodwa¿alnych za-let posiadaj¹ równie¿ pewne wady. CIBDAI i CCE-CAI, jak wczeniej wspomniano, opieraj¹ siê na sze-ciu lub omiu najczêciej wystêpuj¹cych objawach klinicznych. Obserwowano jednak przypadki NZJ, w których w obrazie klinicznym choroby dominowa³y lub wy³¹cznie wystêpowa³y objawy nie ujête we wska-nikach, np. bolesnoæ po karmieniu czy spaczone ³ak-nienie (5, 8). W praktyce klinicznej obserwowane s¹ tak¿e przypadki, gdzie pomimo klasyfikacji pacjenta do grupy o przebiegu ³agodnym lub umiarkowanym, stwierdzano badaniem endoskopowym i
histopatolo-gicznym zaawansowane zmiany (21). Tak wiêc zale¿noæ miêdzy wartoci¹ wskanika a natê¿e-niem zmian histopatologicznych jest wysoka, ale nie stuprocento-wa. Ponadto podkrelana przez Jergensa i wsp. (9) dobra korela-cja z parametrami laboratoryjny-mi, a w³aciwie bia³kami ostrej fazy dotyczy tylko przypadków o ciê¿kim lub umiarkowanym przebiegu. Allenspach i wsp. (2) w badaniach przeprowadzonych na 33 psach nie potwierdzili przy-datnoci bia³ka C-reaktywnego (CRP) w diagnostyce przewlek-³ych enteropatii. Reasumuj¹c, zdecydowanie wiêcej zalet prze-mawia za szerszym wprowadze-niem obu wskaników i zgodnie z wytycznymi sekcji gastroente-rologicznej WSAVA indeksy te nale¿y w³¹czyæ do badañ nad nie-specyficznymi zapaleniami jelit i praktyki klinicznej.
Wskaniki histopatologiczne Prawid³owe rozpoznanie NZJ, wobec braku charakterystycz-nych objawów kliniczcharakterystycz-nych opie-ra siê g³ównie na wynikach ba-dania histologicznego wycinków tkanek uzyskanych za pomoc¹ biopsji endoskopowej jelita i do obecnej chwili uznawane jest za tzw. z³oty standard (4, 16, 21). Niestety, zmiany histopatologicz-ne nie s¹ przydathistopatologicz-ne w rokowaniu i s³abo koreluj¹ z kliniczn¹ oce-n¹ zastosowanej terapii. Badanie histopatologiczne, podobnie jak wskaniki kliniczne, nie jest przydatne w ró¿nicowaniu nietolerancji pokarmowej (bez powik-³añ) od NZJ (2, 3, 5). Podobnie jak w przypadku bada-nia klinicznego sekcja gastroenterologiczna WSAVA proponuje wprowadzenie standardu oceny histopato-logicznej (4). Za jego podstawê pos³u¿y³y kryteria sto-sowane w tzw. klasyfikacji SYDNEY wprowadzone do oceny histopatologicznej NZJ (IBD-Inflammatory Bowel Disease) u ludzi. Jednak¿e ze wzglêdu na pew-ne ró¿nice w obrazie histologicznym tego schorzenia u zwierz¹t zosta³ on nieco zmodyfikowany. Zgodnie z zaleceniami sekcji, w obrazie histopatologicznym po-winno siê analizowaæ zmiany w budowie poszczegól-nych elementów b³ony luzowej oraz okreliæ liczbê komórek w okolicy blaszki w³aciwej (14). W tab. 1 przedstawiono kryteria oceny histopatologicznej bio-ptatów b³ony luzowej jelita pobranych od psów z po-dejrzeniem NZJ. y r u t k u rt s t n e m e l E Klasyifkacjazmian y t p y r K II I t p y r k æ o k o b ê ³ g / k i n a Z 0 brak/prawid³owa a n e c o a w il ¿ o m t s e j e z s w a z e i N e n o i n ¿ e l a z u o t t s e J .t p y r k a n z c i g o l o t s i h a i c ê i c d o a t ¹ k ( a i n a r b o p u b o s o p s d o .) u t a t p o i b + nieznaczniezmniejszona + + umiarkowanie + + + znaczniezmniejszona a if o rt r e p y h t s o r e z r P 0 brak ê n a i m z ¹ n l a u t n e w e ê i s a i n e c O . u t³ a tz s k + nieznaczna + + umiarkowana + + + znaczna a jz a l p r e p y h m e l p z o R 0 brak e i n e z s k ê i w z a n ê g a w u ê i s a c a r w Z .t p y r k y b z c il + nieznaczna + + umiarkowana + + + znaczna k e r ó m o k e i n a w o c i n ¿ ó r Z h c y w o k b u k 0 brak + nieznaczne + + umiarkowane + + + znaczne k e r ó m o k æ o n c e b O h c y n l a p a z 0 brak h c y t s a z r d ¹ j o n d e j k e r ó m o k æ o n c e b O h c y t u p y t m e i n e l e r k o z ) h c y n n i b u l( . k e r ó m o k + nieilczne + + umiarkowane + + + znaczne e w o ti l e j i k m s o K V I , æ o g u ³ d ( a w o d u B )t ³ a tz s k , æ o k o r e z s 0 prawid³owa Nmaajcczzuêgocwieajtsyploutbykpaan³aeczzmkoiawnaatytokstzat³ m i k l e i w e i n w y n a w o w r e s b o a k m s o k w ó w a j b o u i n e ¿ ê t a n m y n a w o k r a i m u b u l h c a n a t s h c y z s ¿ ê i c W . h c y w o b o r o h c m e t³ a tz s k ¹ j a n i m o p y z r p i k m s o k o g e n z c a n z u k i n y w w ê d i m a ri p i m a k r ó m o k y w a t s d o p o g e j a i n e z c e i c a n . o g e n l a p a z u n a t s + nieznacznezniekstza³cenia + + umiarkowanezniekstza³cenia + + + znacznezniekstza³cenia od psów z podejrzeniem NZJ
Analizuj¹c ci¹g³oæ struktury ocenia siê, czy wystê-puje nadmierne z³uszczenie, ubytki, a zw³aszcza nad-¿erki, czyli wie¿e ubytki w b³onie luzowej bez ota-czaj¹cego odczynu komórkowego. Wa¿na jest skala uszkodzeñ nab³onka oraz liczba uszkodzonych kosm-ków. Jest to jeden z wa¿niejszych elementów oceny histopatologicznej b³ony luzowej. W obrazie histo-patologicznym mo¿na zwróciæ uwagê na liczebnoæ bakterii na powierzchni nab³onka. NZJ towarzyszy czêsto przerost bakteryjny, jednak¿e obecnie panuje pogl¹d, ¿e nieprawid³ow¹ reakcjê immunologiczn¹ mo¿e wywo³aæ równie¿ prawid³owa liczba, jak i sk³ad flory bakteryjnej. Ostatnio zwraca siê uwagê na obec-noæ bakterii z rodzaju Campylobacter lub Leptospi-ra, które u ludzi i zwierz¹t mog¹ byæ istotnym czynni-kiem zaburzaj¹cym prawid³owy status immunologicz-ny na terenie jelit. Problemem s¹ równie¿ trudnoci w identyfikacji wspomnianych bakterii (10, 22).
Ocena histopatologiczna jest ocen¹ subiektywn¹. W zale¿noci od oceny natê¿enia zmian stosuje siê od-powiednie oznaczenie w postaci znaku +. Oczywi-cie, im wiêksza liczba tych znaków, tym zmiany s¹ powa¿niejsze. Mniej przyjê³o siê oznaczanie natê¿e-nia zmian w skali liczbowej od 0 do 3, podobnie jak we wskaniku klinicznym. Wspomniana sekcja zale-ca, aby wszystkie wymienione (lub przynajmniej wiêk-szoæ) punkty oceny histopatologicznej znalaz³y siê w opisie przypadku. Okrelenie tylko liczby i typu ko-mórek jednoj¹drzastych w okolicy blaszki w³aciwej czy w nab³onku, nie jest wystarczaj¹ce. Podstaw¹ pra-wid³owej oceny badañ histopatologicznych jest pozy-skanie nieuszkodzonych wycinków oraz dowiadcze-nie histopatologa (4, 21).
Wskaniki laboratoryjne
W badaniach laboratoryjnych stosowanych w celu postawienia rozpoznania NZJ stosowany jest podzia³ wskaników na cztery grupy: ogólnego profilu zdro-wotnego, oceniaj¹ce stan czynnociowy przewodu po-karmowego, stanu zapalnego oraz immunologiczne.
Do pierwszej grupy mo¿na zaliczyæ badania najczê-ciej wykonywane, które s³u¿¹ do wykluczenia innych jednostek chorobowych, a tak¿e kwalifikacji pacjenta do zabiegu endoskopowego. Profil badañ obejmuje podstawowe parametry oceniaj¹ce stan czynnociowy w¹troby, nerek, trzustki i wskaniki hemogramu. Pczas analizy tych wyników Pczasami obserwuje siê od-chylenia od normy, jednak zwykle wystêpuj¹ce w bar-dzo zaawansowanych stanach chorobowych. W obra-zie hematologicznym widoczna jest anemia normo-cytarna i normobarwliwa, a przy d³u¿ej trwaj¹cych niedoborach ¿elaza mikrocytarna i niedobarwliwa. Trombocytopeniê stwierdzano u oko³o 2,3-3% pacjen-tów (15). Nieco czêciej notowano eozynofiliê lub neutropeniê z przesuniêciem lub nie, obrazu w lewo. W badaniach biochemicznych u pacjentów z entero-pati¹ wysiêkow¹ obserwowano hypoalbuminemiê, a w stanach upoledzonego wch³aniania
hypocholestero-lemiê (1). U psów mo¿e zwiêkszyæ siê aktywnoæ trans-aminaz i fosfatazy zasadowej (od 2 do 4 razy) z uwagi na towarzysz¹ce NZJ wtórne uszkodzenie w¹troby. U kotów nie obserwowano wzrostu aktywnoci tych enzymów prawdopodobnie ze wzglêdu na krótki okres ich pó³trwania (20).
W drugiej grupie badañ w przypadku podejrzenia enteropatii bia³kogubnej mo¿na okreliæ poziom albu-min, ale jeszcze lepszym wskanikiem jest oznacze-nie inhibitora á1 proteinazy w kale (á1-PI). Masa cz¹-steczkowa inhibitora jest zbli¿ona do albumin osocza i dlatego jest dobrym wskanikiem ich utraty (19). Znaczn¹ zalet¹ diagnostyczn¹ á1-PI jest jego opornoæ na enzymy trawienne, które rozk³adaj¹ albuminy. U zdrowych zwierz¹t inhibitor wystêpuje w kale w la-dowych ilociach. Zalet¹ tego oznaczenia jest równie¿ wyprzedzenie klinicznych i laboratoryjnych objawów hypoalbuminemii. Test jest walidowany tylko dla psów. W przypadkach klinicznych NZJ z podejrzeniem upoledzonego wch³aniania (wskanik CIBDAI spa-dek masy cia³a) mo¿na oznaczyæ poziom kwasu folio-wego i kobalaminy (19). Ka¿da z witamin jest wch³a-niana w ró¿nym odcinku jelita cienkiego. Przewlek³e stany zapalne ¿o³¹dka i jelit uszkadzaj¹ odpowiednie receptory, powoduj¹ spadek wch³aniania witamin i zmniejszenie ich stê¿enia w surowicy. Ostatnie ba-dania wykaza³y, ¿e ok. 60% kotów z przewlek³¹ ente-ropati¹ wykazuje niedobory witaminy B12 (2, 17). Stan zapalny jelita biodrowego powoduje spadek poziomu kobalaminy, a dwunastnicy kwasu foliowego. W roz-leg³ych stanach zapalnych jelit cienkich ze znacznym naciekiem komórkowym poziom obu witamin obni¿a siê pomimo zwiêkszonej syntezy kwasu foliowego przez bakterie. Zmiany poziomu obu witamin obser-wuje siê równie¿ w zewn¹trzwydzielniczej niewydol-noci trzustki i dlatego zawsze nale¿y wykluczyæ tê chorobê, oznaczaj¹c stê¿enie trypsyny i trypsynogenu w surowicy (TLI Trypsin Like Immunoreactivity). Nie ka¿dy stan zapalny, nawet przewlek³y, uszkadza receptory. Obni¿ony poziom kobalaminy w NZJ jest uwa¿any za niekorzystny wskanik prognostyczny. Niedobór kobalaminy prawdopodobnie na tle gene-tycznym wystêpuje u shar pei. Defekt wch³aniania ma miejsce równie¿ u sznaucerów olbrzymów.
Kilka lat temu du¿e nadzieje w diagnostyce labora-toryjnej NZJ wi¹zano ze wskanikami oceniaj¹cymi natê¿enie stanu zapalnego, czyli tzw. pozytywnymi bia³kami ostrej fazy (BOF). Niestety, okaza³o siê, ¿e u psów i kotów ze wzglêdu na ograniczony zasiêg sta-nu zapalnego do b³ony luzowej (wyj. histiocytarne zapalenie okrê¿nicy bokserów) w porównaniu do lu-dzi uzyskuje siê nieznacznie podwy¿szone poziomy i dopiero przy wskaniku CIBDAI powy¿ej 5 (CRP bia³ko C reaktywne) lub 6 (AGP kwana glikoprote-ina) uzyskane wartoci BOF s¹ na tyle wysokie, ¿e mog¹ byæ przydatne w procesie rozpoznania NZJ. Po-nadto okaza³o siê, ¿e pewne BOF lepiej koreluj¹ z na-tê¿eniem zmian histopatologicznych, np. SAA
su-rowiczy sk³adnik amyloidu A a inne w monitoringu leczenia, np. HAP haptoglobina (20).
Badania nad patogenez¹ tego schorzenia jedno-znacznie wykaza³y udzia³ uk³adu immunologicznego. Obecnie analizowane s¹ wskaniki, które w codzien-nej praktyce potwierdza³yby to za³o¿enie. Ocenie pod-lega³o wiele parametrów, takich jak: TNF-á, subpo-pulacja limfocytów T CD4+, interferon ã lub inter-leukiny 2 i 12. W medycynie weterynaryjnej wskani-ki laboratoryjne, okrelaj¹ce natê¿enie procesu zapal-nego oraz charakteryzuj¹ce zaburzenia immunologicz-ne, w chwili obecnej wspomagaj¹ proces diagnostycz-ny. Podstawowym problemem jest brak powi¹zania miêdzy uzyskanymi wartociami wymienionych wskaników laboratoryjnych a natê¿eniem objawów klinicznych (indeks CIBDAI) oraz zmianami histopa-tologicznymi w ³agodnym i umiarkowanym przebie-gu NZJ (13, 14, 20). Du¿e znaczenie ma równie¿ nie ustalona etiologia tego schorzenia. Wiêkszoæ tych wskaników mo¿e byæ pomocna w potwierdzeniu za-burzeñ immunologicznych stwierdzanych w tym scho-rzeniu, jednak¿e wymagania dotycz¹ce sprzêtu, kosz-ty oznaczania, przygotowanie próbek obecnie nie po-zwalaj¹ na ich wprowadzenie do powszechnej diag-nostyki NZJ u psów czy kotów.
Reasumuj¹c nale¿y zaznaczyæ, ¿e pewne trudnoci w rozpoznawaniu, ocenie natê¿enia i skutecznoci le-czenia niespecyficznych zapaleñ jelit u psów i kotów wynikaj¹ z nie w pe³ni poznanej do chwili obecnej etio-patogenezy tego schorzenia, ograniczonej przydatno-ci wskaników procesu zapalnego czy okrelaj¹cych status immunologiczny pacjenta oraz braku jednoli-tych kryteriów oceniaj¹cych natê¿enie procesu choro-bowego w aspekcie klinicznym i histopatologicznym. Wydaje siê, ¿e dalszy rozwój badañ nad NZJ psów bêdzie zale¿a³, oprócz postêpu w badaniach nauko-wych, od wprowadzenia jednolitych kryteriów oceny klinicznej i histopatologicznej opisywanych przypad-ków chorobowych.
Pimiennictwo
1.Allan R. N.: Metabolic problems in inflammatory bowel disease. Ned. J. Med. 1998, 53, 9-12.
2.Allenspach K., Steiner J. M., Shah B. N., Berghoff N., Ruaux C., Williams D. A., Blum J. W., Gaschen F.: Evaluation of gastrointestinal permeability and mucosal absorptive capacity in dogs with chronic entheropathy. Am. J. Vet. Res. 2006, 67, 479-483.
3.Allenspach K., Wieland B., Gröne A., Gaschen F.: Chronic enteropaties in dogs: evaluation of risk faktors for negative autcome. J. Vet. Intern. Med. 2007, 21, 700-708.
4.Day M. J., Minami T., Jergens A., Washabau R., Willard M., Mansell J., Bilzer T., Hall E. J., Wilcock B.: Histopathological standards for the diagnosis of gastrointestinal inflammation in endoscopic biopsy samples from the dog and cat. A report from World Small Animal Veterinary Association Gastro-intestinal Standarization Group. J. Comp. Pathol. 2008, 138, supl. 1, s1-s43. 5.Garcia-Sancho M., Rodriguez-Franco F., Sainz A., Mancho C., Rodriguez A.: Evaluation of clinical, macroscopic, and histopathologic response to treat-ment in nonhypoproteinemic dogs with lymphocytic-plasmacytic enteritis. J. Vet. Intern. Med. 2007, 21, 11-17.
6.Gaschen L., Kircher P., Stüssi A., Allenspach K., Gaschen F., Doherr M., Gröne A.: Comparison of ultrasonographic findings with clinical activity index (CIBDAI) and diagnosis in dogs with chronic enteropathies. Vet. Radiology&Ultrasound 2008, 49, 56-64.
7.German A. J., Hall E. J., Day M. J.: Chronic intestinal inflammation and intestinal disease in dogs. J. Vet. Intern. Med. 2003, 17, 8-20.
8.Guilford W. G., Center S. A., Strombeck D. R., Williams D. A., Meyer D. J.: Strombecks Small Animal Gastroenterology. Saunders W. B. Company, Philadelphia 1996, 451-483.
9.Jergens A. E., Schreiner C. A., Frank D. E., Niyo Y., Ahrens F. E., Ecker-sall P. D., Benson T. J., Evans R.: A scoring index for disease activity in canine inflammatory bowel disease. J. Vet. Intern. Med. 2003, 17, 291-297. 10.Karlinger K., Gyorke T., Mester A., Tarjan Z.: The epidemiology and patho-genesis of inflammatory bowel disease. Eur. J. Radiol. 2000, 35, 154-167. 11.Kusugami K., Ina K., Ando T., Hibi K., Nishio Y., Goto H.:
Immunomodula-tory therapy in inflammaImmunomodula-tory bowel disease. J. Gastroenterol. 2004, 39, 1129--1137.
12.Linskens R. K., Huijsdens X. W., Savelkoul P. H., Vandenbroucke-Grauls C. M., Meuwissen S. G.: The bacterial flora in inflammatory bowel disease: current insights in pathogenesis and the influence of antibiotics and probiotics. Scand. J. Gastroenterol. Suppl. 2001, 234, 29-40.
13.Luckschander N., Allenspach K., Hall J., Seibold F., Grone A., Doherr M. G., Gashen F.: Perinuclear antineutrophilic cytoplasmic antibody and response to treatment in diarrheic dogs with food responsive disease or inflammatory bowel disease. J. Vet. Intern. Med. 2006, 20, 221-227.
14.McCann T. M., Ridyard A. E., Else R. W., Simpson J. W.: Evaluation of disease activity markers in dogs with idiopathic inflammatory bowel disease. J. Small Anim. Pract. 2007, 48, 620-625.
15.Ridgway J., Jergens A. E., Niyo Y.: Possible causal association of idiopathic inflammatory bowel disease with thrombocytopenia in the dog. J. Am. Anim. Hosp. Assoc. 2001, 37, 65-74.
16.Rodriguez-Franco F., Sainz A., Garcia-Sancho M., Rodriguez-Castano A.: Endoscopic study in a hundred dogs with lymphocytic-plasmacytic enetritis (LPE). Proc. World Small Anim. Vet. Congr. 2002, 204.
17.Simpson K. W., Fyfe J., Cornetta A., Sachs A., Strauss-Ayali D., Lamb S. V., Reimers T. J.: Subnormal concentrations of serum cobalamin (Vitamin B12) in cats with gastrointestinal disease. J. Vet. Intern. Med. 2001, 15, 26-32.
18.Simpson K. W.: Small bowel diarrhea: a diagnostic approach. Proc. 33th
WSAVA & 14th FECAVA Congress, Dublin 2008, s. 433-435.
19.Steiner J. M.: Gastrointestinal function testing. Why it is important. Proc.
33th WSAVA & 14th FECAVA Congress, Dublin 2008, s. 373-374.
20.Steiner J. M.: Small Animal Gastroenterology. Schlütersche Verlagsgesell-schaft mbH&Co.K, Hannover 2008, 312-324.
21.Willard M. D., Mansell J., Fosgate G. T., Gualtieri M., Olivero D., Lecoindre P., Twedt D. C., Collett M. G., Day M. J., Hall E. J., Fergens A. E., Simpson J. W., Else R. W., Washabau R. J.: Effect of sample quality on the sensivity of endoscopic biopsy for detecting gastric and duodenal lesions in dogs and cats. J. Vet. Intern. Med. 2008, 22, 1084-1089.
22.Xenoulis P. G., Palculict B., Allenspach K., Steiner J., Van House A. M., Suchodolski J. S.: Molecular-phylogenetic characterization of microbial com-munities imbalances in the small intestine of dogs with inflammatory bowel disease. FEMS Microbiology Ecology 2008, 66, 579-589.
Adres autora: dr hab. Andrzej Rychlik, prof. nadzw., ul Oczapowskie-go 14, 10-957 Olsztyn; e-mail: rychlik@uwm.edu.pl
