Praca oryginalna Original paper
Najwa¿niejszymi czynnociami, wykonywanymi rêcznie w okresie konwencjonalnego doju mechanicz-nego krów w celu ochrony zdrowia wymienia s¹: czysz-czenie wymienia i strzyków przed dojem, przedzdaja-nie i podojowa dezynfekcja strzyków.
Czyszczenie wymienia i strzyków przed dojem chroni wymiê przed zaka¿eniami drobnoustrojami rodowisko-wymi, zmniejszaj¹c ich iloæ do ok. 50% (1, 5, 6, 10, 13, 17, 20). Oprócz zapobiegania chorobom wymienia procedura ta spe³nia bardzo wa¿n¹ rolê w zmniejszaniu iloci drobnoustrojów w udojonym mleku (5, 6, 17, 20) oraz wyzwalaniu odruchu oksytocynowego, niezbêd-nego do ejekcji mleka znajduj¹cego siê w pêcherzykach mlekotwórczych i w zwi¹zku z tym do prawid³owego przebiegu doju (11, 17-19, 24).
Przedzdajanie ma trzy zasadnicze cele. Jednym z nich jest oddzielanie mleka zatoki strzykowej. Poniewa¿ mleko to charakteryzuje siê bardzo du¿¹ zawartoci¹ komórek somatycznych i drobnoustrojów, jego usuniê-cie powoduje istotne zmniejszenie liczby wymienionych elementów w mleku towarowym. Jednoczenie przed-zdajanie umo¿liwia bie¿¹c¹ ocenê stanu zdrowotnego poszczególnych æwiartek wymienia, a w razie wykry-cia klinicznej postaci mastitis podjêcie natychmiasto-wego leczenia chorych zwierz¹t i ich doju za pomoc¹ oddzielnych urz¹dzeñ. Dziêki temu, jak równie¿ ze wzglêdu na nie mieszanie mleka od krów zdrowych
z mlekiem krów chorych, liczba komórek somatycz-nych i drobnoustrojów w mleku zbiorczym ulega istot-nemu obni¿eniu (11, 14, 17, 20). Oprócz tego przedzda-janie jest bardzo efektywn¹ metod¹ wyzwalania odru-chu oksytocynowego, u³atwiaj¹cego dój (11, 17).
Podojowa dezynfekcja strzyków s³u¿y przede wszyst-kim do zapobiegania zaka¿eniom wymienia drobustrojami zakanymi, zmniejszaj¹c czêstotliwoæ no-wych infekcji od 50% do 90% (1, 10, 11, 13, 15, 16, 20, 21). Skutecznoæ podojowej dezynfekcji strzyków wynika przede wszystkim z faktu, ¿e bezporednio po doju strzyki s¹ praktycznie wolne od sta³ych zanieczysz-czeñ fizycznych utrudniaj¹cych kontakt rodka dezyn-fekcyjnego ze skór¹ oraz dlatego, ¿e w tym czasie mo¿na stosowaæ rodki w znacznie wiêkszym stê¿eniu i dzia-³aj¹ce w znacznie d³u¿szym czasie ni¿ przy dezynfek-cji przeddojowej. Ponadto sk³ad i w³aciwoci prepara-tów s¹ tak zaprogramowane, aby w po³¹czeniu z reszt-kami mleka znajduj¹cymi siê w koñcówce kana³u strzy-kowego tworzy³ siê aseptyczny czop, uniemo¿liwiaj¹-cy wnikanie drobnoustrojom chorobotwórczym do wnê-trza strzyka (11, 13).
Mimo powszechnego stosowania opisanych wy¿ej procedur, informacje odnonie do wzajemnego oddzia-³ywania s¹ rzadko opisywane i niejednoznaczne. Naj-wiêksze kontrowersje budz¹ pogl¹dy dotycz¹ce kolej-noci wykonywania poszczególnych czynkolej-noci przed
Interakcje miêdzy procedurami ochrony zdrowia
wymienia stosowanymi przed i po doju krów
MAREK WROÑSKI, WIES£AW JARMU¯*, RYSZARD SKRZYPEK**
Katedra Hodowli Byd³a i Oceny Mleka Wydzia³u Bioin¿ynierii Zwierz¹t UWM, ul. Oczapowskiego 5/137, 10-719 Olsztyn *Instytut Genetyki i Hodowli Zwierz¹t PAN, Jastrzêbiec, ul. Postêpu 1, 05-552 Wólka Kosowska
**Katedra Hodowli Byd³a i Produkcji Mleka Wydzia³u Hodowli i Biologii Zwierz¹t AR, ul. Wo³yñska 33, 60-637 Poznañ
Wroñski M., Jarmu¿ W., Skrzypek R.
Interactions among pre-milking and post-milking procedures used in cows for protecting udder health
Summary
The purpose of the study was to determine the effects of the interaction between methods of udder and teat cleaning before milking, the sequence of fore-stripping relative to udder and teat cleaning, and post-milking teat disinfection on somatic cell count and total microorganism count in bulk tank milk. The study was carried out in 2004 on 160 dairy farms (average 19.4 cows per herd), located in neighboring parts of the Mazowsze and Warmia and Mazury regions. It was found that the optimal combination of pre- and post-milking procedures is: fore-stripping, then pre-milking udder and teat wiping with a towel soaked with a disinfectant, and post-milking teat disinfection. However, in very dirty cows the most favorable combination is washing with water containing a disinfectant, followed by fore-stripping. In this case post-milking teat disinfection should not be employed, for the joint effect of this procedure and the specified method of pre-milking udder cleansing is negative in cold months (January-March and September-December), with no effect in other months.
dojem. Mianowicie, jedni autorzy (12) uwa¿aj¹, ¿e przedzdajanie powinno byæ wykonywane po czyszcze-niu wymienia i strzyków, za inni (14), ¿e bardziej pra-wid³owe jest wykonywanie tych czynnoci w odwrot-nej kolejnoci. W badaniach wykonanych w celu roz-strzygniêcia tej kwestii wykazano, ¿e optymalna kolej-noæ obu procedur zale¿y od metody czyszczenia wy-mienia i strzyków (22, 23).
Jakkolwiek dotychczas niewielu autorów okrela³o wp³yw interakcji miêdzy procedurami przed- i podojo-wymi na zdrowotnoæ podojo-wymienia (2, 4, 25), szereg innych (np. 9, 13, 15, 16) sugeruje, ¿e miêdzy dezyn-fekcj¹ przed- i podojow¹ strzyków mo¿e wyst¹piæ ne-gatywna interakcja, w wyniku której powstaje podra¿-nienie skóry strzyków i dalsze niekorzystne zmiany, pro-wadz¹ce do mastitis oraz obni¿enia jakoci higienicz-nej mleka.
Celem badañ by³o okrelenie wp³ywu interakcji miê-dzy metod¹ czyszczenia wymienia i strzyków przed dojem, kolejnoci¹ wykonywania przedzdajania w re-lacji do czyszczenia wymienia i strzyków oraz dezyn-fekcj¹ podojow¹ strzyków na liczbê komórek somatycz-nych i ogóln¹ liczbê drobnoustrojów w mleku.
Materia³ i metody
Badania przeprowadzono w 2004 r. w 160 gospodarstwach rodzinnych znajduj¹cych siê na pograniczu woj. mazowiec-kiego i warmiñsko-mazursmazowiec-kiego. We wszystkich stadach kro-wy by³y dojone dwukrotnie w ci¹gu doby za pomoc¹ doju mechanicznego. Na prze³omie lat 2004/2005 w gospodarst-wach przeprowadzono podczas wizyt wywiad, którego celem by³o dok³adne okrelenie sposobu przygotowania wymienia i strzyków do doju (przedzdajanie, metoda czyszczenia wy-mienia i strzyków, kolejnoæ wykonywania przedzdajania w relacji do czyszczenia wymienia i strzyków) oraz dezynfek-cji podojowej strzyków (tak/nie). Nastêpnie zebrano wyniki analiz próbek mleka zbiorczego dla liczby komórek soma-tycznych (lks) i ogólnej liczby drobnoustrojów (old). Oba para-metry okrelano 2 razy w miesi¹cu, przy czym lks badano przy u¿yciu aparatu Fossomatic (Foss Electric, Hillerød, Dania), natomiast old oznaczano za pomoc¹ standardowej me-tody p³ytkowej. Przed analiz¹ statystyczn¹, obliczono wa¿one miesiêczne rednie arytmetyczne dla lks i old, które nastêp-nie przetransformowano za pomoc¹ logarytmu naturalnego.
Analizê statystyczn¹ danych przeprowadzono za pomoc¹ wieloczynnikowej analizy wariancji, metod¹ najmniejszych
kwadratów. W modelu statystycznym uwzglêdniono nastêpu-j¹ce efekty g³ówne: metoda czyszczenia wymienia i strzyków przed dojem (wycieranie na mokro za pomoc¹ rêcznika pa-pierowego lub bawe³nianego nas¹czonego wod¹ z dodatkiem rodka dezynfekcyjnego, mycie czyst¹ wod¹, mycie wod¹ z dodatkiem rodka dezynfekcyjnego), kolejnoæ wykonywa-nia przedzdajawykonywa-nia wzglêdem czyszczewykonywa-nia wymiewykonywa-nia i ków (przed/po), wykonywanie dezynfekcji poudojowej strzy-ków (tak/nie), interakcjê miêdzy kolejnoci¹ wykonywania przedzdajania a metod¹ czyszczenia wymienia i strzyków przed dojem oraz interakcjê miêdzy dezynfekcj¹ podojow¹ strzyków a metod¹ czyszczenia wymienia i strzyków przed dojem. Oprócz tego w modelu uwzglêdniono, jako efekty to-warzysz¹ce: miesi¹c (zmienna powtarzalna) i redni¹ liczbê krów w stadzie (wspó³zmienna). Wyniki przedstawiono w postaci rednich najmniejszych kwadratów. Dane analizo-wano tak¿e za pomoc¹ wykresów liniowych, przedstawiaj¹c w kolejnych miesi¹cach nieprzetransformowane rednie aryt-metyczne dla lks i old, z jednoczesnym uwzglêdnieniem me-tody czyszczenia wymienia i strzyków przed dojem oraz de-zynfekcji podojowej strzyków.
Wyniki i omówienie
W analizowanych gospodarstwach rednia arytme-tyczna dla liczby krów w stadzie wynios³a 19,4 szt., natomiast rednia lks wynios³a 244 tys., a old 71 tys.
w 1 cm3 mleka. We wszystkich stadach praktykowano
czyszczenie wymienia i strzyków przed dojem oraz przedzdajanie, za dezynfekcjê podojow¹ strzyków sto-sowano w 83 stadach (51,9%).
W tab. 1 przedstawiono ogólny wp³yw poszczegól-nych procedur na lks i old. W stadach, w których sto-sowano wycieranie rêcznikiem nas¹czonym wod¹ z dodatkiem rodka dezynfekcyjnego, stwierdzono znacznie ni¿sze wartoci obu parametrów (p < 0,01) ni¿ w stadach, w których praktykowano mycie czyst¹ wod¹ lub wod¹ z dodatkiem rodka dezynfekcyjnego. W innych badaniach (1, 12, 17, 20) równie¿ wykazano, ¿e wartoci lks i old w mleku zbiorczym by³y niskie, jeli do czyszczenia wymienia i strzyków przed dojem stosowano metody zwi¹zane z minimalnym zu¿yciem wody.
Kolejnoæ przedzdajania w relacji do czyszczenia wymienia i strzyków nie mia³a istotnego wp³ywu na lks i old. Brak wp³ywu tego czynnika na obydwa para-metry stwierdzono tak¿e w jednej z analiz (22), nato-Tab. 1. Wp³yw procedur stosowanych przed i po doju na liczbê komórek somatycznych (lks) i ogóln¹ liczbê drobnoustrojów (old) w 1 cm3 mleka Objanienia: A, B p < 0,01 y r u d e c o r P Liczbastad lnl(ks) ln(old) d e z r p w ó k y z rt s i a i n e i m y w e i n e z c z s y z C m e j o d o g e n o z c ¹ s a n a k i n z c ê r ¹ c o m o p a z o r k o m a n e i n a r e i c y W _ _ _ wod¹zerodkiem dezynfekcyjnym ¹ d o w ¹ t s y z c e i c y M y n j y c k e f n y z e d k e d o r ¹ c ¹ j a r e i w a z ¹ d o w e i c y M 2 2 9 7 9 5 8 8 , 1 1 A 5 1 , 2 1 B 1 1 , 2 1 B 0 2 , 0 1 A 0 6 , 0 1 B 7 5 , 0 1 B d e z r p e n a w y n o k y w t s e j e i n a j a d z d e z r P w ó k y z rt s i a i n e i m y w m e i n e z c z s y z c TNaike 105641 1122,,0143 1100,,5542 a j c k e f n y z e d a n a w y n o k y w t s e j u j o d o P w ó k y z rt s TNaike 8737 1122,,0146 1100,,5498
miast w dwóch innych (12, 23) wykazano jego istotny wp³yw.
Dezynfekcja podojowa strzyków obni¿a³a zarówno lks, jak i old, lecz wp³yw ten nie by³ statystycznie istotny. Uzyskane wyniki mog¹ byæ zaskoczeniem, zw³aszcza w odniesieniu do lks, gdy¿ dezynfekcja podojowa strzyków jest postrzegana jako jedna z najskuteczniej-szych metod zapobiegania mastitis i w zwi¹z-ku z tym obni¿ania lks w mlezwi¹z-ku (1, 10, 11, 13, 15, 16, 20, 21). Szereg autorów zwraca jednak uwagê, ¿e dezynfekcja podojowa mo¿e wywo³ywaæ niepo¿¹dane efekty, którymi s¹: podra¿nienie skóry strzyka, a w konsekwen-cji jej ³uszczenie i pêkanie (1, 9, 13, 15, 16, 19). Jako bezporednie przyczyny
szkodli-wych zmian na skórze strzyka pod wp³ywem prepara-tów do dezynfekcji podojowej podaje siê: stosowanie nieprzetestowanych rodków dezynfekcyjnych lub rod-ków przeznaczonych do innego celu, zbyt wysoka kon-centracja rodka dezynfekcyjnego, mieszanie ró¿nych rodków w tym samym preparacie, przypadkowe za-mro¿enie preparatu przed u¿yciem, wysuszanie skóry, nadmierna zmiana pH skóry, du¿a lepkoæ preparatu i przyleganie do skóry strzyka, du¿a zawartoæ substancji t³uszczopochodnych, s³u¿¹cych do pielêgnacji skóry strzyków oraz niekompatybilnoæ fizykochemiczna ze rodkiem u¿ywanym do dezynfekcji przeddojowej (2, 4, 8, 9, 15, 16, 19). Podkrela siê przy tym, ¿e efekty poszczególnych przyczyn mog¹ siê kumulowaæ, w szczególnoci za wystêpowaniu ostatniej z wymie-nionych sprzyjaj¹ pozosta³e. W uszkodzonej skórze roz-wijaj¹ siê drobnoustroje zakane (g³ównie Staphylococ-cus aureus), które mimo dezynfekcji systematycznie zaka¿aj¹ wymiê (3, 7, 8, 13). Oprócz tego do z³uszczo-nej skóry ³atwiej przylegaj¹ zanieczyszczenia fizyczne, w których bytuj¹ drobnoustroje rodowiskowe (4). Z tych powodów dezynfekcja podojowa strzyków mo¿e dawaæ nawet negatywne rezultaty, a ponadto spada sku-tecznoæ toalety przeddojowej wymienia i strzyków.
Jakkolwiek pimiennictwo dostarcza niewiele infor-macji na temat wp³ywu dezynfekcji podojowej strzy-ków na jakoæ mikrobiologiczn¹ mleka surowego, syg-nalizuje siê, ¿e wp³yw ten jest korzystny (10, 20, 21), co jest zgodne z tendencj¹ zaobserwowan¹ w obecnych badaniach. Obni¿aj¹cy wp³yw dezynfekcji podojowej na liczbê drobnoustrojów w mleku wydaje siê oczy-wisty, gdy¿ procedura ta powoduje, ¿e przez d³ugi czas po doju drobnoustroje zanieczyszczaj¹ce mleko nie s¹ w stanie prze¿yæ na skórze strzyka.
Dane tab. 2 wskazuj¹ na wyst¹pienie wzajemnych zale¿noci miêdzy kolejnoci¹ wykonywania przed-zdajania i metod¹ czyszczenia wymienia i strzyków, od-dzia³ywuj¹cych istotnie na lks i old. Mianowicie, w przypadku wycierania na mokro, ni¿sz¹ lks (p < 0,05) i old (p < 0,01) stwierdzono w stadach, w których przed-zdajanie wykonywano przed czyszczeniem w porów-naniu ze stadami, w których obie czynnoci wykony-wano w odwrotnej kolejnoci. Wspó³dzia³anie miêdzy
rozpatrywanymi czynnikami wp³ywa³o tak¿e istotnie na lks (p < 0,01) w stadach, w których wymiona i strzyki czyszczono przed dojem za pomoc¹ mycia wod¹ z do-datkiem rodka dezynfekcyjnego korzystniejsze wy-niki dawa³o przedzdajanie wykonywane po czyszcze-niu. We wczeniejszych badaniach (22, 23) stwierdzo-no identyczne zale¿stwierdzo-noci i zasugerowastwierdzo-no, ¿e przyczy-n¹ interakcji s¹ ró¿nice w stanie suchoci i czystoci r¹k w momencie wykonywania przedzdajania, spowo-dowane stosowan¹ metod¹ czyszczenia i w zwi¹zku z tym z ryzykiem przenoszenia drobnoustrojów zaka-nych. Bior¹c pod uwagê informacje, które siê pojawi³y w miêdzyczasie (18, 24), mo¿na dodaæ, ¿e pod³o¿em interakcji, która wyst¹pi³a w cytowanych i obecnych badaniach mog³y byæ tak¿e ró¿nice w stanie fizjologicz-nego przygotowania gruczo³u mlekowego do doju po zakoñczeniu jego czyszczenia za pomoc¹ poszczegól-nych metod. Mianowicie, w porównaniu z myciem, wycieranie stanowi silniejszy i d³u¿ej trwaj¹cy bodziec, wyzwalaj¹cy wydzielanie oksytocyny. Poniewa¿ oksy-tocyna oprócz wp³ywu na pêcherzyki mlekotwórcze rozlunia tak¿e miênie strzyka, w momencie zakoñ-czenia czyszzakoñ-czenia wymienia i strzyków za pomoc¹ wycierania mleko zatoki strzykowej i wymieniowej mo¿e byæ ju¿ wymieszane, co eliminuje najwa¿niejsze korzyci, jakie daje przedzdajanie. Z kolei mycie trwa zwykle krócej ni¿ czyszczenie przez wycieranie i do-starcza mniej intensywnych bodców oddzia³uj¹cych na wydzielanie oksytocyny, w wyniku czego przedzda-janie wykonywane po zakoñczeniu toalety przeddojo-wej nastêpuje prawdopodobnie przed wymieszaniem siê mleka zatoki strzykowej i wymieniowej.
W tab. 3 przedstawiono wp³yw interakcji miêdzy de-zynfekcj¹ podojow¹ strzyków a metod¹ czyszczenia wymienia i strzyków przed dojem na lks i old. W przy-padku lks interakcje by³y istotne (p < 0,05) dla wszyst-kich trzech metod toalety przeddojowej. Dezynfekcja podojowa obni¿a³a lks w przypadku wycierania na mokro i mycia czyst¹ wod¹, natomiast podwy¿sza³a w przypadku mycia wod¹ z dodatkiem rodka dezyn-fekcyjnego. Identyczne zale¿noci stwierdzono w od-niesieniu do old, które by³y istotne tylko dla wyciera-nia na mokro (p < 0,01). Dotychczas tylko Yalcin i wsp. Tab. 2. Wp³yw interakcji miêdzy kolejnoci¹ wykonywania przedzdaja-nia a metod¹ czyszczeprzedzdaja-nia wymieprzedzdaja-nia i strzyków przed dojem na liczbê ko-mórek somatycznych (lks) i ogóln¹ liczbê drobnoustrojów (old) w 1 cm3
mleka
Objanienia: A, B, a, b rednie oznaczone ró¿nymi literami ró¿ni¹ siê istot-nie: du¿ymi p < 0,01, ma³ymi p < 0,05
a i n e i m y w a i n e z c z s y z c a d o t e M m e j o d d e z r p w ó k y z rt s i e i n a j a d z d e z r P d e z r p m e i n e z c z s y z c a b z c i L d a t s lnl(ks) ln(old) ¹ c o m o p a z o r k o m a n e i n a r e i c y W ¹ d o w o g e n o z c ¹ s a n a k i n z c ê r m y n j y c k e f n y z e d m e i k d o r e z k a T e i N 1139 11,82 a 7 9 , 1 1 b 10,06 A 0 4 , 0 1 B ¹ d o w ¹ t s y z c e i c y M TNaike 5227 1122,,1108 1100,,6600 k e d o r ¹ c ¹ j a r e i w a z ¹ d o w e i c y M y n j y c k e f n y z e d TNaike 3290 12,17 A 8 9 , 1 1 B 1100,,6436
(25) okrelali wp³yw interakcji miêdzy dezynfekcj¹ po-dojow¹ strzyków a toalet¹ przedpo-dojow¹ wymienia i strzyków na jakoæ higieniczn¹ mleka, stwierdzaj¹c, ¿e mycie wymienia i strzyków przed dojem podwy¿-sza³o lks (nie badano wp³ywu na old) w porównaniu z innymi metodami toalety przeddojowej lub jej bra-kiem. Autorzy nie podaj¹ jednak, jaki by³ udzia³ pro-centowy stad, w których stosowano czyst¹ wodê i wodê z dodatkiem rodka dezynfekcyjnego, nie podano rów-nie¿ informacji na temat przedzdajania, co utrudnia in-terpretacjê danych uzyskanych w obecnych badaniach
na tle wyników cytowanych autorów. Ponad-to w badaniach innych auPonad-torów nad wp³ywem interakcji miêdzy dezynfekcj¹ podojow¹ strzyków a toalet¹ przeddojow¹ wymienia i strzyków na kondycjê skóry strzyków stwierdzono niekorzystne zale¿noci, gdy przed dojem stosowano rodki dezynfekcyj-ne (2). Wielkoæ efektu interakcji nie by³a natomiast zale¿na od rodzajów rodków de-zynfekcyjnych, znajduj¹cych siê w prepara-tach u¿ywanych do dezynfekcji przed- i po-dojowej (4). W przeciwieñstwie do tego, stosowanie przed dojem czystej wody zmniej-sza³o znacz¹co wystêpowanie zmian na skó-rze strzyków powsta³ych pod wp³ywem dezynfekcji podojowej (2). Powy¿sze wyniki korespon-duj¹ wiêc z wynikami obecnych badañ w przypadkach, gdy toaletê przeddojow¹ wymienia i strzyków wyko-nywano za pomoc¹ mycia czyst¹ wod¹ lub wod¹ za-wieraj¹c¹ rodek dezynfekcyjny.
Na ryc. 1-3 przedstawiono kszta³towanie siê lks i old w kolejnych miesi¹cach dla tych wspó³zale¿nosci miê-dzy dezynfekcj¹ podojow¹ strzyków a metod¹ czysz-czenia wymienia i strzyków przed dojem, które by³y istotne (tab. 3). Powy¿sze podejcie zastosowano ze wzglêdu na wyniki badañ szeregu autorów, którzy wy-kazali, ¿e pora roku ma istotny wp³yw na skutecznoæ dezynfekcji podojowej strzyków (1, 15), wystêpowa-nie podra¿wystêpowa-nieñ strzyków spowodowanych wystêpowa- niepo¿¹da-nym dzia³aniem rodków u¿ytych do dezynfekcji po-dojowej (2, 4, 8, 15, 16, 19) b¹d ich szkodliw¹ inter-akcjê ze rodkami u¿ytymi przed dojem (2). Mo¿na zauwa¿yæ, ¿e w obecnych badaniach w przypadku lks skutecznoæ dezynfekcji podojowej strzyków zale¿a³a od pory roku, przy czym wp³yw ten by³ skrajnie od-mienny dla ka¿dej z analizowanych trzech metod czysz-czenia wymienia i strzyków przed dojem. W gospodar-stwach, w których wymiona i strzyki wycierano rêcz-nikiem nas¹czonym wod¹ zawieraj¹c¹ rodek dezyn-fekcyjny (ryc. 1), dezynfekcja podojowa strzyków by³a bardzo skuteczna w miesi¹cach maj-sierpieñ, natomiast Tab. 3. Wp³yw interakcji miêdzy dezynfekcj¹ podojow¹ strzyków a
me-tod¹ czyszczenia wymienia i strzyków przed dojem na liczbê komórek somatycznych (lks) i ogóln¹ liczbê drobnoustrojów (old) w 1 cm3 mleka
Objanienia: jak w tab. 2 a i n e i m y w a i n e z c z s y z c a d o t e M m e j o d d e z r p w ó k y z rt s i a j c k e f n y z e D a w o j o d o p w ó k y z rt s a b z c i L d a t s lnl(ks) ln(old) ¹ c o m o p a z o r k o m a n e i n a r e i c y W ¹ d o w o g e n o z c ¹ s a n a k i n z c ê r m y n j y c k e f n y z e d m e i k d o r e z k a T e i N 1120 11,80 a 8 9 , 1 1 b 19,93 A 2 5 , 0 1 B ¹ d o w ¹ t s y z c e i c y M TNaike 4390 1122,,0251ab 1100,,5681 k e d o r ¹ c ¹ j a r e i w a z ¹ d o w e i c y M y n j y c k e f n y z e d TNaike 1481 12,15 a 3 0 , 2 1 b 1100,,5592 0 50 100 150 200 250
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Miesi¹c lks „tak” lks nie„ ” old tak„ ” old nie„ ” lks/old, ×1000
Ryc. 1. Liczba komórek somatycznych (lks) i ogólna liczba drobnoustrojów (old) w 1 cm3 mleka w kolejnych miesi¹cach
w gospodarstwach, w których wymiona i strzyki czyszczono przed dojem przez wycieranie na mokro za pomoc¹ rêcznika nas¹czonego wod¹ zawieraj¹c¹ rodek dezynfekcyjny, z uwzglêdnieniem dezynfekcji strzyków po doju (tak/nie)
Ryc. 2. Liczba komórek somatycznych (lks) w 1 cm3 mleka
w kolejnych miesi¹cach w gospodarstwach, w których wymio-na i strzyki czyszczono przed dojem przez mycie czyst¹ wod¹, z uwzglêdnieniem dezynfekcji strzyków po doju (tak/nie)
100 150 200 250 300
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Miesi¹c
lks,
×1000
„tak” „nie”
Ryc. 3. Liczba komórek somatycznych (lks) w 1 cm3 mleka
w kolejnych miesi¹cach w gospodarstwach, w których wy-miona i strzyki czyszczono przed dojem przez mycie wod¹ zawieraj¹c¹ rodek dezynfekcyjny, z uwzglêdnieniem dezyn-fekcji strzyków po doju (tak/nie)
100 120 140 160 180 200 220 240 260 280 300 lks, ×1000
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Miesi¹c
w pozosta³ych miesi¹cach procedura ta nie mia³a zna-cz¹cego wp³ywu na lks. W przypadku omawianej kom-binacji toalety przed- i podojowej wymienia potwier-dzi³y siê wiêc opinie, ¿e dezynfekcja podojowa strzy-ków jest wyj¹tkowo skuteczna w miesi¹cach letnich (1, 15). W tej samej grupie stad old by³a we wszystkich miesi¹cach ni¿sza w podgrupie, w której wykonywano dezynfekcjê podojow¹ strzyków. Przy tym wielkoæ ró¿nicy miêdzy obydwiema grupami stad nie by³a za-le¿na od pory roku, co potwierdza opiniê, ¿e drobno-ustroje zakane, przeciwko którym jest g³ównie skie-rowana dezynfekcja podojowa strzyków, nie maj¹ istot-nego wp³ywu na ogóln¹ liczbê drobnoustrojów w udo-jonym mleku (6). W stadach, w których stosowano mycie czyst¹ wod¹ (ryc. 2), dezynfekcja podojowa da-wa³a bardzo dobre rezultaty w ch³odniejszych miesi¹-cach (styczeñ-marzec i wrzesieñ-grudzieñ). W przeci-wieñstwie do tego, w zbli¿onym okresie dezynfekcja podojowa strzyków dawa³a niekorzystne wyniki w sta-dach, w których wymiona i strzyki myto przed dojem wod¹ zawieraj¹c¹ rodek dezynfekcyjny (ryc. 3). W obu grupach stad zauwa¿one zale¿noci koresponduj¹ wiêc z omawianymi wczeniej wynikami badañ Burmeistera i wsp. (2).
Interpretuj¹c przyczyny krañcowo zró¿nicowanego wp³ywu podojowej dezynfekcji strzyków na lks w ch³odnych porach roku w zale¿noci od metody przeddojowego czyszczenia wymienia i strzyków, za punkt wyjcia nale¿y uznaæ fakt, ¿e przed dojem w g³êb-szych warstwach skóry strzyków mog¹ siê znajdowaæ pozosta³oci rodka dezynfekcyjnego u¿ytego po po-przednim doju (9). Nale¿y tak¿e mieæ na uwadze, ¿e podra¿nienia skóry strzyków pod wp³ywem rodków dezynfekcyjnych powstaj¹ g³ównie podczas doju (2, 16, 19), a ich nasilenie obserwuje siê w ch³odnych miesi¹-cach (2, 13, 15, 19). Wobec tego, niekorzystn¹ interak-cjê miêdzy podojow¹ dezynfekcj¹ strzyków a przeddo-jowym czyszczeniem wymienia i strzyków za pomoc¹ mycia wod¹ zawieraj¹c¹ rodek dezynfekcyjny mo¿na t³umaczyæ tym, ¿e relatywnie du¿a iloæ wody u¿ywa-nej przed dojem u³atwia szybkie docieranie rodka de-zynfekcyjnego do g³êbszych warstw skóry i reakcjê z resztkami rodka pozosta³ego po dezynfekcji podojo-wej. Natomiast korzystne wspó³dzia³anie miêdzy toa-let¹ przed- i podojow¹, które zaobserwowano w przy-padku przygotowania wymienia i strzyków do doju za pomoc¹ mycia czyst¹ wod¹ mog³o byæ spowodowane tym, ¿e woda wyp³ukuje ze skóry pozosta³oci rodka dezynfekcyjnego. Z kolei brak negatywnej wspó³zale¿-noci w przypadku czyszczenia wymienia i strzyków przez wycieranie za pomoc¹ rêcznika nas¹czonego roz-tworem rodka dezynfekcyjnego móg³ byæ wynikiem tego, ¿e iloæ wody u¿ywanej przed dojem jest zbyt ma³a, aby rodek dezynfekcyjny dociera³ do g³êbszych warstw skóry i wchodzi³ w szkodliw¹ reakcjê ze rod-kiem zastosowanym po poprzednim doju.
W wyniku przeprowadzonych badañ stwierdzono, ¿e optymaln¹ kombinacj¹ procedur przed- i podojowych jest: przedzdajanie, nastêpnie wycieranie wymienia
i strzyków przed dojem za pomoc¹ rêcznika nas¹czo-nego rodkiem dezynfekcyjnym oraz podojowa dezyn-fekcja strzyków. Natomiast u krów bardzo zabrudzo-nych najkorzystniejsz¹ kombinacj¹ jest mycie wod¹ za-wieraj¹c¹ rodek dezynfekcyjny, nastêpnie przedzdaja-nie. W tym przypadku nie nale¿y stosowaæ podojowej dezynfekcji strzyków, gdy¿ ³¹czny efekt tej procedury i wymienionej metody toalety przeddojowej jest w ch³odnych miesi¹cach negatywny, przy braku efektu w pozosta³ych miesi¹cach.
Pimiennictwo
1.Barkema H. W., Schukken Y. H., Lam T. J. G. M., Beiboer M. L., Benedictus G., Brand A.: Management practices associated with low, medium, and high somatic cell counts in bulk milk. J. Dairy Sci. 1998, 81, 1917-1927.
2.Burmeister J. E., Fox L. K., Hancock D. D., Gay C. C., Gay J. M., Parish S. M., Tyler J. W.: Survey of dairy managers in the Pacific Northwest identifying factors associated with teat chapping. J. Dairy Sci. 1995, 78, 2073-2082. 3.Burmeister J. E., Fox L. K., Hillers J. K., Hancock D. D.: A comparison of two
methods of evaluation of teat skin pathology. J. Dairy Sci. 1998, 81, 1904-1909. 4.Burmeister J. E., Fox L. K., Hillers J. K., Hancock D. D.: Effects of pre-milking and post-milking teat disinfectants on teat skin condition. J. Dairy Sci. 1998, 81, 1910-1916.
5.Cook C.: Teat preparation remove the dirt, reduce the risks. Proc. British Mastitis Conference, Brockworth 2002, s. 51-57.
6.Dudko P.: Wp³yw preparatów P3 Oxy Foam i BluRGard w czasie doju
mecha-nicznego na jakoæ mikrobiologiczn¹ mleka. Medycyna Wet. 2001, 57, 581--585.
7.Fox L. K., Nagy J. A., Hillers J. K., Cronrath J. D., Ratkovsky D. A.: Effects of postmilking teat treatment on the colonization of Staphylococcus aureus on chapped teat skin. Am. J. Vet. Res. 1991, 52, 799-802.
8.Fox L. K., Norell R. J.: Staphylococcus aureus colonization of teat skin as affec-ted by postmilking teat treatment when exposed to cold and windy conditions. J. Dairy Sci. 1994, 77, 2281-2288.
9.Hemling T. C.: Teat condition prevention and cure through teat dips. Proc. British Mastitis Conference, Brockworth 2002, s. 1-14.
10.Jayarao B. M., Pillai S. R., Sawant A. A., Wolfgang D. R., Hedge N. V.: Guide-lines for monitoring bulk tank milk somatic cell and bacterial counts. J. Dairy Sci. 2004, 87, 3561-3573.
11.Johnson A. P.: A proper milking routine: the key to quality milk. Proc. National Mastitis Council Annual Meeting, Reno, Nevada 2000, s. 123-126.
12.Kamieniecki H., Wójcik J., Kwiatek A., Skrzypek R.: Czynniki oddzia³ywuj¹ce na jakoæ higieniczn¹ mleka zbiorczego. Medycyna Wet. 2004, 60, 323-326. 13.Malinowski E.: Znaczenie dezynfekcji wymienia i rodzaje rodków. Medycyna
Wet. 2000, 56, 709-714.
14.Merrill W. G., Sagi R., Petersson L. G., Bui T. V., Erb H. N., Galton D. M., Gates R.: Effects of premilking stimulation on complete lactation milk yield and milking performance. J. Dairy Sci. 1987, 70, 1676-1684.
15.Nickerson S. C.: Teat end interactions with germicides. Proc. National Mastitis Council Annual Meeting, St. Louis, Missouri 1998, s. 67-72.
16.Pankey J. W.: Uptake on postmilking teat antisepsis. J. Dairy Sci. 1984, 67, 1336-1353.
17.Rasmussen M. D.: A review of milking preparation: the science. Proc. National Mastitis Council Annual Meeting, Atlanta, Georgia 2000, s. 104-110. 18.Rasmussen M. D.: Overmilking and teat condition. Proc. National Mastitis
Council Annual Meeting, Charlotte, North Carolina 2004, s. 169-175. 19.Reid D. A., Johnson A. P.: Trouble shooting herds with poor teat condition.
Proc. National Mastitis Council Annual Meeting, Fort Worth, Texas 2003, s. 124-127.
20.Ruegg P., Rodriguez A. C.: Implementing milk quality programs on farms; lessons learned from Milk Money. Proc. National Mastitis Council Annual Meeting, San Antonio, Texas 2007, s. 152-157.
21.Schaik G. van, Green L. E., Guzmán D., Esparza H., Tadich N.: Risk factors for bulk milk somatic cell counts and total bacterial counts in smallholder dairy farms in the 10th region of Chile. Prev. Vet. Med. 2005, 67, 1-17.
22.Skrzypek R., Wójtowski J., Fahr R.-D.: Hygienic quality of cow bulk tank milk depending on the method of udder preparation for milking. Arch. Tierz., Dummerstorf 2003, 46, 405-411.
23.Skrzypek R., Wójtowski J., Fahr R.-D.: Wp³yw metody przygotowania wymie-nia i strzyków krów do doju na jakoæ higieniczn¹ mleka. Medycyna Wet. 2004, 60, 1002-1005.
24.Svennersten-Sjaunja K.: The science behind milk ejection. Proc. National Mastitis Council Annual Meeting, Charlotte, North Carolina 2004, s. 215-228. 25.Yalcin C., Stott A. W., Logue D. N., Gunn J.: The economic impact of mastitis--control procedures used in Scottish dairy herds with high bulk-tank somatic--cell counts. Prev. Vet. Med. 1999, 41, 135-149.
Adres autora: prof. dr hab. Ryszard Skrzypek, ul. Wo³yñska 33, 60-637 Poznañ; e-mail: skrzypek@jay.au.poznan.pl
