Medycyna Wet. 2011, 67 (7) 458
Artyku³ przegl¹dowy Review
Choroba maedi visna owiec i zapalenie stawów i mózgu kóz to jednostki chorobowe wywo³ywane przez wirusy maedi visna virus (MVV) i caprine ar-thritis-encephalitis virus (CAEV) nale¿¹ce do rodzaju Lentivirus z rodziny Retrovirdae. Z wyj¹tkiem Australii i Nowej Zelandii zaka¿enia tymi wirusami notowane s¹ we wszystkich krajach, w których prowadzona jest hodowla owiec i kóz. Objawy kliniczne towarzysz¹ce zaka¿eniu MVV i CAEV zwi¹zane s¹ z postêpuj¹cy-mi zpostêpuj¹cy-mianapostêpuj¹cy-mi zapalnypostêpuj¹cy-mi, wywo³ywanypostêpuj¹cy-mi infiltracj¹ tkanek przez monocyty/makrofagi oraz limfocyty, g³ównie w p³ucach, stawach, gruczole mlekowymi i orodkowym uk³adzie nerwowym. Podczas gdy u owiec dominuj¹ g³ównie objawy ze strony uk³adu oddechowego (ovine progressive pneumonia) i ner-wowego, to u zaka¿onych kóz, szczególnie m³odych osobników, wystêpuj¹ przede wszystkim zapalenia wielostawowe. Obecnie jednak, w skali wiatowej, wiêkszoæ osobników zaka¿onych MVV i CAEV sta-nowi¹ bezobjawowi nosiciele wirusa (4).
W Polsce nie prowadzi siê regularnych przegl¹dów serologicznych stad, a objawy kliniczne zaka¿eñ lenti-wirusami notowane s¹ u niewielkiego odsetka zwie-rz¹t. Wyniki badañ serologicznych przeprowadzonych w latach 2007-2009 wykaza³y wystêpowanie odczy-nów serologicznych rednio u oko³o 18% zwierz¹t sporód 9072 zbadanych, pochodz¹cych z 1028 stad. Najwy¿szy odsetek seroreagentów zanotowano
w woje-wództwie ma³opolskim (39,0%), dolnol¹skim (27,7%) oraz kujawsko-pomorskim (25,6%), najmniejszy w ³ódzkim (5,7%), lubelskim (4,9%) i mazowieckim (3,3%) (24). Wystêpowanie tych zaka¿eñ zwi¹zane jest ze znacznymi stratami ekonomicznymi w postaci zwiêkszonej miertelnoci, strat w produkcji mleka, rodzeniu s³abych jagni¹t, utraty masy cia³a oraz strat porednich na skutek wtórnych zaka¿eñ np. Pasteu-rella haemolytica i Corynebacterium. Poniewa¿ jak do tej pory nieznana jest profilaktyka swoista, a zaka¿o-ne zwierzêta s¹ nosicielami wirusa przez ca³e ¿ycie, jako sposób walki poleca siê stosowanie programów uzdrawiania stad, polegaj¹cych na badaniu serologicz-nym zwierz¹t i eliminowaniu seroreagentów. Dlatego tak du¿e znaczenie przywi¹zuje siê do stosowania czu-³ych i swoistych testów.
Jednak, jak wykazano na przestrzeni ostatnich lat, efektywnoæ stosowanych testów, g³ównie typu ELISA, ograniczona jest faktem powszechnego wystêpowania zaka¿eñ wywo³ywanych przez warianty genetyczne wirusów indukuj¹cych syntezê przeciwcia³ o zmienio-nym powinowactwie do bia³ek antygenowych izolatu islandzkiego K1514 MVV, który najczêciej wykorzys-tywany jest jako antygen diagnostyczny. Warianty te powstaj¹ jako wynik zmiennoci genetycznej wirusów RNA, co jest zjawiskiem czêsto spotykanym poród lentiwirusów. Dotyczy to przede wszystkim genów env i gag, koduj¹cych g³ówne determinanty antygenowe
Nowe dane na temat zaka¿eñ lentiwirusami
ma³ych prze¿uwaczy
MONIKA OLECH, JACEK KUMAK
Zak³ad Biochemii Pañstwowego Instytutu Weterynaryjnego Pañstwowego Instytutu Badawczego, Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy
Olech M., Kumak J.
Infections with small ruminant lentiviruses: updated facts and questions
Summary
Small ruminant lentiviruses (SRLV), that is, caprine arthritis-encephalitis virus (CAEV) of goats and maedi--visna virus (MVV) of sheep, are two closely related retroviruses that cause chronic inflammatory disease. SRLV infections are distributed throughout most countries of the world, particularly in Europe, and are characterized by an insidious onset and slow progression. Infection is usually diagnosed by serological testing. The fact that caprine and ovine lentivirus sequences are interspersed within both species supports the existence of cross-species transmission. This paper brings together current information regarding possible impact of genetic diversity and cross-species infection on the effectiveness of serological tests and identifies future use of vaccination.
Keywords: small ruminant, lentiviruses, caprine arthritis-encephalitis virus, maedi-visna virus, cross--species transmission
Medycyna Wet. 2011, 67 (7) 459
bia³ek otoczki i kapsydu, wród których czêste muta-cje prowadz¹ do powstania zmutowanych form tzw. quasispecies, czyli pseudogatunków. Rezultatem tego jest powstanie nowych wariantów antygenowych wi-rusa na drodze tzw. dryftu antygenowego, które indu-kuj¹ syntezê przeciwcia³ o zmienionym powinowac-twie, co eliminuje mo¿liwoæ ich wykrycia testami wykorzystuj¹cymi okrelone antygeny. Dlatego gene-raln¹ zasad¹ w konstrukcji testów serologicznych oka-za³ siê dobór bia³ek antygenowych maj¹cych charak-ter wysoce konserwatywnych domen. Poszukiwanie takich fragmentów bia³ek w szeregu izolatów MVV i CAEV, dokonane przez Grego i wsp. (10) przy u¿y-ciu zachodz¹cych na siebie syntetycznych peptydów, wykaza³o istnienie 17-aminokwasowej sekwencji, na któr¹ sk³ada³o siê 8 aminokwasów (LNEEAERW), tworz¹cych epitop wystêpuj¹cy u ró¿nych szczepów lentiwirusów oraz 9-aminokwasowy fragment (VRQNPPGPN), bêd¹cy epitopem grupowo swoistym. W sekwencji tej najwiêksze znaczenie przypisuje siê motywowi NPP, poniewa¿ jego brak uniemo¿liwia wi¹zanie siê ze swoistym przeciwcia³em. Analiza sek-wencji szeregu izolatów wykaza³a, ¿e motyw ten by³ zmieniony u wielu z nich. Próba u¿ycia syntetycznych peptydów jako antygenu, odpowiadaj¹cych zmienio-nym sekwencjom, wykaza³a obecnoæ przeciwcia³ w 25% próbek, uprzednio ujemnych (8). Poniewa¿ dane warianty wystêpuj¹ na okrelonym obszarze, wyniki te potwierdzaj¹ potrzebê konstrukcji tzw. region-tailored assays, co powinno byæ poprzedzone analiz¹ takich wariantów genetycznych.
Badania w ostatnich latach wykaza³y jednak, ¿e pro-blem zmiennoci genetycznej lentiwirusów owiec i kóz i wp³yw tego zjawiska na efektywnoæ testów diag-nostycznych jest dodatkowo wik³any faktem czêstego pokonywania bariery miêdzygatunkowej tzw. cross--species infections przez MVV i CAEV. Analiza licz-nych przypadków takich zaka¿eñ jasno pokaza³a, ¿e dalszy podzia³ na gatunkowo-swoiste wirusy CAEV i MVV jest nie do przyjêcia i w konsekwencji zapro-ponowano nowy podzia³ uwzglêdniaj¹cy jedn¹ grupê tzw. lentiwirusów ma³ych prze¿uwaczy (Small rumi-nant lentiviruses SRLV) (18). Przyjmuje siê, ¿e zmiennoæ genetyczna bêd¹ca konsekwencj¹ zaka¿eñ miêdzygatunkowych jest wypadkow¹ presji uk³adu immunologicznego i zdolnoci adaptacyjnych geno-mu wirusa do komórek nowego gospodarza (3). Wy-kazano to na przyk³adzie analizy genomu lentivirusa u owiec, który wykazywa³ wiêksze podobieñstwo CAEV-Co, z wyj¹tkiem regionu genu pol koduj¹cego integrazê. Enzym ten, bior¹cy udzia³ w integracji pro-wirusa z chromosomem komórki gospodarza, wyka-zywa³ wiêksze podobieñstwo do szczepu MVVK1514. Mo¿na wiêc przypuszczaæ, ¿e obserwowana zmien-noæ jest wynikiem zdolnoci adaptacyjnych genomu wirusa do komórek nowego gospodarza (7). Zjawisko to opisano tak¿e w odniesieniu do SRLV izolowanych od kóz w Polsce, wykazuj¹c istnienie izolatu PL21,
którego sekwencja genu gag a¿ w 82% by³a podobna do izolatu MVV K1514 (16). Ostatnie badania prze-prowadzone w tym kierunku wykaza³y, ¿e izolaty po-chodz¹ce z wiêkszoci badanych owiec by³y bardziej podobne do CAEV ni¿ do MVV (24). Co wiêcej, ³at-woæ pokonywania bariery miêdzygatunkowej przez lentiwirusy budzi obawy mo¿liwego rozprzestrzenia-nia siê zaka¿eñ na nowe gatunki, jak to wykazano ostat-nio w odniesieniu do dzikich kóz, muflonów i ibek-sów (11).
Wa¿n¹ rolê w rozpatrywaniu zaka¿eñ miêdzygatun-kowych odgrywa kwestia receptora dla lentiwirusów, którego natura jest nieznana. Proponowanym kandy-datem by³y cz¹steczki MHC klasy II, bli¿ej nieznane bia³ko Ram-1 o masie 50 kDa oraz bia³ko nale¿¹ce do grupy chemokin. Przypuszczano tak¿e, ¿e cz¹steczki CD4 i CXCR4 s³u¿¹ jako posi³kowe komponenty receptora komórkowego u³atwiaj¹ce fuzjê otoczki wirusa z b³on¹ komórkow¹. Ostatnie badania wyka-za³y udzia³ receptora mannozy w procesie zaka¿ania SRLVs. Najprawdopodobniej jednak receptorem jest cz¹steczka powszechnie wystêpuj¹ca na ró¿nych ko-mórkach. Niewykluczone jest tak¿e, ¿e wirus korzy-sta z kilku ró¿nych receptorów (1, 2). Pogl¹d taki po-party jest badaniami wskazuj¹cymi na fakt, ¿e islandzki (K1514) oraz brytyjski (EV-1) izolat wykorzystuj¹ receptory wystêpuj¹ce u licznych gatunków zwierz¹t (13).
Wed³ug ostatnio zaproponowanego podzia³u, uwz-glêdniaj¹cego analizê fragmentów genów gag i pol prowirusowego DNA, wród SRLVs wyró¿nia siê gru-py genetyczne A, B, C, D i E oraz podtygru-py, takie jak: A1-A9 i B1 i B2. Wykazano, ¿e grupê A tworz¹ wiru-sy podobne do MVV K1514, grupê B wiruwiru-sy podobne do CAEV-Co, a grupê C wirusy spokrewnione z latem norweskim AF322109. Grupê D stanowi¹ izo-laty ze Szwecji i Hiszpanii, a grupê E izoizo-laty od kóz z W³och. Zidentyfikowano dwa szczepy Roccaverano oraz Seui nale¿¹ce, odpowiednio, do podgrupy E1 i E2, które charakteryzuj¹ siê brakiem fragmentu genu pol, koduj¹cego dUTPase, genu vpr oraz fragmentu d³u-goci 70 par zasad w obrêbie regionu U3 LTR (14).
Jak wykazano, SRLV s¹ w stanie pokonywaæ barie-rê miêdzygatunkow¹. Kwestia, która poddawana jest intensywnym badaniom, dotyczy zidentyfikowania grup/podgrup genetycznych, które w preferencyjny sposób s¹ przenoszone na gatunkowo-swoistego gos-podarza. Jak dot¹d wykazano, ¿e podtypy A1 i A2 izo-lowano wy³¹cznie od owiec. Podtypy A5, A7, B1 oraz izolaty nale¿¹ce do grupy D i E wykryto wy³¹cznie u kóz, natomiast podtypy A3, A4, A6, A9 B2 oraz izo-laty nale¿¹ce do grupy C izolowano zarówno od owiec, jak i kóz (9, 17). Valas i wsp. (28) oraz Olech i wsp. (20) wykazali kr¹¿enie wiêcej ni¿ jednego typu gene-tycznego w obrêbie jednego stada. Potwierdzaj¹ to tak-¿e badania Grego i wsp. (9), w których wykryto wy-stêpowanie genotypów B1/E, A8/B1/E oraz A1/A8/ B1/B2 u zwierz¹t z trzech ró¿nych stad. Analizuj¹c
Medycyna Wet. 2011, 67 (7) 460
pochodzenie tych wariantów, rozpatrywaæ mo¿na ko-infekcjê, bêd¹c¹ rezultatem transmisji okrelonych wariantów do poszczególnych osobników lub rekom-binacjê pomiêdzy nimi. Na tê drug¹ mo¿liwoæ wska-zuj¹ badania Pisoniego i wsp. (22) potwierdzaj¹ce wystêpowanie koinfekcji wirusami z grupy A/B oraz rekombinacjê pomiêdzy nimi.
Analizuj¹c wystêpowanie i przynale¿noæ izolatów SRLV do poszczególnych grup genetycznych, warto wspomnieæ o technikach badawczych. Najczêstsz¹ metod¹ badania zmiennoci genetycznej SRLV jest sekwencjonowanie. Jednak, jako metoda przesiewo-wa stosoprzesiewo-wana na wiêksz¹ skalê ze wzglêdu na ni¿sze koszty i ³atwoæ wykonania, szersze zastosowanie zna-laz³a tu analiza heterodupleksów (Heteroduplex mo-bility assay HMA). Pozwala ona, w oparciu o stan-dardowe szczepy reprezentuj¹ce poszczególne grupy/ podgrupy, na szybk¹ analizê stopnia komplementar-noci fragmentów DNA i przynale¿komplementar-noci poszczegól-nych izolatów SRLV. Badania przeprowadzone przez Germain i wsp. potwierdzi³y skutecznoæ metody gag/ env HMA, która mo¿e s³u¿yæ jako metoda skryningu molekularnego (5, 6).
Nowa klasyfikacja SRLV jest zasadna w aspekcie miêdzygatunkowej transmisji tych patogenów. Podzia³ taki rodzi pytanie o wybór najbardziej w³aciwych bia-³ek antygenowych do konstrukcji testów pozwalaj¹-cych skutecznie rozpoznawaæ zaka¿enia wariantami SRLVs, typowych dla poszczególnych grup lub pod-typów genetycznych. Silna immunogennoæ gliko-proteiny powierzchniowej (SU), a zw³aszcza szybka serokonwersja indukowana przez to bia³ko, czyni je idealnym kandydatem dla celów diagnostycznych. Do-mena SU5, tworzona przez 70 aminokwasów z koñca C glikoproteiny powierzchniowej, tworzy fragment linearnego epitopu rozpoznawanego przez limfocyty B, który indukuje swoiste przeciwcia³a wykrywane ju¿ od 2 tygodni po zaka¿eniu u wszystkich dowiadczal-nie zaka¿onych zwierz¹t (18). Wykazano, ¿e istdowiadczal-nieje zwi¹zek pomiêdzy stopniem reaktywnoci surowic zwierz¹t naturalnie zaka¿onych a okrelonymi zmia-nami w sekwencji nukleotydowej fragmentu genu env, koduj¹cego domenê SU5. Dlatego u¿ycie tego bia³ka jako antygenu stwarza mo¿liwoæ serotypowania wiru-sów kóz i owiec, podobnie jak w zaka¿eniach HIV-1, z u¿yciem bia³ka odpowiadaj¹cego fragmentowi zmien-nemu V3 (18, 23). Jakkolwiek izolaty tworz¹ce dan¹ grupê bez wzglêdu na pochodzenie, od owiec lub kóz, mog¹ wykazywaæ pewne ró¿nice w sekwencji, to ge-netyczny dystans pomiêdzy tymi grupami siêga oko³o 30%. Jest to bardzo obiecuj¹cy element bior¹c pod uwagê mo¿liwoæ zastosowania takich domen, jak SU5 czy bia³ko kapsydu (CA) jako antygenów w tecie ELISA.
Jakkolwiek w zwalczaniu zaka¿eñ SRLV dominuje szerokie stosowanie metod serologicznych i elimino-wanie seroreagentów, to warto wspomnieæ o próbach profilaktyki swoistej. W postêpowaniu tym stosowano
oczyszczone bia³ko otoczki gp135 szczepu CAEV63, podawane domiêniowo kozom w postaci kompleksu immunostymuluj¹cego (ISCOM), co wywo³a³o sero-konwersjê ju¿ 13. dnia po iniekcji, a przeciwcia³a neu-tralizowa³y inny szczep CAEV-Co (15). Wyniki takie zasugerowa³y istnienie domen w obrêbie bia³ka otocz-ki, indukuj¹cych przeciwcia³a neutralizuj¹ce. W efek-cie, badania przeprowadzone przez Hafilidadóttir i wsp. (12) pozwoli³y zidentyfikowaæ istnienie 28-ami-nookwasowego fragmentu w obrêbie regionu zmien-nego V4 bia³ka gp135, okrelazmien-nego jako PND (prin-cipal neutralization domain) i kluczow¹ rolê dwóch cystein, które poprzez tworzenie mostków dwusiarcz-kowych formuj¹ przestrzenn¹ strukturê, analogicznie jak ma to miejsce w przypadku fragmentu V3 HIV-1. Jednak paradoksalnie, wykazano brak korelacji pomiêdzy obecnoci¹ przeciwcia³ neutralizuj¹cych a ochronnym dzia³aniem szczepionki. Co wiêcej, obec-noæ takich przeciwcia³ potêgowa³a wystêpowanie zmian zapalnych, typowych dla zaka¿eñ SRLV u zwie-rz¹ immunizowanych i poddanych próbie chellenge (27). Przyjmuje siê, ¿e jest to konsekwencja formo-wania kompleksów antygenprzeciwcia³o lub wi¹za-nia siê przeciwcia³ z zaka¿onymi komórkami i akty-wowania zale¿nej od przeciwcia³ cytotoksycznoci komórkowej (ADCC). Pod uwagê nale¿y braæ rów-nie¿ odpowied komórek T, g³ównie limfocytów CD4+,
które wytwarzaj¹ swoisty dla lentiwirusów interferon spowalniaj¹cy replikacjê wirusa oraz wykazuj¹cy w³aciwoci chemotaktyczne w stosunku do innych komórek. Stymulacja limfocytów T prowadzi tak¿e do produkcji prozapalnych cytokin, zwiêkszenia infiltra-cji limfocytów i monocytów w miejscu zaka¿enia, pro-wadz¹c do reakcji zapalnych uszkadzaj¹cych tkanki (21). Ciekawe i obiecuj¹ce s¹ natomiast wyniki im-munizacji przy zastosowaniu szczepionek DNA. W technologii tej wykorzystano plazmidowe DNA zawieraj¹ce geny env lub gag, koduj¹ce bia³ka pre-kursorowe gp150 i p55 SRLV, podane in vivo w for-mie aerozolu na b³onê luzow¹ górnych dróg odde-chowych b¹d wszczepione do tkanki skórnej, w for-mie drobin z³ota op³aszczonych DNA (tzw. technika PMED) (19, 25). Inokulum takie dodatkowo wzboga-cono rekombinowanym wirusem krowianki, zawiera-j¹cym geny env i gag oraz dodatkowo gen koduj¹cy interferon gamma, zastosowany tu jako molekularny adiuwant. W schemacie immunizacji za³o¿ono wywo-³anie efektu priming przez podanie DNA oraz efek-tu booster poprzez podanie wirusa krowianki oraz challenge wirusem MVV. Uzyskane wyniki wykaza³y istotne obni¿enie poziomu prowirusowego DNA MVV w krwi obwodowej oraz znaczn¹ redukcjê zmian za-palnych w grupie zwierz¹t immunizowanych jedynie DNA genu gag. Efekt taki zanotowano w obydwu do-wiadczeniach, bez wzglêdu na sposób wprowadze-nia immunogenu, co potwierdza znaczenie tej drogi immunizacji w ograniczeniu rozprzestrzeniania infek-cji z krwi do innych tkanek.
Medycyna Wet. 2011, 67 (7) 461
Obiecuj¹ce wydaj¹ siê równie¿ wyniki badañ Reiny i wsp. (26), którzy wykorzystuj¹c niskopatogenny szczep Roccaverano, nale¿¹cy do grupy genetycznej E wykazali, ¿e indukuje on siln¹ odpowied limfocy-tów T cytotoksycznych, która jest efektywna równie¿ w ograniczeniu zaka¿eñ wywo³anych wirusami nale-¿¹cymi do innych grup genetycznych.
W podsumowaniu nale¿y podkreliæ potrzebê do-skonalenia metod diagnostyki serologicznej zaka¿eñ SRLV, co wydaje siê racjonalne, bior¹c pod uwagê skomplikowan¹ naturê tych zaka¿eñ, jak i potencja³ patogenny i rozprzestrzenienie tych wirusów. Nie bez znaczenia jest równie¿ atrakcyjnoæ naukowa tego zagadnienia, zwi¹zana przede wszystkim z faktem, ¿e SRLV s¹ doskona³ym modelem biologicznym dla ba-dañ nad innymi lentiwirusami, szczególnie HIV.
Pimiennictwo
1.Bruett L., Clements J. E.: Functional murine leukemia virus vectors pseudo-typed with the visna virus envelope show expanded visna virus cell tropism. J. Virol. 2001, 75, 11464-11473.
2.Crespo H., Reina R., Glaira I., Ramirez H., de Andres X., Jauregui P., Lujan L., Martinez-Pomares L., Amorena B., de Andres D. F.: Identification of the ovine mannose receptor and its possible role in Visna-Maedi virus infection. Vet. Res. 2011, 42, 1-10.
3.Chebloune Y., Karr D., Sheffer D., m Leung K., Narayan O.: Variations in lentiviral gene expression in monocyte-derived macropphages from naturally infected sheep. J. Gen. Virol. 1996, 77, 2337-2051.
4.Christodoulopoulos G.: Maedi-visna: clinical review and short reference on the disease status in Mediterranean countries. Small Rum. Res. 2006, 62, 47-53.
5.Germain K., Croise B., Valas S.: Field evaluation of a gag/env heteroduplex mobility assay for genetic subtyping of small-ruminant lentiviruses. J. Gen. Virol. 2008, 89, 2020-2028.
6.Germain K., Valas S.: Distribution and heterogeneity of small ruminant lent-virus envelope subtypes in naturally infected French sheep. Virus Res. 2006, 120, 156-162.
7.Glaria I., Reina R., Crespo H., de Andrés X., Ramírez H., Biescas E., Pérez M. M., Badiola J., Luján L., Amorena B., de Andrés D.: Phylogenetic analy-sis of SRLV sequences from an arthritic sheep outbreak demonstrates the introduction of CAEV-like viruses among Spanish sheep. Vet. Microbiol. 2009, 138, 156-162.
8.Grego E., Bertolotti L., Carrozza M. L., Profiti M., Mazzei M., Tolari F., Rosati S.: Genetic and antigenic characterization of the matrix protein of two genetically distinct ovine lentiviruses. Vet. Microbiol. 2005, 106, 179-185. 9.Grego E., Bertolotti L., Quasso A., Profiti M., Lacerenza D., Muz D.,
Rosati S.: Genetic characterization of small ruminant lentivirus in Italian mixed flocks: evidence for a novel genotype circulating in a local goat popu-lation. J. Gen. Virol. 2007, 88, 3423-3427.
10.Grego E., Profiti M., Giammarioli M., Giannino L., Rutilli D., Woodall C., Rosati S.: Genetic heterogeneity of small ruminant lentiviruses involves immunodominant epitope of capsid antigen and affects sensitivity of single--strain-based immunoassay. Clin. Diagn. Lab. Immunol. 2002, 9, 828-832. 11.Guiguen F., Mselli-Lakhal L., Durand J., Du J., Favier C., Fornazero C.,
Grezel D., Balleydier S., Hausmann E., Chebloune Y.: Experimental infec-tion of Mouflon-domestic sheep hybrids with caprine arthritis-encephalitis virus. Am. J. Vet. Res. 2000, 61, 456-461.
12.Hafilidadóttir B. S., Matthíasdóttir S., Agnarsdóttir G., Torsteinsdóttir S., Pétursson G., Andrésson O. S., Andrésdóttir V.: Mutational analysis of a principal neutralization domain of visna/maedi virus envelope glycoprotein. J. Gen. Virol. 2008, 89, 716-721.
13.Hötzel I., Cheevers W. P.: Host range of small-ruminant lentivirus cytopathic variants determined with a selectable caprine arthritis- encephalitis virus pseudotype system. J. Virol. 2001, 75, 7384-7391.
14.Juganaru M., Reina R., Bertolotti L., Stella M. C., Profiti M., Armentano M., Bollo E., Amorena B., Rosati S.: In vitro properties of small ruminant lentivi-rus genotype E. Virology. 2011, 410, 88-95.
15.Kemp R., Knowles D., Perry L., McGuire T., Besser T., Cheevers W.: Cross-reactive neutralizing antibodies induced by immunization with caprine arth-ritis-encephalitis virus surface glycoprotein. Vaccine 2000, 18, 1282-1287. 16.Kuzmak J., Rola M., Gallay K., Chebloune Y.: Molecular characterization of
lentiviruses from goats from Poland based on gag gene sequence analysis. Comp. Immunol. Microbiol. Inf. Dis. 2007, 30, 211-223.
17.Lacerenza D., Giammarioli M., Grego E., Marini C., Profiti M., Rutili D., Rosati S.: Antibody response in sheep experimentally infected with different small ruminant lentivirus genotypes. Vet. Immunol. Immunopathol. 2006, 112, 264-271.
18.Mordasini F., Vogt H. R., Zahno M. L., Maeschli A., Nenci C., Zanoni R., Peterhans E., Bertoni G.: Analysis of the antibody response to an immuno-dominant epitope of the envelope glycoprotein of a lentivirus and its diagno-stic potential. J. Clin. Microbiol. 2006, 44, 981-991.
19.Niesalla H., de Andrés X., Barbezange C., Fraisier C., Reina R., Arnar-son H., Biescas E., Mazzei M., McNeilly T. N., Liu C., Watkins C., Perez M., Carrozza M. L., Bandecchi P., Solano C., Crespo H., Glaria I., Huard C., Shaw D. J., de Blas I., de Andrés D., Tolari F., Rosati S., Suzan-Monti M., Andrésdottir V., Torsteinsdottir S., Petursson G., Badiola J., Lujan L., Pepin M., Amorena B., Blacklaws B., Harkiss G. D.: Systemic DNA immu-nization against ovine lentivirus using particle-mediated epidermal delivery and modified vaccinia Ankara encoding the gag and/or env genes. Vaccine 2009, 27, 260-269.
20.Olech M., Croise B., Kuzmak J., Valas S.: Evidence for interspecies trans-mission of small ruminant lentiviruses in sheep and goats from Poland. Bull. Vet. Inst. 2009, 53, 165-168.
21.Pepin M., Vitu Ch., Russo P., Mornex J. F., Peterhans E.: Maedi-visna virus infection in sheep. Vet. Res. 1998, 29, 341-367.
22.Pisoni G., Bertoni G., Puricelli M., Maccalli M., Moroni P.: Demonstration of coinfection with and recombination by caprine arthritis-encephalitis virus and maedi-visna virus in naturally infected goats. J. Virol. 2007, 81, 4948--4955.
23.Plantier J., Damond M., Lasky J., Sankale C., Apetrei M., Peeters L., Buzelay S., Kanaki P., Delaporte F., Simon F., Barin F.: V3 serotyping of HIV-1 infection: correlation with genotyping and limitations. J. Acquir. Immune. Defic. Syndr. Hum. Retrovirol. 1999, 20, 432-441.
24.Projekt Badawczo-Rozwojowy (2007-2009) R1202302 Optymalizacja metod oceny sytuacji epidemiologicznej i ryzyka szerzenia siê chorób zwie-rz¹t u¿ytkowych wa¿nych dla bezpieczeñstwa publicznego oraz op³acalnoci i konkurencji produkcji zwierzêcej.
25.Reina R., Barbezangeb C., Niesallac H., de Andrésa X., Arnarsond H., Biescase E., Mazzeif M., Fraisier C., McNeillyc T. N., Liuc C., Pereze M., Carrozzaf M. L., Bandecchih P., Solanoa C., Crespoa H., Glariaa I., Huardi C., Shawc D. J., de Blase I., de Andrésa D., Tolari F., Rosati S., Suzan-Montig M., Andrésdottir V., Torsteinsdottir S., Peturssond G., Lujane L., Pepini M., Amorenaa B., Blacklaws B., Harkiss G. D.: Mucosal immunization against ovine lentivirus using PEIDNA complexes and mo-dified vaccinia Ankara encoding the gag and/or env genes. Vaccine 2008, 26, 4494-4505.
26.Reina R., Juganaru M., Profiti M., Cascio P., Cerruti F., Bertolotti L., Meneghi D., Amorena B., Rosati S.: Immunological parameters in goats experimentally infected with SRLV genotype E, strain Roccaverano. Vet. Immunol. Immunopathol. 2011, 139, 237-244.
27.Russo P., Vitu C., Fontaine J., Vignoni M.: Caprine arthritis-encephalitis; trial of an adjuvant vaccine preparation. I. Clinical and virological study. Comp. Immunol. Microbiol. Infect. Dis. 1993, 16, 131-136.
28.Valas S., Benoit C., Baudry C., Perrin G., Mamoun R.: Variability and immunogenicity of caprine arthritis-encephalitis virus surface glycoprotein. J. Virol. 2000, 74, 6178-6185.
Adres autora: mgr Monika Olech, Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy; e-mail: monika.olech@piwet.pulawy.pl
